Tíminn - 14.08.1920, Blaðsíða 2

126
TlMI’NN
írland.
írsku inálin eru ekki útkljáð enn.
írar hafa ekki tekið sáltaboðum
Lloyd fieorge, þeim er skýrt var
frá hér i blaðinu. Manndrápin
haldast enn töluy^rð. Hefir sóknin
hingað til öll vctíö af íra hálfu.
Hafa menn haldið að allur verka-
mannaflokkurinn enslci væri því
fylgjandi, að uppfylla allar kröfur
íra, þar eð »DaiIy Herald«, aðal-
blað flokksins, hefir stutt kröfur
þeirra, og jafnvel viljað fá þeim
fult frelsi, og leyfa þeim að stofna
sjálfstætt lýðveldi, vildi meiri hluti
þeirra hniga að því ráði. Menn
voru þvf farnir að gera ráð fyrir,
að Englendingar yrðu að láta und-
an, þar eð þeir væru svo klofnir
heima fyrir.
En nú allra síðast hafa komið
fram tvö atriði, ssm benda í aðra
átt.
Annað er það, að það er bert
orðið, að það er langt frá, að
verkamannaílokkurinn standi ó-
skif'tur með írum, því að senni-
lega er það ekki nema minni hluti
hans sem gerir það. Hefir einn af
helstu leiðtogum verkamannanna,
Bernhard Shaw, sem er einn fræg-
asti núlifandi rithöfundur, ritað
bækling um írska málið, sem fer
i þveröfuga átt við stefnu »Daily
Herald«. Hefir verkamannaflokk-
urinn gefið bæklinginn út og ann-
ar af aöalleiðtogum flokksins látið
fylgja þau ummæli, að þar væri
lýsl stefnu flokksins.
Bernhard Shaw er sjálfur íri.
Hann segir að verkamannafiokk-
urinn enski hljóti að leggjast á
móti skilnaðarbaráttu íra. Vilji
írland verða lýðveldi, þá verði
það að bíða- með það þangað til
England og Skotland vilji verða
lýðveldi, og sá tími sé ekki kom-
inn, enda er hann alls ekki hrif-
inn af lýðveldinu og bendir á, að
verkamenn séu ver settir í Banda-
ríkjunum en á Englandi. Hann er
algerlega mótfallinn sjálfstæði ír-
lands. í*ótt stofnuð væru þrjú sér-
stök þing, segir hann, fyrir írland,
Skotland og England, þá yrði að
stofna eitt sameiginlegt yfirþing,
sem hefði hið æðsta vald.
Hann heldur því fram, að írar
hafi búið við mun betra hlutskifti
á striðstimunum en Englendingar.
Skamtanir og bönn hafi ekki verið
þar nærri eins rik og á Englandi.
Herskylda hafi og ekki verið lög-
leidd á írlandi, eins og á Englandi,
Skotlandi og Wales.
Hann dæmir mjög þungl um
hryðjuverkin irsku og yfirleitt þessa
Ikaitálopr á sjivar-
úivey 09 lanðbnnafS.
Eftir
Pál Jónsson í Einarsnesi.
----- (Niðuri.).
Berum við nú þetta saman við
sjávarútveginn, sjáum við, að á
honum hvilir nokkurskonar sjávar-
leiga 369 þús. kr., svo sem áður
er getið, og lóðargjöld 120 þús. kr.
Það er samanlagt 489 þús. kr.
Eftir því hvílir 105 þús. kr. meira
á landbúnaðinum. Munurinn er
litill á svona jafnvigum, atvinnu-
vegum, en tökum við aftur á móti
áætlun mina hér á undan um
jarðarverðið, verða alger endaskifti
á öllu saman, því að þá hvíla á
landbúnaðinum 333 þús. kr. hærri
gjöld en á sjávarútveginum, og á
meðan því er ekki hnekt með rök-
um, að jarðarverðið sé svona hátt,
eða jafnvel miklu hærra, verðum
við að álíta, að það sé Iandbún-
aðurinn en ekki sjávarútvegurinn,
sem hallað er á af Jöggjafarvaldinu.
Hér stoðar ekki sú röksemdar-
færsla, sem sluudum hefir heyrst,
að landleigan renni til landbún-
aðarins sjálfs og veiki því ekki
gjaldþol hans, því að staðhæfingin
er að mestu röng. Landleigan
amerísku eru heimskunnir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slikan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munuð undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildaráhald lætur þar til sín heyra.
Samband ísl. samvinnufélaga
útvegar beint frá verksmiðjunni hið viður-
kenda ágætá Me. Dougalls baðlyf.
tilraun, að írar grípa til vopna til
að heimta fullkoinið sjálfstæði.
Hann álitur annað óhugsandi,
bæði af hernaðar- og utanríkis-
politiskum ástæðum, en að írland
og England séu undir sameigin-
legri stjórn. Árás á Írland sé sama
og árás á England og öfugt. —
Hann hugsar sér helst, að írlandi
sé skift í fylki með töluverðri
sjálfstjórn, eins og fylki Banda-
ríkjanna, en yfirstjórn sameiginleg
með Englandi.
Þar sem telja má nálega víst, að
mikill meiri hluti verkamannaflokks-
ins hnígi að þessari skoðun, má
það heita svo, að England standi
óskift gegn skilnaðarbaráttu íra,
og horfir þá málið töluvert öðru-
visi við, en margir hafa gert sér i
hugarlund.
Hitt atriðið, sem virðist benda
á breytingu um málið er það, að
talið er að meiri riðlun sé að
koma á íra heima fyrir.
Beri hvorttveggja til, að hinir
gætnari menn sjái, að slíkur ó-
friður í landi, sem verið hefir,
horfir til stór vandræða, enda hafi
þeim þólt hið siðasta boð Lloyd
George vænlegt til sætta. Er því
nú sem helst rofi til um lausn
þessa vandræðamáls.
Dánarmiii nins.
Hinn 13. maímánaðar siðastl.
andaðist að Porvaldseyri undir
Eyjafjöllum bændaöldungurinn Páll
Jónsson. Með því að þar er að
velli hniginn einn hinn mætasti
maður i bændastétt þessa lands,
leyfi eg mér að biðja Tímann að
flylja þessi minningarorð.
Páll heitinn var fæddur í Svín-
haga á Rangárvöllum hinn 5. dag
desembermánaðar 1843. Hann ólst
þar upp með foreldrum sínum,
og dvaldist þar hjá þeim þangað
til hann kvogaðist Iugibjörgu Gísla-
dóttur frá Flagbjarnarholti í Lands
sveit. Pað mun hafa verið um
vorið 1870, og tók hann þá við
búsforráðum i Svinhaga. Hann
bjó i Svínhaga lengst af æfi sinn-
ar eða þar til um vorið 1908 er
hann flutti að Þorvaldseyri til
Ólafs bónda þar, sonar síns, ásamt
konu sinni. Misti hann hana úr
spönsku veikinni í fyrra vetur,
eftir langa og farsæla sambúð.
Höfðu þau þá búið saman undir
50 ár og eignast 11 börn. Eru nú
að eins 4 þeirra á lífi. Ólafur
óðalsbóndi á Þorvaldseyri, Páll
sama staðar, Valgerður húsfreyja í
Vík í Mýrdal og Sigríður húsfreyja
í Saurbæ í Holtum. Páll heitinn
lá stutta legu en þjáningarfulla.
Fullra 76 ára var hann er hann
andaðist.
Af Páli heitnum er ekkert nema
gott að segja. Hann var sómi
stéttar sinnar og prýði. Jörðin sem
hann bjó á lengst af æfi sinnar er
harðbalajörð og slægjurýr. Varð
hann þvi oft að sækja heyskap að
um óravegu miðað við það sem
venja er til. En hann sigraði þessa
örðugleika og varð vel stæður
maður efnalega. Studdi kona hans
hann líka með ráði og dáð. Var
gestrisni þeirra hjóna orðlögð og
lýsti sér í henni sú höfðingslund
er ekki vill vamm sitt vita. Var
jafnvel haft á orði, að á harðinda-
árum þeim er gengu yfir landið
á búskaparárum Páls heitins í
Svínhaga og endranær, hafi menn
jafnvel lagt krók á leið sina til
þess að eiga þar veg um. Svo sat
Páll vel jörð sína að það má með
einsdæmum teljast. Var til þess
lekið er hann fór þaðan eftir langa
dvöl að hann þurfti engu álagi að
svara. Nágranni þólti Páll hinn
besti og góður viðskiftis. Var þá
sama við hvern hann átti. Kom
hann altaf fram sem hreinskilinn
og góður drengur. Má fullyrða að
þær meginstoðir sem sumir skjóta
undir efnalega afkomu sína, okrið
og nurlið, hefir verið honum. á
fjærri skapi. Drenglyndi hans átti
dýpri rætur en svo i lundarfari
hans, að hann hefði gaman af því
að auðgast af annara fálækt. Af
sömu rót var það og runnið, að
það sem hann lofaði stóð sem
stafur á bók og vissi eg til þess
að honum féll illa óskilvísi öll og
brigðmælgi. Páll heitinn var maður
glöggur og athugull um það sem
fyrir augun bar. Hafði hann til
hins síðasta ánægju af því að
menn heimsæktu hann og spurði
þá margs. — En því tók maður
jafnan eftir hvað hann var vægur
i dómum sínum um aðra, þólt
margt bæri á góma um menn og
málefni.
Eg kyntist Páli heitnum ekki fyr
en á efri árum hans. Fann eg i
honum sama óbiluga þrekið og
áliugann sem hann á manndóms-
árum sínum var svo orðlagður
fyrir. Var þó auðséð á honum að
margt hafði hann orðið að ganga
í gegnum um æfina. Andlitið var
mikilúðlegt og hrukkótt, svipurinn
hýr og góðmannlegur, en alvöru-
þrunginn. Maðurinn var allur á
að sjá hinn giftusamlegasti, og var
þó líkaminn orðinn mikið til baga
fyrir sálina. Liti maður líka yfir
hina löngu æfi hans, þá er margt
sem gerir oss auðið að ráða þær
rúnir, er litraðar voru í svip hans,
fasi og framkomu. Sorgin hafði
vegið hvað eftir annað í hans kné-
runn. 7 börn hafði hann mist og
auk þess orðið að horfa um lang-
an tíma upp á þiáningar annars
sonar síns er stöfuðu af ólæknandi
sjúkdómi, sem er miklu verri en
dauðinn. í harðindatíð þeirri er
gekk hér yfir landið urn 1880 varð
hann fyrir þungum búsifjum. Var
honum sá tími minnistæður mjög.
Man eg sjaldan eftir jafnmikilli
alvöru í andliti hans og orðura,
sem þá er hann sagði mér frá
þeim viðburðum. Ennfremur hafði
hann og mist konu sína sem áður
er að vikið. Kom það í öllu fram
að hann hafði verið með í því »að
stríða og brjóta í stórhríðum æf-
innar mannraunaís«. En borið
hafði hann sigur heim af þeim
rennur að mestu til lánsstofnana
landsins af jörðum sjálfseignar-
bændanna, sem hafa þurft að veð-
setja jarðir sínar fyrir láni til jarða-
kaupanna, en af jörðum í leigu
út á við er landleigan að mestu
beinlínis tapað fé fyrir þjóðina,
því að jarðir leigjast lítið hærra
en nemur verði húsa og mann-
virkja, af því að leiguliðinn nýtur
sín ekki, getur aldvei búið um sig
til frambúðar, á alt af á hættu,
að verk hans og bein fjárframlög
til umbóta á jörðinni verði tekin
af honum endurgjaldslaust, og þarf
iðulega að eyða miklu fé til flutn-
inga af einni jörð á aðra. En greiði
leiguliði í afgjaldi jarðarinnar eitt-
hvað um fram vexti af húsum og
mannvirkjum, rennur það auðvitað
til eiganda jarðarinnar, og jarðar-
eigendur stunda ekki allir land-
búnað, heldur búa sumir í kaup-
stöðum og reka aðra atvinnu. —
Landleigan rennur þvi ekki svo
neinu nemi til annara bænda en
þeirra, sem hafa átt jarðir sinar
lengi skuldlausar, búið á þeim
sjálfir og notið verðhækkunar jarð-
anna um all-mörg undanfarin ár.
Ef slikar tekjur eiga að skatlleggj-
ast, verður skatturinn að leggjast
á þá, sem njóta þeirra og hér hjá
okkur er tilraun gerð til þess með
lögum um tekjuskatt af eign, þó
að ekkert annað en full landleiga
nái þar tilgangi sínum. f’ví siður
næst markmið landleigunnar með
almennum atvinnusköttum, sem sé
tollum á aðfluttum nauðsynjavör-
um eða útflutningsgjaldi á land-
búnaðarafurðum. Pess vegna er
það líka, að á meðan löggjafar-
valdið heimilar frjálsa sölu á full-
virði jarðarinnar án húsa og mann-
virkja — það er að segja á land-
leigunni færðri til höfuðstóls (kapí-
lalfseraðri) — verða almennir at-
vinnuskattar á landbúnaðinn að
laga sig eftir gjaldþoli efnalausra
leiguliða og nýliðanna i stétt sjálfs-
eignarbændanna, til þess að skatta
ekki af þeim jarðirnar. En til þess
að ná að öðru leyti fullkomlega
til hins rétta og eðlilega gjaldþols
landbúnaðarins eru ekki aðrar
leiðir færar en þær, að bæta fyrst
kjör leiguliðanna með réttlátri
ábúðarlöggjöf og leggja siðan verð-
hækkunarskatt á jarðirnarJ En
þangað til því verður kipt í lag
og á meðan verðhækkunarskaltur
er að vaxa með eðlilegum hætti,
verður sjávarútvegurinn að bera
þyngri skatta í ríkissjóð en land-
búnaðurinn, af því að nokkuð af
sköttunum er ekkert annað en
sjávarleiga, þó að þeir séu lagðir
á sem útflutningsgjald, vegna þess
hve hentugt form það er fyrir
skattgreiðslunni.
Pella er svo augljóst og sjálf-
sagt, þegar um landhelgi sjávar-
ins er að ræða, að um það geta
réltsýnir menn tæpast deilt. Land-
helgin er sameign þjóðarinnar, og
fyrir afnot hennar á þjóðfélagið að
fá endurgjald. Landsstjórnin er
nokkurskonar sjódrottinn (sbr.
landsdrottinn) og hefir sama vald
yfir landhelgi sjávarins eins og
landsdrottinn hefir yfir leigujörð
sinni.
Alþingi hefir því rétt til að meta
afnotaréttinn lil fjár, og hversu það
tekst, fer eftir réltsýni þess.
Sumir munu að vísu líta svo á,
að sjórinn sé og eigi að vera al-
menningur til skatlfrjálsra afnota
fyrir alla landsmenn, en almenn-
ingshugtakið er komið fram á þeim
tíma, er almenn skattskylda var
óþekt hér á landi og enginn sam-
eiginlegur sjóður tilJyrir alla lands-
menn og stjórnin vanmátlug og
ófullkomin. En eftir að landið hefir
fengið skipulegt stjórnarfyrirkomu-
lag með almennri skattskyldu og
sameiginlegum sjóðum í gæslu
stjórnarinnar, eiga allir almenning-
ar að leggjast undir ríkisvaldið,
landsstjórn eða sveitastjórnir, sem
sameign þjóðarinnar með sömu
réttindum og hverri annari eign
fylgir. Það er og í fullu samræmi
við þá sameiginlegu skoðun meiri
og minni hluta fossanefndarinnar,
að fossar og námur í almenning-
hólmi. Eg hefi engan heyrt efast
um það, að hjarta hans var gott.
Og sjálfur reyndi eg það af honmn
að liann var með afbrigðum trygg-
lyndur og vinfastur. Eg veit það
líka að trú hans á miskunsaman
föður er tæki við oss bak við
grafarhúmið var hrein og örugg,
og í þeirri trú kvaddi hann lífið
í rósemi og þolinmæði.
Þegar eg kem að Þorvaldseyri
nú eftir að hann var farinn þaðan,
þá sakna eg altaf gamla mannsins,
með hýrlegu alvöruaugun og hreina
karlmenskusvipinn. Eg get ein-
hvernveginn ekki að því gert.
J. Ó. L.
Frá ótlöiídum.
Um síðustu helgi var helst útiit
fyrir að Frakkar og Englendingar
skærust í leikinn milli Pólverja og
Rússa og myndu segja Rússum slríð
ú hendur. Eru það einkum Frakkar
sem óttast það að Rússar muni
ætla að gersigra Pólverja og komi
þar á samskonar byltingu og
heima í Rússlandi. Geti þá svo
farið að Þjóðverjar sláist með í
hópinn. Segja frönsk blöð að betra
sé að heyja ófriðinn þar eystra
en að eiga von á því að þurfa að
berjast við Rín, við þessar þrjár
þjóðir sameiginlega. Hafa þau hvatt
mjög til þess að Pólverjar væru
styrktir með öllum ráðum. Þjóð-
verjar hafa að sínu leyti Iýst full-
komnu lilutleyTsi, og utanríkisráð-
herra þeirra látið mjög vinsamleg
orð falla i garð Rússa og jafnvel
getið þess að. nauðsyn beri að
hefja við þá full viðskifti. Þá hafa
og báðir jafnaðarmannaflokkarnir
skorað á verkamenn að hindra
það að Bandamenn geti flult her
og hergögn um Þýsltaland til Pól-
lands. Heima fyrir, bæði' á Eng-
landi og Frakklandi hafa verka-
menn ogGýst yfir því að þeir séu
því mjög mólfallnir að hefja stiíð
við Rússa. Mun það ekki sísl hafa
valdið því, að nú er talið að
ófriðarliæltan sé liðin hjá. Hafa
Bandamenn lýst því yfir, að þeir
muni ekki veita Pólverjum liðstyrk
en styðja þá með góðum ráðum
og hergögnum. Pólska stjórnin hefst
enn við í Warsjá og krefst þess,
komi til friðar, að sjálfstæði Pól-
lands verði viðurkent og þau
landamæri sem friðarfundurinn
ákvað.
— Englendingar hafa boðið
Þjóðverjum, að kaupa af sér aftur
þýska verslunarflotann.
— Suður-Jólar, þeir er samein-
um sé almenningseign, enda hafa
engir aðrir efað, að svo mundi
vera.
En nú er fiskurinn veiddur bæði
innan og utan landheiginnar, síldin.
líklega nokkuð jöfnum höndum,
en þorskurinn líklega öllu meira
utan landhelginnar vegna boln-
vörpunganna og mótorbátanna,
sem sótt geta fiskinn út fyrir land-
helgislínuna. — Mörgum mun nú
sýnast, að ekki sé hægt að taka
leigu eftir alþjóðaeign, en að að-
greina það, hvað veitt er innan
landhelginnar og hvað utan hennar
er fyrst og freinst ómögulegt og
auk þess hafa veiðarnar utan land-
helginnar áhrif á fiskigöngur innan
hennar eins og sjá má á því, að
á meðan botnvörpuveiðarnar lágu
niðri vegna ófriðarins, fór fiskur-
inn aftur að ganga inn á grunn-
miðin eins og hann gerði áður en
botnvörpuveiðarnar byrjuðu. Upp-
spretta fiskigöngunnar er þvi fyrir
utan landhelgislínuna, og því nær
engri átt, að við leyfum þegnum
ríkisins að stífla strauminn kvaða-
laust, en leggjum kvöðina á hinn,
er sviftur er fiskigöngunni og fer
á mis við veiðina, beint fyrir til-
verknað þess samþegns síns, er
veiðispjöllunum veldur. Við höfum
ekki einungts rétt til, heldur ber
löggjafarvaldinu skylda til að setja
þær reglur og takmörk fyrir at-