Tíminn - 29.05.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextiu blöð á ári
lcostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIDSLA
blaðsins er hjá Guð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Simi 286.
IV. ár.
Reykjavík, 29. maí 1920.
21. blaö.
Innilegt þakkiæti til alira, er sýndu okkur hluttekningu við
fráfall okkar elskulega sonar og bróður Ólafs Guðmundssonar
Lundum,
Foreldrar og systkini hins látna.
Inntökuskilyrði í skólann hafa áður verið auglýst í
Tímanum.
Inntökupróf verður haldið fyrstu dagana í október-
mánuði næstkomandi.
Umsóknir verða að vera komnar fyrir lok ágústmán-
aðar. I fjarveru minni tekur Tryggvi ritstjóri Pórhalls-
son móti umsóknum og svarar fyrirspurnnm viðvíkjandi
skólanum.
Reykjavík 25. rnaí 1920.
JTÓIiabSaÍ JÓH^SOll.
„Utaxi ílokka“.
Rétt áður en kosningarnar sið-
ustu í Danmörku fóru fram komst
dálítið riðl á stjórnmálaflokkana í
þinginu. Einn þingmaður úr hverj-
um þriggja flokka, rót4ækari vinstri-
manna, jafnaðarmanna og hægri-
manna, snerust á móti stefnu
flokksins 1 stórmáli og gengu úr
flokknum. Tveir hinir síðarnefndu
voru í fremstu röð flokksmanna og
buðu sig fram á ný utan flokk-
anna. Þrátt fyrir viðurkenda hæfi-
leika mannanna, þrált fyrir það
þótt þeir væru báðir þrautreyndir
þingmenn og hefðu átt kosningu
tvímælalaust vísa innan flokks
síns, biðu þeir fullkominn ósigur
við kosningarnar og náðu hvorug-
ur þingsæti. Létu þó einkis ófreist-
aö um að halda áfram þingsætum
sínum.
Þótli þetta engum sérstökum tíð-
indum sæla í Danmörku. Þjóðin
er orðin svo þroskuð í stjórnmál-
um, að hún skilur nauðsyn og
þýðingu flokkaskiftingarinnar. Hún
veit að það eru stóru flokkarnir
sem ráða úrslitum allra mála. Þeir
sem utan við þá eru, þótt hæfir
menn séu, verða með öllu áhrifa-
lausir og gagnslausir menn í þing-
inu. hað væri þvi með öllu þýð-
ingarlaust að kjósa slíka menn á
þing. Það er með öllu tilgangs-
laust fyrir flokkslegsingja að bjóða
sig fram til þings i Danmörku og
3'firleitt i flestum þeim löndum
sem náð hafa nokkrum verulegum
stjórnmálaþroska.
Hér á íslandi mætlu þetta aftur
á móti heita mikil tíðindi. Margir
íslenskir kjósendur eru svo barna-
legir að halda, að það beri vott
um sjálfstæði manna að telja sig
utan flokka, að þeir séu þá »ó-
bundari« o. s. frv. Hafa langsum-
mennirnir velflestir gengið á þelta
lagið, kallað sig við framboð ut-
anílokka og síðan stofnað »utan-
flokka«-bandalag til þess að halda
áfram að »spekúlera« f þessum
hugsunarhætti.
Vegna þess sama barnalega hugs-
unarháttar getur það átt sér stað,
að stjórn situr á íslandi, skipuð
svo ólíkum efniviðum um stuðn-
ing, að hún getur enga stefnu haft
í neinu máli, af því að þeir sem
að henni standa fylla gerólíka
stjórnmálaflokka.
Pað liggur næst að segja að
stjórnin sé i heild sinni y>utanflokka«
o: sé stefnu og áhugamálalaus, þótt
svo sé ekki um hvern einstakan
úr henni. Mundi hún af því vera
sjálfstæðari ög óbundnari? hvert á
móti. Hún verður að taka tilíit í
allar áttir. Hún er svo margbund-
in í báða skó, að hún getur engu
afkastað nema daglegum störfum.
í öllum stórmálum er hver hendin -
uppi á móti annari. Það er líkast
því að hver þriggja ráðherra sæti
hver á sinum hesti sem væru tjóðr-
aðir saman og héldi tjóðurbandið
meðan haldið væri kyrru fyrir, en
slitnaði óðara og fara ætti eitthvað
úr stað, því þá spertust hestanir
við að hlaupa hver í sina áttina.
í*etta er afleiðingin af trúnnf
á flokksleysingjana. Heimskt er
heimalið barn og er holt að skyggn-
ast um á aðra bæi og sjá að þar
eru menn löngu vaxnir upp úr
þessum barnasjúkdómum.
Þess verður ekki langt að bíða
að viö vöxum upp úr þeim líka.
Eftirmæli.
»Frost og liuldi kvelja þjóö,
koma nú sjaldan árin góö«.
Vetur sá er nú virðist ioks lið-
inn hefði fengið sorgleg eftirmæli
á fyrri tíð í íslenskum annálum.
I*ar sem hann hefir yfir dunið ofan
á margra ára erliða tíð, hörð vor,
votviðrasumur, sunnanlands a. m.
k. og almennan grasbrest, er það
öldungis víst að niðurlagsorð þeirra
ummæla annálanna hefðu orðið
eitthvað á þessa leið: »Féllu mjög
peningar um alt ísland, sauðfé og
færleikar, einnig allvíða nautpen-
ingur, af heyleysi« — nema enn
frekar hefði verið tekið til orða.
Fað er ekki hægt að segja það
enn með fullri vissu hver eftir-
mælin verða nú, fregnirnar sem
menn hafa hér eru ekki svo ná-
kvæmar; sauðhurðurinn stendur
yfir og afarmikið er undir því
komið hvernig tíð reynist þann
timann — en það mun þó óhælt
að fullyrða að yfirleitt verður alls
ekki fellir á íslandi nú. Haldist
góð tíð úr þessu verður afkoman
sæmilega góð í flestum sveitum.
Hún verður gersamlega ólik þvi
sem hefði orðið, þótt ekki sé farið
neima einn mannsaldur aftur í
timann.
Vitanlega er það margt sem sam-
eiginlega veldur þessum miklu og
góðu umskifum: bættar samgöng-
um, stórum bætt verslun — og
það er eftirtektarvert hve þau hér-
öðin komast langbest af, sem
besta hafa verslun og hrakar í
sama mæli og verslun er verri —
bætt stjórn og forsjá ofanað um
að koma til hjálpar, bætt vinnu-
brögð o. s. frv. En langveigamesta
atriðið er það, að bændurnir sjálf-
ir eru orðnir betri og hygnari
bændur, vanda betur til fóðuröfl-
unar, selja betur á, fara betur
með skepnurnar og kunná að gefa
fóðurbæti og afla hans i tíina.
Fað er næsta gleðilegt, allra
helst á svo ískyggilegum tímum
sem nú standa yíir, að landi okk-
ar er þyrmt við því regináfelli sem
almennur skepnufellir er. En það
allra gleðilegasta er það, að þetta
er að þakka meiri þroska og hygni
hjá fjölmennustu og þýðingarmestu
stélt landsins, bændastéttinni.
Þessi undanförnu hörðu ár, og
allra helst þessi langi jarðbanna-
vetur, er jafnframt vitnisburður
um það, hversu tryggur atvinnu-
vegur landbúnaður er og það jafn-
vel þótt svo erfiður harðindakafli
komi f bili.
Eru ekki síst við það bundn-
ar glæsilegar framtíðarvonir um
framtíð landbúnaðarins, þá er hon-
um verður komið í miklu full-
komnara horf en nú er. t*essi eld-
raun sem bændurnir islensku hafa
nú staðist, komi ekki enn á ný
eitthvað alvarlegt fyrir, er því hin
ríkasta áskorun til þings og stjórn-
ar um að fresta ekki þeim fram-
kvæmdum sem alþjóð er skyldug
að koma í verk, um að bæta
þennan grundvallar atvinnuveg
þjóðarinnar og koma honum inn
á nýjar brautir, tryggari og af-
urðameiri.
Hann hefir sannast enn einu
sinni málshátturinn forni: Bóndi
er bústólpi, bú er landstólpi.
Samvimmuiál.
IX.
Kaupfélagsmyndun Austur-Skaft-
fellinga nú í vetur er líklega einn
hinu einkennilegasti þáttur í þró-
unarsögu samvinnustefnunnar hér
á landi. Fram yfir veturnætur 1919
eru svo að segja allir bændur í
sýslunni með verslun sina hjá ein-
um kaupmanni á Hornafirði. En
nú eftir fáa daga, þ. e. fyrstu dag-
ana í júni, byrjarkaupfélag á Horna-
firði í húsum kaupmannsins, sem
er hættur að versla þar. Sýslan
hefir öll á einum vetri orðið eitt
samvinnufélag. Slík breyting hefði
ekki getað orðið svo snögglega,
og jafn djúptælc, nema farið hafi
saman góð forstaða, og drengileg-
ur stuðningur þeirra, sem beitt *
hafa sér fyrir málinu. Skal nú
sagt lítið eitt frá því.
Maður er nefndur Sigurður Sig-
urðsson, ættaður úr Austur-Skafta-
fellssýslu. Hann hafði áselt sér að
gera nokkuð það, sem bætt gæti
verslunarhagi sýslubúa sinna. —
Fyrir þrem árum fór hann utan
til verslunarnáms bæði í Dan-
mörku og Euglandi. Hann var þá
fyrir nokkru orðinn fullþroska
maður og hafði aflað sér góðrar
almennrar mentunar hér á landi.
Eu svo er að sjá, að hann hafi
meðan hann dvaldi erlendis jöfn-
um höndum lagt stund á, að afla
sér sérþekkingar í verslun, og að
kynna sér sem best starfsemi sam-
vinnufélaganna með öðrum þjóðum.
Eitthvað upp úr veturnóttunuin
síðustu kemur Sigurður heim í
átthaga sína. Mun hopum hafa
þótt kur nokkur og hann eigi all-
lítill í mörgum betri mönnum
sýslunnar út af verslunarástandinu.
Fór það mjög að líkum, þar sem
að eins var ein verslun starfandi
á Hornafirði. Verður þetta með
öðru fleira til þess, að hann tekur
sér ferð á hendur um flestar sveitir
sýslunnar, heldur fundi um versl-
unarmálið,- og skýrir samvinnu-
hugmyndina fyrir öllum almenn-
ingi. Er skemst af því að segja,
að Skaftfellingum fundust orð hans
sem töluð úr hug þeirra allra, og
vex kaupfélagshugmyndinni ótrú-
lega mikið fylgi. Var afráðið að
stofna hið bráðasta kaupfélag á
Hornafirði og keppa við kaup-
manninn. Svo sem að likindum
lætur töldu allir héraðsmenn, sem
beittust fyrir framkvæmdum á þessu
stigi málsins sjálfsagt, að Sigurður
Sigurðsson yrði framkvæmdarstjóri
félagsins. Hann naut áður trausts
og vinsælda i héraðinu. Hann hafði
ekki einungis bestan undirbúning
til starfsins af öllum mönnum
innan héraðsins, heldur stóð hann
og að mörgu leyti í fremstu röð
meðal áhugasamra samvinnu-
manna í landinu.
Þegar fundarhöldin tóku að fær-
ast nær Hornafirði, gerði kaup-
maðurinn, Þórhallur Daníelsson,
sér tíðförult á samkomur þessar,
og lét heldur ófriðlega. þótti hon-
um heldur tvisýnt fyrir Skaftfell-
inga að byrja kaupfélag. Væru
mörg slík félög á Norðurlandi
hrunin og hefðu gert bændum
ærið tjón. En er meginþorra bænda
virtist ekki taka neitt veruíegt til-
lit til skoðana hans um þetta mál,
fór hann að láta friðvænlegar.
Mun kaupmaður hafa séð að fé-
Iagið tæki þegar á fyrsta ári því
nær alla verslunina frá honuin.
Hús hans myndu standa tóm og
arðlaus, og lítil von um að hann
gæti selt þau síðar með æskilegum
liagnaði, er hann neyddist til að
fara burtu, þar sem lcaupfélagið
var sá eini aðili, sem verulega
hafði þörf fyrir þau. Pegar hér er
komið sögunni fara að heyrast
raddir á fundunum um, að sjálf-
sagt sé að Itaupa húseignir Þór-
halls, en þær umræður voru íljótt
skornar niður, og taldar málinu
óviðkomandi meðan ekkert tilboð
lá fyrir frá Þórhalli sjálfum eða
ólvíræð bending um, að hann vildi
eiga kaup við félagið.
Kaupmaður hafði, eins og vænta
mátti, nokkurn hóp vina og kunn-
ingja í liéraðinu, sem eins og hann
vildu fegnir stöðva strauminn í
fyrstu, en sáu nú þann kost vænst-
an að lækka seglin, til að tapa
ekki öllu. Fóru þeir nú að verða
kaupfélaginu mjög fylgj'andi í orði.
Leit þá svo úl á yfirborðinu, eins
og því nær hvert mannsbarn í
héraðinu væri orðið kaupfélags-
skapnum fylgjandi af alhuga, enda
var svo í raun og veru um allan
þorra manna. Lét nú kaupmaður
húseignir sínar falar á 110 þús.,
og vörubirgðar 1. júní í vor, eftir
samkomulagi við félagssljórnina.
Skifti það eigi litlu fyrir kaup-
mann, að stjórnin ,væri liðug í
samningum við hann, er til af-
hendingar kom með vorinu.
Nú eru lög gerð og kosin fimm
manna stjórn fyrir félagið. Töldu
flestir sjálfsagt, að Sig. Sigurðssyni
yrði falin forstaðan, en engan við-
búnað höfðn stuðningsmenn hans
til að afla honum fylgis. Þeir voru
ekki að hugsa um neitt annað en
að fá myndað stórt og gott sam-
vinnufélag, sem gæti verið lyfti-
stöng fyrir héraðið bæði fjárhags-
lega og andlega.
En er til kom fór þctta nokkuð
öðruvísi. Félagsstjórnin hafði val-
ist svo undarlega, að meiri hluti
henuar óskaði ekki eftir, að Sig.
Sigurðsson hefði forstöðuna, a. m.
k. ekki jgrsta árið. Ókunnugt er
með hvaða hælti meiri hlutinn
hafði komist að þeirri niðurstöðu,
enda skiftir það litlu máli hér.
í stað þess var ráðinn fram-
kvæmdarstjóri Guðmundur nokk-
ur frá Hoflelli. Hafði hann áður
rekið smá verslun á Hornafirði,
ineð búskapnum, en lítið orðið úr
henni, jafnvel talið, að hún hefði
að lokum ekki orðið annað en
einskonar ’útibú frá aðal-kaup-
manninum. þegar þessi ráðstöfun
fréttist, þótti undarlega við bregða
og öðruvísi en ailur þorri hinna
áhugasömustu félagsmanna vildi
vera láta. En eins og vænta mátti
um jafn góða menn og gegna og
Skaftfellinga, létu þeir bíða réttrar
stundar að fá skýringar á þessum
aðgerðum trúnaðarmanna sinna.
Sig. Sigurðsson hafði nú fengið
ósk sína uppfylta, að efla sam-
vinnufélagsskapinn í sýslunni. Og
sú breyting hafði að mörgu leyti
tekist svo frábærilega vel, að bæði
hann og að af samverkamönnum
hans við félagsstofnunina mega
prýðilega við una. Mörg önnur
héruð hafa orðið að bíða árum
saman eftir slíkum úrslitasigri,
sem þessir menn unnu á nokkrum
vikum. Bj'rjun kaupfélagsins er
glæsileg. Og ef leiðandi menn og
stjórn félagsins vinna jafnan með
svo fölskvalausum áhuga og svo
staðgóðri þekkingu á samvinnu-
málum, eins og frumherjarnir við
stofnunina, má telja víst, að fram-
haldið verði í fullkomnu samræmi
við byrjunina.
Sigurður Sigurðsson hvarf síðan
til Reykjavíkur aftur, er hann hafði
lokið störfum sínum við kaupfé-
lagsslofnunina. Plonum var per-
sónulega enginn óhagur að því,
þótt eigi settist hann að eystra,
því að liann mun hafa átt góðra
kosta völ bæði í Reykjavík og er-
lendis. En hann kaus heldur að
starfa við samvinnufélögin hér á
landi og gegnir nú vandasamri
trúnaðarstöðu hjá heildsölu Sam-
bandsins.
Kaupfélag þetta gekk þegar í
vetur í Sambandið, sem gera mun
sitt ýtrasta til að verða félaginu
að liði. Munu Skaftfellingar eiga
þær góðu undirtektir meðal annars
að þalcka Sigurði Sigurðssyni, sem
með foigöngu sinni í þessu máli,
hefir gert héraði sinu bæði sæmd
og gagn. Því að traust og álit
hvers félags út á við er að jafnaði
komið undir trausti, sem borið er
til forgöngumannanna.
Samvinnumaður.