Tíminn - 11.09.1920, Blaðsíða 3

TIMINN
143
Kenslubók í íslandssögu
eftir Jónas Jónsson
Kemur á markaðinn í haust. Fyrra heftið fullprentað.
Ársæll Árnason gefur út. — Fæst hjá öllum bóksölura.
r
l
1
Peir, sem hafa hug á að ganga í félagið, geri svo
vel að snúa sér til Einars garðyrkjustjóra Helgasonar.
Fyrir æfifélaga er tillagið 20 kr., en ársfélaga 2 kr. —
Ársrit félagsins sendist öllum félagsmönnum.
Reykjavík 2. sept. 1920.
St jórnin.
allra guðfræðinga í huga ísl. al-
þýðu um langan aldur. En vel
trúlegt virðist mér það, að mælska
Og eldmóður og járnvilji »meistara
Jóns« hafi einmitt átt sér óðal og
erfðafestu í álíka sterkum og
mikilúðlegum andlitsdráttum og
þeim, er Ríkarður sýnir oss.
Hina skornu muni hefl eg þegar
lítillega minst á, og yrði of langt
mál að lýsa þeim nánar. Eru þar
skrautlegir myndarammar, baukar
og skrin og skrauthylki, hylla í
rúmfjalastíl o. m. fl. Ber margt
þessa greinilegan vott um sérstaka
og frumlega smekkvisi og er auk
þess svo prýðilega gert og sumt
afbragðslega, að vel myndi þykja
sóma sér í fremstu röð þvilíkra
gripa, hvar sem væri erlendis. Fer
þar saman ótvíræð list og snilli jöfn-
um höndum, þykir mér sennilegt,
að sumt þessara muna verði talið
sem endurfæðing (»renaissance«)
íslenskrar skurðlistar og skraut-
gripasmíðar er fram líða stundir.
Teikningarnar eru mjög fjöl-
breyttar og ber þar mest á manna-
myndunum. Ein hin allra tilkomu-
mesta er myndin af Hermanni
Jónassyni frá Ringeyrum. Og
minnistæð verður hún öllum oss
er þekkjum Hermann vel og þykir
vænt um hann, séstaklega er
augnaráð Hermanns aðdáanlega
líkt og lifandi, og í þvi eru ein-
mitt fólgin dýpstu og sérkennileg-
ustu eiginleikar Hermanns. — Pal-
ur gæti sú mynd heitið, ef eigi
væri nafngefln og af alkunnum
manni, því betri og virðulegri
ímynd íslensks sagna- og fræða-
þuls er vart hugsanleg. Á mynd
þessi með fulluin rétti heima á is-
lensku listasafni, í deild mynda
merkra og sérkennilsgra manna,
og hefir Ríkarður þegar lagt ríf-
legan skerf til þeirrar deildar, enda
er honum óvenju sýnt um að leiða
fram og »geyma« ramíslensk andlit.
»Fijótaskriftir« kallar R. allmarg-
ar myndir frá Pingvallafundinum
í fyrra — og víðar að. — Eru
margar þeirra framúrskarandi lík-
ar og lifandi, þótt að eins sé laus-
leg riss í fáum dráttum. Er það
hverju »Bío« skemtilegra að at-
huga andlitsdrætti og svipbrigði
merkra manna og upprennandi
þjóðskörunga á sálarlausum stjórn-
málahimni vorum, er þar bera
fyrir augu vor frá ýmsum hliðum.
— Tröllamyndir Ríkarðs, kýmn-
ismyndirnar o. m. fl. eru að lík-
indum ramíslenskari í anda en
nokkurn grunar í fljóta bragði, og
gaman hefði verið að geta minst
þeirra nánar og sérstaklega. Eru
t. d. »Hinn mikli fjósamaður« (og
Holts-boli), »Brennivínsberserkur«,
»Pontíus« o. fl. lifandi hold ísl.
alþýðu þeirra alda, sem nú eru að
liða undir lok, því miður að
mörgu leyti. Er nú vart til framar
ærleg varta eða æxli á þjóðlíkama
vorum af ramislenskum rótum
runnin. Alt er nú innflutt eða illa
stælt. Jafnvel sjúkdóma og afkára-
skap sækjum við til útlanda og
þykjumst orðnir »forframaðir«. Er
því heilnæm hugvekja að skoða
þessar forkostulegu myndirTlíkarðs,
er minna oss sem nú erum full-
orðnir að aldri svo átakanlega á
bernskudaga vora. Voru þá bæði
kostir og kenjar með þjóð vorri,
að líkindum meiri og sérkennilegri
en hjá nokkurri annari Norður-
landaþjóða. — Nú er flest þetta að
liða undir lok. Bráðum verður að
eins Holtsboli eftir, hið mikla naut.
Honum einum viðist langt lif lagið
með þjóð vorri. —
Sýning Ríkarðs er annars sann-
nefndur sólskinsbletlur í heiði á
þessari »kreppings«-öld, andlega
og efnalega, er nú vofir yfir Iandi
og þjóð. Og maður verður bjart-
sýnn og barnslegur á ný, glaðst
yfir snilditini sem leiftrar og lýsir
út úr hverju hnifsbragði og hand-
taki á bestu mununum, og dreym-
ir vordrauma um vöxt og þroska
ísl. listar, sem augljós er í frumleik
og sjálfstæðum hugmynda auði á
mörgu því er Ríkarður hefir borið
fram frá eigin brjósti. Ríkarður er
eigi að eins þjóðhagasmiður og
snillingur í auga og hönd. Pað
hafa margir feður hans verið um
langan aldur. Hann er einnig skáld.
Og það skilur á milli listar og
snilli. Skáld eigi að eins i bundnu
máli, heldur einnig í skapandi
hugmyndum og frábarlsga högum
höndum. —
Að endingu vil eg þá óska Rík-
arði fararheilla og góðs gengis 1
Rómaför sinni. Vona eg innilega
að hann nái fundi páfa og fái þar
syndalausn oss Islendingum til
handa fyrir hinar miklu syndir
vorar á síðustu öldum gegn flestu
því sem dýrast hefir verið og best
í þjóðerni voru og þjóðarfari.
Helgi Valtýsson.
Hafnarnefnð ætlar, fyrir næstu
vertíð, að láta reisa nýja bryggju
við austur-uppfylling hafnarinnar.
Er höfnin orðin alt of lítil.
Tveir álftarungar eru komnir á
Reykjavíkurtjörn og eru mikil bæj-
arprýði. Náðust vestur á Snæfells-
nesi og voru tamdir og siðan gefn-
ir á Tjörnina.
Frá titlöníIiAni.
Vinstrimannaleiðtoginn danski, J.
C. Christensen lýsir þvf yfir að
við næstu kosningar muni hann í
síðasta sinn gefa kost á sér til
þingmensku og þá hætta sinni
pólitisku starfsemi. Ber við heilsu-
bresti.
Myndarleg gjöf berst Pjóðverjum
frá Bandaríkjunum að forgöngu
bændafélaganna. Eru það hundrað
þúsund mjólkurkýr, sem sendast
eiga að gjöf til Pýskalands og ekki
að veljast af verri endanum, því
að engin á að mjólka minna en
2500 lítra um árið. Bandaríkja-
menn sjá fyrir fóðri og flutningi
yfir hafið.
— Framsólcn Pólverja mun að
mestu stöðvuð, en Rússar virðast
enn fara halloka. Um hernað
Wrangels á Krím berast ýmsar
sagnir. Segjast Rússar hafa ger-
sigrað hann, en hann telur það
með öllu ósatt.
— Kolanámumennirnir ensku
samþyktu það með miklum meiri
hluta atkvæða að hefja verkfallið,
voru 606,782 atkvæði með því en
238,865 á móti. Er þó búist við að
reynt verði að koma á samning-
um til þess að koma í veg fyrir
verkfallið.
— Hinn fyrsta þessa mánaðar
voru hátíðahöld mikil í Danmörku
í minningu þess að þá voru liðin
100 ár frá því að H. C. Örsted
fann rafsegulmagnið. Á þessum há-
tíðahöldum birti danskur verkfræð-
ingur, Johansen að nafni, nýja
uppgötvun, sem talin er að muni
hafa mjög mikla þýðingu og breyta
og bæta að stórum mun símtal og
símritun, bæði með þræði og
þráðlaust.
— Tíðindum þykir það sæta að
á olympisku leikunum í Antwerp-
en hafa Englendingar orðið undir
í knattspyrnukappleikunum, en
hafa alt til þessa staðið langfremst-
ir í þeirri íþrótt.
— Flugsamgöngurnar eru æ að
aukast. Eru Pjóðverjar að smíða
Zeppelín-skip, sem á að bera 230
smálestir og vera í förum milli
Berlínar og San-Franciskó. Er bú~
ist við að það verði 4 daga á leið-
inni og fargjaldið lítið hærra en
með eimskipum.
— Skipahringurinn ameríski hef-
ir gert samband við eitt af stærstu
skipafélögum Pjóðverja og búast
Englendingar við harðri samkepni
úr þeirri átt.
— Samkvæmt grundvallarlögun-
um dönsku á að fara fram þjóðar-
atkvæðagreiðsla í hvert skifti, sem
grundvallarlögunum er breytt, og
til þess að breytingin verði að lög-
um, er ekki nóg að einfaldur meiri
hluti greiddra atkvæða sé með,
heldur er það og tilskilið, að 45%
allra kjósenda taki þátt í kosning-
unni. Slík þjóðar-atkvæðagreiðsla
fór fram 6. þ. m. um grundvallar-
lagabreytinguna, sem leiðir af
sameining Suður-Jótlands, og var
all- eftirtektaverð. Jafnaða r menn
voru sem sé óánægðir með grund-
vallarlögin og vildu koma að ýms-
um breytingum öðrum samfara.
Peir bundust því samtökum um,
að taka ekki þátt í þjóðaratkvæða-
greiðslunni, gerðu ráð fyrir að þá
yrðu vart nógu mörg atkvæði með
breytingunni, og þá yrðu borgara-
Tapað hefi eg úr heima-
högum jörpum hesti 8 vetra göml-
um. Hann er í meðallagi stór,
klárgengur, mark: stig framan
vinstra. — Sá, sem kynni að verða
var við hestinn, er vinsamlega
beðinn að gera mér aðvart gegn
ómakslaunum.
Stekkum í Flóa 1. sept. 1920.
Grísli Ólaísson.
Tapað hefi eg úr heima-
högum, seint í júlí, móalóttum
fola með stjörnu, 4 vetra gömlum,
ójárnaður, mark: sneitt framan
hægra, stig framan vinstra. — Sá,
sem kynni að verða var við fola
þennan, er vinsamlega beðinn að
gera mér aðvart sem allra fyrst
gegn ómakslaunum.
Geirakoti í Flóa 1. sept. 1920.
Guðm. Einarsson.
flokkarnir að ganga til samninga
til þess að koma breytingunni í
gegn. Petta fór þó á annan veg.
Prátt fyrir það þótt jafnaðarmenn
greiddu ekki atkvæði varð þátt-
takan nægilega mikil. Á kjörskrá
voru 1,291,745 og greiddu 613,471
atkvæði með breytingunni. en
19,490 á móti. Breytingin er því
samþykt og nýjar kosningar fara
fram I haust.
— Hinn 24. þ. m. verðnr sett í
Bryssel, höfuðborg Belgíu, alþjóða-
fjármálastefna. Er búist við að
fulltrúar fjörutíu ríkja muni koma
þangað, þar á meðal fulltrúar frá
Pýskalandi og Austurríki.
— Japanar og Bandaríkjamenn
hafa með samningum sett niður
deilumál sín.
— Tveir póslmeistarar, sem ný-
lega hafa verið skipaðir í embætti
á Suður-Jótlandi, hafa ráðið sjálf-
um sér bana, Óvíst er um orsakir.
— Látinn er í sumar í Noregi
einn af andans jöfrum þarlendum,
kirkjuhöfðinginn og lýðháskóla-
frömuðurinn Cbristopher Bruun,
sem mörgum mun kunnur hér á
landi af ritum sínum og starfi.
Hann lést á búgarði sínum, en
var grafinn í Kristjaníu í þeim
kirkjugarði, sem geymir bein
margra hinna frægustu Norðmanna,
aldarinnar sem leið, t. d. Ibsens
og Björnsons.
oilíjxa
eftir
all Élaína.
þá hjálpar í neyð. Sú hjálp yrði
dýrkeypt, því að til að launa hana
yrði að fyrirgefa Pjóðverjum öll
þeirra fyrri afbrot og skaðabæt-
urnar með. í sama streng tóku
ensk íhaldsblöð, en verkamenn þar
í landi kváðu ráðherrann nú ber-
an að sök um að vilja stofna til
aukinna friðslila og vandræða. —
Lloyd George var í miklum vand-
ræðum í parlamentinu er hann
þurfti að verja ræðu þessa, og á
hann þó varla sinn líka I hug-
kvæmd, er verja þarf vafasaman
málstað. Samtímis þessu gerðust
önnur atvik sem benda þóttu í
þá átt, að England kynni að hefja
ófrið. »Times« kvað svo að orði,
að aldrei hefðu slikar blikur verið
í lofti síðan styrjöldin skall á 1914.
Kongurinn og þingið fengu ekki
»sumarleyfi« á tilsettum tíma.
Miklum óhug sló á allan almenn-
ing. Sýnilegt þótti, að ef Pólverj-
ar færu algerlega halloka myndu
hernaðar-forkólfar Bandamanna
senda lið austur þangað. Hug
Frakka vissu allir. Sömuleiðis örð-
ugleikana að sækja Rússa heim.
Tveim mestu hershöfðingjum seinni
alda hafði orðið um megn að
vinna Rússland. Herferð þang-
að austur hlaut að kosta mörg
hundruð þúsund mannslif, verða
langvinn, og að líkindum alveg
árangurslaus, að minsta kesti
fresta hvíld og friði um langa
stund.
Pá gerist það að verkamanna-
félögin ensku taka til sinna ráða.
Mótmælafundir voru haldnir hvar-
vetna um landið, styrjaldir for-
dæmdar og sérstaklega herferð
gegn Rússum, þar sem réttlæting
væri engin eða sönn tilefni, annað
en hagsmunir nokkurra stóreigna-
manna og braskara. Öll iðnfélög
landsins sendu fulltrúa til London
og urðu þeir þúsund saman. Full-
trúar þessir kusu sér framkvæmd-
arráð er sitja skyldi í London, en
hafa undir deildir í hverjum bæ
í Bretlandi. Framkvæmdarnefndin
hafði vald til að skipa öllum félags-
mönnum að leggja niður vinnu,
hvenær sem sýnilegt þætti að stjórn-
in ætlaði að hefja ófriöinn. Allur
almenningur í Bretlandi var ein-
huga í þessu máli, svo að varla
heyrðist nokkur mæla bót nýrri
styrjöld, nema fáein römmustu
afturhaldsblöðin. Flokkur enskra
verkamanna í þinginu, höfuðblað
flokksins »Daily Herold«, öll iðn-
félög og mikill hluti smáborgara í
landinu • héldu fast saman um
friðarkröfuna. Ef stjórnin freistaði
styrjaldar hefðu kolanemarnir hætt
að afla kola, og skip, járnbrautir
og verksmiður skort hreyfiafl. Járn-
brautarþjónar og sjómenn látið
sin miklu farartæki standa óhreyfð.
Flutningsmenn og burðarkarlar í
hafnarbæjunum koma eigi til venju-
legrar vinnu. Enginn maður sinna
vopnasmíðum eða hergagnagerð.
Hinn starfandi hluti þjóðarinnar
tæki sér alsherjar hvildardag, þar
til stjórn landsins væri sannfærð
um að henni væri ekki fær ófrið-
arleiðin.
Meðan stóð á þessum stórfengi-
legu samtökum til að vernda frið-
inn létu blöð íhaldsmanna óspart
dynja háðsyrði og ákúrur á iðn-
félögunum og þá ekki sístforgöngu-
mönnunum. En i aðalatriðunum
urðu þau að láta undan síga. Nú
þóttust þau aldrei hafa viljað ófrið,
ekkert nema frið. Sama sagði
stjórnin, en orð hennar og verk
undanfarin missiri báru vitni í
gagnstæða átt.
Framkvæmdanefndin krafðist af
stjórninni að hún hætti bæði beint
og óbeint að ala á ófriði í Austur-
Evrópu, að hún semdi frið við
Rússa þegar í stað og tæki upp
viðskifti viö þá, sem aðrar þjóðir,
Verður varla langt að bíða þess
að stjórnin taki tillit til þjóðarvilj-
ans. Hvaðanæva úr löndum bárust
framkvæmdarnefnd breskra verka-
manna þakkarorð og samúðarskeyti
frá lagsbræðrum sínum. Sömuleiðis
frá hinum nýja stjórnmálaflokki
amerískra bænda.
Bretum var sjálfum ljóst, bæði
auðmönnum og verkamönnum, að
með myndun framkvæmdarráðsins,
og með hinni undirbúnu og al-
varlegu hótun um að svara viss-
um aðgerðum stjórnarvaldanna
með því að halda að sér höndum
og láta hjá líða að vinna hvers-
dagsleg störf, byrjar nýr þáttur í
stjórnarfari þjóðarinnar. Pingræðis-
stjórnin er komin í óálit. Annars-
vegar leikur auðvaldið sér með
þing og stjórnir. Hins vegar finna
öreigarnir ráð til að forða sér und-
an verstu áföllunum með sldpu-.
lagsbundnu iðjuleysi. Hið gamla
form er að hrynja og ekki séð enn
hvað í staðinn kemur.
FornmenjasRfninn hefir nýlega
borist rúnasteinn norðan úr kirkju-
garðinum í Stórholti í Fljótum.
Pótt rúnirnar séu máðar orðnar
hefir fornmenjaverði tekisl að lesa
þær og hljóða þær svo: »Hier hvil-
er under Tomas Brandarson hvörs
sál eð guð varðveite under sinne
blessan á [himnum].« Er steinninn,
samkvæmt áliti fornmenjavarðar,
vafalaust lagður yfir Tómas bónda
í Tungu í Stíflu um 1600, Brands-
son hins ríka Helgasonar.
AYI Hafið þér gerst kaupandi
að Eimreiðinni?
II.
Það var liðið langt af nóttu, þá
er Rossi svaraði Rómu.
Mín kæra R!
Pér megið ekki vera áhyggju-
full um það sem eg hefi gert eða
reynt að gera. Pað hlaut að ger-
ast, já, þótt refsingin hefði verið
hundraðfalt þyngri. Auk óskar yð-
ar, var það annað sem hvatti mig,
en það er leyndarmál, og væri eg
katólskur myndi eg og skrifta. Nú
virðist öllu vel borgið og þar eð
bæði þér og eg höfum náð til-
ganginum, þar eð sá óréttur er að
nokkru bættur, sem eg gerði yður,
þar eð eg hefi að nokkru leyti
leyst af hendi það, sem eg ætlaði
mér, þá er aðstaða mín sú, að
vilji eg gera skyldu mína gagn-
vart yður og sjálfum mér, þáverð
eg að láta sambandi okkar vera
lokið.
Vinna mín bíður mín, eins og
þér segið. Á hverju augnabliki get
eg vænst brýnna starfa og eg er
ekki herra yfir tima mínum. En eg
myndi segja ósatt, segði eg að
þetta væri eina ástæðan til skiln-
aðarins. Pað er og önnur ástæða,
og mig tekur það sárt, að eg get
ekki útskýrt hana eins einlæglega
og eg hefði viljað. Eg hefi alt af
átt það á hættu, að bréf mín væru
i rannsökuð, og það er ótrygt, því