Tíminn - 17.04.1920, Blaðsíða 3

TlMINN
Sfyðjið inníenóan iónaó!
Hvað er það sem vér þörfnumst mest? Það er að þvo okkur og baða meira en við gerum, til
þess að binni likamlegu og andlegu heilbrigði
„hríð fari fram“
og til þess þurfum vér taíipia. Hingað tii hafa verið fluttar til iandsins nokkur hundruð smálestir af sápu
á ári — suinar miður góðar — því menn kaupa óséð. En nú þarf ekki að flytja neilt af t>Ia.ixta»»ápix
eða »tanga»ápu til landsins, því að hún fæst hér.
Verksmiðjan ,SEROS‘ í Reykjavík
býr til og seiur kanpmonnum og kanpfélögum þá bestn sápn sem liægt er að fá, og kostar hún i
smásölu lir. 3,30 pr. lilló, og fæst nú þegar hjá þessum verslunum hér í bænum
borguðu félagsmönnum i í ágóða
yftr 9 wiljónir króna. Lang-flest
félaganna eru í »Fa*llesforeningen«,
sem svarar til Sambandsins hér.
— Austurrikismenn eru að ræða
um að koma á fót mörgum og
gríðarstórum rafoikuveikum. Eiga
þeir gríðarmikið vatnsafl i Týról og
víðar, en kolaleysið er nú ein af
verstu piágunum. sem þjakar iand.ð.
— t*að er i hámælum haft á
Þýskalandi. að það hafi verið
Lmleiidoi ff hershöfðingi, sem hafi
staðið á bak við gagnbyltinguna,
sem svo fljólt varð að engu. Hafi
hann þá heðið ósigur i annað sinn.
Hindenburg hafi aftur á móti staðið
algerlega utan við.
Sarnv i 11 iiiam ál.
VIII.
Margir íslendingar, jafnvel ein-
stöku kaupfélagsmenn á útkjálk-
um landsins, vita ekki hvað Sam-
bandið er.
Það er eitt hið stærsta verslun-
arfyrirtæki á landinu, og sýnist
líklegt til að eiga enn meiri vöxt
i vændum.
Það er yfirkaupfélag kaupfélag-
anna. Eins og einstaklingarnir
mynda kaupfélag til að annast
um smásölu framkvæmdir sinar,
og spara sér óþörf útgjöld á því
sviði, svo mynda hin einstöku
kaupfélög aftur Sambandið til að
vinna verk heildsalans og wagents-
ins« betur, ódýrar og tryggilegar
heldur en þeir myndu vinna fyrir
félögin.
Kaupfélögin starfa samhliða og
f samkepni við smákaupmenn,
Samdandið er á sama hátt keppi-
nautur stórkaupmanna, umboðs-
manna og »agenta«.
Það væri mikið gagn að kaup-
félögunum, þótt ekki væri til skipu-
lag sem tengdi þau saman. Svo
var og hér á landi í mörg ár,
fyrst eftir að samvinnnstefnan
byrjaði. Hin einstöku og sundruðu
sinálélög bættu til muna verslun-
ina og vöruvöndunina hvert i sín-
um átthögum. En þau voru jafnan
háð stórsölum, íslenskum eða út-
lendum. í vasa þeirra runnu ó-
grynni fjár frá islenskum sam-
vinnuinönnum. Sporið var ekki
enn sbgið nema til hálfs.
Elstu og þróttmestu lélögin, og
þau sein attu mestum hugsjóna-
mönnum á að skipa, sáu hvar
skórinn k> epli að, og ruddu braut-
ina. t*au mynduðu »Sambandið«.
Félögin á Húsavík og Akureyri
hafa jafnau verið máttarviðir þess.
Verslunin ,,'V'ísirtc
Laugaveg 1.
Jóh. ögm. Oddsson
Laugaveg 63.
Verslun Cir. Olsen
Aðalstræti 6.
Sigitrönr Skúlnson
Pósthússtræti 9.
Peir menn sem mest unnu að
stofnun Sambandsins og siðan að
stjórn þess, er framkvæmdarstjóri
þess Hallgr. Kristinsson, bróðir hans
Sig. Kristinsson kaupfélagsstjóri á
Akureyri, og þeir frændur, ráð-
herrarnir Sig. Jónsson á Ystafelli
og Pétur Jónsson á Gautlöndum.
í fyrstu átti Sambandið við mjög
þröngan kost að búa. Féllagsmenn
voru of nærsýnir. Létu sér nægja
hálf unnið verk eða minna en
það. Pá vantaði hugsjónir og þekk-
ingu. En forgöngumönnunum tókst
að sigrast á þessum og fleiri örð-
ugleikum, en þá fyrst er verk þeirra
rétt metið, ef tillit er tekiðtil þess,
hve fáir studdu i fyrstu. Nú fer
árangurinn að koma í Ijós. Hvert
sýslufélagið af öðru bættist nú i
félagsskapinn, og sparar sér þann-
ig té sem skiftir tugum þúsunda
árlega. En vaila mun öllum þeim
mönnum, sem þar njóta góðs af,
vera Ijóst, hversu mikið þeir eiga
að þakka þeirn mönnum, sem þar
brutu ísinn.
Samvinnumaður.
■Vefslixnin „Vaðnes‘f
Laugaveg.
Elfas Lyngdal
Njálsgölu 23.
(iuðjón Jónsson
Hverfisgötu 50.
H. Gnnnlösson & Co.
Vesturgötu 20.
fJléaíúhöíuna fíefír
2?gxn eilífa
eftir
all Qainc.
IV.
Davíð Rossi settist við skrifborð-
ið og bauð hinum unga manni að
setjast.
»Eg ætla að tala við yður um
hæltulegt áform«.
»Hvað er það?«
»Eg álít að vegna nauðsynjar
fólksins, verðum við að taka það
að okkur sjálfum, að framkvæma
lögin 1«
»Eg verð að biðja yður að tala
ljósar«.
»Eg hlýddi nýlega á trúarjátn-
ing yðar og stjórnarskrá og hefi
meir að segja ritað undir. Það er
fógur hugsjón — nijög fögur.
Minnir á fyrstu daga hinnar kristnu
kirkju; riki i ríkinu, án myndug-
leika, hásætis og hers, en stýrir
Jón Hja.rta.rson & Go.
Hafnarstræti 4.
Gunnar Pórðarson
Laugaveg 64.
Verslunin sHreiöablils.*
Lækjargötu 10.
þó rás viðburðanna, Pað er fagurt,
en ekki eins framkvæmanlegt,
kæri hr. Rossf, því að þessi hug-
sjónaþráður hlýlur að slitna, undir
eins og hinn grimmi heimur kippir
í hann«.
»Vilduð þér útskýra þetla nánar?«
»Með ánægju. Pér hafið boðað
til mótmælafundar í Koiosseum.
En það getur farið svo að stjórnin
banni slíkan fund. Grundvallarregl-
ur yðar banna yður að hefja upp-
reist og verði ykkur bannað að
halda fund, veiður félagsskapur
ykkar með öllu máttvana. Hvað
ætlið þið þá að gera?«
Davíð Rossí hélt á pappfrshníf-
inum og dróg linur með oddi hans
ellir meðinadabréfinu, sem lá opið
fyrir framan hann. Minghelli lagði
meiri áherslu á orð sín.
»Þá er eg hlýddi á orð yðar
fanst mér eg hlýða á einn kirkju-
feðranna vera að prédika undir-
gefni katólskunnar. Sá sem þolir
og bíður er sterkari en sá sem'
berst. Gefið keisaranum það sem
keisarans er o. s. frv. Þetta hefir
Sigurión Æáiursson
Hnf n arstræti 18.
§ítnar 137 og’ 837.
sem skifta að eins við sina eigin
félagsmenn, borga hvorki skatt til
sveitar né rikissjóös. Aftur á móti
er goldinn skattur af verslun utan-
félagsmanna.
Dönsku skattalögin frá 1912
(nr. 144) undaþiggja enn fremur
félög eins og rjómabú, sláturfélög
o. s. frv. frá tvöföldum skatti, nema
að því leyti sem nær til smásölu
innanlands. Það er talið að félög
þessi, sem miða að því að bæta
framleiðslu einstakra manna, séu
svo nátengd starfrækslu einstak-
linganna, að fjárhagur þeirra verði
eigi skilinn frá. Samkvœmt þessari
reglu œttu íslensk slatur/élög ekki
að borga tvöfaldan skatt af þeim
hluta vörumagnsins, sem selt er til
útlanda.
Dönsku skattalögin gera eins og
eðlilegt er skarpan mun á hlutafé-
lögum og samvinnufélögum. Eitt
dæmi varpar ljósi yfir grundvöll
þann sem lög þau eru bygð á. í
2. grein, staflið a, er hreint og beint
ákvæði urn skattskyldu hlutafélaga.
Samt fylgir þar ein undantekning.
Slíkt félag borgar ekki skatt, ef það
notar tekjur sínar eingöngu til
menningaiþarfa, eða í goðgerða-
skyni. LöggjaHnn sýnir með þessu
ákvæði að hann tekur fult tillit til
hins þjóðngta, almenna gagns,
sem er að hverju sliku lélagi. Línan
eT dregin fuUkomlega mitii íélega,
þar sem peningarnir eru aðalatriðið,
og þjóðbætandi félaga, sem stefna
að gagnlegum umbótum á mann-
legum kjörum.
ÁkvæÖi áðurnefndra laga um
lánsfélög (Kreditforeninger) byggja
á sömu reglu. Shk félög eru und-
anþegin tvöföldum skatti, þar sem
þau starfa á samvinnugrundvelli.
En þau lánsfélög, þar sem sumir
félagsmenn: stofendur, ábyrgðar-
menn eða hluthafar hafa sérstakan
hagnað af starfsemi félaganna,
verða að gj»lda skatt eins og hrein
og bein gróðafélög.
Þessi dætni sýna áþreifanlega
að Danir gera Ijósan mun á því,
hver er tilgangur félagsins. Alt sem
heitir gróðafélög, alt sem er miðað
við það eins og venjulegt er i
hlutafélögum, að nota aðstöðuna
til að græða á erfiði annara manna,
það er skattað, eins og einstaklings-
fyrirtæki. En þar sem tílgangurinn
er bersýnilega sá, að einstaklingar
taka höndum saman, að eins til að
bæta vöru slna, og komast hjá fé-
flettingu, þar sem um sjálfsvörn er
að ræða í atvinnurekstrinum, eins
og jafnan á sér stað i ósviknum sam-
vinnutélögum, þar kemur tvöfaldi
skattnrinn ekki til greina. Jafnvel
þó að gróðalélagsformið sé not-
að, ef tilgangurinn er hinn sanii
og í samvinnufélagi (að gera al-
meut gagu) er tvöíalda skattinum
ekki beitt. Ef til vill sýnir það
dæmi betur en nokkuð annað, hve
mikið skilur gróðafélög og sam-
vinnufélög í andlegum efnum, og
hversu mikill munur er á þjóð-
bætandi þýðingu þeirra.
Að siðustu skal drepiö Jítið eitt
á það hver er aöslaða dönsku
þjóðarinnar til þessa máls. Vínstri-
inenn, radikali flokkurinn og sóci-
alistar beila sér nú orðið yfirleitt
móti tvöfalda skatlinum. Hægri-
menn einir eru skattinum fylgj-
andi. Er það fullkomlega eðlilegt,
þar sem þann flokk fylla aftur-
haldsmenn, kauphéðnar og stór-
iðnrekendur þ. e. menn sem bæði
vegna lifsstöðn og kringumstæða
cru í varanlegri andstöðu við sam-
vinnustefnuna, og þá mannúðar-
hugsun sem hún bjggir á.
Jafnaðarmenn í Danmörku voru
í fyrstu nokkuð hneigöir til and-
stöðu við sainvinnustefnuna. Gætti
þess helst, meðan félögin stöifuðu
aðallega í sveitunum. En með
vaxandi pólitiskum og félagslegum
skilnitrgi flokksins, hefir hann í
þessu máli snúist fullkoinlega með
samvinnumönnum. Um skörunga
radikalaflokksins, Ove Rode og Edv.
Brandes hefir fyr verið getið hér í
blaðinu, að þeir skoða tvöfaldan
skatt á samvinnufélögin sem full-
komna meinloku.
í Englandi stendur verkaraanna-
flokkurinn allur sem eiun maður
með samvinnufélögunum í þessu
máli. Er þessa getið hér sérstak-
lega af því, að einstöku verka-
mannafélög hér á landi hafa lekið
upp í þessu máli aðstöðu, sem hjá
skoðanabiæðrum þeirra erlendis
myndi vera álitin i ærið miklu
ósamræmi við hugsjónagrundvöll
þann, sem slík félög byggja starf
sitt á.
í Noregi eru, ef nokkuð er, enn
gleggri fyrirmæli móti tvöfalda
skattinum, heldur en í Daumörku.
í alveg nýjum norskum skattalög-
um, frá 1918, sem hafa fimm
sinnum verið endurskoðuð síðan
1911 er alveg skýrt og tvímælalaust
tekið fram, að pöntunarfélög og
kaupfélög skuli ekki borga skatt
af verslunarrekstrinum, nema að
þvf leyti sem þau kunna að versla
við utanfélagsmenn, Lögin taka
enn fremur fram að sama regla
gildi um samvinnufélög sem bæta
og versla með framleiðslu félags-
manna1). Hinsvegar gera lögiii ráð
fyrir að félögin borgi skatt af
föstum eignum sínnm þ. e. húsum
óshiftilegum sjóðum t. d. varasjóði,
og af ágóða af verslun utanfélags-
1) »Foreninger . . . som tilvirkcr og
forhundler produkier af roedlenimern-
es gaardsbruk, idet indtægten af virk-
somhcden i detle tillælde koinnier til
beskatning hos medlemmerne som av-
kastning af gaardsbruket« (,§ 52j.
5»
verið kenning katólsku kirkjunnar
árum saman, Og hvað er kirkjan
orðin? Eins og fiðrildi, sem ekkert
er orðið eflir af annað en fagrir,
gagnslausir og máttvana vængiruir,
en kóngulórnar hafa etið kroppinn«.
Davíð Rossí lagði frá sér ríting-
inn og hlustaði, með augun aftur.
Minghelií leit á hann, brosti og
hélt áfrarn:
»Hvað verður úr ykkur. ef stjórn-
in bannar þennan fund? Annars-
vegar standa herirnir, búnir ölluin
nútimans hervélum — hinsvegar
vopnlaus hópur, með hendur i vös-
um og ætlar sér að sigra heiminn
með því að vera þolinmóður og
álúturkc
Davíð Rossi stóð upp og gekk
hægt fram og aftur.
»En, hvað álítið þér að við eig-
um að gera?«
»Verja mannréttindi okkar og
þola ekki lengur dutlunga harð-
stjórans!«
»Hvernig ætti fólkið í Róm að
verja þessi réttindi?«
»Eg átti ekki við fólkið í Róm.
Við þekkjum Rómverjana. Þeir
væru löngu dauðir í ánauðinni
væru þeir ekki gæddir dygð asn-
ans — þolinmæðinni. Einhver ann-
ar verður að vinna alt fyrir þá,
t. d. þér hr. Rossí, sem komið úr
frjálsu löndunum . . .
»Talið ákveðið! Hvað eigum við
að gera?« sagði Davíð Rossí.
Pað leiftraði í augum Minghellís
og bann svaraði háum rómi:
»Losna við þann eina mann í
Róm, sem heldur þjóðinni í kúgunhc
»Forsætisráðherrann?«
»Já«.
Pað varð þögn í augnablik.
»Pér áiítið að eg eigi að gera
það?«
»Nei — eg skal gera það fyrir
ykkur. Hvi ekki. Sé ofbeldi órélt-
ur, þá er rélt að spyrna á móti
ofbeldinu!«
Davíð Rossí sellist aftur við
borðið, benti á meðmælabréfið og
sagði:
»Er þetla dáðin sem við er átt
í bréfinu frá London?«
»Já! Fellur yður það ekki? En
þér megið ekki halda að eg sé
brjálaður! Eg veit hvað eg segi.
Eg hefi liugsað um þelta áform,
uns það fékk fullkomið vald á
mér og það er orðið mér eiít og
alt«.
Davíð Rossí leit beint í augu
honum.
»Hvers vegna komið þér til mín?«
»Vegna þess að þér verðið að
hjálpa mér að framkvæma. Pér
eru þingmaður, getið veilt mér að-
gang að fundunum, sýut mér her-
bergi ráðherrans og sagt mér hve-
manna. Pað er ætlast lil að félög-
in geti sjálf gefið skýrslu um hve
miklu sá hagnaður nemur. Annars
áætla skatlheimtumenn þann gróða
og hyggja á því skaítgjaldið.
Þessi dæmi, þótt eigi séu fleiri,
sýna hvernig háltað er slcaltmáli
samvinnufélaganna í þrem af þeim
löndum, sem næst eru og íslend-
ingar hafa mest saman við að
sælda, Og niðurstaðan er hin sama
í öllum þessum löndum. Tvöfalda
skattinum af verslun félagsmanna
hefir verið hrundið. Deilur standa
að vísu um málið í öllum þessum
löndum. En ekki milli samvinnu-
manna innbyrðis, eins og á sér
stað að nokkru leyti hér á landi,
heldur milli samvinnumanna (og
annara frjálslyndra manna) ann-
arsvegar, en fulltrúa auðvaldsins
hins vegar.
Erlendis virðast menn vera bún-
ir að skilja það fyllilega, að sam-
vinnumenn eru ekki að flýja und-
an horgaralegri skyldu, þó að þeir
vilji ekki borga skatt á tveim stöð-
um af sömu tekjum. Andstæðing-
arnir vita þetta vel. Þessvegna eru
þeir hættir að reyna að breiða
sakleysishjúp réttlætisins yfir kröf-
ur, sem þeir vita sjálfir vel, að
eru ekki annað en lierkænskuhragð
til að hnekkja viðgangi luigsjóna-
stefnu, sem þeir bera þungan hug til,
J. J.