Tíminn - 05.06.1920, Blaðsíða 3

TlMINN
87
amerísku eru heimskunnir sem beslu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munið undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildar áhald lætur þar til sín heyra.
A’élar kveöst vera búið að gera
tilraunir um nýja uppfyndingu um
flug, sem muni gerbreyta því og
gera það stórum fullkomnara. —
Séu það nýir flugvélavængir, sem
muni gera það mun ódýrara að
fljúga, minka hættuna við að lenda
og auka burðarmagn flugvélanna.
Opinberlega hefir þelta ekki verið
sýnt enn.
— Danir hafa nú mjög í ráði
að reyna að fá raforku í stórum
stýl frá Noregi eða Svíþjóð.
— Smápeninga-vandræði eru
orðin svo mikil í Danmörku, að
talið er vist, að gefa verði út i
sumar nikkel-peninga, 50 og 25
cyringa.
— Blaðamannafundur fyrir Norð-
urlönd verður haldinn í Helsing-
fors dagana 25.—28. þ. m.
— Iðnaðarframleiðslan er loks
farin að aukast aftur á Englandi.
Kolaframleiðslan þrjá fyrstu mán-
uðlna i ár var l1/* milj. smálesta
meiri en í fyrra á sama tíma.
Járnframleiðslan hefir aukist um
nálega 60 þús. smálestir á mánuði
og stálframleiðslan aukist mjög.
Skipasmíðarnar ganga nú að mun
örar. Við ársfjórðungaskiftin síð-
ustu böfðu Englendingar nálega
3Vj miljón smálesta í smiðum.
Kostnaðurinn við skipasmiðar er
talinn að hafa aukist um 200'/«
frá því fyrir stríð.
— Arabar eru enn sem áður
herskáir. Hafa þeir nýlega gert
innrás á Gyðingaland, þann lands-
hlutann, sem Frakkar gæta og
drepið fólk í hundraða eða jafn-
vel þúsundatali.
— Landamæri Danmerkur og
Þýskalands hafa verið ákveðin
endanlega. Urðu þau sem næst
alveg suðurmæri 1. atkvæðakjör-
dæmis, en 2. umdæmið fylgir
Þýskalandi og þar með Flens-
borg.
— Verðlækkun er að verða tölu-
verð á vörum á Þýskalandi. Hafa
sumar nauðsynjavörur fallið í verði
alt að því um helming. Verða
kaupmenn og sveitarfélög fyrir
miklu tapi. Baðmull er og að falla
í verði eftir því sem fréttist frá
Hollandi. Skófatnaður fellur i verði
í Bandarlkjunum og ýmsar vörur
á Frakklandi.
„Morg,unn“.
Nú er annað og þriða hefti
»Morguns« komið út. Er það með
lokið fyrsta árgangi ritsins. Pað
verður ekki annað sagt en að ritið
hafi verið prýðilega úr garði gert
eða þau hafa sagt: »að nú þyrfti
mami^a þeirra ekki að vinna hjá
öðrum stðan drykkjuknæpurnar
væru lokaðar fyrir pabba«.
Aldrei fyrr hefir verið jafnmikið
verslað í Bandaríkjunuin um jólin
eins og átti sér stað síðast. —
Einkanlega eru það forstöðumenn
fatnaðar-, matjurta- og skóbúða,
sem láta það uppskátt, að aldrei
hafi þeir verslað eins mikið og
um siðustu jól. Hafði verslunin
verið þetta frá 20—60% meiri til
jafnaðar. — hetta þakka margir
bannlögunum, aö þrátt fyrir dýr-
tíð mikla, þá gat það fólk, sem
að líkindum hefir eytt því fé áður
fyrir áfengi, keypt nauðsynjar
handa sér fyrir jólin.
Á síðari hluta ársins sem leið
var mikið stofnað af nýjum búð-
um er selja sætiadi og gosdrykki;
áður en bannið kom voru gos-
drykkjabúðirnar aðailega heim-
sóttar af kvenþjóðinni, en nú eru
þær einnig mjög sóttar af karl-
mönnum. Pað hefir komið fram í
Bandaríkjunum, að nú kaupir fólk
miklu meir af sælgætisvörum, svo
sem: aldinum, gosdrykkjum og
»konfekti«. Pað getur verið, að
sumir muni halda, að slíkt sæt-
indaát geti farið út i öfgar, sem
engu sé óhollari en dálítil áfengis-
notkun, en slikt nær engri átt,
þvi að sykur er ágæt fæöa og mjög
og stuðningsmönnum sinum og rit-
stjóranum til mikils sóma. í þess-
um þremur heftum hafa verið
margarj greinar, bæði skemtilegar
og fróðlegar, og eftir byrjuninni
að dæma getur ekki hjá því farið
að ritið nái miklum vinsældum
meðal hugsandi manna, sem láta
hugann hvarla, að minsta kosti
öðru hvoru til hinna andlegu mála.
í þessum tveimur heftum, sem
eru gefin út i einu lagi, eru grein-
ar eftir cand theol. Ragnar E.
Kvaran, Ólöfu skáld á Hlöðum,
Mörtu Jónsdóttur, Harald prófessor
Níelsson, Helgu M. Kristjánsdótlur,
mag. art. Jakob Jóh. Smára og
ritstjórann. Hefir hann ritað lang-
mest sjálfur.
Það hefir nú um nokkurn tíma
verið tilfinnanleg þörf á sliku riti
sem »Morgunn« er. Það er þó ekki
svo að skilja að vinum spiritism-
ans og fylgismönnum hafi einum
verið þörf á að fá eitthvert það
málgagn, er beitti sér aðallega fyr-
ir hinni spiritistisku hreyfingu hér
á landi, heldur hefir einnig and-
stæðingum hennar verið enn meiri
þörf á því. Menn ættu ekki að
gera sér úr þessu einhverjar kynja-
hugmyndir um þessa hreyfingu og
vera að hampa þeim á almanna-
færi, eins og því miður hefir átt
sér stað, þegar andstæðingar spiri-
tismans hafa farið að ræða um
hann eða rita. Tilvera »Morguns«
ætti auk þess að geta orðið þeim
alvarleg áminning um að fara ekki
svo geyst, er þeir finna sig knúða
til þess að fara herferð á hendur
spiritsmanum, að þeir hleypi sér
þegar út í ógöngur.
Einn af þeim mönnum, sem
hefir nú um nokkur ár setið i
andófinu gegn spiritistisku hreyf-
ingunni hér með oss, er prófessor
Ágúst H. Bjarnason. Hann lenti,
eins og lesendur blaðsins muna, í
allsnörpum deilum í vetur við
Þórð geðveikralækni Sveinsson og
í þeirri sennu beindi hann árásar-
kendum orðum að Sálarrannsókn-
ar-félagi íslands. Prófessorinn vildi
ekki leggia mikið upp úr sönnun-
um þeim, sem margir afburða vís-
indamenn telja sig hafa fengið
fyrir framhaldi Iífsins eftir dauð-
ann og þar á meðal Sir William
Crookes, og kvað hann skýrslum
og dagbók Sir Crookes ekki hafa
borið saman og væri þannig sann-
anagildi það, er rannsóknir Sir
Crookes hefðu átt að hafa, fallið
úr sögunni. Endaði deila læknisins
og prófessorsins með því að lækn-
irinn skoraði hvað eftir annað á
hann að færa orðum sínum stað
og skýra frá hvaðan honum væru
komnar sannanir fyrir því, að
hitagefandi, sem styrkir þann sem
neytir, í staðinn fyrir að gefa hon-
um að eins kraftatilfinningu, og
ef maður hefir töluverða líkam-
Iega áreynslu, þá getur hann neytt
Va—1% pd. á dag af slíku sælgæti
án þess, að það vinni honum
nokkurt mein.
Það er að líkindum alt of fljótt
að dæma um hver áhrif bannið
hefir haft á glæpi og önnur algeng
lögbrot. Merkur amerískur læknir
Woods Hutchinson, sem hefir ný-
lega ritað um bannlögin í hinu
víölesna tímariti Saturday Evening
Post, nefnir þó nokkur dæmi, sem
hann sér að banniö hefir verkað á.
Þrátt fyrir það, að enn séu ýmsir
að pukra með vin bæði löglegt
ólöglegt, þá hefir það mjög mink-
að að menn hafi verið settir
inn fyrir drykkjuskap, til dæmis
20,000 færri í Boston en árið
1918. Líka voru strætis-bardagar
og árásir á kvenfólk algengir við-
burðir í stórborgunum áður, og
voru það oftast drykkjurútar, sem
voru fræknastir i þeim ósóma. —
í fyrra var miklu minna um slíkan
ófögnuð en áöur. Föngum hefir
fækkaS svo mjög í smá-borgum
og þorpum, að fangelsin standa
víða auö. Hvað stór-glæpamenn
snertir, er miklu erfiðara að hafa
hönd í hári þeirra eu áður. —
Þetta kemur af því, að nú hafa
dagbókin hefði ekki komið heim
við skýrslur þær, er Crookes birti
í opinberum timaritum. Prófessor
Á. H. B. varð við þessari áskorun
og birti svar sitt í Lögréttu 14.
apríl s. 1. Kom þá upp úr kafinu
að hann hafði ekki fyrir sér aðrar
heimildir en unnnæli prófessors
Alfr. Lehmanns, — marghrakin
umrnæli, sem urðu til þess að setja
prófessorinn í gapastokkinn, gera
hann beran að ósannindum.
Þetta varð til þess að »Morgunn«
gat ekki Ieitt hjá sér að leggja orð
í belg og sýnir hvernig framkoma
prófessors Á. H. B. gagnvart spri-
tismanum hefir verið.
Hann byrjar á því að rninna á
erindi Á. H. B., er hann nefndi
»Andatrúin krufin«. »Eg hygg«,
segir ritst., »að óhætt sé að full-
yrða, að öllu meiri vitleysa hafi
aldrei verið sett saman uni spiri-
tismann, en sá ritlingur er. Og
það kynlegasta er, að enginn hefir
gefið Ijósari bendingu um, hve lítið
vit er í þeim rillingl en einmitt
dr. Á. H. B. sjálfur«.
Og það hefir hann gert með
þeim hætti, að hann heíir 1914,
(»Andatrúin krufin« kom út 1906)
kannast í »Andvara« við að þau
fyrirbrigði gerðust, í raun og veru,
sem hann fullyrti 1906, að væru
ekki annað en blekkingar. »Eftir
1914«, segir í »Morgni«, er dr. Á.
H. B. hafði gefið út þessa nýju
þekking sína í Andvara, fór eg að
vona að eftirleiðis mundi hann
verða gætnari í ummælum sínum
um þetta mál. Hann liafði gefið
sjálfum sér svo átakanlega á munn-
inn, að ófýsilegt virtist að halda
þeim leik áfrain«.
En ritstjóranum hefir ekki orðið
að von sinni. Því að dr. Á. H. B.
sýnist ekki hafa verið mjög gæt-
inn, þegar um spiritismann er að
ræða, og hefir stundum látið hverja
fjarstæðuna reka aðra, telur menn
sem trúa á ill áhrif frá öðrum
beimi eiga fremur heima í fornöld
eða á miðöldunum, en á vorum tím-
um. Þessu svarar Einar H. Kvar-
þeir diukkið lítið eða ekkert áður
en þeir framkvæmdu glæpinn, svo
að þeim verður síður á glappa-
skot; bæöi áður og eftir á. En ef
glæpamenn vinna betur án áfengis-
notkunar, hverju má búast við af
99% af þjóðfélaginu, þá er það er
svift áfengiseitrinu.
í New-York og fleiri slórborg-
um vestra eru líknarsíofnanir sem
gefa auðnuleysingjum ókeypis mál-
tíðir. Voru það eiukum gerspiltir
menn, sem eyddu öllu, ef þeir
höfðu nokkuð á milli handa. —
Síðan bannið kom hafa þessar ó-
keypis máltíðir verið mjög illa sóttar.
Þegar forstöðukona slíks mathúss
var spurð um hvað hún héldi að
hefði orðið af slæpingjunum, sagð-
ist hún halda, að sumir þeirra
hefðu ef til vill farið að vinna
eitthvað heiðarlegt verk, en að
líkindum hefðu flestir farið til
Montreal, eða annara stórborga,
þar sem enn væri hægt að fá á-
fengi fyrir lítið.
Það er og mjög eftirtektavert,
að manndauði hefir verið miklu
minni í Austur-Bandaríkjunum
síðustu sex mánuðina af fyrra ári.
Einkum var munurinn geysilega
mikill í sumum stórborgunum, svo
sem Boston og New-York og víðar,
í samanburði við árið áður. —
Að vísu geysaði þá skæð innflú-
ensa og var fólk að deyja af eftir-
an þann veg að Jesús frá Nazaret
hafi verið sannfærður um slík áhrif
og hann mun hafa slaðið hverjum
sálfræðing á sporði í þekkingu á
þeim efnum. ASik þess hefir ein-
hver hinn mesti sálarrannsóknar-
maður, sem nú er uppi, prófessor
Hyslop, sannað að slík áhrif eiga
sér stað; ritningin nefnir þau
djöfulæði, en vér nútímamenn nefn-
um þau venjulega vitfirring. Það
er ekki ólíklegt, að þeir menn,
sem neita því að véð getum orðið
fyrir illum eða góðum áhrifum frá
hinum ósýnilega heimi, verði áður
en langt um líður skoðaðir sem
andlegar eftirlegukindur frá efnis-
hyggjutímanum, — menn sem
þyrftu að taka sér fram, ef þeir
eiga að geta fylgst með tímanum.
Ummæli dr. Á. H. B. um Sir
William Crookes, í þessum ritum
og blaðagreinum, sem eftir hann
liggja um spiritismann hafa verið
vægast sagt honuin sjálfum til
mikillar minkunar og jafnvel ekki
vansalaust fyrir háskóla íslands að
hafa slíkan mann í prófessora-
liópnum, sem hefir farið jafngálaus-
lega með sannleikann og mannorð
eins hins mesta vísindamanns, sem
uppi hefir verið. Því þegar Á. H.
B. hefir það fyrir satt, að dagbók
Crookes hafi ekki komið lieim við
skýrsluna um fundina, þá er þar
með berlega gefið í skyn að
Crookes hafi falsað skýrslur sínar
og gelur sá vísindamaður ekki
verið á marga fiska, sem gefur út
falsaðar skýrslur yfir þær rann-
sóknir, sem hann er að fást við.
Þess ber þó að geta að Á. H. B.
býr ekki sjálfur til þessar einkenni-
legu aðdróttanir, lieldur hefir þær
eftir öðrum. En þar sem búið var
að kveða þessa háðung niður í
Danmörku, var lítið betra að halda
henni liér á lofti. Það er ævinlega
betra að athuga hlutina sjálfa, ef
menn vilja reyna að fela sig eitt-
hvað áfram í vísindaáttina í stað
þess að hlaupa með það, sem hinn
eða þessi segir. Þegar Alfr. prófessor
Lehmann kom fram með þessa
köstum hennar langt fram á .vor,
svo fækkaði dauðsföllum þegar
kom fram á sumarið, enda er það
alvanalegt. Svo þegar hauslar og
fer að kólna í veðri hækka dauðs-
föll aftur, en síðastliðið ár stóðu
þau í slað fram að nýjári öllum
til undruuar, svo að síðari hluta
1919 dó færra fólk en nokkurn-
tima hefir átt sér stað á sama líma
í fimm ár. Og sumstaðar hefir tala
hinna dauðu aldrei verið svo lág
síðan allsherjar-heilbrigðisdeild
ríkjanna komst á laggirnar. Þelta
er mjög eftírtektavert, þegar þess
er að gæta, að heilbrigðisstjórnin
bjóst við miklu meiri manndauða
en vanalega bæði vegna inflúensu,
sem alt af var að stinga sér niður
öðru hvoru, svo og vegna dýrtíðar,
verkfalla, skorts og annarar óreglu,
er stríðið hafði leitt af sér. Fjöldi
hermanna hafði komið heim hálf-
eignalitlir og ekki vel gefnir fyrir
reglusamt líf um tíma, þá er þeir
komu i eðlilegt mannfélag, víg-
búnir úr herstjórnarfjötrum. —
Yiðbrigðin voru svo mikil og
erfitt að lifa sig strax inn í heil-
brigt líf.
Það er alkunnugt. að alt sem
lýtur að eflingu og heilbrigði á
meðal almennings, er ávall aö
komast í betra horf vestra með
hverju ári sem liður, og alþýðan
betur upplýst í efnum en áður.
ósamkvæmni, er áttu að vera á
frásögnum Crookes, tók maður
nokkur, William Borberg, að nafni
sig til að athuga, hvernig Alfr.
Lehmann hafði notað heimildir
sínar og komst að raun um að
hann hafði rangfært margt svo af-
skaplega að undrun sætti. Og
»meðal annars, sem Borberg sýnir
fram á«, segir E. H. K., »er það,
að dagbókarbrotin, sem prentuð
voru 1889 og Lehmann er að tala
um, að ekki komi heim við frá-
sögnina, sem gefin var út 1871 i
Quarterly Journal of Scienee segi
frá öðrum fundum en þeim, sem
frá er skýrt í nefndu tímariti og
að þessi áburður Lehmanns sé því
hégóminn einber«. Að því er sagt
er hefir Lehmann ekki enn þá
reynt að bera af sér ámæli Bor-
bergs, þar sem hann lýsir hann
meiri eða minni ósannindamann
að flestöllu því, er hann hefir
fundið spiritismanum og spiritist-
islcum rannsóknum til foráttu.
Dr. Á. H. B. hefir reynt að
styðjast nokkuð við ummæli enskr-
ar frúar einnar, Mrs. Sidgwick að
nafni, er eitt sinn var forseti Sál-
arrannsóknarfélagsins breska. Það
er helst á honum að heyra að
hún muni ekki leggja mikið upp
úr hinum spiritistisku fyrirbrigðum
sem sönnun fyrir því að mennirn-
ir lifi eftir dauðann og að vinn-
andi vegur sé að hafa nokkur
kynni af þeim eftir að þeir eru
komnir inn í annan heim. En E.
H. Kvaran sýnir að þótt hún hafi
— eins og að líkindum allur þorri
rannsóknarmannanna bresku —
reynt að finna einhverja aðra skyn-
samlega skýringu á fyrirbrigðunum
en hina spiritistisku, þá hafi hún
þó orðið að hallast að henni að
lokum, eins og sést á þessum um-
mælum hennar, sem tekin eru upp
úr sama ritinu, sem dr. Á. H. B.
hefir verið að vilna í máli sínu
til stuðnings:
»Eg verð að kannast við það,
að aðaláhrifin af því, sem fram
hefir komið í sannanaáttina, hafa
verið þau á minn hug, að sam-
vinna sé við oss frá vinum vorum
og fyrverandi samverkamönnum,
sein ekki eru lengur í Iíkamanum«.
»Mér finst«, segir E, H. Kvaran,
»að fyrst dr. Á. H. B. hefir ekki
viljað lofa þessum ummælum frú-
arinnar að vera samferða öðrum
ummælum hennar, sem hann hefir
eftir henni haft, þá hefði verið
betra fyrir hann að hampa frúnni
ekki jafnmikið. Það er eins og
vísindalegi hreinskilnisblærinn á
greinum hans verði ekki jafn-skýr,
þegar slíku er stungið undir stók.
Þá hefir dr. Á. H. B. viljað halda
En þótt það sé tekið til greina,
þá fækkaði dauðsföllum óeðlilega
mikið síðustu sex mánuðina af
1919, og þakka margir það banninu.
Vísiudin hafa sannað fyrir Iöngu,
að þótt áfengi sé neytt í hófi meö
máltíðum, og auki starfsemi melt-
ingarfæranna og fjörgi þannig mat-
aríyslina um tíma, þá sé sú örfun
að eins til bölvunar og spilli fyrir
meltingunni. Síðan bannið kom
hafa bjór og létt vín horfið af
borðum og má því ætla, að þeim
vondu áhrifum sem noíkun þeirra
hafði í för meö sér, sé létt af
neytendum, og þeir því verið þess
styrkari í baráttunni gegn næm-
um sjúkdómum.
Berklaveikin hefir vestra lagt margt
fólk í valinn, sem anuarstaðar.
Þá hefir fjöldi fólks dáið voveifi-
lega af slysförum eða verið myrt.
Öft hefir það sannast, að þeir sem
stórslysum eða morðum hafa vald-
ið hafa ekki verið alls-gáðir, eða
lausir við áhrif Bakkusar. Margir
góðir menn halda líka, að slys-
förum og myrðum mundi fækka,
ef algert vínbann yrði lögleitt,
enda eru hin góðu áhrif bannlag-
anna þar mjög áþreifanleg.
Glögt dæmi er Chicago. Yfir-
stjórn lögregluhúsanna, sem það
fólk er flutt á er hefir dáið vöveifi-
lega og finst úti á viðavangi, gefur
skýrslu um það, að 2/3 af húsun-