Tíminn - 31.07.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextin blöð á ári
koslar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
blaðsins er hjá Guð-
geiri Jónssyni, Hver/is-
gölu 34-. Simi 286.
IT. ár.
Búskaparlagið,
Vaxandi fjármálakreppa.
Öfugt búskaparlag.
Verðleskkun erlendra vara
nauðsynleg
og framkvæmanleg.
áslandið að breytast, eða landbún-
aðurinn er dauðadæmdur.
Verður þessu elcki með rökum
mótmælt og það cr einhvert örugg-
asta merkið úm alvörutima, er svo
er komið um a. m. k. annan af
höfuðatvinnuveguin þjóðar, að
hann þolir ekki lengur að kaupa
vörur og greiða verkakanp það sem
krafist er.
Það bendir ekld i þá átt að það
fari að greiðast úr fjármálakiepp-
unni.
Reykjavík, 31. júlí 1920.
klœði, og borgum /yrir pundið —
fimmtíu og fimm krónur.
Það er óefnilegl búskaparlag
þetta. Að vísu hefir vinnan bæst
við. En munurinn er svq. gífurleg-
ur, að öllum hygnum mönnum
hlýtur að óa við.
E*að er alóhæfilegt búskaparlag,
að kaupa erlendu vöruna með
tutlugu og sjö/öldu verði hjá því
sem fæst fyrir sömu vöru innlenda,
sem vinna mætti i landinu sjálfu,
á þeim tíma einkum, er vinnu
vantar.
Vœri hér i landi framsœkin og
styrk landstjórn, pá hlyti hún að
geta hjálpað stórkostlega til um að
bœla úr svo fjárglœfralegu búskap-
arlagi.
Meðan slíkt búskaparlag er ekki
bætt, fljótum við áfram sofandi að
feigðarósi. Það er alveg fyrirsjá-
anlegt, að fjármálakreppan eykst,
en batnar ekki, meðan ekkert er
gert til þess, að bæta þetta bú-
skaparlag.
Hitt dæmið er um þá Ijós- og
aflgjafa, sem við þurfum að nota.
Það er sannarlega tekið undan
okkar blóðugu nöglum það verð,
sem við þurfum að gjalda fyrir
olíu og kol. Og fæst ekki nema
með eftirtölum. Og þurð þeirra
afigjafa beggja fyrir dyrum og þar
af leiðandi óumtlýjanlega áfram-
haldandi okurverð.
En í eyrum okkar suðar inn-
lendi aflgjafinn, fossarnir, ónotaðir
ár frá ári. Og hvar er forystan um
að nota.
Þar sem forystan ætti að vera
situr ósamstæðasta stjórn Norður-
álfunnar, allra vinur, engra vinur,
óhæf sem heild til allra röskra
verka vegna eðlis síns og uppruna,
vegna hins fullkomna snndurlyndis
þeirra, sem að standa.
Alhafnaleysið um að losna úr
okurkrumlum hinna erlendu olíu-
og kolanámueigenda með því að
nota landsins eigin afllindir, bendir
sterklega á það, að fjármálakrepp-
an vaxi en batni ekbi í náinni
framtíð.
II.
Önnur aðalhlið þessa máls, hvað
gera skuli.um að koma í veg fyrir
fullkomið fjárhagshrun rikis og
einstaklinga í vaxandi fjármála-
kreppu sem við blasir, er sú, að
auka hina innlendu framleiðslu
og selja með bætlu verði. Að þeirri
lilið málsins verður ekki vikið að
þessu sinni.
Á hina hliðina skal vikið, sem
er tvíliðuð:
takmörkun á aðflutningi og
verðlœkkun á aðflutningi.
^ 1
Hvev á að spara’J,
Dagblöðin hér í bænum fóru að
prédika sparnað, og úr því spunn-
ust deilur milli þeirra um það,
hverjir ættu að spara, og þau
beindu kröfunni hvert að sínum
pólitisku andstæðingum.
Takmörkun á notkun hinna
rándýru erlendu vara verður að
komast á með samvinnu einstakl-
inga og stjórnar. Stjórnin hefir
stofnað viðskiftanefndina, sem set-
ur miklar bömlur á innílutning
óþarfa vara í rýmri merkingu. Það
er tvínlælalaust rétt spor.
Það á að halda áfram á ^iessari
braut og Tíminn er þeirrar skoð-
unar, að það megi og eigi við-
skiftanefndin að gera með enn
fastari tökum en hingað til hefir
verið gert, og það án þess að láta
vaða inn á verksvið sill og heimta
iunfiutning allskonar reginóþarfa,
af því að gestir séu væntanlegir.
Par sem svo háalvarlegt ástand
blasir við mun þjóðin sætta sig
við að neita sér um fjölmörg þæg-
indi og ætlast til þess, að nefndin
noti vald sitt til hins ítrasta, sem
skynsemd og fyrirhyggja býður.
Má fullyrða að meðan kollhriðin
líður hjá megi á þennan hátt forða
því, að mörg hundruð þúsunda
króna fari út úr landinu.
En þetta er ekki einhlítt, og í
því sambandi spyrja menn:
Hvevsvegna ev vövuvevðfall
orn allan heim annarsstaðav
en á íslamli?
Einhliða beitt er takmörkunin á
innflutningi tvíeggjað sverð og getur
valdið því að dýrtiðin aukist í bili,
þareð þeir sem þegar eiga vörur,
hækka verðið í skjóli vöruskortsins.
llnn er farin að valda pvi.
Ráðið við því er samvinna al-
mennings, banka og stjórnar.
Almenningur i öðrum löndum
hefir knúð verðlœkkuninx fram með
því, að hætta að kaupa óhæfilega
dýrar vörur.
Pelta gœti islenskur almenningur
líka gert og það á hann að gera,
vilji hann ekki teljast sauðmein-
lausari en almenningur allra ann-
ara landa.
Bankarnir liafa það í hendi sinni
að knýja vörueigendurna lil að
selja við hæfilegu verði. Með því
blátt áfram, að ganga að þeim,
sem liggja með vörurnar, heimta,
að þeir greiði lán sín og selji. —
Bankarnir geta nú ekki fullnægt
framleiðendunum með rekstursfé.
Það er því skylda þeirra, að inn-
kalla i þvi skyni það fé, sem nú
stendur fast í óseldum erlendum
varningi, sem haldið er í óhæfi-
lega háu verði, almenningi til stór-
tjóns.
Stjórnin getur hjálpað til, bein-
línis, eða um annara hendur, með
því að setja hámarksverð, eða eins
og sumsstaðar annarsstaðar, að
leggja gríðarháan toll á vöru, sem
fer upp úr ákveðnu hámarksverði.
Er það sanngjarntí
Það þykir ef til vill sumum hart
að gengið, að knýja nú þá, sem
liggja með þessar rándýru vöru-
birgðir, að læklta verðið.
En það er ekki einungis sann-
gjarnt, heldur sjálfsagt.
Pessir sömu menn hafa nú í
sex ár óslilið grætt á sihækkandi
vöru. Þegar nýjar og dýrari vörúr
bárust til þeirra, pá hœkkuðu peir
pað sem peir áltu fyrir með gamla
verðinu. Mismunandi hafa þeir gerl
það vitanlega og grælt mismun-
andi mikið. En útkoman er yfir-
leitt tvímælalaus stórgróði þessara
manna af sex ára smá-hækkandi
vöruverði.
Þeir færðú þá ástæðu fram fyrir
þessari aðferð: að peir pyrftu að
búa sig undir liið vœntanlega tap,
pá er verðlœkkunin kœmi.
Nú er verðlækkunin komin út
í löndum og á því að koma hér.
Nú eiga þessir menn að skila
aftur a. m. k. nokkru af gróða
sínum af því, að hafa í sex ár
verslað með vörur, sem altaf hafa
verið að hækka.
Pað er alveg sjálfsagl og rétt-
mœtt, að nú sé hér, eins og annars-
staðar, kniið fram verðlœkkun og
að skellurinn af henni lendi á peim,
sem grœit hafa á verðhœkkuninni
undanfarið.
í'essa Yorðlækkuu getur lands-
30. blað.
stjórniu íslenska Iátið eiga*|sér
stað, ef í lienni er það táp, sem
á að vera og hún leitar saravinnu
við alraenning og bankana.
Verðlækkun erlendu varanna er
höfuð-skilyrðið um að létta fjár-
málakreppunni, um að koma í veg
fyrir að atvinnuvegirnir sligist
undir ofdýrum kaupum á vörum
og vinnu. Samfara verðlækkuninni
lækkar verkakaupið og þá er komið
fyrir endann á þeirri cndalausu
skrúfu, sem hingað til hefir rejmst,
og sem komin er að því, að neyða
framleiðendurna til þess, að kippa
stórkostlega að sér hendinni og er
þá fullkominn voði vís.
Verðlœkkunin œtti pegar að vera
byrjuð. Stjórnin getni’ látið hana
hefjast hvenær sem er úr þessu,
Væri í stjórninni einn vilji —
einbeitlur og ákveðinn um að
bjarga landinu, um að hugsa meir
um hag almennings en einstaklinga,
þá yrði verðlækkunin komin fyrir
haustið. Þá yrðu gerðar röskar
ráðstafanir um að bæta úr öllum
þeim misfellum, sem hér hefir
verið bent á. Þá væri von um, að
komast út úr fjármálakreppunni,
og rétta við atvinnuvegina.
I.
Menn eru að liugga hvorir aðra
með því að það muni fara að
greiðast úr hinni alvarlegu fjár-
málakreppu. Menn eru að hjálpa
hvorir öðrurn til þess að trúa því
sem þeir vona að verði. Því mið-
ur er hilt svo ólalmargt, sem bend-
ir á að með' þessum hreistiyrðum
séu rnenn að draga sjálfa sig og
aðra á tálar. Það er rniklu betra
að horfast alvarlega í augu við
sannleikann og búast við því versta
— því að það góða skaðar ekki,
beri það að höndum.
Tíminn fer ekki dult með það,
að hann óttast að erfiðleikarnir
sem nú eru orðnir á fjármálasviðinu,
séu einungis byrjun, að miklu
meiri erfiðleikar standi fyrir dyr-
um og áður en yfir líkur muni
stjórn og einstaklingar ' á íslandi
hafa þurft aö taka til allra ráða,
eigi vel að fara. Væri þess vitan-
lega þörf að þetta mál væri al-
hliða rakið og mætli þá um það
rita mörgum sinnum lengra mál
en þetta blað rúmar. En að þessu
sinni skulu að eins nokkur dæmi
nefnd til útskýringar.
Lítum þá fyrst á:
Ástandið inn á við.
Verður látið við það sitja, að
víkja að öðrum aðalatyinnuvegin-
um, landbúnaðinum, þar eð þann
er þetta skrifar brestur þekkingu
og dómgreind til þess að ræða um
afkomu sjávarútvegarins, en reynsl-
an frá árinu sem leið sýnir svarta
mynd af ásfandinu þar, að surnu
leyti a, m. k. og ritstjóri Ægis hefir
nýlega ritað grein sem sýnir Ijós-
lega erfiðleika sjávarútvegarins.
Síðan í vetur hafa landbúnaðar-
afurðir verið að hriðfaíla í verði
og það verðfall heldur áfram.
Bændur hljóta að ganga út frá því
sem öldungis vissu að þeir fái
mildu lægra verð fyrir afurðir sín- |
ar en í fyrra. í fyrra var atvinnu-
vegurinn lífvænlegur, því að þólt
vinna og vörur sem að voru keypl-
ar væru í mjög háu verði, þá
borguðu afurðirnar það, a. m. k.
þar sein vel tókst um sölu þeirra.
Nú hafa þær vörur sem bændur
þurfa að kaupa stigið enn og verka-
kaup einnig, en afurðirnar hríð-
fallið.
Afieiðingarnar eru jafnvissar og
að vetur fylgir sumri:
Bœndur verða yfirleitl fyrir tjóni
i ár á atvinnurckslri sinum, pvi
meira tjóni pvi meira sem peir purfa
að kaupa að af vinnu og vörum,
o: pvi stœrri scm búin ern.
Það má vera -að bændur yfir-
leitt geti staðist þetta fyrirsjáanlega
tap i eitt ár. En áframhald á yfir-
standandi ástamdi hlýtur óhjá-
kvæmilega að leiða af sér slórkost-
lega hnignun landbúnaðarins. Land-
búnaðurinn þolir það ekki að kaupa
vörur og vinnukraft með því verði
sem nú er, en fá ekki meira verð
fyrir afurðir en er. Það er ekki
nema tvent til; annaðhvort verður
í*egar litið er út á við
verður margt það fyriraugum sem
um mætti ræða: hversu fór uin
afurðasöluna og hversu komið er
um lánstraust landsins, vegna þess
og vegna stjórnar peningamálanna.
Væntanlega kemur það ekki aft-
ur fyrir í bráð að afurðirnar verði
óseldar, ámiflning liðna ársins er
of alvarleg og nærtæk til þess. Það
alvarlegasta er sá álitshnekkir sem
landið hefir beðið út á við, vegna
liins staka hirðuleysis fjármála-
stjórnarinnar um ríkissjóðslánið.
Og það heyrist ekki, að fjármála-
stjórnin hreyfi enn hinn minsta
fingur til þess að bæta^ um það
vandræðamál.
Og það bar svo óheppilega sam-
an, að einmitt um sama leyti og
ríkissjóðslánsins var leitað hér,
buðu norska og sænska stjórnin
hvor um sig út, hundrað miljón
króna innanlandslán. Bœði fengust
og meir en pað og pað á fáum
vikum, »enda var ekki hægl að
þverfóta um götur borganna fyrir
áskorunum um þátttöku i lániniuc,
segir maður nýlega lcominn úr ferð
um þau lönd.
Með þessum ágæta árangri inn-
lendu lántökunnar hafa Noregur
og Svíþjóð aflað sér hins besta
hróðurs utan landamæra sinna, að
löndin séu ágætlega stödd fjárhags-
lega. Það er óumræðilegur ávinn-
ingur á þessum íímurn.
Tilsvarandi álitshnekki hefir ís-
land beðið út á við vegna hinna
hörmulegu mistaka með lánið, af
hálfu íslensku fjármálastjórnarinn-
ar — úr þvi hún lagði af slað
með lánið.
Afleiðingarnar eru enti ekki
komnar til fulls á daginn. En það
má vera að að þeim búi lengi,
verði ekkert gert, eins og virðist,
til þess að bæta úr. Gat þetta
ekki að borið á óheppilegri tíma.
Það bendir ekki i þá átt að það
fari að greiðast úr fjármálakrepp-
unni.
Af einstökum atriðum úr
íslcnsku búskaparlagi
mætti mörg dæmi nefna, sem Ijóslega
sýna hversu hlutfallið er orðið öfugt
um aðflutt og útflutt. Skulu þó
að eins tvö nefnd.
Tlllin mun öll óseld enn. Það er
mjög undir hælinn lagt hvað fyrir
hana fæst. Kunnugir telja ekki
örugt, að gera ráð fyrir meiru en
tveim krónum fyrir ullarpnndið.
Timinn hefir aflað sér upplýs-
inga um verð á erlendu fataefni
hjá klæðaverslunum hér i bænum.
Verðið á einum meter af tvíbreiðu
alullar fataefni er frá 45 til 30 kr.
Má telja meðalverðið 55 kr. Og
meðalvigt á einum meter er rúm-
lega eilt pund.
Þar er hlutfatlið komið.
Við sendum ullina út ónnna —
vantar pó vcrk handa mörgu fólki
um veturinn — og fáum fyrir
pundið — træi’ krónur.
Við flytjum inn unna ull, erlcnd
yHjijöðasambanðiÍ.
Hljótt er nú orðið um þá stofn>-
un sem svo mjög var um rætt.
Hefir einn af aðalhvatamönnum
stofnunar þess, Smuts hershöfðingi
frá Suður-Afríku, nýlega haldið
ræðu um það og gert grein fyrir
þeim þrem höfuðástæðum sem því
valda, að hans dómi, að svo lílið.
hefir enn orðið úr alþjóðasam-
bandiuu.
Fyrsta og einna veigamesta telur
hann þá áslæðu að Bandaríkin
drógust algerlega út úr rnálinu,
vegna mótstöðu þingsins gegn
Wilson forseta, en þaðan var þess
vænst að fá öruggastan styrk.
Bandaríkin hafi hliðrað sér hjá
því að gerast leiðtogi um betri
skipun alþjóðamála og snúið sér
algerlega að sínum innri málum,
Önnur höfuðáslæðan sé alveldi
það sem hið æðsta herráð Banda-
manna hafi tekið sér. Það hafi sell
sig yfir sljórn alþjóðasambandsins
og gengið fram hjá henni. Svo
haíi gangurinn orðið sá, að af
fimm stórveldunum hafi Banda-
ríkin og Japan alveg dregið sig út
úr ráðinu og öll ábyrgð því lent
á Englandi, Frakklandi og Ílalíu.
En Ítalía orðið alkræðalítil vegna
hins ótrygga ástands heima fyrir.
Afleiðingin sé alræði Englands og
Frakklands og um það sé engin
von að þau tvö lönd geti skipað
öllu vel, enda komi æ nýtt og
nýtt í ljós, sem erfiðleikum valdi
og hættan sé æ yfir vofandi, að
önnur ríkjasambönd geti orðið
þessum tveim ofjarl.
Pólska stríðið sé þriðja höfuð-
áslæðan. Það hafi öllu öðru frem-
ur sýnt máttleysi alþjóðasambands-
ins og raskað trausti almennings
á því.
Smuls hefir þó von um, að ein-
mitt pólska stríðið opni augu al-
mennings fyrir nauðsyninni á
sterku alþjóðasambandi sem geti
fyrirbygt slíka atburði, því að
framtíð Norðurálfunnar sé allískyggi-
leg sé ekkert vald til að skakka
leikinn og skera úr um slík mál,