Tíminn - 15.05.1920, Blaðsíða 4

76
TlMINN
»Móður mín varð fórnarlamb
miskunarlauss manns og grimmra
laga. Hún batt miða um úlnlið
barns síns, og hafði ritað á hann
föðurnafnið. Hún lagði barnið fyr-
ir framan Sanlo Spiritas munaðar-
leysingjahælið og kastaði sér í
Tíber-fljótið. Hún liggur í kirkju-
garðinum fyrir fátæka á Campo
Verano«.
»Móðir yðar!«
»Já I Eg man það fyrst úr æsku
minni að mér var komið til fóst-
urs út í Kampaníu. Það var á
dögum byltingarinnar. Nunnurnar
á hælinu höfðu ekki peninga til
þess að borga fyrir mig. Eg var
eins og ungi sem kastað var í
annað hreiður«.
»Æ!«
»Það voru til þrælmenni á þeim
dögura, sem ráku verslun með fá-
tæka ítalska drengi. Þeir söfnuðu
þeim í hópa og fluttu á járnbrautum
eins og fénað. Fósturforeldrar mín-
ir seldu mig fyrir lítilræði og eg
var sendur til Englands, tii London«.
Fað komu tár í augu Rómu og
barmur hennar þrútnaði.
»Eg man fyrst eftir stóru húsi í
Soho. Þar var fimmtíu ókunnugum
drengjum kasað saman í óvistleg-
urn svefnskála. Peir voru sendir
út á götur og gatnamót með liru-
kassa, eða íkorna, eða litla hvíta
mús í búri. Við þorðum ekki að
koma heim á kvöldin fyr en við
höfðum unnið fyrir kvöidmatnum.
Það voru hörmungardagar fyrir
okkur suðurlandabörnin, að rölta
á köldum vetrardögum, skjálfandi
af kulda, kvaldir af hungri, með
íkornana okkar, í snjó, bleytu og
myrkri«.
Tárin runnu ofan kinnar Rómu
og hún þerraði þau ekki.
»Guði sé lof að eg á fegurri
endurminningar. Eg man góðan
mann, sem var engill í manns-
mynd, ítala í útlegð, sem fórnaði
sér fyrir hina fátæku — einkanlega
fyrir sína eigin aumu landa.
í*að var oftar en einu sinni að
hann gat komið þessum grimdar-
seggjum undir eftirlit laganna.
Hann opnaði þessum aumu smæl-
ingjum hús sitt, þar fengu þeir yl
og birtu á kvöldin, þá er þeir
komu heim. Hann kendi þeim að
lesa og á sunnudagskvöldunum
sagði hann þeim um ættland
þeirra og hina miklu menn þess.
Hann er nú látinn, en andi hans
lifir — lifir í sálum þeirra sem
hann kendi að lifa«.
Tárin blinduðu Rómu og hún
gat varla talað fyrir gráti er hún
spurði:
Annað atriði, sem menn ættu
að athuga við sláttuvélakaup og
notkun, er það: að átaks-jafni sé
á vélinni. Vanalega er hann festur
við bakhemluna, á milli þeirra og
stangarinnar. Án átaks-jafna ætti
engin sláttuvél að vera.
Voss í Noregi 18. apríl 1920.
Árni G. Eijland.
Iíaupfólag Austfjarða. Bændur
úr Seyöisfirði, Loðmundarlirði og
Mjóaíirði hafa nýlega stofnað kaup-
félag ineð því nafni, sern að ofan
segir. Félagið hefir bækistöð sína
á Seyðisfirði, hefir keypt þar ágætt
verslunarhús og byrjar þar verslun
í vor. Framkvæmdastjóri félagsins
er Sigurður Vilhjálmsson frá Há-
nefsstöððm í Seyðisfirði. í stjórn
félagsins eru: Stefán bóndi Bald-
vinsson í Stakkahlíð í Loðmundar-
firði, formaður, Hjálmar oddviti
Vilhjálmsson á Brekku í Mjóafirði
og Árni Friðriksson kennari í Seyð-
isfirði. Má vænta þess, að félag þetta
eigi mikla fraintíð fyrir höndum.
Jarðskjálftakippur all-snarpur
fanst hér í bænum upp úr nóni 1
gær. Virðist eftir fréttum að aust-
an og sunnan af Reykjanesi, að
hann hafi verið einna snarpastur
hér í bænum.
Glöggir fyrirboðan
Tvöfaldi skatturinn í framkvæmd,
Gistihúsið í Boríarnesi
Fyrir næsta þing mun skatla-
nefndin hafa skilað áliti sínu og
má væata þess, að á því þingi
verði lagður sá grundvöllur í skatta-
málunum sem búið verði að lengi.
Eilt atriðið af mörgum sem þá
verður skorið úr um er það, hvort
samvinnumennirnir íslensku eigi
að greiða tvöfalda skatta að nokkru
Ieyti, á móts við aðra ríkisborgara,
að greiða skatta fyrst og fremst
eins og allir aðrir og auk þess
tvöfaldan skatt af því sparifje sem
samvinnufjelögin geyma fyrir þá í
bili. Það verður háður um þetta
grimmur bardagi milli samvinnu-
manna og andstæðinga þeirra og
verði samvinnumennirnir undir, er
ekki annað sjáanlegt en að fjelög-
in verði fyrir gífurlega ósanngjörn-
um álögum áfram, sem hljóta að
kippa úr vexti þeirra og jafnvel
drepa þau alveg sumstaðar.
En því er svo varið að allir
samvinnumenn hafa ekki enn feng-
ið opin augun fyrir því, bæði hve
þelta væri stórkostlega ranglátt og
eins hinu hversu voðalega mætti
beita þessu gegn félögunum. Uin
fyrra atriðið, hvað rétt er í mál-
inu, hefir áður verið talað hér í
blaðinu og verður gert betur. Hér
verður aftur á móti vikið að
áþreifanlegum dæmum um það
hversu ranglætinu er beitt.
Hér í bænum starfar félag sem
heitir Mjólkurfélag Reykjavíkur.
það er algerlega hliðstætt kaup-
félögunum, sem flest eru þannig,
að gera hvorttveggja að selja af-
urðir bænda og kaupa fyrir þá
nauðsynjar. Munurinn er einungis
sá, að afurðirnar eru ekki kjöt og
ull, heldur mjólk. Jafnframt ann-
ast félagið hverskonar innkaup
fyrir félagsmenn. Félagið starfar
algerlega á samvinnugrundvelli og
er í Sambandi islenskra samvinnu-
íjelaga. Eins og önnur slík félög
úthlutar það ágóða við áramót í
hlutfalli við skuldlausa umsetning
félagsmanna. Fram að síðustu ára-
mótum átti félagið engar eignir,
aðrar en áhöld til daglegs reksturs.
Nú ætlar það að koma mjólkur-
framleiðslunni í stórum betra horf
og þarf í því skyni að hleypa sjer
í skuldir sem nema mörgum tug-
um þúsunda.
Hreinar tekjur félagsins árið 1919,
geymslueyririnn fyrir félagsmenn-
ina, urðu rúmlega 4V2 þús. kr.
Á þetta eignalausa samvinnufélag
leggur bærinn 3000 kr. útsvar.
Tlærinn telur með öðrum orðum
tvo þriðju parta af hreinum tekjum
(élagsins sem í rauninni eru alls
ekki tekjur félagsins lieldur gegmt
sparisjóðsfé félagsmanna, sem þeim
er úthlutað um áramól.
Vitanlega deltur mönnum það í
hug, að svo gífurleg meðferð muni
vera tilviljun ein í þetta skifti. En
það er sannanlegt að svo er ekki.
í fyrra var lilutfallið það sama,
þá voru »hreinar tekjur« félagsins
uin 3 þús. kr. og útsvarið 2 þús.
kr. Það var kært með rökstuddri
kæru, en var ekki virt svars hvorki
af niðurjöfnunarnefnd né bæjar-
stjórn. Pað virðist því þegar orðin
alviðurkend regla hér, að Regkja-
vikurbœr tekur með útsvari tvo
þriðjuparta af þeim sparaða eyri
samvinnumannanna, sem félagið œtti
að borga þeim til baka um áramót.
Sá er þetta skrifar, er svo sett-
ur, að geta fullkomnað dæmið um
tvöfalda skatlinn i þessu tilfelli.
Hann getur sannað það, að hon-
um er gert að greiða í útsvar, auk
úlsvars af öðrum tekjum,
sein svarar 50—60 kr. skatt
af hverri kú, og dettur það elcki
einu sinni i hug að reyna að kæra.
Rað væri fyrirsjáanlega ekki ann-
að en pappírs- og burðargjalds-
eyðsla.
Petta er það sem voílr yfir öll-
nni samvinnnf'élögunum & íslandi.
Höfuðstaðurinn »gefur tóninn an«.
Samvinnufélögin mega gera ráð
fyrir því að tveir þriðju hlutar af
Við undirritaðir bræður höfum keypt gisti- og veit-
ingahúsið í Borgarnesi, látið gera við það, keypt hús-
búnað í það og er ætlun vor að reka það svo að gestir
vorir verði ánægðir.
Vigfús 0g Björn Guðmundssynir
frá Eyri.
spöruðum eyri þeirra í þessum
sjálfbjargarfélögum verði tekinn
traustataki af kaupstöðunum og
auk þess verða einstaklingarnir að
sjálfsögðu að bera eðlilega skatta
heima fyrir.
Hér er ekkert úr lausu lofti
gripið. Hér er ekki talað um ann-
að en það sem þegar á sér stað.
Og hver er kominn til að segja,
að lálið verði staðar numið um
að taka að eins tvo þriðjuparta af
inneign samvinnumanna. Hitt er
líklegra að með vaxandi þörfum
bæjanna verði tekið enn dýpra í
árinni.
Sambandi íslenskra samvinnufé-
laga er nú gert að greiða 35 þús.
kr. í útsvar i Reykjavík. Það fé er
tekið beint út úr vasa samvinnu-
manna um alt ísland. Það er
geymslufé þeirra í sjálfseignarfé-
lagi, og er rélt að kalla þetta rang-
látt eignarnám en ekki útsvar. Ut-
svar Sambandsins var í fyrra 2000
kr. en nú 35000. Það er meir en
sautjánföld hækkun. Þótt gert væri
ráð fyrir að hækkunin yröi ekki
nema þrefalt meiri næsta ár,
þá yrði þó útsvarið þrefaldað
105000 kr.
Það má telja ölduiigis víst að
með sömu löggjöf blasir við sam-
vinnufélögunum látlaus ofsókn af
hálfu bæjanna um ranglátar álög-
ur. Andstæðingar samvinnufélag-
anna, fylgilið keppinauta þeirra,
hefir þar gersamlega yfirtökin lang-
samlega víðast, með aðstoð skiln-
ingslausra smælingjanna sem það
hefir múlbundið. Samkvæmt rit-
stjórnargreinum sem birst hafa í
blaði jafnaðarmanna á Akureyri,
virðist mega ætla, að sá flokkur
ætli og að standa öndverður gegn
því, að samvinnufélögin fái að
njóta réltar síns í löggjöfinni.
Kemur það þó kynlega fyrir,
þar sem jafnaðarmenn t. d. á Eng-
laudi og líklega vlðast um lönd,
nema samvinnumönnuin fullkoni-
ins réttlætis í þessu efni og má
vona að svo verði hér og áður en
líkur.
Það er fyrirsjáanlegt að hér
verður bardagi nálega um líf eða
dauða fyrir félögin, a. m. k. um
að verjast stórkostlegum hnekki.
Og þess vegna er það lífsnauðsyn
að samvinnumönnum sjálfum verði
það ljóst, að þeir berjast hér fyrir
réttindum og að stór voði stendur
fyrir dyrum ef beðinn er ósigur.
Snaran er nú suúin að hálsi
þeim bændum í nágrenni Reykja-
vikur, sem eru i samvinuufélagi
og að sambandi samvinnufélaganna
og það verður hert á því taki
verði ekki aðhafst.
Hinni sömu hengingaról verður
æ fastar brugðið um háls öllum
Islendingum sem dirfast að stofna
til heilbrigðs félagsskapar til þess
að verða ekki fyrir óþörfum
skakkaföllum í verslun.
Það er hægt að skera á ólina,
með því einfalda ráði að fá rétt-
læti fullnægt. Hið allra hörmuieg-
asta væri það, ef það yrði ekki
gert einungis fyrir tómlæti þeirra
sem verið er að reyna að kirkja.
Samherjar okkar, samvinnu-
mennirnir í nágrannalöndunum,
hafa náð því réttlæti að miklu
eða öllu leyti. Við skulum ná því
líka.
Ég býst við að »Tímanum« hafi
ekki borist neinar fregnir af því
sem hér er að gerast í samvinnu-
málum, þar sem ekkert hefir verið
minst á það í blaðinu1). Leyfi ég
mér því að senda því fáeinar lín-
ur um Kaúpfélagsstefnuna.
í vetur, í desember, voru fundir
haldnir í öllum sveitum hér aust-
an Breiðamerkursands.
Var ákveðið á þeim fundum að
hefjast handa og stofna kaupfélag.
Á fundum í eystri sveitunum gerði
Þórh. Daníelsson kaupmaður á
Höfn þess kost, að hann seldi fé-
laginu öll verslunarhús sín og íbúð-
arhús á Höfn. Þótti ýmsum það
fýsilegt, með því á þeim slað er
langbest aðstaða fyrir verslun. Var
stjórn félagsins falið meðal annars,
að taka það mál til rækilegrar ihug-
unar.
Stjórn félagsins var kosin á
sveitafundunum, og eru í henni
þessir menn:
Sigurður Jónsson, bóndi á Stafafelli,
Þorleifur Jónsson alþm., Hólum,
Gunnar Jónssyn bóndi í Þinganesi.
Halldór Eyjólfsson bóndi, Hólmi, og
Steinþór Þórðarson bóndi, Hala.
Stjórnin hélt fund á Höfn hinn
28. des. og komst hún að þeirri
niðurstöðu, að rétt væri að kaupa
öll verslunarhúsin ásamt lóðarétt-
indum nokkrum, bryggjur, upp-
skipunarbáta, verslunaráhöld öll og
síinalínu frá Höfn um Hóía að
Bjarnanesi, gerði Þórh. þetta alt
falt fyrir 110,000 kr. Þetla tilboð
Þ. D. var svo lagt fyrir deildar-
fundi, og fékk nær einróma sam-
þyktir í deildunum. Og var stjórn-
inni falið að gera út um kaupin,
Þá voru og samþ. lög fyrir félag-
ið. Stjórnin hélt þá fund að nýju
12. jan., gerði hún þá samninga
við Þ. D. um kaup á húsunnm o.
s. frv. Var þá ákveðið að Þórhall-
ur héldi verslun sinni áfrarn til 1.
júní. En þá tæki Kaupfélagið við,
og byrjaði sína verslun.
Á fundinum í jan. réð stjórnin
Guðmund Jónsson frá Hoffelli fyr-
ir kaupfélagsstjóra, og aðra starfs-
menn fyrir félagið.
Guðrnundur fór síðan til Reykja-
víkur ásamt formanni í stjórninni
Þ. J. til að koma máletnum Kaup-
félagsins á framfæri. Áttu þeir ræð-
ur um þessi mál við Samband ísl.
samvinnufélaga, og tókst Samband-
ið á hendur að útvega félaginu
vörur. Var lögð áhersla á að ‘ fá
skip beint frá útlöndum, með vör-
ur til Hornafjarðar. Yfir höfuð ætl-
ar Sambandið að annast um vöru-
útvegun, og sölu á íslenskum af-
urðum fyrir félagið. Er mikilsvert
fyrir félög sem eru að byrja, að
geta átt kost á aðstoð Sambands-
ins.
Ákveðið var að vörurnar þyrftu
að vera komnar til Hornafjarðar
ekki seinna en síðla í maí, þar
sem það verður að byrja 1. júní.
Félagið ætlar að reka verslunina
sem fastaverslun. Það er ekki út-
lit fyrir annað en að það verði
eina verslunin í sýslunni, og þarf
þvi að sjá sýslubúum borgið með
vörur eins og kaupmaðurinn heíir
1) Félagsstofnunarinnar hefir verið
verið getið stuttlega í blaðinu, en höf.
mun ekki enn hafa fengið pað blað.
Ritslj.
gert. Og sannast sagt, þá hefir Þór-
hallur sýnt hinn mesta dugnað í
vöruútvegun á stríðstímunum, svo
aldrei hefir verið neinn skortur.
Munu menn því verða kröfuliarð-
ir við félagið hvað þetta snertir,
en þar setur maður eðlilega mikið
traust sitt á Sambandið, að það
hjálpi eítir föngum.
Nú er allur almenningur í öllum
sveiíum austan Breiðarnerkursands
genginn í félagið. Og hafa félags-
menn lagt fram um 70 þús. kr.,
er gengur til lrúsakaupanna, og ég
vænti að ekki þurfi að leita láns
h]á bönkum, eða neinum utan sýslu,
til að klára lrúsakaupin. — En
þetta félag mun þurfa, eins og aðr-
ar verslanir að fá eitthvað reksturs-
fé hjá bönkum, og er vonandi að
það takist fyrir milligöngu Sam-
bandsins.
Ég vil vænla þess, að með þess-
um félagsskap sé hér stigið stórt
spor til framfara. Og ekki er ann-
að sýnilegt en að þelta fyrirtæki
ætti að geta blómgast og dafnað;
en skilyrðið er að stjórnin sé góð
og allir sýni festu og samhug, og
það hafa félagsmenn greinilega
sýnt með hinum miklu framlögum
til félagsins.
Sumardaginn fyrsla 1920.
Porleifnr Jónsson.
UVettíi*.
Tíðin. Kuldar hafa verið fram
yfir miðja viku og hvltuað jörð hér
við og við. Brá til landsynnings
á föstudag með töluverðri úrkomu
og stormi. í túnum er ekki nema
rúmlega orðið ristuþýtt og vottar
rétt fyrir grænu kögri undir görð-
um.
Skipaferðir. Gullfoss kom frá
Vesturheimi í gær. Guðmundur
Viíhjálmsson erendreki Samhands-
ins ytra var meðal farþega, og
segir mjög ískyggilegar horfur að
vestan. Vörur hækka óðum í verði
vegna sifeldra verkfalla. Meðal far-
þega var sömuleiðis Jón Ármann,
sonur Jakobs Hálfdánarsonar ineð
fjölskyldu sinni, alíluttur heim. —
Sterling er og ný-kominn frá
útlöndum, með fjölda farþega. —
Mótorskipið S v a 1 a kom í gær„
ný-keypt skip, eign Sambandsins,
kaupféiags Borgfirðinga og Völ-
undar. Verður þess skips nánar
getið síðar. Sigurður kaupfélags-
stjóri Runólfsson í Borgarnesi ,kom
með skipinu.
BorgarBtjórakosningin fór svo,
að Knútur Ziemsen var endurkos-
inn með 1760 atkv., Sig. Eggerz
fákk 1584 alkv. Stóð kosningin
sjáif yfir nálega í 14 klukkutíma
og talning atkvæða auk þess íl
náiega þrjá tíma.
25 ára starfsafmæli álli Hjálp-
ræðislierinn I þessari viku og heíir
gefið út minningarrit um starfið.
Látin er 13. þ. m. á heimili son-
ar síns Ágústs bónda Helgasonar
í Birtirgaholti Guðrún húsfreyja
Guðinundsdóltir, ekkja hins al~
kunna bónda í Birtingaholti Heíga3
Magnússonar og móðir þeirra
Birtingaholtssystkina eldri. Hana
skorti einn vetur á nýrætt. Væntir
Timinn að geta flult síðar eftir-
mæli eftir þá merku konu.
Síra Kjartan Helgason var rneð-
al farþeganna með Gullfossi, al-
kominn heim úr leiðangri sínum
um bygðir Vestur-íslendinga.
Húsnæðisleysið. Algengt. er nú
að sjá auglýsingar í dagbíöðunum,
um há verðlaun, jafnvel nokkur
hundruð króna, þeim til handa,
sem úlvegað geti búsnæði.
Ritstjóri:
Xryggvi Þórliallssou
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Gutenberg.