Tíminn - 18.09.1920, Blaðsíða 2

146
TIMINN
Lifebuoy-hveÍtÍð
er ein hin allra besta amerískra hveititegunda. Biðjið
ávalt um þá tegund ef þér viljið fá verulega gott hveiti.
Hveitið Trumpeter er einnig góð tegund þótt
það jafnist ekki að fullu við Lifebuoy. Það er mjög ódýrt
eftir gæðum.
Par sem alt hveiti hefir nú hækkað í verði er enn brýnni þörf
en ella að ná í notadrýgstu tegundirnar.
Um aukning sjóða.
Síra Eiríkur Briem prófessor rit-
ar grein í Andvara þ. á., með
þeirri yfirskrift sem að ofan segir.
Vill Tíminn vekja athygli á grein-
inni og leyfir sér að prenta upp
úr henni nokkur atriði, til þes* að
komi fyrir fleiri augu. Höf. segir
í upphafi mál&:
»Flestir munu vera samdóma
um að gott sé fyrir hvert þjóðfé-
lag að þar sé til mikið almannafé,
er ber stöðugan arð, því að vöxt-
um má þá verja til ýmiskonar
gagnlegra hluta. En eins og það er
gagnlegt, að slíkt fé sé til, svo er
og æskilegt, að það fari vaxandi,
og það er einnig auðvelt að koma
þessu til leiðar, með því að Ieggja
nokkuð af vöxtunum árlega við
höfuðstólinn. Margir eru þó, sem
þykir ísjárvert að gera mikið að
því, og mun það oft vera sprottið
af misskilningi. Þeir gæta eigi að
þvi, að peningarnir falla í verði
eftir því sem stundir líða, svo að
sá sjóður, sem stendur i stað að
krónutölunni til, fer þó i raun og
veru minkandi smámsaman. Enn-
fremur halda margir, að sá sjóður
geri að samtöldu meira gagn, þar
sem mestur hluti vaxtanna er ár-
lega notaður, heldur en sá sjóður,
þar sem miklu af vöxtunum er ár-
lega bætt við höfuðstólinn, en þetta
er ekki rétt. bótt vextir þeir, sem
útborgast, séu í byrjuninni minni,
ef mikið af vöxtunum er árlega
lagt við höfuðstólinn, þá verða
þeir þó miklu meiri síðar, svo að
þegar litið er á langan tíma verð-
ur það að samtöldu langt um
meira fé sem útborgast og verja
má samkvæmt tilgangi sjóðsins,
ef miklu af vöxtum hans er árlega
bætt við höfuðstólinn, heldur en
ef það er lítið«.
helta rökstyður höf. með tölum
og miðar við þá vexti sem Söfnunar-
sjóðurinn greiddi síðastl, ár, 4,77°/«.
Ef Vio vaxta er lagður við höfuð-
stól, er 1000 kr. höfuðstóll eftir
100 ár orðinn 1609 kr. og útborg-
aðir vextir hafa verið 5484 kr. og
eftir 200 ár er hann orðinn 2590
kr. og útborgaðir vextir 14311 kr.
En séu 8/i vaxta lagðir við er
sami höfuðstóll eftir 100 ár orðinn
33616 kr. og útborgaðir vextir
hafa verið 10872 kr. og eftir 200
ár er hann orðinn 1,130,056 kr.
og útborgaðir vextir 376,352 kr.
Höf. reiknar út um mörg fleiri
tilfelli og sannar, »að því meira
af vöxtunum, að 8/*, sem árlega
er lagt við höfuðstólinn, því meir
af vöxtunum kemur samtals til út-
borgunar ó 100 árum og því frem-
Vitaistiirtsr
hinaa rétttrnulu.
íhuganir ritstjórans.
Glöggskygnir menn hafa getið
þess til, að ókyrleiki nokkur mundi
verða i herbúðum rétttrúnaðarins
um þessar mundir. Ber einkum
tvent til þess að búast mátti við
slíku: fyrst og fremst stofnun ís-
lands-deildar Guðspekisfélagsins og
svo koma enska miðilsins A. V.
Peters. Enda er nú komið hljóð úr
horni.
í síðasta tbl. »Bjarma« heíir
ritstjórinn, cand. theol. Sigurbjörn
Á. Gíslason látið í ljós nokkrar
ihuganir sínar um nýja guðfræði,
andatrú og guðspeki. Iíoma íhug-
anir þær, að því er guðspekina
snertir einna glegst fram í grein,
er hann nefnir: »Frá einni villu
til annarar«. En sökum þess að
þær bera ekki tiltakanlega mikinn
vott um sannsýni og grandvarleik
ritstjórans, tel eg rétt að svara
þeim nokkrurri orðum. Að vísu
benda likur ekki til þess, aö rit-
stjórinn sé mikið átrúnaðargoð
þjóðarinnar. En þó má vera, að
einhverir geri ráð fyrir, að hann
sé eitthvað uákomari sannleikanum
ur sem lengra líður. En þess ber
vel að gæta, að féð vex i raun og
veru hvergi nærri eins mikið, sem
krónutalan í töflunni bendir á,
vegna verðfalls peninganna, svo
sem áður er getið. Ennfremur
vaxa þarfirnar með fjölgun fólks-
ins og auknum kröfum til lífsins
og því þarf alt almannafé að
vaxa að mun að krónutölunni til,
ef það á framvegis að geta gert
sama gagn og nú, og því fremur
ef það á í framtíðinni að geta gert
meira gagn«.
Pví næst tekur hann nokkur
dæmi um það hverja þýðingu það
geti haft í framtíðinni, að miklu
af vöxtunum sé árlega bætt við
höfuðstólinn og niðurlagsorð hans
eru þessi:
»Hér á undan hefir verið talað
um vöxt og viðgang sjóða að því
leyti sem þeir gefa vexti, sem nota
má til gagns, en þeir hafa einnig
að öðru leyti verulega þýðingu.
Fyrir hvert þjóðfélag, eins og
mannkynið í heild sinni, er það
næsta mikilsvert að mikið fé sé til,
því féð er þau verkfæri, þau meðöl,
er mennirnir þurfa að hafa til að
ná úr ríki náttúrunnar þeim gæð-
um, er þeir þarfnast, og gefa þeim
þá samsetningu og lögun að þau
komi að notum. Þannig þarf skip
og veiðarfæri til að ná fiskinum
úr sjónum, kvikfénað til að breyta
grasinu í mjólk, kjöt, ull og skinn,
smíðatól til að smíða skip eða
hús o. s. frv. Jafnframt stendur
mönnum til boða að nota í þarfir
sinar náttúrukraftana, sem til eru
í óþrjótandi gnægð eigi síður en
náttúruefnin, en til þess þarf einnig
verkfæri svo sem vélar þær, sem
hafðar eru til að nota orkuna í
fossunum. Hið arðberandi fé er
einmitt að miklu leyti fólgið í þess-
um verkfærum, þótt það sé venju-
lega talið í peningum. Ef sagt er
að bóndi eigi 10000 kr., þá er ekki
meint að hann eigi það í pening-
um, heldur að hann eigi svo mik-
inn kvikfénað og annað að það
sé 10000 kr. virði. Peningarnir eru
aðeina verðmælir.
Eftir því sem fólkinu fjölgar og
þarfirnar vaxa, eftir því þarf að
ná meiru úr ríki náttúrunnar til
að fullnægja þeim, og til þess út-
heimtist þá meira og meira fé.
Yfirleitt treysta menn því að ein-
stakir menn sjái fyrir þessari aukn-
ingu fjársins, en það er þó ekki
víst að eignin i þjóðfélaginu aukist
svo sem þörf er á. En ef fé vantar
í landinu til nauðsynlegs atvinnu-
reksturs, þá er það auðsætt, live
mikilsvert það er, að almannafé
fari vaxandi. Það getur þá bætt
úr margri þörf. Og að láta al-
en áminstar íhuganir bera vott um.
Og fyrir því má þeim eigi vera
alveg ómótmælt.
Crfundvallar-atriði.
Pað er hálfgerð raunasaga, sem
ritstj. »Bjarma« hefir að segja les-
endum sínum. Alstaðar mætir hon-
um eitthvert »los«. Og orsakirnar
eru honum ljósar. Vantrúarblöðin
byrja á því að rugla menn í rétt-
trúnaðiuum. Og svo kemur upp
hver »villan« af annari: fyrst nýja
guðfræðin, þá spiritisminn og síð-
ast guðspekin. —
Mér skilst hann halda því fram,
að guðspekin byggi á alt öðrum
grundvelli en kristindómurinn.
Orðalag er nokkuð óljóst. En það
gerir nú minst lil — einkum ef
það kæmi úr kafinu að grundvall-
ar-atriði guðspekinnar og kristin-
dómsins væru hin sömu.
Einn af allra helstu guðspeking-
um, sem nú eru uppi, C. W. Lead-
beater biskup, hefir oftar en einu
sinni tekið það fram í bókum sín-
um, að grundvallar-atriði guðspek-
innar séu þessi:
1. Guð er til og er góður. Hann
er hinn mikli lifgjafi, er dvelur
í oss og fyrir utan oss. Hann
er eilífur og gæzkuríkur. Hvorki
fá menn heyrt hann séð né
snortið, en þó verða þeir hans
varir, er þrá að skynja hann.
mannafé fara vaxandi með tíman-
um er ekki erfitt svo sem áður
hefir verið bent á. Fé það er ein-
stakir menn safna fer oft út um
þúfur hjá erfingjum. þeirra, en al-
mannaféð getur stöðugt farið vax-
andi eftir því sem upphaflega er
ákveðið. Vaxandi sjóðir gera því
með tímanum eigi aðeins gagn
með vöxtum þeim, er árlega út-
Jrorgast, heldur gera þeir enn-
fremur mikið gagn með því, að
styðja með lánum gagnlegar fram-
kvæmdir.
Nú kunna menn að segja, að
þótt sjóðir að vísu geti vaxið á
pappírnum, eins og tekið hefir
verið fram í dæmunum hér á und-
an, þá séu engin dæmi til slíks
og því mundi annað verða ofan á
í reyndinni. Við þetta ber þess að
gæta, að þótt sjóðir hafi eigi að
undanförnu vaxið svo sem ráð er
fyrir gert Láðurnefndum dæmum,
þá er það ekki nema eðlilegt, því
það hafa ekki þau ákvæði verið
sett um aukning þeirra, sem þar
er gert ráð fyrir, og auk þess hefir
ekki ætíð verið svo tryggilega um
sjóðina búið sem óskandi hefði
verið. En nú er öllum innan
handar að leggja fé slíkra sjóða í
aðaldeild Söfnunarsjóðsins. Hann
er einmitt- til þess ætlaður »að
geyma fé, ávaxta það og auka, og
útborga Vextina um ókomna tíð,
eftir því sem upphaflega er ákveð-
ið«. Par getur aldrei neitt af inn-
stæðunni eða vöxtum þeim, sem
við hana eiga að Ieggjast, verið
•vaxtalaust einn einasta dag og
það sem mest er um vert er það,
að þar getur aldrei neitt af því
komist í höndur neins þess, er
það geti misfarist hjá. Ennfremur
er Söfnunarsjóðurinn sjálfur svo
vel trygður bæði í nútíð og fram-
tíð sem framast er auðið.
Tii eru þeir menn sem segja:
»hvað eigum vér að vera að hugsa
um eftirkomendurna. Þeir geta
sjálfir séð fyrir sér«. Slík orð
minna á alþekt orðtak á síðustu
öldum Rómaríkis forna: »Pegar eg
2. Maðurinn er ódauðlegur og það
eru engin takmörk fyrir fram-
tíðardýrð hans.-
3. Guðdómlegt réttlætislögmál
stjórnar heiminum, svo að sér-
hver maður er í sannleika sinn
eiginn dómari, mótar sjálfur lif
sitt og kýs sér til handa ljós
eða myrkur, umbun eða refs-
ingu.
Pað er með öðrum orðum: Guð
er góður, maðurinn ódauðlegur,
og sem hann sáir mun hann og
uppskera.
Eg geri ráð fyrir, að hr. S. Á. G.
treystist ekki til að mótmæla því,
að sannastur og hreinastur kristin-
dómur komi fram í kenningu
Krists sjálfs. Og mér skilst að
grundvallar-atriði þeirrar kenn-
ingar og guðspekinnar séu býsna
svipuð. Hitt er ekkert efamál, að
í kristindómi hr. S. Á. G. er lögð
megin áhersla á annað en þessi
atriði.
Annars má geta þess, að guð-
spekin telur þessi grundvallar-at-
riði vera kjarnann*í öllum hinum.
meiriháttar trúarbrögðum. Og þá
að sjálfsögðu í þeim trúarbröðum,
er hr. S. Á. G. nefnir »indverska
heiðni«. Pessi »heiðni« og kristin-
dómurinn hafi í raun og veru sömu
megin sannindi að bjóða. Auk þess
má benda hr. S. Á. fi. á, að and-
lega þröngsýnum mönum mundi
er dáinn, þá má jörðin brenna
upp«. Orð þessi voru eðlileg þar
sem munaðarfýsn og lífsleiði höfðu
gagntekið hugi manna, þar sem
menn ekki höfðu trú á neitt, ekki
ltærleika til neins, ekki von um
neitt út fyrir augnablikið sem yfir
stóð. Hjá slikum mönnum er þess
ekki að vænta að þeir hugsi um
það, sem til gagns má verða fyrir
ófæddar kynslóðir, en hvervetna
þar sem menn eru andlega heil-
brigðir, þar bera menn ást til
fósturjarðar sinnar og hver föður-
landsvinur lætur sér ant um alt,
sem bætt getur kjör eftirkomend-
anna«.
Frá útlöndum.
Hermálaráðherra Hollendinga
leggur það til að herinn sé mink-
aður að miklum mun.
— í Moskwa hefir verið háður
alþjóðafundur Bolchewicka. Eru
hinir þýsku fulltrúar nýiega þaðan
komnir og eru byrjaðir að birta
skilyrðin fyrir upptöku i alþjóða-
samband Bolchewicka. Er þeirn er
inn í það ganga gert að skyldu að
heyja vægðarlausa baráttu, ekki
einungis við borgaraflokkana, held-
ur og við jafnaðarmenn og þau
verkalýðsféiög sem ekki eru í sam-
bandi við Belchewicka. Aðalblað
þýsku jafnaðarmannanna, »Vor-
wárts«, fer þeim orðurn á móti
um Bolchewieka, að það sem þeir
haíi komið á fót, sé ekki alræði
öreiganna, heldur hin grimmasta
harðstjórn örfárra manna, grimm-
ari en þá hafi nokkru sinni dreymt
um Alexander, Cæsar og Napóleon.
Bæði franskir og enskir jafnaðar-
menn hafa lýst sig með öllu ósam-
þykka þessum boðskap og mót-
mæla harðiega þeim hnútum sem
Bolchewickar kasta í þeirra garð.
— Ein ástæðan tii þess hve
gengi danskrar krónu er lágt, er
sögð sú, að Danir þurfa að gang-
holt að kynna sér hin austrænu
trúarbröð, er hann nefnir »heiðni«.
Pað gæti jafnvel komið til mála
að »endurfæddir« menn hefðu líka
gott af því.
Átabanleg dæmi.
En það er víðar »los« en á trú-
arlífi manna, að því er hr. S. Á.
G. segir. Siðferðislegt los er ekki
minna. Sökum þess að trúarsetn-
ingarnar eru tómar inannasetning-
ar, telur fólkið, segir hann, ekkert
líklegra en að siðferðisboðin séu
það líka. í skjóli afskiftaleysis og
hóglífis löggæslunnar — segir hr.
S. Á, G. — er myndað þjófafélag
af unglingum innan tvitugs aldurs.
Og þeir stela mánuðum saman.
Saurlifnaðardrósir kornungar fara
út f erlend skip. Og ungbarn er
drepið við skipabryggju í höfuð-
staðnum, — Og á eftir allri þess-
ari upptalningu kemur þessi klausa:
»Með kristindóminum fer sið-
ferðisþrekið og ekkert nema fráleit
fjarstæða að halda, að andatrú og
guðspeki geti veitt sama afl gegn
freistingum og lifandi kristindómur,
— enda dæmin átakanlcg fyrir þá,
sem vilja sjá«.
Hvernig þykir mönnum lestur-
inn?
Er þetta ekki átakanlegt dæmi
þess, hvernig sumir þeir, sem
þykjast vera lærisveinar Krists,
ast undir miklar fjárskuldbinding-
ar út af sameining Suður-Jótlands.
— Forsetakosningahríðin í
Bandaríkjunum er í algleymingi
og er talin að vera enn grimmari
en nokkru sinni áður. Aðdróttanir
um mútur ganga fjöllunum hserra
og eru þegar mikil málaferli hafin
út af því. Eru bæði forsetaefnin
við þau riðin.
— Norðurlandabúar kvarta und-
an hlutdrægni á olympisku leikj-
unum í Antwerpen. Segja að íþrétía-
mönnum frá hlutiausum löndum
sé yfirleitt sáralítill gaumur gefinn.
Eins og í Stokkhólmi, 1912, hafa
Bandaríkjamenn langflesta' vinn-
ingana, en af Norðurlandabúum
eru Svíar hæstir. Sundmaður einn
frá Hawaieyjum og ung slúlka frá
Bandaríkjunum vekja á sér stór-
kostlega eftirtekt fyrir sundafrek.
— í Brestlau á Pýskalandi gerði
manngrúi mikill aðsúg að bústað
franska ræðismannsins. Var húsi
hans spilt og mikið eyðilagt af
skjölum hans, en meiðingar urðu
þó engar. Hefir þýska stjórnin
beiðst afsökunar á þessu framferði.
— Meðal bændanna í Ameríku
er samvinnuhreyfingin að fá stór-
kostlega byr undir báða vængi.
Eru þeir að stofna gríðarlega stór
féiög með því verkefni að losna
við milliliðina í kornversluninni
og verslun með landbúnaðarafurð-
ir yfirleitt. Stjórnin styður þessa
hreyfingu. Er búist við að af þessu
leiði nokkuð verðfall á kornvörum.
— Byltingahugur mikill er í
smáríkjunum í Mið-Ameríku. Hafa
byltingamenn í huga af steypa öll-
um sljórnum smáríkjanna og sam-
eina þau öll í eitt ríki. Vegna
Panamaskurðsins gefa Bandarikin
sérstakar gætur að þessum ríkjum
og eru hrædd við þessa byltingu,
enda mun henni a. m. k. að
nokkru leyti beint gegn þeim.
— í mánuðinum sem leið hafa
ítalskir ílugmenn leyst það verk af
hendi að fljúga frá Rómaborg til
höfuðborgar Japans, Tokio. Er sú
vegalengd 17,200 kílómetrar. Leið-
in lá um Saloníki, Smyrna, Dehli,
Kalkúlta, Bangkok, Kanlon, Shang-
hai og þaðan yfir hafið til Japans.
Var gert ráð fyrir'að lent væri á
25 stöðum og skip voru send áður
með bensín og varahluti handa
ílugvélunum á lendingastöðunum.
Hefir flugið alls kostað yfir 20
miljónir líra. Tólf flugvélar lögðu
af stað, og átján flugmenn, en að
eins tveir komust alla leið. Eru
þeir heiðraðir sem þjóðhetjur heima
á Ítalíu.
— í efri hluta Schlesíu á að
fara fram þjóðaratkvæðagreiðsla
um það hvort héruðin vilji áfram
fara að þvi að ófrægja stefnur,
sem þeira er í nöp við? Ritstjóri
»Bjarma« er orðinn miðaldra mað-
ur. Og vafalaust þykist hann alla
æfi hafa verið að þjóna Krisli. Eg
efa ekki heldur að hann hafi gert
margt gott. En á hinu furðar mig,
að eftir öll þessi ár skuli honum
ekki vera farið að skíljast það, að
meistarinn hafði á engu eins inni-
lega andstygð og farísea-hættinum.
Hann varð æfinlega hvassmáll og
þungyrtur, þegar ræðan barst að
honum.
Pað er auðsætt að hr. S. Á. G.
er að reyna að klína ósæmilegu og
glæpsamlegu athæfi þessa bæjar á
guðspekisstefnuna og spiritismann.
Og þó hlýtur hann að vita eins
vel og eg, að þessar stefnur eiga
enga sök á því. En lilgangúr hans
á sjálfsagt að helga meðalið. Pað
er óhætt að fullyrða að engin and-
leg stefna leggur ríkari áherslu á
gott siðferði og baráttuna við verri
manninn en guðspekin gerir. Og
að bendla hana við siðferðilegt los
er því hrein og bein vitleysa.
Eg býst ekki við, að hr. S. Á.
G. sé i miklum kunningsskap við
guðspekinga yfir höfuð. En það
veit eg að hann hefir að minsta
kosti kynst einum þeirra, Sigurði
Kristófer Péturssyni, þeim mann*
inum, sem mun hafa innrætt sér