Tíminn - 14.08.1920, Blaðsíða 3

TÍMINN
127
Notifl lúmlu Tönr!
Notið islensku sápuna
frá verksmiðjunni „SBROS",
Rvík, Hún fæst í yfir 20 versl-
unum í Reykjavík — o g flest-
um kaupfólög-um á landinu—
Pér eigið að biðja fyrst um
„SEROS" sápuna. Hún er
áreiðanleg’a best — fer best
með þvottinn og er drýgst
Ofj svo er hún ÍSLENSK.
ast Danmörku, hafa ákveðið að
ganga ekki fyrst um sinn í stjórn-
málaflokkana dönsku, en stotna
sérstakan suðurjóskan flokk, sem
gæti fyrst og fremst hagsmuna
Suður-Jótlands. Taka þeir nú þátt
í næstu lcosningum.
— Radíkali flokkurinn danski
hefir komið fram með lillögu um
það að afnema herskylduna.
— Grikkir og ítalir bafa samið
því, að ítalir sleppa öllu tilkalli til
sporadisku ej'janna nema Rhodosar,
en þar á að fara fram þjóðarat-
kvæðagreiðsia eftir 15 ár.
— Friðarsamningarnir við Búlg-
ara hafa verið staðfestir.
— Orðrómur er um það að I.
G. Christensen, vinstrimannaleið-
loginn danski, muni áður en langt
líður ætla að draga sig út úr
stjórnmálunum.
— Byrjaðir eru aftur friðar-
samningar milli Finna og Rússa.
asasttsrassaraE
„'V ánræksla”.
í 9. tbl. Tímans f. á. birtist rit-
smíð ein er mörgum heíir orðið
að umtalsefni; verður þó ekki sagt,
að um hana séu menn ósammála,
því svo er að heyra, að það sé
samhuga álit allra er á hana minn-
ast, að jafn óþörf orð, ástæðulaús
og ódrengileg og sum eru í þessari
grein muni fáséð í opinberu blaði.
Undir klausu þessa er skrifuð
»Ingunn Eiríksdóttir frá Sveðju-
stöðum«. — Eftir því sem eg hef
heyrt mun stúlka þessi hafa verið
til heimilis á Svertingsstöðum í
Ytri-Torfasitaðahreppi í Vestur-
Húnavatnssýslu, þegar grein þessi
var skrifuð. Er það hálf-einkenni-
legt, að hún skuli kenna sig við
Sveðjustaði fremur öðrum býlum,
þó hún og fólk hennar teldi þar
heimili silt nokkur ár, eins og svo
víða annarsstaðar.
Grein þessi virðist eiga að vera:
eitt mikið heróp gegn sullaveiki
og öllum hennar orsökum, og þó
helst til mikið sé þar af störum
orðum, þá væri ekki svo mikið
um það að segja, ef að höf. hefði
tekið pennann af einskærri um-
hyggju fyrir lííi og heilsu manna;
en dylgjur þær, er hver aðra reka
í grein þessari, benda til þess, að
hún sé skrifuð af lægri hvötum,
því ekki vil eg gera ráð fyrir þv«,
að stúlkan sé svo »skamt á veg
komin á menningarbrautinni« eins
og hún segir um »þjóö vora«, að
hún ekki viti hvað hún er að skrifa.
Hún talar um »að eitt hreppsfélag«
vinnurekstri þegnanna, sem þjóðar-
heildinni er hagfeldast, og þvi
verður eitt og hið sama að ganga
yfir alla, hvort sem þeir stunda
veiðina innan eða utan landhelg-
innar. Allir njóta sömu lögverndar
á eignum sínum og atvinnurekstri
og ekki hafa þeir síður notið
bjálpar lánsstofnana þjóðarinnar,
er sótt hafa fiskinn út fyrir land-
helgina en hinir, er v^gna fátæktar
hafa orðið að halda sig nær landi
á smábátum sínum. Landhelgis-
línan er líka eftir eðli sínu ekki
takmörk á veiðirélti íslenskra þegna,
heldur takmörk á veiðirétti útlend-
inga hér við land, en íslenska ríkið
á sin ítök í alþjóðaeigninni og
getur selt sínum eigin þegnum
hvaða reglur, sem það telur hag-
feldar, fyrir atvinnurekstri þeirra
þar og lagt á þá þær gjaldabyrðar,
sem nauðsynlegar eru, til þess að
haldist jafnvægi atvinnuveganna,
gjaldþol landsins veikist ekki og
aðrir ríkisþegnar njóti réttar sins
fyrir þeim.
Nú er að lokum eftir, að setja
skattgjöldum sjávarútvegsins ein-
liver eðlileg takmörk.
Landleigan ákveðst af markaðs-
verði jarðeignanna, eins og það
skapast í landinu við kaup og sölu
á jarðeignunum, og er hún strang-
lega aðgreind frá sköttum þeim,
er hvfla á landbúnaðinum og er
sé svo hugsandi, að tæplega nokk-
ur hundur er hreinsaður. — En
mér er sagt, að með dylgjum þessum
eigi hún við Ytri-Torfastaðahrepp.
Leynir sér þar ekki fullkominn
vilji, til að níða sveit þá, er hún
nú dvelur í. Hefi eg spurt um þelta
kunnuga menn, og mun óhætt að
fullyrða, að þessi frásögn sé alt
annað en góð meðferð á sannleik-
anum.
Sem við mátti búast, þarf höf.
að líta inn hjá fleirum en þeim
Útbreppingunnm, og er það síst
furða, þvf »hér á landi ganga
hundarnir óhindraðir um öll bæjar-
hús eins og menn og sofa sum-
staðar í svefnhúsum fólks«. Retta
eru orð höf. um íslenskan bæjar-
brag og til áréttingar er þess getið,
að þó ljót sé lieimilislýsing skálds-
ins í sögunni »Björn í Gerðum«,
er út kom fyrir all-mörgum árum,
muni hún enn sem komið er ekki
eiga illa við sum íslensku heimilin.
Þetta er fögur lýsing í augum
útlendra og innlendra, og háar
verða hugmyndir ókunnugra um
þrifnað og heimilisprýði hjá okkur
Vestur-Húnvetningum, ef þeir hafa
lesið þetla og lagt trúnað á þaðl
Hafa þær spurningar mætt þeim
er komið hafa héðan í önnur hér-
uð — síðan grein þessi birtist —
hvað mikið þessi umsögn hafi við
að styðjast? Hvað mörg séu þessi
óþrifa heimiii? o. s. frv. Það er
llka mjög eðlilegt, að búist sé við
að slikt sé helst hér að sjá, þar
sem þessi hrópyrði berast héðan
um bygðir.
Já, svo langt gengur ósóminn
fram af veslings stúlkunni, að rödd
kennar verður -sem óp í eyðimörk:
»Hve lengi ætlar íslenska þjóðin
að ala þennan skammarlega ó-
þrifnað? Hvenær verður hún svo
siðferðislega þroskuð...........«
Fleiri slík ummæli höf. nenni eg
ekki að lilfæra, býst við að flest-
um þyki nóg komið; eru það firn
mikii, að slíkt skuli standa óhrak-
ið einn mánuð eftir annan; hafa
annir því mest valdið, að eg hefi
ekki tekið pennann fyr til mót-
mæla, og furðar mig mjög, hvað
þeir hafa lengi þagað, sem næstir
sitja og mestan kulda hafa máft
af kenna.
Mun það ekki of mælt, að öll
þau ummæli er eg hefi tilfært úr
nefndri grein, eru hinar frekustu
öfgar og langt frá því, að eiga
nokkuð skylt við sannleikann. —
Jafnvel bernsku heimili höf. mundi
ekki hafa verðsltuldað slíkan vitn-
ishurð. Gengur það neyðinni næst,
að hafa ekki annað til brunns að
bera, en þetta saurkast á land og
lýð, þegar uppskafnings-hátturinn
því hægt að athuga hvort i sínu
lagi.
Um sjóinn er öðru máli að gegna.
Sjávarleigan verður þar erfiðlega
aðgreind frá sköttum þeim er á
honum hvíla, vegna þess, að hann
gengur ekki kaupum og sölum og
afnotarétturinn er öllum jafn frjáls.
Þau tvenn gjöld hafa líka þau
áhrif hvert á annað, að þegar
annað hækkar, verður hitt að
lækka og því verðum við að at-
huga skattana ósundurliðaða, sem
eina heild.
Nú vill svo vel til, að fyrir
skatthæðinni höfum við ágætan
mælikvarða í mörgu: mannflutn-
ingunum innanlands, verðbreyting-
um, landsins, kaupgjaldi verkafólks
og tekjum atvinnurekendanna.
Þjóðinni fjölgar um mörg hundr-
uð manns á ári hverju. Þrátt fyrir
það stendur fjöldi sveitafólksins í
stað, en öll þjóðfjölgunin rennur
viðstöðulaust burt úr sveitum
landsins og yfirgefur landbúnaðinn,
en ílytur i kauptúnin og'byrjar at-
vinnurekstur þar. Enginn þarf að
ætla, að >að sé að ástæðulausu.
Orsökin er auðvitað sú, *ð sjávar-
útvegurinn er arðsöm atvinna, sem
býður verkalýðnum betri kjör en
landbúnaðurinn og dregur því
fólkið til sín.
Vöxtur sjávarútvegarins og fólks-
fjölgun í þeirri atvinnugrein, en
ginnir til þess, að reyna að klína
nafni síuu á prent.
Vestur-Húnvelningur.
t
Pótur Magnússon
frá Kressanesi í Skagafirði.
Aðfaranótt 20. júní siðastliðinn
vildi það sorglega slys til, að Pétur
Magnússon til heimilis að Krossa-
nesi í Skagafirði druknaði í Norð-
urá í Norðurárdal. Var hann á
leið heim til sín frá Akureyri er
þetta skeði.
Pétur sálugi var að eins 37 ára
gamall, fæddur 15. febrúar 1883.
Hann var kvæntur Fanneyju
dóltur Þorsteins kaupmanns Arn-
Ijótssonar á Pórshöfn.
Pétur sálugi var mjög vinsæll
maður, duglegur og greiðvikinn.
Vildi hann hvers manns bón gera,
ef efni og ástæður hefðu leyft
eftir þvi. En fátæklin var þess
valdaudi, að hann gat ekki notið
sín sem skyldi.
Húsey 8. júlí 1920.
Guðlaug Sveinsdéttir.
'‘Qo'pgin oilífa
eftir
all ilaina.
IX.
Pað var yndislega fallegur og
bjartur ítalskur vetrarmorgun.
Sólin skein í heiði og loftið var
þrungið af ilmi frá blómum og
runnum. Eftir Appíusarvegi fór
heil lest af fóllti burt frá Róma-
borg. Það var furstafrúin og gestir
hennar, sem voru að leggja af stað
í veiðiförina.
Sendiherrar Englands og Ame-
ríku fylgdust að og töluðu saman.
»Pegar maður lítur i kringum sig
hér«, sagði Englendingurinn, »þá
gæti maður varla trúað, að hér
væri alt. þrungið af gremju og
heifl«.
»Rómveijar vilja aldrei kannast
við og skilja heldur ekki, að í
borginni eilífu nálgast byltingin«,
sagði Atneríkumaðurinn, »við skul-
um athuga ástandið. Hver á landið,
herragarðana? Að nafninu til gamli
aðallinn, en í raun veru kaup-
mennirnir hérna í bænum. Aðall-
inn er að verða fátækur, og á
stjórnmál hefir hann engin áhrif
Iengur«.
»Ekki sér maður mikið af aðals-
mönnum í her eða flota. Hvað
Ieggja þeir þá stund á?«
»Ástir! Aðalslarf þeirra er að
reyna að giftast auðugum Ameriku-
konum. Dollara-prinsessurnar eru
hér alstaðar á sveimi og í kring-
um þær slreymir hringiða sam-
kvæmislífsius og þar þrífast allar
ódygðir fornaldarinnar í hinum
vel ræktaða jarðvegi nútíma-
menningarinnar«.
»En fólkið, hvað segír það?«
»FóIkið er ekki vaknað enn þá,
en einn góðan veðurdag mun það
hefjast eins og fióðbylgja og kasta
öllu gamla ruslinu upp á klettana
og mylja það sundur«.
»Vinur okkar Davíð Rossí, er
þá sennilega einn af postulum hins
nýja tíma?«
»Já — það er að segja ef hann
villist ekki á leiðinni. Stefnuskrá
hans var ákveðin og brennandi í
fyrstunni, en nú — «.
»Hvað hefir nú komið fyrir
hann?« spurði Englendingurinn.
»Líttu þarnal« sagði Ameríku-
maðurinn og benti með svipuskaft-
inu þangað sem Donna Róma var.
»Þér munið eftir ræðunni hans
um daginn, og nú er hann hér«.
»Pér meinið, að svona gangi það
vanalega til í heiminum?«
Ameríkumaðurinn kinkaði kolli.
»Svona gengur það með byltinga-
mennina. Peir eru sterkir eins og
Samson, en hafa líka veikleika
hans«.
»Eg trúi nú ekki allskostar á
spádóm yðar«, sagði Englending-
urinn. »Hvað sem fyrir kann að
koma, þá treysti eg á Donnu
Rómu«.
Samlalið hætti, því nú fóru
gestirnir að safnast saman.
Róma kom akandi með fursta-
frúna við hlið sér, og Davíð Rossí
slýrði vagninum. Róma var í góðu
sltapi og hló og gerði að gamni
sínu við gestina.
Það var mislitur söfnuður, sem
þarna var saman kominn. Meiri
hlutinn var útlendur. Herforingjar
í marglitum, borðalögðum eirt-
kennisbúnir.gi, rauðkiæddir veiði-
menn og svartklæddar konur þutu
fram og aftur. Fjör og glaðværð
rfkti í hópnum eins og vænta mátti.
En nú kom Don Camilló fram
með reiðheslana, og þar var marg-
ur fallegur fákur. Róma steig á
bak brúnni hryssu og þeysti á
harða stökk eftir enginu.
»Hvað geogur að lilla skjól-
slæðingnum yðar í dag«, sagði
Ameríkumaðurinn. »Hún hefir æfin-
lega verið falleg, en í dag er hún
blátt áfram óviðjafnanleg«.
»Hún er dásamleg«, sagði Eng-
lendingurinn.
tillit til gildis peninganna á hverj-
um tima, ef samanburðurinn á
verðinu á að verða réttur, því að
ein króna nú, er mörgum sinnum
minna virði eu fyrir fáum árum
síðan, áður en heimsslyrjöldin
inikla skall á.
Verðbreytingar afdalajarða hafa
nú alls ekki verið rannsakaðar,
svo að um það þýðir ekki að
þrátta. Þar getur komið staðhæfing
á móti staðhæfingu og deilur um
það V8rða ekkert annað en »klift
var það, skorið var það«. Vel
getur hugsast, að það sé mjög
mismunandi á ýmsum stöðum, í
landinu, en mér kemur málið
þannig fyrir sjónir, að afréttir og
beitilönd á fjallajörðum, hafi hækk-
að í verði, svo að ræktunarmörkin
séu að visu að færast út, en hús
og jarðabætur á þessum sömu
jörðum haíi fallið í verði meira en
hinu nemur, svo að jarðir eru enn
að fara í eyði i landinu og bjrgðin,
þrátt fyrir verðhækkun landsins,
færist frekar saman heldur en að
hún breiðist út.
Sé þessi skoðun min rétt, þá er
ástandið í skattalöggjöf landsins
nú sem stendur þetta: Við erum
að skatta hús og mannvirki bænda
á afdalajörðunum verðlaus og
knýja þá til að yfirgefa bújarðir
sinar og ekki einungis það, heldur
lil að yfirgefa atvinnuveginn sjálfan
kyrstaða fólksfjöldans við land*
búnaðinn i sveitum landsins, er
því óræk sönnun þess, að gjald-
þoli sjávarútvegsins sé ekki of-
boðið í samanburði við landbún-
aðinn því að þar, sem fólkið
streymir að, eru arðsamari at-
vinnuvegir fyrir en á þeim stöð-
nm, sem fólkið fer frá. Gjaldþolið
er því líka mest þar sem atvinnu-
vegirnir vaxa örast, eu á gjald-
þolið verða gjöldin sjálf að leggjast.
Hærra kaupgjald og meiri at-
vinna við sjóinn en við landbún-
aðinn, og meiri tekjur útgerðar-
manna en bænda er sönnun fyrir
hinu sama.
Niðurfærsla á skattaheild þeirri,
er hvílir á sjávarútveginum, getur
þvi ekki komið til nokkurra mála
á meðan svona er ástatt í þjóðfé-
laginu, heldur að eins að skatt-
stofnarnir verði færðir til, ef sum-
um greinum sjáfarútvegsins er
íþyngt fram yfir aðrar greinar
hans.
Hér getur því ekki verið um
annað að ræða en það, hvort
skattarnir megi hækka og hve
mikið.
Hið eðlilega hámark skattanna
«r það, þegar komið er að þvf, að
þeir fara að lama atvinnuvegina og
sem betur fer eru þess ætíð ljós
merki í hverju þjóðfélagi. Atvinnu-
vegirnir hælla þá að borga sig f
samanburði við aðra atvinnuvegi
og nýir alvinnurekendur hefja at-
vinnu sína í öðruin atvinnuvegum,
sem borga sig betur. Væri gjald-
þoli sjávarútvegsins ofboðið, mundi
kyrstaða koma í vöxt hans og
fólksstraumurinn taka stefnubreyt-
ingu. Annað hvort mundi fólkið
flytja af landi burt eða það mundi
fara að fjölga í sveitunum, verka-
fólksskorlurinn hverfa þar, nýbýl-
um fjölga, landbúnaðurinn blómg-
ast og fara að vaxa ört. En jafn-
framt mundu jarðirnar stiga í
verði um land alt, neðan frá sjó
og upp til afdala, vegna jarðnæðis-
eklunnar annarsvegar, en hins veg-
ar vegna vaxandi eflirspurnar eftir
bújörðum. Þetta tvent, hvernig
landið byggist og hvernig verð
landsins hagar sér, segir því undir
eins til, þegar sjávarútvegurinn
lamast, því að verð landsins á af-
skektustu og lélegustu afdalajörð-
unum við ræktunarmörkin á að
haldast sem jafnast, og sem næst
0, eða réttara sagt sem næst því
verði, er jarðirnar hafa nú, til þess
að nýbygðin myndist á rétlum
stað í landinu, þar sem auðsupp-
spretturnar eru mestar, en það
virðist nú sem stendur vera við
sjóinn.
Hér verð eg þó að gefa þá skýr-
ingu, að þegar rneta skal verðbreyt-
ingar þessara jarða, verður að taka