Tíminn - 22.05.1920, Page 1

TIMINN
nm sextiu blöð á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIDSLA
blaðsins er hjá Guð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Sími 286.
IV. fir,
Roybjavík, 22. raaí 1920.
20. blað.
Blín Jónasdóttir
á Sílalæk.
Loks hafa þagnað veðrin voðahörðu.
Víðáttan hýra brosir dag og nátt.
Loks hafa gróið sár, er sjúka gjörðu
sérhverja von í kaldri norðurátt.
Loks hefir rýmkað bæði um ál og iðu,
andvari mildur þítt um bjarta rót.
Loks hafa þeir, er sumarsólar biðu,
svalviðrum háðir, fengið ráunabót.
Loks hefir, frænka, kvölin þín og þreyta
þverrað, er disir vorsins hófu grát.
Lífsöflin haía, er viðnám reyndu að veita,
vörnunum lokið, þolað hinsla mát.
Vorgyoja laut að þinum banabeði,
blásalnum hæsla lauk upp sumardís.
Skyldleika fann í þínu gljúpa geði
gæskan, sem bræðir mestan jarðarís.
Ætternisbönd við óðal vorra feðra
æfilangt gastu treyst og saman þætt,
þó að við fjörðinn brims og voðaveðra
væri með köflum eklcju naumast stætt.
Hér hafa bæði amma vor og afi
ofreyndum kröftum fórnað liðna öld,
jarðbönn á landi, íssins ógn frá hafi
ált við og borið löngum klofinn skjöld.
Barátta sú, sem áttu vorir afar,
ömmunnar raun í þröngri bæjarkrá, '
hefir ei enn þá gengið öll til grafar,.
greinileg merki þess er viða að sjá.
Enn varir hörmung undir mörgu þaki,
enn gengur kvíði marga bratta slóð.
Lungt liggur enn á þjáðu konubaki
þvilíkt, sem væri á herðar bundin glóð.
Sárindi vara meðan lífið leikur,
löngunarfult, á þræði úr dularheim.
Heilbrigðin er sem fúinn fífukveikur,
fljótunninn mjög af bernskuhöndum tveim.
Örlagaþræðir, ýmisjega þandir,
ógreinilegir hversdagsmanna sýn,
ef til vill liggja 3rfir á furðustrandir.
Endana finnur siðla vitund mín.
Tekur nú jörðin eigu sína aftur:
w ástúðarkonu, skyldurækna mjög,
ríka af kostum þeim, er þyngdarkraftur
þeygi fær komið undir moldarlög.
Faðmlagið býður feðrasveilin ljúfa,
færir þig nú að sinni bjartarót;
minningin stígur eins og dáleg dúfa
deginum hvita og himni bláum mót.
Reiturinn vigði frænda vorra förnu
frásögu á, er við mér blasti nú. —
Víðáttugeimur vökufúsrar stjörnu
veitt getur skoðun þinni barnatrú.
Tekur nú við þér trúar vorrar álfa,
tygjar þig vísast nýjum gæskuþrótt.
Eðli þitt var í ætt við sunnu sjálfa.
Sólarlag fagurt boðar góða nótt.
Breiðist um norðrið stundum yfir að óttu
aftninum frá um kyrru-skýja svið
góðviðrisboði, gæða þeirra njóttu,
guðrækna sál, er þráðir helgifrið.
Gestir, sem oft að garði þínum sóttu,
grannai'nir mörgu, börn þin, frændalið,
samhuga mæla: sæluværðar njóttu,
sárindum fjarri, laus við allan klið.
Guðrn. Frið/ónsson.
CrnmáUieilan norska.
Ritað hefir verið um hana og
eigi all-lítið í íslensk blöð og verið
hálfsögð sagan og mjög einhliða.
það er gefið i skyn, að hér sé um
þróttmikla andlega vakning að ræða
og að sjálfsögðn heilbrigðan krist-
indóm. Séu postular hinnar nýju
hrej'fingar að hreinsa til i norsku
kirkjunni, skilja sauðina frá höfr-
unum, til þess að geta hreinræktað
hina rétttrúuðu og sannkristnu, en
varpað hinum í myrkrið fyrir utan,
þeim, sem séu afvegaleiðendur lýðs-
ins og villutrúarmenn í kristnum
söfnuði.
Sannleikurinn er sá að leiðtogar
þessara alhafna eru þrælbunduir
bókstafstrúarmenn og ofsafullir
þröngsýnismenn, sem æsa upp fá-
fróðan en trúhneigðan almenning,
til þess að heyja slríð við hina
þektustu vísindamenn og bestu og
áhugasömustu starfsmenn norsku
kirkjunnar, vegna þeirrar sakar
einnar, aö þeir eru ekki ókristi-
lega þröngsýnir, vegna þess, að
þeir halda fast við grundvallar-
stefnu mótmæleuda um samvisku-
frelsi, leita sannleikans og viður-
kenna hann, og hafa hnigið að
hinni frjálslyndu guðfræöistefnu,
sem nú ríkir um alla háskóla mót-
mfelenda, sem rétt hafa til að bera
það nafn, og reistir eru og reknir
á grundyelli frjálsrar rannsóknar.
það starf sem þessir þröngsýnis-
menn norsku reka er nákvæmlega
sama eðlis og ofsóknir katólsku
kirkjunnar á miðöldum og ofsóknir
Lúðvíks 14. á hendur Hugenottum.
Að ekki er lengur beitt krossfesting
og brennu, stafar af því, að lög-
gjöfin leyfir slikt ekki lengur —
en andinn er hinn sami og var
hjá hinum fyrri ofsækjendunum.
Hér er um að ræða ranghverfu
trúarlífsins i algleymingi. Hér er
að ræða um falsspámenn, sem af-
vegaleiða og sesa fáfróða. Hér er
að ræða um hinar sorglegustu yfir-
sjónir, drýgðar i nafni kristiu-
dómsins, allra varhugaverðustu
misbeitinguna á nafni Krists. —
Og í sumum blöðunum hér á landi
er verið að kvarta undan því, að
slik »vakning« skuli ekki vera til
hér.
Annarsstaðar á Norðurlöndum
slanda menn ölduugis agndofa
yfir þessum ósköpum i Noregi.
I hinu helsta kirkjulega tímariti
Svía • stendur svo meðal annars:
»Það er eins og ljótar ógnir mið-
aldanna hafi skollið yfir hina
norsku kirkju. Það er eins og
menn komi ekki auga á neina
aðra óvini en guðfræðingana við
liáskólann. Móti þeim er liði fylgt
til orustu, eins og í hlut ættu skæð-
ustu andstæðingar. Hvert stefnir
þá er almenningurinn er æstur
þannig æ meir og meir? Niðurrifs-
hugur nútímans er kominn inn á
trúmálasviðið, og menn rífa niður
í fullkominni blindni. Það er
blindni, þvi að óvinir kirkju- og
kristindóms eru allir aðrir. Of-
stækið er hryllilegt hvar sem þess
verður vart, en allra hryllilegast,
þá er það hjúpar sig trúrækninnk.
Svo mæla allir frjálslyndir kristn-
ir menn og óblindaðir, þeir er til
þekkja, um »vakninguna« norsku,
en ekki á þá lund, sem flutt hefir
verið í sumum blöðum á íslandi.
Það væri eitthvert mesta böl fyrir
land okkar, ef það tækist, að vekja
hér slika hreyfingu.
Um hitt þegja þessi klöö, að
aðrir straumar, heilbrigðari og
kristilegri, fara nú sigurför annars-
staðar í heiminum og einkanlega
í Veslurheimi. Hreyíing um, að
sameina alla lærisveina Jesií Krists,
til samvinnu um að vinna bug á
þeim öflum, sem drepa niður and-
legu og siðferðilegu lífi — að í
Vesturheimi hefir alveg nýlega ver-
ið haldinn fundur, þar sem full-
trúar voru saman komnir frá fleiri
kirkjudeildum mótmælenda en
nokkru sinni áður og lögðu ráð
á um að láta niður falla deilur
um smá-atriði, en starfa á grund-
velli hins, sem er svo óendanlega
miklu meira og öllum kristnum
mönnum er sameiginlegt.
Trúarofsóknirnar norsku af hálfu
trúarofstækismanna, og herferð
hinnar ungversku afturhaldsstjórn-
ar, af pólitiskum ástæðum, gegn
frjálslyndum guðfræðingum þar í
landi, cru greinar af sama meiði,
öfugstreymi timanna, afturgengið
ofsóknaræði, sem fordæmt er í
hverri einustu kenslubók í verald-
arsögu, en er í Noregi hjúpað í
slopp heilagrar vandlætingarblindra
ofstækismanna og harðsvlraðra
kúgara á Ungverjalandi.
yijsláttur aj hsgsjóniniti.
I.
Nálega allir Islendingar munu
kannast við þau niðurlagsorð í
ræðu Þorgeirs Ljósvetningagoða á
alþingi árið 1000, að »um barna-
útburð og hrossakjötsát skulu hald-
ast hin fornu lög, menn skyldu
blóta á laun ef vildi, en varða
fjörbaugsgarði ef váttum kæmi við«.
Kristnitakan á Islandi var samn-
ingamál. Hún var einn liður í
hörðum bardaga um yfirráðin í
landinu. Heiðnir goðar, sem helst
vildu halda áfram að vera heiðnir,
sömdu því að láta skirast og lög-
leiða kristni, til þess að fá borgið
veraldarvaldi sínu, enda treystust
þeir ekki til að veita viðnám hinni
sterku hreyfingu, sem að stóð kon-
ungur Noregs og harðsnúinn flokk-
ur innlendra manna.
Kristnir menn létu sér það lynda
að slá svo griðarlega af hugsjón
kristninnar, að leyfa beinlínis út-
burð barna, að líða hrossakjöts-
átið, sam mest mun hafa mint á
blótveislur heiðingjanna og var því
kristnum mönnum andstj'ggilegt,
og leyfa beinlínis blótskap, ef ekki
kæmi váttum við. Þeir slógu svo af
hugsjóninni, sumir þeirra til þess
að geta með sínum eðlilegu póli-
tisku bandamönnum haldið völd-
unum, sumpart til þess að firra
landið ófriði, sumpart í því trausti,
hinir best kristnu a. m. k., að það
væri ekki gert nema í bili, að leyfa
svo óhæfilega hluli í kristnu landi.
Við getum kannast við það, að
fyrir afkomu þjóðfélagsins hafi
þessi afsláttur verið heppilegur, að
Islandi var forðað frá innanlands-
styrjöld sem yfir vofði, vegna þess
að kristninni hafði þannig verið
blandað inn í stjónmálin.
Við getum kannast við, að þetta
hafi verið eðlilegur atsláttur, eftir
því sem þeir menn voru skapi
farnir sem að stóðu og eftir því
sem kringumstæður voru, og með
tilliti til þess almenua mannlega
breyskleika að vilja hafa sem minst
fyrir, að forðast þá miklu andlegu
áreynslu að breyta um lífsskoðun
og liferni, að það var þessvegna
svo þægilegt að sleppa með það að
samþykkja lagabókstaf sem í raun-
inni leyfði öllum að haga sér eins
og þeir vildu.
En frá sjónarmiði kristninnar var
þetta óhæfilegur og alóverjandi af-
sláttur af hugsjóninni. Að fulltrúar
kristninnar legfðu pað beinlinis að
bera út börn, um leið og allir voru
skirðir. Og hvalirnar sem réðu
þeim afslætti, a. m. k. aí hálfu
sumra, voru þær fyrst og fremst,
að fá að halda óskertum manna-
forráðum.
Kristnitakan á alþingi árið 1000
er glæsiiegur vottur um veraldar-
hyggindi íslenskra höfðingja á þeirri
tíð, um stjórnmálahæfileika þeirra
og leikni í að bræða með sér mis-
fellur til þess að bjarga sameigin-
legum hagsmunum. En hún er um
leið sagan um hinn griðarlegasta
afslátt af hugsjóninni, af þeirra
hálfu sem fyrir hugjóninni börð-
ust.
II.
Á öldinni sem leið var hreyfing
hafin á landi hér, sem næst á eftir
luistnitöku og siðbót má telja hina
merkustu, um bætt siðferði í land-
inu og nieiri mannúð.
Hugsjónin er sú, að byggja úr
landi öllu því óumræöilega mikla
og margvíslega böli, sem er hinn
eilífi skuggi vínnautnarinnar. Fram-
kvæmdin var undirbúin með löngu
bindindisstarfi, með langri fræðslu
um skaðsemi vínsins, og þjóðinni
með því veitt uppeldi um að Iosna
að fullu'við vágestinn.
Því næst var þjóðin kvödd til
úrskurðar um framkvæmdina og
mjög eindreginn meirihluli þjóðar-
innar lýsti sig því fylgjandi, að fram-
kvæma þessa nýju siðbót með
fullkomnu aðfiulningsbanni á víni.
Hafa menn veitt því eftirtelct,
hversu mjög er líkt um fram-
kvæmd þeirrar hugsjónar og um
kristnitökuna á Þingvöllum árið
1000?
Fyrst urðu forvígismenn hreyf-
ingarinnar að sætta sig við það, að
þá er lögin voru samin, að þá
fengu andstæðingarnir að smeygja
þar inn í ákvæðum samslæðum
því að blóta á laun, og er óþarfi
að telja þau hér. Eftir því hefir
framkvæmd laganna verið. Hún
hefir verið líkust því, sem það
hafi beinlínis verið leyft að kaupa
vín, fljrtja inn og selja, ef einungis
ekki kæmi váltum við. Þeir menn
sem slíkt leyfa og jafnvel gera
sjálfir, svo að á vitorði er alls al-
mennings, fá að sitja óáreittir í
embættum. Og nú síðast, þá er
opinbert er orðið um stórkostlega
misnotkun af hálfu sumra manna,
sem leyft hefir verið að láta vínið
af hendi, og reglur eru loks settar
til að korna í veg fyrir misfell-
urnar, þá eru í þeim reglum mein-
legir gallar, sem nálega bjóða
hlutaðeigendum heim um að nota
þá, þeim sem á annað borð
vilja nota.
Eru það ólög á íslandi, að þá
er framkvæma á háleitajr og al-
varlegar hugsjónir, um bælt sið-
ferði og meiri maunúð í landi, þá
sé gífurlega slegið af hugsjóninni?
Lengra nær samanburðurinn við
krislnitökuna ekki. Þær afsakanir
sem til voru þá, eru ekki til nú,
nema þær sem eru af verri end-
anum. Það er ekki vegna friðar í
landi, sem nú hefir slegið af. Það
er ekki til að trjrggja stjórnar-
skipulagið í landinu. Það er látið
undan nautnasýkinni. Það er mak-
ræði, sem veldur afslættinum. —
Liggur nærri að segja, að síðasti
afslátturinn sé gerður af vorkunn-
semi við suma þá, sem gera sér
ósómann að tekjugrein. Það er í
stuttu máli látið undan hinum
lægstu hvötum.
Þaö er ekkert erlent vald, sem
nú stendur ögrandi á bak við.
Það er þjóðin sjálf, sem dregin er
á tálar með afslætlinum. —
Æðsta hlutverk bverrar kjrn-
slóðar er að uppala næstu kyn-
slóðina svo að hún verði betri.
Stærsta sporið sem núlifandi kyn-
slóð hefir stigið í þá átt er þetta,
að vilja bjrggja út einhverjum mesta
óvini mannúðar og siðferðis —
vínguðinum. Þeirri liáleitu hug-
sjón spilla sumir trúnaðarmenn
þjóðarinnar með óhæfileguin af-
slætti við hinar lægstu hvatir.
[Fraiuhald á 2. dálki á 4. síöu.j
*