Tíminn - 15.05.1920, Blaðsíða 2

74
TlMINN
Lifebuoy-hVGltÍÖ
er ein hin allra besta amerískra hveititegunda. Biöjið
ávalt um þá tegund ef þér viljið fá verulega gott hveiti.
Hveitið Trumpeter er einnig góð tegund þótt
það jafnist ekki að fullu við Lifebuoy. Pað er mjög ódýrt
eftir gæðum.
Par sem alt hveiti hefir nú hækkað í verði er enn brýnni þörf
en ella að ná i notadrýgstu tegundirnar.
Hvítárbakkaskólinn.
1. kennarastaðan við skólann er laus. Umsóknir, með
kaupkröfu, séu komnar til undirritaðs fyrir 1. júlí n. k.
Skeljabrekku, í apríl 1920.
Gruðmundur Jónsson.
og vöruskemmur, og þóttust nota
ránsfenginn til aö greiða götu
freisis-hugsjónanna. Við þessar að-
farir sló miklum ótta á liina auð-
ugu borgarastétt. Hún hafði fram
að þessu slaðið einhuga móti aðl-
inum og keisaraveldinn. Nú hrædd-
ist hún meira veldi öreiganna.
Stjórnin sá brátt hversu henni
mátti verða gagn að þessum klofn-
ingi í liði andstæðinganna og gerði
miðstéltina að samherja sínum.
Var þá svo komið, að ckki voru
eftir nema öreigarnir, dreifðir og
skipulagsvana. Og þeim var, eins
og á stóð, fullkomið ofurefii að
elja kappi við stjórnina.
Frá iitlön íliiin.
Ástandið á írlandi virðist æ fara
versnandi. Er það ljósasti vollur-
inn um afstöðu almennings, að
vart heíir verið unt, að komast
fyrir um upphafsmenn að nein-
uin þeirra hrjrðjuverka, sem þar
hafa verið unnin gegn ensku yfir-
völdunum. hað er nálega ómögu-
legt, að fá nokkurn mann til að
bera vitni í þeim málum.
— Miklar fóstur voru í Kaup-
mannahöfn meðan stjórnardeilan
stóð þar yíir. Var það svo með
köflum, að lögreglan fékk alls ekki
haft vald á múgnum. Lenti oft í
skærum við lögregluna, gluggar
voru brotnir og búðir rændar og
margir fengu meiðsli.
— Uppreist er enn einu sinni
liaíin í Mexíkó. Hefir Carrauza
forseti orðið að flýja til Veracruz
og mun ælla að herja þaðan
á ný.
— Afskaplegt kolaleysi er í
Kaupmannahöfn, hefir orðið að
hætta vinnu í mörgum iðnaðar-
greinum. Tugir þúsunda kolasmá-
lesta liggja á höfninni, en verður
ekki skipað í land.
— Á Lýskalandi horfir ekki
friðlega eun. Sífeldur orðrómur er
um gagnbyltingar bæði af hálfu
keisarasinna og Bolchevicka.
— Bandaríkin herða enn á um
stríðið á hendur Bakkusi. Virðast
ætla að framkvæma í verkinu að-
fiutningsbann gegn drykkjumönn-
um. Þeir eigi ekkert erindi þar i
land.
— Kappleikur var nýlega háð-
ur milli danskra og norskra leik-
fimismanna, úrvalsflokka, og báru
Norðmenn að eins hærra hlut. —
Leikurinn slóð yfir í hálfan fimta
klukkutíma.
— Húsnæöisleysi er ekki síður
í Kaupmannahöfn en hér í bæ.
Voru um 400 fjölskyldur húsnæð-
islausar um miðjan april. Urðu
45 fjölskyldur að flytja inn í gam-
alt fangelsi, sem talið var óhæft
fangahús vegna raka.
•— Pólverjar, Rúmenar og ef lil
vill Ukraine-búar hafa gert með
sér bandalag gegn Bolchevickum.
Hafa Ukraine-búar tekið Odessa
og óljósar fregnir herma að Pól-
verjar hafi tekið Kiew. Jafnframt
er sagt, að þeir Denikin og Ju-
denitsch séu að safna hergögnum
í London handa Pólverjum. Enn
er sagt, að Japanar hervæðist gegn
Rússum og hafi flutt mikil hergögn
til Síberíu. Finskir jafnaðarrnenn
kiefjast aftur á móti, að friður sé
haldinn við Rússa og liafa velt
forseta þingsins úr sessi.
— Engtendingar og Bandaríkja-
menn höfðu heilið Austurríkis-
mönnum bráðri hjálp við matvæla-
skortinum lijá þeim, en sú hjálp
virðist ætla að korna að litlu liði.
Ber hvorttveggja til að nábúarnir
hindra aðflutningana og jafnframt
standa yfir járnbrautaverkföll þar
um slóðir.
— Fullyrt er aö Belgía og Frakk-
land hafi samið fullkominn frið
við Rússland. Eru gefnar upp sakir
að fullu á báða bóga og verður
föngum skilað. Lofa Frakkar og
Belgir því, að láta Rússa afskifla-
lausa.
— Óeyrðir miklar hafa lengi
slaðið i hinum miklu iðnaðar-
borgum vestan Rinar á Þýskalandi
og verkföll því samfara. Pýska
stjórnin áleit sig loks knúða til
að skerast í leikinn og sendi lier
manns inn í landið til þess að
lcoma friði á. Tóku Frakkar þetta
mjög óstint upp og töldu brot á
friðarskilmálunum, enda hefðu
Þjóðverjar að mun meiri her undir
vopnum en þeim væri heimilt.
Til tryggingar létu Frakkar svo
her sinn leggja hald á ýmsarþ5rsk-
ar borgir og horfði ekki vænlega,
því að Englendingar og ítalir tóku
þetta mjög illa upp. Alt hefir þetla
nú jafnast aftur, á yfirborðinu a.
m. k. Héruðin hafa verið friðuð.
Herir hvorratveggja horfnir heim
og Bandamenn sáttir innbyrðis.
— Stjórn Ungverjalands býðst
til að leggja til her sinn sem vara-
lið í sólcninui gegn Rússum.
— Bandamenn hafa afhent Pjóö-
verjum hina fyrstu skrá um þá
menn, sem þeir saka um glæp-
samlegt athæfi í stríðinu. Eru 40
menn taldir á skránni, en þeir
Hindenburg, Ludendorfl og krón-
prinsinn þýski sem var eru ekki
taldir í þeim hóp. Pjóðverjar eiga
sjálfir að dæma í málunum eins
og kunnugt er.
— Hafnarverkfallið heldur áfram
í Kaupmannahöfn, en sjálfboða-
liðar hafa nú hafist handa um að
aflerma skipin, undir vernd lög-
reglunnar.
Dánarfregn.
Einn af þeim mönnum, sem
druknuðu af vélbálnum »Már« í
Vestmannaeyjum 12. febrúar þessa
árs, var Finnur Helgi Sigurður
Guðmundsson frá Pétursey í Mýrdal.
Ltan úr lxeimi.
Rússland.
XIX.
Pegar liér var komið sögunni,
var öllum ljóst, að byltingin hafði
mishepnast. Tilgangur hennar var
sá, aö koma á þingbundinni stjórn.
En dumar varð aldrei nema skrípa-
mynd af þingi, og stjórnarfarið
batnaði á engan hált. Einvalds-
stjórnin hafði ekki einungis staðist
voldugustu byltinguna, sem gerst
hafði síðan 1789, heldur komist
um stundarsakir klaklaust út úr
ósigrinum fyrir Japans-mönnum,
og fjársvikamálum þeim, er risu i
sambandi við þá herferð. Mátti
kalla það furðulegt, að stjórninni
skyldi takast að fresta reiknings-
skilum við þjóðina enn um nokk-
ur ár, eins og málstað hennar var
háttað.
Fyrsta máttarstoð keisaraveldis-
ins var herinn. Loðvíg XVI. hafði
að eins fáliðaðan leiguher til að
verja liásætið, en Nikulás II. hafði
miljónaher við að slyðjast. Bylt-
ing er óframkvæmanleg í landi
með almennri herskyldu, nema
herinn veiti breytingarforkólfunum
fullkomið vigsgengi.
Að vísu bryddi oft á uppþotum
í rússne.ska liernum. En það náði
sjaldan nema til liersveita í einum
kastala eða borg, og var sá logi
auðslöktur. Stjórnin notaði venju-
lega roskna hermenn til að kæfa
uppreistir, því að hún áleit, að
byltingarhugurinn næði fremur tök-
um á ungum mönnum en aldur-
bnignum. Pjóðernis-rígurinn kom
stjórninni sömuleiðis i góðarþarfir.
Pólskar hersveitir voru nolaðar
móti íbúunum í Litliauen, því að
þar er gömul óvild milli nábúa.
Setuliðið í Moskva voru Litlu-
Rússar, en þeir hafa óbeit á fólk-
inu í Stóra-Rússlandi. Hermenn
úr sveitunum voru notaðir móti
borgarbúum og borgarbúar móti
bændum. Embæltisstéttin var því
nær eingöngu aðalsællar og fylgdi
keisaranum trúlega. En tryggasta
stoð keisaraveldisins voru þó Kó-
sakkarnir. Pað eru hálíviltir hjarð-
menn frá slétlunum í Suður-Rúss-
landi. Var það mikil sveit, þvi að
stjórnin hafði sjaldan færri en
300 þúsund Kósökkum á að skipa.
Voru þeir venjulega ráðnir til æfi-
langrar herþjónustu í riddaraliðinu.
Kósakkarnir voru livorki bundn-
ir hugsjóna- né hagsmunaböndum
við nokkra aðra slétt í landinu.
Þeir voru ríki í ríkinu, og höfðu
ekkerl annað áhugamál en að
berjast fyrir keisaraveldið, og það
þvi fremur, sem þeir voru jafnan
Kðitiingarnar ððnska.
Niðurl.
Jacob Appel skólastjóri frá Askov
lýðháskóla varð kenslumálaráð-
herra í ráðuneytinu. Hann mun
vera mörgum íslendingum kunn-
ur, og skal því ekki frekar minst
á hann hér.
Sjálfur foringi Vinslriflokksins,
J. C. Christensen, fékk kirkjumáí-
in í sínar hendur. Mun flestum
þykja það lítið starf handa svo
miklum manni.
Christensen hefir síðan um alda-
mót verið voldugasti maðurinn í
dönsku stjórnmálalifi. Staða hans,
sem leiðtogi Vinstrimanna og hæfi-
leikar hans, hafa verið þess vald-
andi, að næstum þvi ekkert mik-
llsvarðandi mál hefir verið afgreilt
frá danska þinginu, án þess að
hann liafi að meira eða minna
leyti sett sitt mark á það.
í hvert skifti sem eilthvert ný-
mæli kemur fram spyrja blöðin og
fólkið fyrst og fremst: «Hvaða
skoðun hefir J. C, Christensen á
málinu?« Pað má méð sanni segja,
að þegar hann talar, lilustar öll
danska þjóðin.
Christensen er liálfsjötugur að
aldri. Hann hefir ált sæti á þingi
síðaslliðin 30 ár sem fulltrúi fyrir
Ringköbing kaupstað á Veslur-Jót-
í miklum hávegum hafðir á æðri
stöðum. Stjórnin' greip ætfð til
Kósakkanna, þegar þurfti að beita
hörku við þegnana einhverslaðar
í rikinu, Allir óttuðust grimd þeirra
og siðleysi.
Landshættir í Rússlandi voru
einveldinu hagstæðir. Landið geysi-
stórt. Samgöngur afar-slæmar.
Pjóðin fáfróð og skift í marga
kynþætti. Pað var erfitt fyrir þá
óánægðu að geta náð saman, og
komið við skipulagi í frelsisbar-
állunni. Mótstaðan varð því í hvert
sinn harla máttvana, bundin við
ákveðið hérað eða borg. Stjórn,
sem studdist við sterkan her átti
auðvelt með halda friði og reglu,
þótt mótstaðan væri mjög almenn.
Kynþáttahatrið hafði sömu áhrif.
Pólverjar, Finnar, Kákasus-búar,
og fleiri undirokaðar þjóðir vildu
losna undan veldi Rússa. Og ein-
valdsstjórnin bar því við, að hver
tilslökun í lýðfrelsisált væri upp-
haf að sundurlimun rikisins. —
Erlendir lánardrotnar Rússa studdu
einveldið, þvi að þeir óttuðust að
byllingarmenn kynnu ef þeir næðu
völdum, að bregðast illa við um
vexli og endurgreiðslur af lánum.
— Létu auðmenn í Veslurlöndum
stjórninni í lé nægilegt fé til hers-
ins og embætlisstéttarinnar meðan
hætlasl slóð að þingið næði yfir-
lökum á sljórn ríkisins. Pýska
stjórnin sluddi rússneska einveldið
á allan hátt. Óttaðist komu aust-
rænna bjdtinga-hugmynda vestur
yfir landamærin.
En lang-þýðingarmesta orsökin
til þess, að byltingin 1905 náði
ekki tilgangi sinum, var sundur-
þjrkkjan í herbúðum stjórnar-
andstæðinganna. í fyrstu stóöu
fast saman, frjálslyndir menn og
heilusíu gerbjdtingar-forkólfar. Og
þá varð stjórnin að hopa, eftir
verkfallið mikla. Þessi skyndilegi
sigur kveikti í brjóstum hinna á-
kveðnustu gerbreytingarmanna
vonir um, að byltingin ætti ekki
einungis að færa allri þjóðinni
stjórnmálafrelsi, heldur og nýja
og réllláta skiftingu auðæfanna,
— Verkamannaráðin í Petrograd
höfðu, meðan á byltingunni stóð,
tekið sér fullkomið stjórnarvald
eins og væru þau sjálf ríkisstjórnin,
meðal annars skipað fyrir um 8
stunda vinnu á dag í öllum verk-
smiðjum. Út af þessu og fleiri
deilumálum urðu miklar róstur
milli verkamanna og vinnuveitenda.
Verkföll og verkbönn voru dag-
legir viðburðir. Múgurinn æslist
og gerði aðsúg að verksmiðjunum.
Brendi sumar en eigendunum var
misþyrmt. Stundum rændu bylt-
ingamenn banka, pósthús, búðir
landi. Hann er upphaflega kennari
og fékst einnig við sveitastjórn og
búskap framan af, og varð fljótt
átrúnaðargoð hinna frjálslyndari
Vinstrimanna í sínum átthögum.
Jafnskjótl og Christensen kom á
þing, varð liann þess var, að bæði
hann og fleiri flokksmenn hans
skorti tilfinnanlega mentun, til þess
að geta staðið jafnfætis hinum
lærðu höfðingjum Hægrimanna.
Hann lók sig því til, og settist við
lestur þingtíðindanna dönsku og
annara stjórnmálarita og eyddi í
það miklum tíma ár eftir ár. En
það bar líka þann árangur, að
hann varð með tímanum, einhver
hinn fróðasti maður Dana i öllu
er að stjórnmálum lítur.
Hann hefir líka altaf fjdgst vel
með í straumum tímans og kynt
sér rækilega mál þau er fram liafa
komið. Höfundur þessarar greinar
hefir um tíma stundað nám í hinu
ágæta bókasafni danska þingsins.
Þingmenn virtust ekki nola það
sérlega mikið, en sá þeirra, sem
oflast kom þangað, og mest virt-
ist lesa var einmitt J. C. Christen-
sen.
Chrisíeusen fékk brátt mikið álit
á þinginu, og varð sjálfkjörinn
eftirmaður Chr. Bergs, sem aðal-
foringi hinna frjálsljmdari Vinstri-
maiina. Þegar hægrimenn loks hrökl-
uðust úr völdum 1901, þá varð
hann kenslumálaráðherra í ráðu-
nejdi Deunlsers oggengdi því starfi
til 1905 er Vinstriflokkurinn klofn-
aði og Radikali flokkurinn mynd-
aðist. Pá varð Christensen forsæt-
is- og hermálaráðherra og stjórn-
aði landinu til 1908, er hann varð
að vikja úr völdum vegna Albertí-
málsins.
Pó hann yrði að víkja úr stjórn-
arsessi misti hann samt ekki áhrif
sín, og liefir siðan gengt hinum
mestu trúnaðarstörfum. Pannig var
hann liermálaráðherra í stjórn
flokksins 1909. Forseti Fólksþings-
ins 1910—1913 og »eftirlils«ráð-
herra i ráðuneyti Zahles 1916—1918.
Pess má einnig geta aö Lands-
dómur Dana dæmdi hann sýknan
saka af þáttöku í Albertímálinu.
Enginn danskur stjórnmálamaður
hefir kjmst íslandi eins mikið óg
Christensen. Hann átti sæti i báð-
um millilandanefndunum 1908 og
1918, og liann hefir tvívegis kom-
ið hingað til lands. Fyrst með kon-
ungi 1907 og svo með nefndinni
dönsku 1918. Vér íslendingar eig-
um honum, meira en nokkrum
öðrum dönskum stjórnmálamanni,
það að þakka, að vér höfum feng-
ið fullveldi vort, Margir þingmenn
Vinstriflokksins voru andstæðir
»Nýja sállmála«, en Christensen
beygði þá alla undir sinn vilja að
lokum, og bjargaði því á þann hált
að málið næði fram að ganga í
Landsþinginu.
Enginn danskur stjórnmálamað-
ur hefir verið jafnhataður af and-
stæðingum sínum og Chrislensen.
Sýnir þetta best að hann er mikil
persóna. Smámenni orsaka sjald-
an mikið, — og síst langvarandi
hatur.
Enginn er heldur jafn-elskaður
af kjósendum sínum, né nýlur jafn-
mikils trausts innan síns flokks og
Christensen. Óvinir lians bera hon-
um það jafnan á brýn, að hann
sé slægvitur og hugiaus undirróðr-
armaður. Víst er um það, að hann
er raaður slægur, en ég hygg að
hann sé hvorki verri né betri en
aðrir danskir flokksforingjar, nema
hvað að hann er ef til vill þeirra
vitrastur. í danskri pólitik blómg-
ast ávalt leynibrall og bakdyra-
makk, af þeirri ástæðu að þar er
aldrei neinn stjórnmálaflokkur svo
sterkur að hann ráði úrslitum rnála
í báðum þingdeildum. Málin eru
afgreidd með hrossakaupum og
samningum, og í þessum flækjum
er Chrislensen í essinu sínu. Bar-
dagamaður er hann eiginlega ekki.
Pegar ráðist er á hann, og það
hefir verið gert oft og grimmilega,
þá gengur. hann sjaldan fram til
djarfmannlegrar baráltu, heldur
rejmir að sanna sakleysi silt af
því sem á hann er borið. Hann
hefir oft þotið til að þvo hendur
sínar, fremur en að ganga fram
og greiða óvinunum þung högg.
Þegar maður kemur inn á áheyr-
endapalla í þingsalnum danska, og
horfir yfir hópinn, þá getur þar
að líta mörg sköruleg andlit, en
ég hygg að flestir aðkomumenn
muni fyrst festa augun við J. C.
Christensen. Hann er mikill vexti
og þunglamalegur, með mikið grátt,
hrokkið hár. Svipurinn ber vott
um ótæmaudi' kraft og manni dett-
ur ósjálfrátt í liug, voldugt, óþving-
að nátlúruafl er maður athugar
svip lians og framkomu. Pað er
auðskilið að þessi maður hefir
orðið hinn voldugasti höfðingi í
dönsku stjórnmálalífi. Hann hlaut
að verða það, af því að i Danmörku
ráða bændurnir, og hann er fyrst
og fremst bóndi.
Ef lil vill skilur maður besl veldí
Christensens, þegar maður hlustar
á ræður hans á þingmálafundum
út í sveit á sumrum. Það er eins
og það sé skyldleiki með honum
og beykilrjánum i kring. Þau vaxa
hátt, en hafa ræturnar djúpt í
gróðurmoldinni. Bændurnir finna
að Christensen er hold af þeirra
holdi, en þeir skilja vel að hann
gnæfir yfir þá alla, og því fylgja
þeir honum skilyrðislaust.
Það er einkar eðlilegt, að skæð-
ustu fjandmenn Christensens skuli