Tíminn - 05.06.1920, Blaðsíða 2

86
TIMINN
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson.
Komu hans hingað til lands
hefir áður verið getið hér í blað-
inu. Dvelst hann enn hér í bænum
en fer innan skamms norður á
land lil æltstöðvanna í Svarfaðar-
dal og Skagaficði.
Þorsleinn er kunnastur af kvæð-
um sínum, sem víða hafa birst í
blöðum og timaritum vestra. Hefir
einungis ein litil Ijóðabók sjálf-
stæð komið út eftir hann: Ljóða-
þættir. Meginkvæðið í þessari bók
er Auðunnarkviða vestfirska. Liggja
sömu álög á þeirri bók og flestum
öðrum bókum sem út eru gefnar
fyrir vestan, að þær sjást lítt hér.
Kvæði Þorsteins eru þróttmikil,
sum nokkuð þungskilin, og er hann
um ýmislegt líkur Stephani G.
Stephanssyni. Það er hreinn og
djarfur blær yfir kvæðunum. Þor-
steinn er líkur nafna sinum Er-
lingssyni um það, að bera fyrir
brjósti rélt lítilmagnans gagnvart
hverskonar kúgun. Verður hér eins
kvæðis sérstaklega getið, sem gefur
Ijósa mynd af skáldinu. Það er
þriðja kvæðið í bókinni, heitir: »Á
fjöllum«, og er kveðið vestur á
Kyrrahafsströnd. Rómar skáldið
fyrst náttúrufegurð og mannlífs-
fegurð sveitalífsins á fjöllunum — en
Við fjallanna rót er hin fjölnienna borg
i feigð-hjúpi svælunnar vafin.
Og lijarta mitt glúpnar af sárustu sorg,
að sjú parna mannlífin grafin. —
Þilt volduga musieri, höll þín og hof,
er livítfágað saklausra blóði,
og duft yrði skraut þitt ogdómurþitt lof,
ef dæmdi sá réttvísi og góði. —
Þitt brauð er úr likömum bræðranna
smá,
— þinn brunnur er társtraumur ekkj-
unum frá.
Því liér, — þar sem gull-kapp og auð-
legðin ein
cr æðsti og sannasti réttur, —
ci gilda hin sárbitru sannleikans kvein,
ef sjóðurinn verður of léttur. —
Þú auðvald erl bölvun, scm blekkir
vort líf
og banvæna tæringu clur,
þvi gull þitt er lastanna’ og lyginnar hlíf,
sem lausnara mannkynsins selur
í kvalara hendur, á krossinn, á bál,
og kúgar í fangelsum drenglynda sál.
Pú kviksetur frelsið og kallar á stjórn
og kirkju i gröfina’ að moka. —
Á altari þinu er alþýðan fórn,
sem augunum reynir að loka,
svo sjái hún ekki sitt svívirta barn,
sem sendir þú nöktu á spillingar-hjarn.
En vilji svo einhverir andmæla þvi,
sem auðlögin kóng-hollu bjóða,
þá verða þeir pyntaðir varðhaldi í
sem váféndur »kristinna« þjóða,
Eftir Ólaf Kjartantson.
Nú um áramótin síðustu hafði
vínbannið í Bandaríkjunum staðið
f sex mánuði. Þótt sá tími sé mjög
sluttur, þá hefir það þegar leitt
mjög mikið gott af sér, þótt landið
hafi ekki verið alveg þurt þennan
tíma, því að áður en bannið skall
á, birgðu margir sig með vínforða,
og hefir drykkjuskapur minkað
um 7» til 2/s bjá þeim, sem neyttu
mest áfengis áður.
Það gefur að skilja, að and-
banningar neyttu allra bragða til
að halda lífinu í Bakkusi. Komu
fram með allskonar grýlur, og
básúnuðu mjög um hinar vondu
afleiðingar, sem bannið mundi hafa
á hinar ýmsu atvinnugreinar þjóð-
arinnar. Þeir spáðu meðal annars
allsherjar byltingu eða verkfalli,
sem almenningur mundi hrynda
af stað til að mólmæla lögunum.
En ekkert af þessu hefir enn komið
fram. Bandaríkjamenn höfðu auð-
vilað verkföll, sem aðrar þjóðir,
en þau höfðu ekki eins lamandi
áhrif á atvinnuvegiaa og t. d. heíir
átt sér stað hjá Bretum, og verk-
föll þessi stóðu ekki í neinu sam-
baadi við bannið. Þá héldu and-
Lifebuoy- hveitið
er ein hin allra besta amerískra hveiiitegunda. Biðjið
ávalt um þá tegund ef þér viljið fá verulega gott hveiti.
Hveitið Tmmpeter er einnig góð tegund þótt
það jafnist ekki að fullu við Lifebuoy. Pað er mjög ódýrt
eftir gæðum.
Þar sem alt hveiti hefir nú hækkað í verði er enn brýnni þörf
en ella að ná í notadrýgstu tegundirnar.
uns gálginn að síðustu gefur þeim líkn,
þá geta þeir skilið að — þögnin er sýkn.
Ó, lýður, ó lýður! Sjá ljós brýst þinn
stig!
Hví lýsturðu’ ei fjötrana i mola!
En — til hvers er annars að tala við þig,
þú trúgjarna, margþjáða rola? —
Eg held næstum, sjálfur þú bindir þín
bönd,
og blundir hvað sætast með járnin á
hönd.
Og ef að þú vaknar þá verðurðu ær,
og veltir þér hamslaus í blóði.
Og blindni þín feigð-spnota frelsinuljær,
uns fellir þig stormurinn óði. —
Því meðan að ei verður andi þinn frjáls,
að eilífu berðu þér klafann um háls.
Guð aumkvi þig borg, þegar ár-sunna
skin
á inndælum vorríkum dögum! —
Þitt glottandi skraut móti skelíing og
pín,
er skuggsjá af alþjóðar högum. —
Þú grefur þitt mannlíf i gulli og aur,
þá guðs-röðull blessar hinn vesælamaur.
Þá hverfur hugurinn heim
Lát guð — ef að heyrir þú barnanna
bón —
ei böl þelta landið mitt henda. —
Lát heilaga gifta! ei »farsældar Frón«
í fépúkans stálgreipum lenda. —
Lát mannvit og kærleika haldast í hönd,
frá hafi til fjalla, sem sólskinsins bönd.
Kvæði eins og þetta þarf engra
ummæla. Maður sem yrkir svona
er skáld. Gott skáld, heilbrigt og
þróttmikið. Það má benda á mis-
fellur, en svo þróttmikill andi á
leið heim að hverjum bæjardyrum.
Síðasta erindið sem hér er prent-
að sýnir þá myndina af Þorsteini,
sem æ kemur fram. Hugurinn er
altaf jafnframt heima.
Það kemur jafnvel enn betur
fram í teikningum hans en kvæð-
unum. Munu þær teikningar prýða
velflest heimili vestra og nú fást
þær h'ér í bókaverslun Þórarins B.
Þorlákssonar.
Það er ramíslenskur blær yfir
teikningunum. Það er sami blær-
inn og á hinum forna skurði á
þjóðmenjasafninu. Þegar hann
teiknar mynd af Vilhjálmi Slefáns-
syni norðurfara, þá lykja um aðal-
myndina margar smámyndir, bæði
frá Islandi og Canada. Það er aðal-
hugsun hans með teikningunum
að koma alstaðar að myndum af
heimalandinu, myndum sem glæði
ástina á þvi, veki umtal um það
og hjálpi til um að halda órjúf-
anlegu bróðurbandinu við heima-
landið.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson er einn
af farsælustu, einlægustu og áhrifa-
mestu útvörðum íslenskrar menn-
ingar vestan hafs, b*ði með teikn-
ingum sínum og kvæðum.
Við færum honum alúðarþökk
fyrir, heimamennirnir, og bjóðum
hann velkominn heim.
Hvar sem hann verður, verður
hann íslandi ágætur sonur. Hann
er ekki fullráðinn í því hvort hann
sest að hér eða fer aftur vestur.
Við munum telja það mikinn feng
setjist hann hér að, eins og við
vitum hann góðan verið hafa ætt-
jörðinni, vestan hafs.
Vildi Tíminn með línum þessum
vekja athygli á Þorsleini, hvetja
menn lil að kynnasl list hans í
Ijóði og teikning og skora á menn
að taka honum vel, hvar sem leið
lians liggur um landið.
Frá ótlöndmn.
Verkföll halda enn áfram á
Frakklandi, en stjórnin lætur hart
mæta hörðu og hafa verkamenn
enn orðið að lúta í lægra haldi.
— Paul Dechanel Frakkaforseti
féll af járnbrautarlest nýlega og
meiddist lítillega.
— Ungverjar neita því, að þeir
séu nokkuð riðnir við herferð
Pólverja gegn Rússum.
— Fullkomið samvinnuleysi er
orðið. milli Wilsons Bandaríkja-
forseta og senatsins í Washington
og ónýta hvors annars gerðir.
Wilson hafnar öllum tillögHm
senatsins um friðarskilmálana, en
lagði til að Bandaríkin tækjust á
hendur umsjá með Armeniu. Því
hefir senatið hafnað algerlega.
— Hueikslismál mikið hefir upp
komist f Stokkhólmi. Frægur lækn-
ir, Nyström, og rithöfundur, Algot
Ruhe, eru grunaðir um að hafa
eytt fóstri og hafa verið teknir
fastir.
— Foringi Síónistanna segir frá
þvi opinberlega, að frá Rússlandi
og Póllandi muni fjöldi Gyðinga
flytja heim til Gyðingalands. Verði
skipuð stjórn í landi fyrst um sinn,
þangað til þing verði kosið.
— Hjálparskipið enska, Svia-
togor, sem Sverdrup skipstjóri
stýrir og á að reyna að bjarga
rússneska skipinu Solovei, sem er
fast í ísnum norður af Rússlandi,
lagði af stað frá Björgvin um 10.
f. m. Hafa menn nú betri vonir
um, að takist að bjarga.
— Frjálslyndir menn á Englandi
mótmæla harðlega berferð Pólverja
á hendur Rússum. Segja að Pól-
verjar séu komnir langar leiðar
fram hjá þeim landamærum, sem
ákveðin séu i friðarsamningunum.
Þá er Rúmenar hafi farið líkt að
hafi stórveldin sett þeim úrslita-
kosti. Tillaga kom fram í enska
þinginu um að skora á Pólverja
að láta alþjóðabandalagið jafna
ágreininginn, fékk nauðalítið fylgi
og var feld.
— Ungverjar kvarta sárán undan
friðarskilmálum sinum, segja að
eftir þeim landamærum, sem þar
verði ákveðin, verði 37* miljón
Ungverja utan landamæranna og
krefjast þess, að þjóðaratkvæða-
greiðsla fari fram i þeim héruð-
um, a. m. k. heimta þeir endur-
skoðun samninganna innan ákveð-
ins tíma.
— Krupps-verksmiðjurnar þýsku
voru stærstu hergagnaverksmiðjur
í heimi fyrir síriðið. Segja Berlínar-
blöðin frá þvi, að nú sé búið að
breyta framleiðslunni og hafi vel
gengið, og séu nú eingöngu fram-
leiddir hlutir til friðsamlegra þarfa.
Verkamenn eru þar nú 48 þús.
en voru 39 þús. fyrir stríð.
— Neergaard forsætisráðherra
Dana, hinn nýji, lýsti því yfir i
stefnuskrárræðu, þá er þing var
sett, að um Suður-Jótland mundi
stjórnin halda sömu stefnu og var
áður ákveðin af þinginu, halda
fast við sjálfsákvörðunarréttinn, en
leggja hins vegar alt kapp á, að
gera kjör þeirra dönsku manna
sem best, sem urðu eftir sunnan
landamæranna. — Þetta þing, sem
nú situr í Danmörku, mun ekki
sitja nema mjög skamma stund,
þar eð grundvallarlagabreyting
banningar því fram, að bændur
þeir, sem framleiddu þær afurðir,
sem voru aðallega hafðar í áfenga
drykki, myndu tapa gífurlega.
Líka mundi alt það fólk sem ynni
á öl- og víngerðarhúsum og veit-
ingakrám verða svift góðri atvinnu.
Þvi slcal ekki neitað, að margir
héldu, að andbanningar hefðu
þarna töluvert til síns máls.
En það kom brált í ljós, að
þeir bændur, sem mikið framleiddu
af þeim jarðargróða, sem áfengi
var mjög búið til úr, myndu ekki
bíða linekki eða þurfa að breyla
til og fara að rækta annaö. —
Vínber seldust betur en nokkru
sinni áður. Það sem einkum olli
því var, að nú var mjög mikið
búið til úr þeim af óáfengum
drykkjum, lílca var fundin upp
ný aðferð til að þurka vínber og
búa þau þannig undir markaðinn
að það var hægt að senda þau
til Evrópu, einnig miklu meira
borðað af þeim en nokkru sinni
áður, og soðið niður til að full-
nægja hinum miklu eftirspurnum,
sem komu að hvaðanæfa. Nú fór
fólkið mjög að nola aldinsafa og
sykur í staðinn fyrir áfenga drykki,
einkum þó um liitatímann. —
Vísindaménn höfðu líka sagt þetta
fyrir, og talið það vist, að jafn-
góð fæða og vinber mundi ekki
grotna niður, þótt hætt væri að
búa til úr þeim áfenga drykki.
Humall er jurt, sem hingað til
hefir aðallega verið notuð til bjór-
og ölgerðar. Andbanningar vestra
bentu á það, að ef allsherjar-
vínbann kæmist á, þá mundi
humlarækt algerlega leggjast niður,
og að þeir bændur, sem lögðu
sérstaka stund á þá atvinnugrein,
mundu bíða gífurlegt fjárhagslegt
tjón.
Á síðari tímum hefir humlarækt
aðallega verið stunduð í Norð-
vesturrikjunum, en henni hafði
mjög hnignað upp á síðkastið, og
akrarnir voru komnir í órækt, og
lágu þar að ýmsar orsakir, bæði
var bann að nokkru leyti um striðið
á framleiðslu og notkun áfengra
drykkja, einnig hræðsla við alls-
herjarbann. Margir bændur voru
því farnir að halda, að ræktun
huinla ætti sér enga framtíðarvon,
og voru því farnir að hugsa um
að breyta til og rækta annað arð-
vænlegra í þeirra slað.
En þessi óhugur bænda á liumla-
rækt reyndist ástæðulaus, því að
snemma um haustið 1918 byrjaði
áköf eftirspurn eftir humlum. —
Verslunarhús sendu fulltrúa til
bænda til að semja við þá og
tryggja sér alla uppskeru þeirra,
og buðu þeir bændum mjög gott
verð. Hinir hygnari bændur voru
ekki lengi að hugsa sig um að
taka þessum kostaboðum, hugðu
ekki seinna vænna, það yrði vist
hvort sem væri í síðasta sinn, sem
þeir hefðu nokkuð upp úr humal.
En verðið hækkaði stöðugt, svo
að það var helmingi hærra en áður,
og þeir bændur, sem ekki gerðu
samninga áður urðu best úti.
Þaö sem mjög jók eftirspurn
eftir humlum var að nú var farið
að búa til ýmsar nytsamar fæðu-
tegundir úr þeim. Má geta þess,
meðal annars, að efnafræðingur
einn fann upp á þvi, að búa til
síróp úr maltinu, sem er álitið
mjög gott. Á litinn er það eins
og hið besta hlyn-siróp, en á
bragðið líkt og hunang.
Það er auðvitað ekki eins þægi-
legt, að hafa þetta siróp á borðum
í staðinn fyrir vanalegan sykur úr
reyr eða rófum, en það má nota
það í margt annað, sem reyr-
sykur hefir verið hafður í áður,
svo sem til matar og niðursuðu,
og einnig til brjóstsykurs og »kon-
fekt«-gerðar. — Sírópið hefir verið
rannsakað nákvæmlega og inni-
heldur það alveg sama næringar-
gildi og vanalegur sykur, líka sr
það hollara vegna þess, að það
er meltanlegra.
Mörgum bjór- og ölgerðarhús-
um hefir þegar verið breytt í
sykurgerðar-verksmiðjur, og hafa
verður 'þegar að lögleiða er sam-
eining Suður-Jótlands kemst á til
fulls, og þá fara fram nýjar kosn-
ingar.
— Friðarsamningarnir við Tyrki
eru fullgerðir. Fá Tyrkir að halda
Miklagarði, en vart nokkru öðru
í Norðurálfu. Auk þess fá þeir
lítið land i Litlu-Asiu, sem þó
liggur ekki fast að Sæviðarsundi,
gengt Miklagarði. Tyrkjasoldán og
ætt hans hótar þvi að leggja nið-
ur völd. Grikkir fá mikið land í
Litlu-Asíu.
— Fjármálaráðherrann þýski
hélt ræðu nýlega í þinginu og lýsti
fjárhagsástandinu mjög iskyggilega.
Gerir ráð fyrir tekjuhalla i ár,
sem nemi 30 miljörðum marka.
Þjóðin þýska eyði nú miklu meiru
en hún afli. Á því þurfi að verða
breyting og á skipulagi fjármála
og framleiðslu. Þó nái engri átt
að tala um, að ríkið sé gjald-
þrota.
— Flutningur stríðsfanga frá
Rússlandi til Þýskalands byrjaði
um miðjan f. m.
— Norskur veðurfræðingur, pró-
fessor Bjerknes, flutti nýlega mjög
merkan fyrirlestur í Kristjaníu um
nauðsyn þess, að koma á föstu
skipulagi á veðurathuganir um
allan heim. Gat þess meðal ann-
ars, að í Noregi týndust árlega
skip, sem væru 1 milj. kr. virði,
veiðarfæri sem væri 37s milj. kr.
virði og 130 sjómenn færust að
meðaltali. Það væri ómetanlegt
það gagn í krónum, sem af því
leiddi, gæti veðurfræðin sagt fyrir
bæði vont veður og gott. Þótt ekki
fiskaðist nema einn fiskur í viðbót
af hverjum 100, þá næmi sú upp-
hæð 600 þús. kr. Fiskframleiðsla
Noregs hefði verið metin 336,7
milj. kr. árið 1916, l°/o af þvi
væri nálega 37« milj. kr. Land-
búnaðurinn mundi græða a. m. k.
4 milj. Fyrir siglingarnar væri á-
vinningurinn ómetanlegur. Gat hann
þess að lokum, að í slíku veður-
atliuganakerfi væri afar-mikið undir
íslandi komið.
— Sagnir eru um mikla leyni-
samninga milli Tyrkja og Bolche-
wicka-stjórnarinnar á Rússlandi.
— Japanar virðast vera að búa
um sig i Síberíu þannig, að ekki
sé úilit til, að þeir sleppi landinu
aftur. Berast fréttir um, að þeir
fly'tji þangað mikið af vopnum,
skotfærum og herliöi. Borgina
Kiaochau, og landið í kring, sem
Þjóðverjar áttu áður i Kína, hafa
Japanar nú tekið iil fulls og leika
Iíínverja þar mjög grátt, eru að
mun harðhentari en Þjóðverjar
voru áður.
— Enskt félag sem smíðar flug-
þannig verið slegnar tvær flugur
í einu, dregið úr hinum tilfinnan-
lega sykurskorti og holl fæðuteg-
und hefir verið búin til í staðinn
fyrii^ hættulegan ogskaðlegan drykk.
Nú var komið í veg fyrir, að svifta
það fólk atvinnu, sem áður hafði
unnið að bjór og ölgerð. Fékk það
tækifæri til að vinna á sama stað
og áður og það miklu hollari vinnu.
Því að allar skýrslur bæði hinar
opinberu og lifsábyrgðarfélaga báru
vitni um það, að á meðal þess fólks,
sem vann að framleiðslu áfengra
drykkja og á veitingakrám, voru
sjúkdómar mjög algengir, og það
gat alls ekki vænst langra líf-
daga.
Þá eru mjög eftirtektaverðar
skýrslur kennara við skóla í iðn-
aðar- og fátækra-héruðum stór-
borga. Þeim ber alveg saman um
það, að nú komi börnin til skól-
anna betur fædd, heilbrigðari og
hraustari, en nokkru sinni fyrr.
Þau virðast líka þola miklu betur
áreynslu, gengur einnig betur að
nema og hegða sér betur en áður.
Þegai' börnin hafa verið spurð að
hvernig stæði á því, að nú fengju
þau meira og betra að borða, og
liði miklu betur, þá hafa þau
venjulega gefið þessa skýringu:
»Mamma fær meira af kaupi pabba
á laugardögum og þess vegna get-
um við fengið betri og meiri mat«,