Tíminn - 31.07.1920, Blaðsíða 2

118
Strandvarnir og stjórnlandsins
eftir
Sígurð Sigurðsson, frá Arnarholti.
í tultugu ár heíir hin íslenska
sjómannastétt hrópað á strandvarn-
ir, á mannfundum og i blöðú'num.
Tvö þing samfleytt hafa skorað
á stjórnina, jafnvel skipað henni
að hefjast handa í máli þessu.
Hvað skeður? Ekkert, ekki neitt
af landstjórnarinnar hálfu — eins
og vant er, þegar um eitthvað er
að ræða, sem byggi eitthvað upp
á landi voru.
Aftur á móti verður hún við
hverju einasta andvarpi, smáu og
stóru, sem heyrist í þá átt, að
stofna nefndir, meira og minna
gagnslausar og sumar verri, en þaö
— en kosta mikið fé; sá fjáraust-
ur er svo sjálfsagður, því að hann
losar stjórnina bæði við störf og
ábyrgð.
Samt sem áður skeður þó, svo
að segja í kyrþey, mjög þýðingar-
mikill þáltur í sögu strandvarnar-
máls íslands.
Vestmannaeyingar, sem á smá-
um, en fengsælum vélbátum sækja
á hin ríkustu, en hættulegustu fiski-
mið landsins og missa því á hverri
vertíð duglega og dýrmæta menn,
stofna Björgunarfélag.
Þeir sjá fljótt, að svo vel sé,
þarf skipið að vera traust og vand-
að og leggjandi í hvern sjó fyrir
opnu Atlantshaíi þ. e. a. s. skipið
verður dýrt og útgerðin einnig.
því þá ekki að sameina björg-
unarstarfið við strandvarnarstarf
— sami sjór, sömu mið, sama skip?
Og hvert myndu þeir snúa sér,
ef t. d. ríkið héldi úti strandvarn-
arskipi við suðurströndina og bát
vantaði? Hver myndi beðinn að
leita?
Vitanlega strandvarnarskipið —
enda væri það skyldugt til þess,
siðferðislega og að lögum.
þeir kaupa því skipið »þór«,
sem svo mikið heíir verið ritað um
í blöðin, fyrir ea. 300 þús. krónur.
Privatmenu leggja fram 210 þús.
krónur, ríkissjóður 90 þús. krónur
— einmitt í þetta tiltekna skip
Pór þ. e. a. s. með þessu hefir
landsstjórnin viðurkent skipið gott
og gilt; annars hafði hún ekki
heimild til að útborga féð!
Að minsta kosti vissu allir læsir
menn og landsstjórnin einnig, að
þegar síðara tillag ríkissjóðs, 50
þús. kr., var útborgað, var skip-
inu ætlað að annast landhelgis-
varnir, það var marg útskýrt í
blöðum og sagt á þingi.
Skipið er golt, mjög gott skip,
Skattiiögsr á sjivar-
útveg og ianöbúnað.
Eftir
Pál Jónssou í Einarsnesi.
I.
Pví hefir þráfaldlega verið haldið
fram af ýmsum málsmetandi mönn-
um þessa lands, að sjávarútvegur-
inn sé beittur misrétti af hálfu
löggjafarvaldsins í skattskyldu til
almenningsþarfa samanborið við
aðra atvinnuvegi landsins, einkum
landbúnaðinn.
Pví til sönnunar hefir ekki verið
færð önnur ástæða en sú, að fyrst
lengi vel hafi sjávarútvegurinn einn
borið útflutningsgjald af afurðum
sínum, en landbúnaðurinn ekki,
en síðan útflulningsgjald haíi verið
lagt á landbúnaðarafurðir, sé það
mikið lægra að tiltölu og nemi
ekki nema litlum lilula af útfluln-
ingsgjaldi sjávarafurðanna.
Tildrögin til þessa misskilnings
eru þau, að Hagstofa íslands hefir
í hverjum árgangi Hagtiðindanna
gerl samanburð á útílutningsgjaldi
af landbúnaðarafurðum og sjávar-
afurðum. Þennan samanburð hafa
svo dagblöðin skoðað sem rélt-
átan mæiikvarða fyrir því, hvernig
_____TIMINN _________
„Sonora“-sraiiöíönarnir
amerísku eru heimskunnir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munuð undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildaráhald lætur þar til sín heyra.
nægilegt sem eftirlitsskip á tak-
mörkuðu svæði og það sem nú í
bili skiftir mestu máli, i fálæktinni
og vandræðunum — ekki svo dýrt
í rekstri, að ríkissjóði sé um megn.
íslendingar gátu því ekki á ó-
dýrari hátt lært að sjá um og
framkvæma strandvarnir, en ein-
mitt með því að styðja skipið.
Og eftirtektavert er það, hve
margir tala eins og millíonerar
þegar rætt er um kröfurnar til
slíks skips — en þegar á að fara
að borga, þykist enginn eiga neitt,
eða geta neitt af mörkum látið,
nema Vestmannaeyingar og fáeinir
vinir þeirra í Reykjavík.
í*á er það eftirtektavert hve
sumir líta á starfsemi slíks skips
— sem hernað. Rað stafar frá að-
ferð dönsku eftirlitsskipanna; það
hefir æfinlega verið hernaður; að-
ferðin sú, að sitja . að sumbli í
Reykjavík yfirleitt allan tímann og
fara svo sér til skemtunar og til-
breytingar eina og eina lierferð
austur með söndum, elta uppi
nokkra landhelgisbrjóta, helst með
fallbyssuskotum og koma svo eins
og sigurvegari til -Reykjavikur og
láta nú Bretann og Pjóðverjann
finna óspart til hervaldsins danska
á sjónum!
Hilt, að vernda miðin, að sveima
þar sem aílavonin er rnest í land-
helgi, svo að íslands eigin börn
geti sest þar að borðum og matast
við sitt eigið matborð — um það
er ekkert hugsað.
— Nú nú, Vestmannaeyingarnir
fá, eftir mikla erfiðismuni og til-
kostnað skipið heim eftir 13 daga
stórviðri á hafinu. Fórust þá skip
frá Færeyjum og íslandi.
Síðan halda þeir úti skipinu til
vertíðarloka, alt á eigin kostnað.
Skipið reynist hið besla og skip-
stjórn í ágætasta lagi.
Landhelgin friðuð á löngu og
lang verðmætasta svæði fyrir allri
suðurströnd íslands og veiði miklu
meiri en nokkru sinni áður í manna
minnum.
Stjórn félagsins fer svo til Reykja-
víkur, að semja við landsstjórn um
leigu á skipinu eða styrk, með
sjálft skipið til sýnis; nú var tæki-
færi fyrir stjórnina, að hlýðnast
skipunum þingsins og það á þann
ódýrasta hátt sem hugsast gat, en
þó mjög sómasamlegan; því ein-
mitt þetta skip höfðu Danir brúkað
sem eftirlitsskip hin síðustu 4 árin I
Nei, svarar stjórnin, við viljum
ekkert hafa með skipið að gera í
Garðsjóinn, Faxaflóa, fyrir vestan
eða norðan, þ. e. þar sem stjórn
BjörgunarfélagsVestmannaeyjavissi
að var hin mesta nauðsyn á eftirlits-
skipi — — en þegar kemur fram
löggjafarvaldið skattleggi þessa tvo
aðalatvinnuvegi þjóðarinnar og hafa
notað liann sem átyllu til að rök-
styðja og þar með útbréiða þá
skoðun, að sjávarútvegurinn sé
látinn bera ósanngjarnlega há gjöld
í rikissjóð. En með því hafa dag-
blöðin stofnað til ástæðulausrar
úlfúðar milli sjómanna og sveita-
mánna, úlfúðar, sem virðist hafa
magnast talsvert í seinni tíð og
því væri þörf á að eyða með því
að grafa fyrir rætur málsins.
Rað lætur hátt í eyrum manna,
að útflutningsgjald af sjávarafurð-
um hafi verið 20 sinnum hærra
en af landbúnaðarafurðum árið
1916, enda hljóðar það á blaða-
máli þannig, að sjávarútvegurinn
beri »öll« landssjóðsgjöldin, en
landbúnaðurinn »ekki neitt«.
En þar sem þetta er að minni
hyggju sprottið af skilningslausum
samanburði útflutnings-gjaldanna,
vil eg fara nokkrum orðum um
málið í heiJd sinni i þeim tilgangi
að reyna að fá þá menn, er um
þelta rita eftirleiðis, til þess að
nota þanrr samanburð með meiri
varúð, en oft hefir átt sér stað að
undanförnu.
Á 12 ára límabilinu frá 1904—
1915 hafa öll gjöld í ríkissjóð
numið um 22 miljónum króna.
Af þeim hefir rúm 1 milj. króna
eða hér um bil lultugasti partur
á sildveiðitímann verður stjórnin
fús á að leigja skipið, að öðru
jöfnu!
Þessi orð staðfestir landsstjórnin
svo í brófi 16. april þ. á.
Já, svo vesæl og aumingjaleg er
landsstjórnin, að hún vill ekki
einu sinni gera það, sem ekkert
kostaði, að »autorisera« eða Iög-
helga skipið og skipstjóra, sem
einn allra íslendinga hefir einmitt
alveg sérstaka þekkingu og æfingu
í stjórn slíks skips.
Rétt er það að »Þór« er ekki
fullkomið skip til strandvarna en
það er, borið saman við fólksfjöld-
ann i landinu og fjárhag ríkissjóðs-
ins, að öllu leyti frambærilegt og
sómasamlegt, og vitanlega miklu
fullkomnara til þess takmarkaða
starfs sem því var og er ætlað, en
Fálkinn til þess, sem honum er
ætlað.
Nú er í skjóli þessa loforðs farið
að mála skipið, gera að því, undir-
búa það undir starfið að öllu leyti,
nýlt varaaxel og varaskrúfa selt á
það, alt á kostnað Vestmannaey-
inga jafnt og þétt.
Svo kemur að því að síldveiði-
tíminn fer í hönd. Þá reynir stjórn
Björgunarfélags Vestmannaeyinga
enn á ný að semja við landsstjórn-
ina og nýtur þar aðstoðar hr.
framkvæmdastjóra Emil Nielsens,
senr með óþreytandi elju og ein-
stökum verklegum hyggindum hefir
verið félaginu hjálparhella um alla
tíð; hann sá það sem sé þegar í
byrjun allra manna best að hér
var verið að »byggja upp«, hér
var á ferðinni eitthvað í ætt við
Eimskipafélag íslands.
Nú kemur í lokin hið öldungis
óheyrilega af hendi forsætisráð-
herra Jóns Magnússonar; þvert
ofan í munnleg og skrifleg loforð
fær stjórn Björgunarfélagsins eitt
sparkið enn; »Þór« liggur í aðgerða-
leysi fram á næstu vertíð, engum
til gagns en Vestmannaeyingum til
mikils kostnaðar.
Nú hefir það verið útskýrt fyrir
landsstjórninni á óhrekjandi hátt
(5°/o) verið beinir skattar, svo sem
ábúðar og lausafjárskattur, húsa-
skattur og tekjuskattur. Hinir 19
tuttugustu partar eða 95°/0 af tekj-
um ríkissjóðs hafa verið allskonar
óbeinir skattar og af þeim hefir
gjald af útfluttum afurðum verið
einn liðurinn. Hefir það numið 2
miljónum króna á þessu tímabili
eða V u af öllum tekjum ríkis-
sjóðsins.
Nú á stríðsárunum hefir útflutn-
ingsgjaldið hækkað eins og öll
önnur gjöld, en hlutfallið milli
þess og annara gjalda í ríkissjóð
hefir ekki breyst meira en það,
að í fjárlögunum fyrir árin 1920
—1921 er það áætlað */» af öllum
tekjunum. Af þeim níunda hluta
verður nokkuð greitt fyrir útfluttar
landbúnaðarafurðir, svo að útflutn-
ingsgjaldið af sjávarafurðunum
virðisl nokkurnvegin standa í stað
í hlutfalli við önnur gjöld.
Útílutniogsgjaldið hvílir að vísu
að langmestu leyti á útfluttum
sjávarafurðum, en minst á land-
búnaðarafurðum, en þar sem það
nemur, ekki nema hér um bil tí-
unda hlutanum af öllum tekjum
ríkissjóðsins, ætti það þegar að
liggja í augum uppi, að það er
hreinasta fjarstæða, að slíta það
úr sambandi við hina °/io hlutana
af tekjunum, heldur verður það
að skoðast sem liður í margbrolnu
að rikissjóður sparar mikið fé með
því að nota »Þór« til eftirlits um
síldveiðitímann, fremur en þessa
2 mótorbáta sem um hefir verið
að ræða; að því ógleymdu, að
skipið er svo miklu betra og skip-
stjórn sömuleiðis miklu betri en
rikisstjórnin á kost á að fá annars-
staðar, nú sem stendur.
Víst er um það, að þessi fram-
koma landsstjórnarinnar er eins
og sniðin til þess að afstýra því,
að einslakir borgarar þjóðfélagsins
hlaupi framvegis undir bagga með
hinu opinbera, þegar á liggur og
er það illa farið.
Það er ein hlið á þessu máli,
sem ekki hefir enn þá verið gerð
að umræðuefni opinberlega í rit-
smiðum um þetta fyrirtæki.
Sú hlið snýr að hinni íslensku
botnvörpungaútgerð.
Allmargir útgerðarmenn hafa
skilið þelta fyrirtæki Vestmanna-
eyinga á réttan hátt og stutt það
með fjárframlðgum og hollum ráð-
um. Þeir vita það, að með lögum
skal land byggja og að þeir skip-
stjórar, sem ekki geta fiskað á
hinurn ágætu íslensku skipum á
löglegan hátt þ. e. a. s. fyrir utan
landhelgina, hljóta hvort sem er
smált og smátt að detla úr sög-
unni. Þessir velviljuðu og hyggnu
menn hafa meir að segja komið
fram með þá uppástungu, að kosta
sjálfir lækni á skipið, með það
fyrir augum, að ef slys bæri að
höndum á íslenskum botnvörp-
ung (en þau eru daglegt brauð)
ekki fjær björgunar og strandvarn-
arskipinu en svo, að senda megi
því loftslreyti og biðja það að
koma til móts við skipið þar sem
slysið vildi til og taka við hinum
slasaða manni og færa á sjúkra-
húsið í Vestmannaeyjum.
Þelta er mjög viturleg uppástunga
hvort sem hún er skoðuð frá
fjárhagslegu eða mannúðar sjónar-
miði.
/— En þó er ekki því að neita,
að í flokki íslenskra trollaraútgerð-
armanna eru nokkrir menn sem
skattakerfi, sem ekki er hægt að
meta nema i sambandi við aðra
liði þess, því að hina °/“ lilutana
verður þó þjóðin líka að greiða
og auðvilað leggjasl þau gjöld líka
að langmeslu leyti einmitt á þessa
sömu tvo aðal-atvinnuvegi þjóðar-
innar, sem sé beinir skattar, en
önnur sem óbeinar álögur í tollurn
eða eftir öðrum enn flóknari króka-
leiðum.
Síðan lögin um útflutning af
sjávarafurðum fyrst voru samþykt
á alþingi árið 1881 hafa mjög
miklar breytingar orðið í landinu.
Áður hafði hið svokallaða spítala-
gjald af veiddum fiski hvílt á
sjávarútveginum, en það þótti ó-
vinsælt og greiddist illa og var
því þess vegna breytt í útflutnings-
gjald, svo að auðveldara yrði að
heimta það inn og jafnframt var
það hækkað lalsvert til þess að
afla landinu tekna.
Þá voru fiskveiðarnar mest stund-
aðar af sjávarbændum við strend-
ur Iandsins, en sveitamenn stund-
uðu þá einnig sjóinn haust- og
vorvertíðir, og skiftist því þetta
gjald nokkuð á sjó og sveitir.
Á seinni árum hefir þungamiðja
sjávarútvegsins ílust til kaupstað-
anna, en við það hefir útflutnings-
gjaldið lagst á tiltölulega færri menn
en áður, og það er annað alriðið
auk gjaldhæðarinnar, sem valdið
frá fyrstu byrjun hafa hatað þetla
fyrirtæki og bak við tjöldin róið
öllum árum að því, að eyðileggja
þennan fyrsta vísi íslendinga til
eftirlits á hafinu umhverfis strendur
landsins, sem samtímis gæti bygt
upp svo margt golt og þarflegt, ef
landsstjórnin vildi viuna af góðum
liug með þinginu og Björgunarfé-
lagi Ves’.uiannaeyja. Það eru svo
margar hliðar á þessu máli, það
er inannúðarmálefni, það hefir
milda fjárhagslega þýðingu, og það
stefnir i sjálfstæðisáttina; hér er
engu að tapa, en alt að viuna.
Það er ekki einleikið hve lands-
stjórnin gerir sér sérstakt far um
að hundsa þelta fyrirtæki eða
skipið »Þór«; það er þegar komin
dálílil reynsla um skipið sjálft og
stjórn þess; um þefta eru ekki
skiftar skoðanir meðal þeirra, sem
hafa verið áhorfendur og aðnjót-
andi að starfi skipsins; allir eru
harðánægðir.
Tilvera skipsins í landhelginni
við suðurströndina reyndist nóg til
þess að friða sjóinn á löngu svæði
þótt engar fallbyssur væru á skip-
inu og hraði þess lítilsháttar minni
en Fálkans. Þelta höfðu margir
mætir menn aðrir en Vestmanna-
eyingar tækifæri til að sjá með
eigin augum.
Leyfi eg mér að nefna þeirra á
meðal jafn athugulan og duglegan
mann sem herra landssímastjóra
Forberg. Hann kom hingað til þess
að starfa persónulega að viðgerð
sæsímans, sem var mjög erfitt og
hættulegt verk. Hann var hér 8—10
daga og bjó einmitt í skipinu »Þór«,
lauk hann miklu lofsorði bæði á
skipið og yfirmenn þess og tók
það sérstaklega fram: »at Skibets
blotte Tilværelse« hér á miðunum
væri sýnilegur, stór ávinningur.
Enn vil eg benda á það að stjórn
og rekstur ámóta skips og »Þór«
er, mundi reynast margfalt dýrari
í höndum landsstjórnarinnar en
Björgunarfélagsins — sem starfar
endurgjaldslaust.
Það hefir verið gert mikið lil
þess að halda Mð bæði hér í
Eyjum og annarsstaðar einmitt um
þetta sérstaka niálefni, en þar eð
svo virðist sem sljórnin ætli nú að
gefa Björgunarfélagi Vestmannaeyja
»Naadestödet« eða rothöggið, er
ekki nema rétlmælt nú i lokin,
því þessi ritsmíð mun ef til vill
síðar verða skoðuð sem líkræðan
yfir félaginu, að nefna þá menn
sem duglegast hafa gengið fram í
því að skaða félagið, gera lítið úr
þvi; fara um það háðulegum orð-
um og svíkja það; Gísli J. Johnsen
kaupmaður og Hjalti Jónsson
fyrverandi þingbiðill Vestmanna-
hefir óánægju. En jafnframt þess-
um breytingum á atvinnurekstri
okkar, hefir skattalöggjöfin einnig
tekið breytingum og færst að ýmsu
leyti út yfir þau mörk, er henni
voru sett í upphafi. Þess vegna
dugar ekki að einblína á úíflutn-
ingsgjaldið, heldur verður að athuga
aðra skatta jafnframt, svo að hægt
sé að átla sig á, hvort hinir ýTmsu
tekjuliðir ríkisins jafni ekki mis-
fellurnar hver á öðrum.
Það er því réttast að lítá á fjár-
Iög, reikninga og skýrslur lands-
ins eitthvert eitt árið, sem næst
okkur liggur, því að ógjörningur
er að grafa í fjármálum margra
ára. Vel eg til þess árið 1016, því
að yngstu verslunarskýrslur Hag-
slofunnar, sem út eru komnar,
þegar þella er rilað, eru frá því ári.
Fyrsti lekjuliður landsins er á-
búðar og lausafjárskalturinn. Hann
var í fjárlögunum fyrir árið 1916
áællaður 54 þús. kr., en varð í
reyndinni 96 þus. kr. Skatturinn
var lagður á árið 1877 með lögum
um skatt á ábúð og afnot jarða
og af lausafé. Skattur þessi er því
bæði fasteignaskattur og lausa-
fjárskattur, og er hann greiddur
eftir verðlagsskrá. Hefir hann þvi
hækkað af sjálfu sér undanfarin
ár, eftir því sem innlenda varan
hefir hækkað í verði, án þess að
gripa haíi þurft til nýrra lagaboða,
/