Tíminn - 29.05.1920, Blaðsíða 2

82
TlMINN
Llfebuoy- h V0
er ein hin allra besta amerískra hveilitegunda. Biðjið
ávalt um þá tegund ef þér viljið fá verulega gott hveiti.
Hveitið Trumpeter er einnig góð tegund þótt
það jafnist ekki að fullu við Lifebuoy. Pað er mjög ódýrt
eftir gæðum.
F*ar sem alt hveiti hefir nú hækkað í verði er enn brýnni þörf
en eila að ná í netadrýgstu tegundirnar.
Sýnd vsiöi, eo ekki geto,
hað er orðtæki, sem átt getur
við um strandferðir þessa árs fyrir
Austfirðingum og Vestfirðingum
mörgum.
Alþingi 1919 skildi við fjárlögin
mcð 175000 kr. fjárveitingu til
strandferða hinna meiri fyrir árið
1920. Var fjárveiting sú miklu
framar því, sem á«tlað hafði verið
undanfarið, enda ráðgert að hafa
tvö tiltölulega væn skip í strand-
um, Sterling og Hjörungarvog, sem
fara áttu þreltán hringferðir um
landið, auk nokkurra hálfhrings-
ferða, og Sterling ennfremur tvær
ferðir til útlanda. Til uppfyllingar
þessum ferðum var svo ætlað litlu
gufuskipi, Suðurlandi, sem er eign
Eimskipafélags Suðurlands og
keypt hafði verið til ílóaferða
syðra, að fara 3 ferðir um Vest-
firði til ísafjarðar og 3 ferðir suð-
ur um land til Fáskrúðsfjarðar.
Eftir bráðabyrgðaáætlunum þeim
sem fjrrir lágu í þinglok 1919, áttu
þessi 3 skip að hafa samtals 674
viðkomur á 65 höfnum landsins,
öðrum en Rvík og var viðkomum
hinna stærri skipa, Hjörningarvogs
og Sterlings dreift nokkurnvegin
jafnt um landshlutana og þó svo,
að Sterling hefði einkum þær stærri
og öruggari hafnir austan og vest-
an, en Hjörningarvogur aðailega
norðurströndina milli ísafjarðar og
Seyðisfjarðar. Hugðu margir gott
til þessara ferða, enda skipakostur-
inn sæmilegur og aðgengileg kjör
í boði með norðurlandsskipið,
Hjörnungarvog. Hjörnungarvogur
er norskt gufuskip 670 smálestir
alls, sæmilega hraðskreitt (10—11
mílur), útbúið til farþegaflutnings
og að öllu hið sæmilegasta eftir
])rsingu og uppdrætli. Hafði hor-
stein kaupm. Jónsson í Rvík og fé-
lagar hans leigutilboð um skipið
til strandferða og gerðu þess kost
í áðurnefndar ferðir gegn 100,000
kr styrk fyrir sumarið.
Þessar 100,000 kr. veitti þingið
með skilyrði um ákveðið farþega-
rúm, fargjöld og farmgjöld eins og
hjá Eimskipafélaginu og áætlunar-
ferðum, sem þingið samþykti.
Suðurlandi og Sterling voru ætl-
aðar 75000 kr. til áætlunarferða,
sem landsstjórnin ákvæði með ráði
Eiskipafélagsins. Voru Sterling upp-
haflega ætlaðar 50,000 kr., en
Suðurlandi 25,000, og þó búist við
tekjuhalla meiri á Sterling en
50,000 kr., þött útlandaferðinar
bættu nokkuð úr skák, enda hafði
tekjuhallinn á strandferðum skips-
ins 1918 orðið 196,000 kr., sem
að miklu leyti mun hafa stafað af I
þeim kolafreku og erfiðu vetrar-
ferðum skipsins við vörudreiflngu
norðanlands velurinn 1917—’18.
En svo vænlega sem horfði með
strandferðir þessa árs um slceið á
þingi 1919, svo hrapalega horfir
nú með þær eftir nýkomnum á-
ætlunum og ráðstöfun stjórnarinn-
ar. Gegnir það hinni mestu furðu,
hversu átakanlega þar virðist fram
dreginn hlutur einstakra manna
og héraða með strandferðum þeim,
sem áætlanir greina, en kostur
annara þröngur ger og má segja,
að ræturnar að þessum mistökum
liggi að nokkru leyti í skollaleik,
sem talsmenn Eimskipafélags Suð-
urlands hófu í þinglokin 1919 í
því skyni að ryðja félaginu braut
að strandferðum með skipinu
Suðurland og ríflegum landssjóðs-
styrk. þingið áleit réttilega að skip
þetta skorti mikið til meiriháttar
slrandferða, þótt nýtilegt væri fyrir
flóabát, og vildi ekki veita því
þann styrk, sem eigendur töldu
arðvænlegan, en að eins nokkrar
uppfyllingarferðir að sumarlagi með
sæmilegum ferðastyrk (25,000 kr.).
Var þá það ráð tekið af talsmönn-
um félagsins að fleyga samningana
um Hjörungarvog. Tókst sá skolla-
leikur framar öllum likum og
fengu þeir atkvæðafjölda nægileg-
an til að koma að háðulegri at-
hugasemd í sambandi við fjárveit-
inguna til Þorsteins Jónssonar og
félaga hans, er -fjárlögin voru til
einnar -umræðu í neðri deild síð-
asta þingdag. Með henni var tor-
tryggnisskugga varpað á þá félaga,
stjórninni falið að ganga ríkt efiir
fullnœgingu allra skilgrða, sem þeim
félögum vœri sett og að greiða ekki
stgrlcinn, ef nokkur misbrestur grði
á þeirri fullnœgjugerð,
Afleiðingin verður sú, sem vænta
mátti: horst. og þeir félagar drógu
að sér hendina og neituðu skil-
juðunum. Höfðu þeir verið þjálir
í samningum og látið leiðast langt
til samkomulags við þingið um
erfiðustu strandferðirnar, sem þeim
voru ætlaðar, og vildu þeir því eigi
að launum taka háðulega at-
hugasemd í fjárlögunum, enda hé-
gómi einn að brýna stjórnina svo
mjög til eftirlils með þessum strand-
ferðasamningi framar öðrum samn-
ingum, sem ríkið gerir við ein-
staka menn og félög og sem vitan-
legt er öllum, að sljórnin verður
að framfylgja.
Þannig stóð þá hnifurinn í kúnni
um strandferðirnar þegar þingi
sleit 1919, því að nefndar viðsjár
voru Ieiknar síðasta þiugdag, og
kom þá til kasta stjórnarinnar að
ráða fram úr standferðunum með
því fé, sem á fjárlögunnm var
veitt og þeim skipakosli sem bjóð-
ast kynni.
Þetta hefir hún gert á þann veg
að veita Suðurlandsfélaginu 125,000
kr. og strandferðir um Vestfirði
sunnan ísafjarðar og Austfirði
sunnan Seyðisfjarðar ásamt höfn-
unum sunnanlands. Aftur eru Sterl-
ing ætlaðar strandferðir allar norð-
anlands milli Isafjarðar og Seyðis-
fjarðar og tvær útlandaferðir. Hag-
að er strandferðum Sterlings svo,
að skipið fer 7 hringferðir um
landið, án þess að koma á nokkr-
ar hafnir á svæði Suðurlands aðr-
ar en Rvik og Vestmaunaeyar,
nema í síðustu hringferð, nóvem-
berferð, þegar Suðurland er hætt
við strandterðir.
Harðla fátt virðist þessari stand-
ferðaráðstöfun verða til lofs talið,
en vitanlega má margt að henni
finna. Að vísu mega þeir vel við
una, sem njóta Sterlings og eigi
hirða um -samgöngutæki annara
landshluta. Það er sæmilegt skip
að öllum útbúnaði, en kolafrekt
mjög og langt of dýrt til tíðra
snúninga um smáhafnir og hafn-
leysur, svo sem víða er norðan-
lands, þar sem því nú eru ætlaðar
ferðir.
Öðru máli gegnir um Suðurland.
Það er að stærðinni hæfilegt til
snúninga, en verður hvorki að út-
búnaði eða öðru talið neitt fyrir-
myndarskip, eða á neinn veg jafn-
oki Sterlings. Skipið er röskar
200 smálestir að stærð, fornt,
þröngt, byrðalítið og fremur hæg-
fara. Er því með skiflingu landsins
milli þessara tveggja skipa mjög
fyrir borð borinn hlutur þeirra,
sem við Suðurland eiga að
notast.
En þótt skifting þessi ein sé ærin
til umkvörtunar, þá er þó annað
verra hér í efni: Suðurlandi eru
veitlir 5/7 strandferðastyrknum
öllum, en Sterling s/7. Suðurland
hefír flestar bestu og öruggustu
hafnirnar vestanlands og austan,
en Sterling erfiðustu hluta lands-
ins. Suðurland á að annast ferðir
í 7 mánuði, en Sterling í 8 mánuði.
1918 varð 196,000 kr. tekjuhalli
á strandferðum Sterlings, svo sem
fyr segir, en næstl. ár hefir tekju-
hallinn orðið yfir 300,000 kr. Má
því nærri geta að þessar 50,000
kr., sem Sterling eru ætlaðar,
hrökkva skamt.
Suðurlandi eru veiltar' 590 kr.
fyrir hvern dag strandsiglingalím-
ans, frá 2, apríl til 30 okt. og mun
það lála nærri andvirða allra kola
þess, eins til aukaferðanna syðra
milli áætlunarferða. Þess vegna
ælti skipinu ekki að verða skota-
skuld úr því að vinna fyrir öðrum
útgerðarkostnaði, þar eð ætla verð-
ur, að það tíðast verði fullsett
farmi og farþegum, svo lítið sem
skipið er og svæði þess þélt sett
verstöðvöm og góðum höfnum.
Aftur eru líkurnar yfirgnæfandi
fyrir því, að bæta þurfi við fjár-
veitingar Sterlings 150—200 þús.
króna, því að tæpast verður skipið
nú ódýrara í rekstri en undanfarið,
úr því það sinnir aðallega strand-
ferðum, og virtist því sannlegt að
láta alla landshlutana njóta þess
að nokkru, sem gátu og höfðu þess
þörf. Það er enginn jöfnuður á
skiptingu landsins milli svo ólíkra
skipa sem Sterlings og Suðurlands,
annað vandað og vænt farþegaskip,
hilt þægindalítill flóabátur — að
eg ekki nefni nástrandakyrnu.
Hversu mjög hlutur Suðurlands-
félagsins er hér fram dreginn og
á þá hallað, sem skip þess eiga að
nota, sést einna best af 3. athuga-
semd við áætlunina. Þar er skip-
stjóra fengin heimild til þess að
fara framhjá áætlunarhöfnum, ef
honum þykir þaðan eða þangað
of lítið að flytja og yfirleitt má
- hann eftir geðþekni sleppa ann-
ari hverri viðkomu á áætlunar-
höfnum, sem ekki hafa nægilegan
flutning að hans dómi. Þetta er
berum orðum heimilað skipi, sem
þiggur stórfé fyrir ferðirnar og
miðað hefir kröfur sínar um styrk-
inn við viðkomufjölda á höfnum,
sem það virðist ekki ætla að koma
á, nema köppum og glöppum.
Þessi undanþága um viðkomur
þá eða þar, sem illviðri eða hafn-
leysi aftra ekki, er allsendis óþol-
ajidi, enda sárasli þyrnir í augum
þeirra sem við þella eiga að búa.
Óviss eða hæpin viðkoma skips er
oft verri en engin viðkoma, þar
sem torsólt er hafua á milli, svo
sem víða vestra og eystra. Áætlun
með þvílíku sniði verður að eins
tál og kandahófsleg ákvörðun skip-
stjóra um viðkomu þá eða þá,
getur bakað einstökum mönnum
ómetanlegt tjón. Ástæðan fyrir þvf-
líkri undanþágu virðist nokkuð
auðsæ: Hagsmunir félagsins ætlu
að sitja hér í fyrirrúmi, hvað sem
líður högum og þörfum almennings.
Þessi undarlega og »góðgjarn-
lega« athugasemd við áætlunina
mun hafa valdið því, að þingið
síðasta fékk eigi að sjá hana fyr
en þingslitadagimi, þegar ekkert
ráðrúm var orðið til athugunar og
er lítill efi á því, að hún hefði
sætt mótmælum á þingi, ef kunn
hefði verið með þessum halaldeppi.
Að eins eilt vélritað eintak, án
allra athugasemda, fengu nokkrir
þingmenn að sjá laust fyrir þinglok.
Áætlun Sterlings var birt sneinma
á þingi og gaf eigi tilefni til að
ætla, að útgerð Suðurlands væri
fengið það sjálfdæmi sein að fram-
an greinir, um kjör þeirra óláns-
sömu landshluta, sém skip þess
eiga að nota. Sterling er að vísu
leyft að sleppa áætlunarhöfn, ef
sérstaklega stendur á, og þó því
að eins, að viðkoman valdi baga-
legri töf.
Hér þarf eigi urn að villast:
Sterlingsútgerðin á að vera mann-
úðlegt þjóðnytjafyrirtæki, sem tek-
ur tillit til þarfa og ástæðna fólks-
ins; Suðurlandsútgerðin á að vera
fjárplógsfyrirtæki og þeim sem við
það búa er skipað í einskonar
paríahóp, sem þjóðfélaginu virðist
ekkert vandgert við.
Sannlegt hefði verið, úr því að
nokkurntíma var farið að kiaöa
undir Suðurland með meiriháttar
strandferðum og þeim styrk, sem
aö miusta kosti er helmingi hærri
en ástæða er til eftir áætlun þess,
að það hefði verið látið fara 2—3
hringferðir um landið að sumri til
(því er eigi treystandi að hausti
eða vetri) með viðkomum hver-
vetua nyrðra, meðan Sterling hefði
teliið hafnirnar eystra og vestra,
svo sem ráðgert var um Sterling
af þinginu 1919.
Nú er illu heilli búið aö semja
um ferðir Suðurlands, þótt með
hæpnum heimildum sé, því að Al-
þingi hefir aldrei lagt samþykki á
Skattamáíadeilarh
Eftir
J, Gauta Pétursson.
--- (Niðurl.)^
IV.
Hr. H. V. gerir mikið úr því
»frumhlaupi«, er eg geri að grein
hans með því að átelja, að þar var
ekki getið um þann skattagrund-
völl, er landleiga og aðrir slíkir
skattar byggjast á. Telur hann að
slíkir skattar kynni að geta kom-
ið til greina, »sem liðir í skatla
kerfi«, en vill þó láta það liggja milli
hluta, af því að »ótímabært«(!) sé,
að benda á einstaka skattstofna.
Það sé eg við nánari athugun, að
báðar greinar höf. bera með sér,
að hann hefir ekki œtlað að kasta
fram of bindandi ummælum um
einstaka skattaliði, þó fylgi hans
við tekjuskattinn virðist æði ótví-
rætt. En báðar greinar höf. marka
eðZisgrundvelli skattanna svo þröng-
an bás, að eg tel langt frá þvi, að
landleiga eða »inonoþoI«-skattar
yfir höfuð geti komist þar inn,
sem »liðir í skattakerfk og af þeim
áslæðum er það, að eg hefi gert
alkugasemdir við kenningar hr. H.
V. og skattafræðslu.
Til að sanna mál mitt um það,
hvernig höf. markar skattakerfinu
grundvöll, skulu tekin hér upp
nokkur ummæli úr greinum hans:
»Skattarnir eiga að vera jafnir á
öllum gjaldendum eftir gjaldþoli
þeirra. Þetta hefir í för með sér að
skattahundraðstalið hækkar, eftir
því sem tekjurnar hækka, því
gjaldþolið vex örara en tekjurnar
. . . .« »Skaltarnir verða að vera
þannig að þeir láti þjóðareignina
ósnerta, en taki að eins hluta af
þeim hreinu tekjum, sem þjóðinni
áskotnast á árinu, bvort heldur
sem þær eru af eign eða atvinnu«.
(Tíininn III. árg. 72. tbl.)
Þessi ummæli endurtekur hann
svo að segja í siðari greininni og
segir enn fremur:
» . . . . þá komust við ekki
fram hjá gjaldþolinu sem réttlát-
asta skattagrundvellinum« (o. í
þjóðfélaginu eins og það er.)
»Skattarnir verða því að eins veik
tilraun, til að bæta úr misskiftingu
þjóðarteknanna milli einstakling-
anna«. (Tírninn IV. 1. tbl.)
Ekki er um það að villast, að
samkvæmt skoðun hr. H. V. á
gjaldþolið að vera hvortveggja í
senn: grundvöttur skattakerfisins og
mœlikvarði skattgjaldanna. Hitt er
öllu óljósara, hvað hann á við
með því, að »skattarnir láti þjóð-
areignina ósnerta«. Eg geri samt
ráð fyrir, að hann elgi við þann
höfuðslól, sem var fyrir hendi i
bgrjun þess árs, sem skattgjaldið
miðast við. Má vera að hagfræð-
ingarnir orði þelta eins og hann
gerir, sín á milli, en alþýðleg mál-
venja og hugsun myndi telja, að
tekjurnar yrði hluti af þjóðareign-
inni jafnóðum og þær mynduðust,
svo skattarnir yrðu ætíð af henni
teknir. En hvort sem væri virðist
ekki rökrétt að hugsa sér að þjóð-
areignin geti vaxið eða minkað við
það, þótt eignir skifti um eigendur
innanríkis, — en annað er það
ekki sem fram fer, þegar fé ein-
staklinga rennur sem skattur í
ríkkissjóðinn.
Eg ætla þó að halda því orða-
lagi um þetta, sem hr. H. V. not-
aði, en með þeirri skýringu undir-
skilinni sem eg gaf á því.
Hér er komið að aðalágreiningn-
um. Hr. H. V. heldur svo fast við
gjaldþolsmælikvarðann, að hann
tekur fram, að skatta megi að eins
leggja á fasteignir, »ef þeir hvíla
samt sem áður á þjóðartekjunum.«
— Með öðrum orðum: eftir kenn-
ingu hans má þjóðfélagið þá fgrst
krefjast skatts af eigh, er það hefir
sýnt sig, að eigandinn hefir ráð-
deild til að láta hana bera arð.
Láti hann hana liggja ónotaða og
arðlausa, eða sé hann ráðleysingi
um alla hluti, þá hverfa allar fjár-
hagslegar skyldur hans við þjóð-
félagið eða ríkið.
Það leynir sér ekki, að þessi
ummerking skattaundirstöðunnar á
vel heima um tekjuskatt og sams-
konar bygða skatta. En hvað skal
segja um tolla og óbeina skatta?
Eg mun þó ekki rekja það mál
lengra, hvernig þeir geti heyrt undir
hina almennu ummerkingu skatta-
skilyrða hr. H. V., því hann virð-
ist ekki vera meðhaldsmaður þeirra,
og því síður er mér ant um þá.
— En hitt hefi eg meira hugleilt,
án þess að fá ráðningu, hvernig
t. d. erfðafjárskattur getur »látið
þjóðareignina ósnerta«, sem þó
virðist eiga að vera fyrsta boðorð
fjármálavísindanna.
Og seinast kem eg að landleig-
unni. Hvernig er þá hægt að hugsa
sér, að hún geti orðið liður í
skattakerfi, sem er sett það skil-
yrði, fgrst og fremsl að »láta þjóð-
areignina ósnerta«, eða að taka
að eins til þeirra tekna, sem virki-
lega eru framleiddar. — Landleigu-
stefnan bindur sig alls ekki til þess
að »)áta þjóðareigninga ósnerta«,
en hún miðar skattakröfu sína að
eins við eignir, sem geta verið
arðgæfar, á því stigi, sem atvinnu-
vegirnir eru, eða geta orðið í ná-
inni framtíð. Hvort eigendur þeirra
hafa ráðdeild og atorku til að láta
þær bera þann meðaltalsarð, sem
skattgjaldið miðast við, verða þeir
að eiga um við sjálfa sig, því
landleigustefnan gengst ekki undir
það, að láta ríkið bera ábyrgð á
fjárhagslegri afkomu einstakling-
anna. Hún byggir á því, að slcatt-
arnir eigi að miðast við skilgrðin
til að afla fjár, en ekki það, hvernig
þau eru hagnýtt, og skilyrðin veitir
ríkið ýmist eða viðurkennir, með
þeim sérréttindum til náttúrugæð-
anna, er það lætur kvaðalítið vera
á einstakra manna höndum.
Hr. H. V. kemur á einum stað
að þessu atriði. í hinni síðari grein
sinni segir hann: »VenjuIegast er
ekki hægt að mæla út hlunnindi
þau, sem einstaklingar hafa hjá
ríkinu, nema að því leyti, er gjald-
þolið segir til«. Það er nú svo.
Er þá þannig að skilja, að allar
matsgerðir, sem menn hafa gert
hvarvetna, t. d. á lóðum og lönd-
um, hafi einungis bygst á gjald-
þoli eigandans, eða í besta falli á
þeim raunverulegu tekjum sem
eigandinn hafði haft af þeim? —
Það væri kynleg kenning, þó ann-
ars sé vitanlegt, að í þessum efn-
um taka matsmenn alt of lítið til
greina það framtiðarverð, sem til-
boð í hlunnindin á frjálsum mark-
aði annars bera vott um. Hitt
myndi fara nær því rétta, að telja
það undantekningu, ef eklci væri
hægt að »mæla út«, eða meta þau
hlunnindi, sem einstaklingar njóta
í skjóli ríkisvaldsins, og sú hygg