Tíminn - 14.08.1920, Blaðsíða 1

TIMÍNN
um sextiu blðð á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
blaðsins er hjá Gnð-
geiri Jónssgni, Hverfis-
götu 34. Simi 286.
IV. ár.
Reykjavík, 14. ágúst 1920,
32. blað.
Sanmnnirskólinn.
Inntökuskilyrði í skólann hafa áður verið aug-
lýst í Tímanum.
Inntökupróf verður haldið fyrstu dagana í októ-
bermánuði næstkomandi.
Umsóknir verða að vera komnar fyrir lok ágúst-
mánaðar. í fjarveru minni tekur Tryggvi ritstjóri
Pórhallsson móti umsóknum og svarar fyrirspurnum
viðvíkjandi skólanum.
Reykjavík 25. maí 1920.
Jónas Jónsson.
Samvinnubanki.
Neyðin kennir naktri konu að
spinna — og það er þeim mönn-
um vel kunnugt sem nokkuð þekkja
til um sögu samvinnufélaganna, að
flest hafa þau orðið til á þeim
tímum er skórinn krepti sérstak-
lega að. þeim mönnum kemur það
ekki kynlega fyrir þótt þessu stór-
máli, um slofnun samvinnubanka,
vssri fyrst kreyft opinberlega á aðal-
fundi Sambandsins einmitt í ár.
Rar sem enn er eingöngu um
undirbúning og rannsókn málsins
að ræða, enn sem komið er, verður
hér ekki að því vikið nema laus-
lega og þá fyrst og fremst í því
skyni að opna augu islenskra
samvinnumanna fyrir því, að
noklcru leyti a. m. k., bve bér er
um mikið og bráðnauðsynlegt mál
að ræða.
Sá stórkostlega mikli og öri vöxt-
ur sem samvinnufélögunum hefir
hlotnast síðari árin er i margföld-
um skilningi ástæða til þess, að
þau fara nú að hugsa um að stofna
samvinnubanka.
þar eð félögin eru orðin svo
mörg og finna orðið svo glögt til
þess mikla kraftar sem í þeim býr
sakir samvinnunnar, dirfast þau
nú að borfa svo hátt að koma sér
upp sérstakri bankastofnun.
Þar eð hin einstöku félög hafa
gengið í samband, sem gengið hef-
ir ágætlega og rutt enn einum
steini úr götu, hugsa þau til að
stofna enn eina nýja stofnun sem
gefi þeim enn meira fjárhagslegt
sjálfstæði og bolmagn, sem er sér-
stök bankastofnum fyrir þau.
þar eð afkoma svo fjölmargra
landsmanna er nú komin undir
rekstri þeirra, og starfsemi þeirra
befir fengið alþjóðar viðurkenningu
sem einhver bin þjóðnýtasta, þá
þykjast þau geta gengið út frá því
sem vísu, að fá öruggan styrk
þings og stjórnar til slíkrar banlca-
stofnunar.
Rar eð viðskiftavelta þeirra vex
svo ört þá og um leið þörf þeirra
fyrir rekstursfé, verður þeim það
æ nauðsynlegra, að geta með sem
hægustu og aðgengilegustu móti
haft þetta reksturfé handbært,
hvenær sem þörf er á og hyggja
bestu leiðina til þess þá að stofna
samvinnubanka.
Tvær eru höfuðhliðar þessa máls
og sýna báðar hversu mikill styrk-
ur félögunum væri að stofnun sam-
vinnubanka. Önnur veit inn á við,
sem er að samvinnufélögin geti
notfært sér sem mest af sparisjóðs-
fé samvinnumanna.
Sum, einkanlega elstu félögin,
hafa sparisjóöi eða innlánsdeildir.
Er sú regla orðin almenn, að fé-
lagasmenn ávaxta þar langflestir
sparifé sitt og þetta fé nota félögin
meðal annars til reksturs síns.
Petta er félögunum stórkostlega
haganlegt. Þau þurfa minna en ella
undir högg að sækja um lán
annarstaðar að og þau fá betri,
lánskjör með þessu móti.
I>að liggur í augum uppi hví-
likur styrkur það væri fyrir sam-
vinnufélögin yrði það að almennri
reglu, að samvinnumenn geröu það,
að ávaxta fé sitt bjá félögunum og
lánuðu þeim það sem rekstursfé.
Og það liggur sömuleiðis í aug-
um uppi hversu mikilsvert það
væri, að sameiginleg stjórn stjórn-
aði þessu sparifé, til banda ein-
stökum félögum og sambandinu.
Hvorttveggja næst best og fljót-
ast með stofnun samvinnubanka,
sem gæti haft útbú nálega í hverju
einasta félagi og reksturskostnaður
slíkra útbúa ætti að geta orðið
sérlega ódýr, miklu ódýrari en
rekstur þeirra útbúa er bankaruir
hafa nú.
Með góðu skipulagi, með þvi að
ná væntanlega samvinnu við ýmsa
sparisjóði sem fyrir eru, með góðu
atfylgi þeirra manna sem hafa ljós-
an skilning á því hve mikið er hér
um að ræða, ætti með þessu móti
að vera hægt að útvega félögun-
um margfalt meira rekslurfé frá
félagsmönnum sjálfum, en þau
hafa nú. Það liggur í augum uppi
að það ælti að geta orðið bæði fé-
lögunum og einstökum félagsmönn-
um til mikils bagnaðar.
Hvilíkur munur væri það, að
mjög mikið af sparisjóðsfé manna
væri undir stjórn manna, sem
kosnir væru til að stjórna sam-
vinnubanka af sjálfum sparendun-
um, og því væri varið til reksturs
þeim fyrirtækjum sem mest er
undir komið um afkomu þeirra
sjálfra?
Þetta sama sparifé hefir á liðnu
ári verið notað til þess, að halda
uppi þeim óheilbrigðu spekúlantí-
ónum sem nú eru að verða land-
inu svo dýrkeyptar og hafa stofn-
að landinu í hin hörmulegustu
fjárhagsvandræði.
Þó ekki væri annað en hið sið-
asttalda, þá væri það ætið tilefni
til að menn færu alvarlega að
hugsa um hversu fara eigi með
sparisjóðsféð.
Stofnun samvinnubanka með afar-
mörgum, en ódýrum útbúum út
um land alt, hefði og enn eitt í
för með sér. Fjárhagsskipulag sam-
vinnumanna yrði svo miklu stj'rk-
ara og betra. Samvinnuforkólfarnir
fengju svo miklu gleggra og yfir-
gripsmeira yfirlit yfir hag og getu
félaganna. Bolmagnið um að hrynda
f framkvæmd nýjum verkefnum
yrði miklu meira. Og þetta styrk-
ara skipulag og aukna fjármagn
gerði félögunum svo miklu hægra
fyrir um að afla sér þess aukna
veltufjár, annarstaðar að, sem þau
þurfa á að halda.
Og það er önnur höfuðhlið
þessa máls.
Þótt svo færi að megniö af spari-
fé samvinnumanna næðist í sam-
vinnubankann og væri varið að
miklu leyti til reksturs félaganna,
þá er það öldungis víst, að þau
þurfa á miklu meira rekstursfé að
halda. Það fé verða þau að taka
að láni.
En þau lán ættu ekki að þurfa
að vera föst lán yfir alt árið, held-
ur einungis viðskiftalán, part úr
árinu, þann tímann sem líður frá
því að félögin þurfa að festa kaup
á erlendum varningi og þangað til
þau geta selt innlendu afurðirnar.
Slík skyndilán eru að mun
ódýrari en föst lán, t. d. þau lán
sem landssjóður þarf að taka til
marga ára.
Gætu nú samvinnufélögin lagt
fram á borðið fyrir þá lánardrotna,
erlenda eða innlenda, sem þau
óskuðu að skifta við, glögga skila-
grein um starf og hag félaganna,
gætu skírskotað til slíks skipu-
lags sem voldugur samvinnubanki
er, falið honum að reka lánsvið-
slcifti og fjárhagsskifti öll út á við,
þá liggur það í augum uppi hversu
stórkostlega miklu betri horfur
væri á að fá bæði nægileg og hag-
anleg lán.
Þriðja atriðið ná nefna sem aug-
ljóst er, sem er það, að með stofn-
un samvinnubanka, losnuðu félög-
in við einn milliliðanna enn á við-
skiftasviðinu, sem ekki síður en
aðrir vill hafa nokkuð fyrir snúð
sinn. Ágóðinn af bankaviðskiftun-
um lenti þá i höndum félaganna
og sparendanna, því að að sjálf-
sögðu slarfaði bankinn á samvinnu-
grundvelli. —
Málið er í undirbúningi, en því
er hér með skotið til allra islenskra
samvinnumanna til alvarlegrar um-
hugsunar og umræðu.
Verði í það ráðist áður en langt
um líður að stofna samvinnubanka,
verður skorin upp herör um land
alt og heitið á dug, áhuga og at-
fylgi allra einstaklinga og félaga.
Er þá vel að ekki komi það nein-
um á óvart um hve mikið er að
ræða.
Verðfallið.
Vöruverðfallið hófst í Bandaríkj-
unum, eins og kunnugt er, og því-
næst í Norðurálfunni. Almenning-
ur í Bandaríkjunum slofnaði til
stórkostlegra samtaka um að kaupa
ekki hinar rándýru vörur, og þeir
sem lágu með vörurnar sáu sér
ekki annað fært en að lækka verðið.
Verðfallið náði fyrst aðallega til
þeirra vara sem sumpart eru
óhófsvörur og margir spáðu því,
að það myndi ekki ná til fleiri
vara og það yrði jafnvel ekki nema
í bili sem nokkrar vörur féllu í
verði. Þær myndu mjög bráðlega
hækka aftur í verði.
Þessar spár eru orðnar að engu.
Verðfallið nær æ til fleiri og fleiri
vara og verður æ meira. Farm-
gjöld lækka og mjög. Og síðustu
fréttir eru þær, að bæði bankarnir
og stjórn Bandaríkjanna fylgi fast
á eftir um að auka verðfallið,
hvort sem um beina samvinnu er
þar að ræða eða ekki.
Fjöldi banka í Bandaríkjunum
hafa gengið að þeim sem liggja
með vörur og knúð þá til aö selja.
Og seint í síðasta mánuði lét
Bandarikjastjórnin selja niðursoðið
kjöt í dósum, fyrir eins miljón
dollara og seldi það fgrir lœgra
verð en var á kjöti fgrir stríðið, í
þeim tilgangi að lœkka verðið á
matvörum gfirleitt.
Vöruverðfallið er byrjað í nálega
öllum löndum nema íslandi.
Hversvegna er það ekki byrjað
hér?
Vegna þess að landsstjórnin ís-
lenska stígur sporið ekki nema
hálft. Hún heldur uppi innfluln-
ingshöftunum, sem í sjálfu sér eru
sjálfsögð, en sem einhliða beitt
valda áframhaldandi dýrtíð. Hún
hefir enn ekki gert hitt: að stofna
til samvinnu við bankana og al-
menning um að knýja heildsalana
til þess að setja verðið niður og
skila nokkru aftur af sex ára
gróða þeirra af hækkandi verði.
Hver dagurinn sem líður án
þess að stjórnin hefjist handa kost-
ar almenning mikið fé.
En það er hægt að láta verðfallið
byrja þegar í stað.
Rottuplág-an.
Rottur eru að verða mesta mein-
vætti víða hér á landi. Aðallega er
það í kaupstöðunum. Þegar Örfiris-
eyjargarðurinn var fullbúinn komu
heilir herskarar af rottum í land,
sem höfðu verið þar í lýsisbræðsl-
unni. Þær hafa síðan magnast gríð-
arlega. Verða þau ekki talin húsin
hérna i bænum sem eru meir og
minna skemt af rottum. Óþrifnað-
urinn og sýkingarhættan sem af
stafar verður aidrei metinn.
Nú er hafin herferð gegn rott-
unum. Bærinn lætur eitra fyrir
þær í slórum stýl og er þegar
mikill árangur sjáanlegur. Eitrið
veldur drepsótt í rottunum sem er
smitandi og eiga því miklu fleiri
að drepast en þær sem eta eitrið.
Það sem á ríður er það að svo
mikiö sé eitrað og lengi, að stór-
mikill eða jafnvel fullur árangur
náist.
Þar sem rotturnar hafa komist
upp f sveitir er plágan enn alvar-
legri. Torfbæirnir veita þeim ekkert
viðnám. Þær grafa alla veggi sund-
ur og rekur að þvi að óverandi
verður í húsunum fyrir kulda og
enginn matur er óhultur.
Sem betur fer er það enn óvíða
sem rottur hafa lagst á sveitabæi.
En dæmin eru til. Norður í Svarf-
aðardal er rottuplágan svo mikil,
að varla verður undir búið. Þær
flytja sig bæ af bæ og stórskemma
bæjarhús. Er ekki annað sjáanlegt
en að Svarfdælum verði sá kostur
nauðugur, fari þessu fram, að
leggja torfbæina alveg niður, til
íbúðar að minsta kosti.
Það er vel farið að Reykjavík-
urbær hefir nú hafið sókn gegn
þessari plágu. En það er þó ekki
nema. hálft gagD, að það sé gert
á einum og einum stað á landinu
í senn. Það sem gera þarf er það,
að stofna til eitrunar gegn rottu
Hugheilar þakkir
volta eg vinum mínum í Naut-
eyrarhéraði fyrir hina rausnarlegu
gjöf — vandað flygel — er þeir
færðu mér hinn 5. júní sfðastl. í
tilefni af 10 ára starfsemi minni í
héraðinu.
Sigvaldi S. Kaldalóns
héraðslœknir.
samtímis á öllum þeim slöðum, þar
sem rotta er.
Það fjölgar æ þeim stöðum, sem
rottan leggur undir sig. Því leng-
ur sem það dregst að stofna til
allsherjar eitrunar, þess meira og
erfiðara verk verður það. En það
e? öldungis víst, að ekki verður
hjá þvi komist að vinna verkið.
Til þess að lag verði á, verður
landið sjálft að láta vinna verkið.
Og fá til þess einhvern »rottu-
Myklestad«, sem stjórnaði verkinu.
Arsrit K. P.
Ársrit kaupfélags' Þingeyinga,
IV. árgangur, er nýlega komið út.
Er það rit til hinnar mestu fyrir-
myndar fyrir önnur kaupfélög.
Það gefur svo sérstaklega glögt
yfirlit yfir starfsemi félagsins og
er það eitt af höfuð-skilyrðum í
kaupfélagsskap, að félagsmennirnir
fylgist sem allra best með um
reksturinn. Skal hér getið stuttlega
innihalds ritsins, til þess að menn
fái hugmynd um það, hversu vel
Þingeyingar rækja þetta. Fyrst er
rækileg fundargerð aðalfundar 1920.
Þá koma tvær reglugerðir: um
stofnsjóð félagsmanna og um pant-
anir, og er íélagið þá búið að koma
öllum lögum sínum og reglugerð-
um á prent i Ársritinu. Merkilegar
athngasemdir fylgja reglugerðun-
um frá Benedikt Jónssyni. Þá er:
Kostnaðarreikningur K. Þ. 1919,
með athugasemdum; Efnahags-
reikningur K. Þ. 31. des.br. 1919
með athugasemdum. Þá yfirlit yfir
vöruveltu á árinu og yfirlit við-
skiftaveltu K. Þ. á árinu, hvort-
tveggja með fróðlegum athugas.
og samanburði. Þá er: Reikningur
Söludeildar K. Þ, 1919 með aths.
— Reikningur yfir tekjur og gjöld
sparisjóðs K. Þ. 1919 og Efnahags-
reikningur sama með athugas.
Þá koma 8 skýrslur og yfirlit með
athugasemdum: Um stofnsjóð fé-
Ingsmanna í K. Þ. 31. des. 1919;
Um stofnsjóð Söludeildar K. Þ. á
sama tíma; Um ullarinnlegg deild-
anna í K. Þ. á árinu; Samandregið
yfirlit yfir vöruinnlegg deildanna í
K. Þ. 1919; Yfirlit yfir vöruveltu
deildanna í K. Þ. 1919; Yfirlit yfir
eignir deildanna í K. Þ. 31. des.
1919; Skýrsla um sláturfjárinnlegg
deildanna 1919; og Skýrsla um
meðalvigt kindakroppa í deildum
K. Þ. haustið 1919. Síðast er í
Ársritinu grein eftir Benedikt Jóns-
son um skipulag K. Þ.
Það væri mjög freistandi að
prenta margt upp af þeim fróðlegu
og ánægjulegu tölum, sem þarna
birtast, en rúmið leyfir það ekki.
Það líður vonandi ekki á löngu
þangað til önDur kaupfélög taka
upp þennan góða sið eftir Þingey-
ingum.