Tíminn - 11.12.1920, Blaðsíða 4

188
YlMíNN
|Fran»hald af 1. slðu.l
Aðrar þjóðir hafa leyst þennan
vanda með einskonar samvinnu-
bönkum, sem nefndir eru lánsfélög.
Böðvar Bjarkan hefir lýst þeim
áður í Timanurn. Hér skal að eins
bent á það, að lánsfélögin hafa
reynst langbesta skipulagið til að
bæta úr fasteignaláns þörfunum.
Áreiðanlega veitir íslendingum ekki
af að njóta samvinnunnar að líka
á því sviði.
Húsnæðisleysið er erfið raun í
öllum löndum. Erlendis byggja
efnalitlir menn stórhýsi í félagi,
þar sem vel getur farið um 2—3 I
hundruð fjölskyldur. í Rvík er
litifsháttar byrjað á þessum fram-
kvæmdum, og gefist vel. Er þar
með stígið spor lil fordæmis öðr-
um kauptúnum. í sveitinni þarf
aðra aöferð. Lánsfélög, og vinnu-
flokkar með hentugum áhöldum,
sem reistu húsin á skömmum tíma,
myndu þar vera úrræðin. En það
er samvinna líka. Þá er fatagerðin
þraut sem biður samvinnunnar.
Ullin fer nú úr laudi fyrir sárlítið
verð, jafnvel þegar best gengur.
En inn i landið flytjast rándýrir
dúkar úr erlendu efni, sist hlýrra
eða haldbetra en íslenska ullin. Nú
hverfa miljónavirði úr landi ár-
lega fyrir vöru, sem að miklu leyti
mætti gera hér. Þarf ekki mörg
orð um það að hafa, að ullariðnað
er þörf að komast á hér á landi,
og vera samvinnufyrirtœki. Lang-
heppilegasta leiðin er að Samband-
ið eigi slík fyrirtæki. Með því móti
getur alþjóð manna notið ávaxt-
anna af fyrirtækinu og framkvæmd-
ir allar verið undir sterku, æfðu
og almennu eftirliti.
Sumar e'rlendar þjóðir hafa kom-
ið sér upp skipastól með samvinnu
og er liklegt að til þess dragi
einnig hér á landi, enda stigið spor
i þá átt þó lítið sé. Sum samvinnu-
félögin annast um ílutninga á iandi,
fyrir félagsmenn, og eins og stað-
hættir eru hér á landi, er áreiðan-
legt að sú þörf fer vaxandi, eftir
því sem tímar liða.
Hér hafa að eins verið nefnd fá-
ein dæmi sem sýna á hve mörg-
um og ólíkum sviðum samvinnan
getur komið íslendingum að haldi
í lífsbaráttunni. En alstaðar ber að
sama brunni. Verkefnin verða ekki
leyst roeð sundrung og hreppapóli*-
tík, ekki með bralli og sviksemi
hrossaprangsins. Þær leiöir er þjóð-
in búin að þrautreyna og ávext-
irnir eins og við var að búast. Al-
mennur vesaldórnur, og Htil mann-
hylli frá öðrum þjóðum. Hin nýja
leið er að lyfta hverri stétt og
hverri þjóð með sanngjörnum og
hjálpsamlegum skiftum við nábú-
ann, hvort sem hann er innlend-
ur eða útlendur.
VI.
Eins og mörgum leseudum Tím-
ans mun kunnugt, var fyrir 25 ár-
um siðan efnt til alþjóða félags-
skapar á samvinnugrundvelli. Hafa
flestar sarnvinnu heildsölur í Ev-
rópu og nokkrar úr öðrum heims-
álfum gengið í samband þetla.
Höfuðstöðvar þess eru i London,
en ársfundirnir eru oft haldnir
annarstaðar, t. d. í Svisslandi. Stjórn
þessa samvinnubandalags gefur út
mánaðarrit á þrem tungumálum:
ensku, frönsku og þýsku. Enn sem
komið er hefir alþjóðabandalagið
unnið mest að því að auka kynn-
ingu og samúð milli þjóðanna, og
undirbúa verklegar frámkvæmdir.
Og einmitt um þessar mundir er
verið að undirbúa stofnun alþjóða-
samvinnuheildsölu í London. Búist
við að bankastarfsemi fylgi eftir,
og siðar aðrar framkvæmdir.
Sambandið íslenska hefir ekki
enn gengið í alþjóðasambandið, af
eðlilegum ástæðum. Það er enn
ungt, og hefir enn haft nóg með
að halda í horfinu með innanlands-
framkvæmdir. En það er lítill vafi
á, að þegar undirbúningi er lokið
hér heima, Iiggur leiðin fram til
þátttöku með öðrum þjóðum. Það
er erfilt að gera sér grein fyrir að
óreyndu máli, hve mikla þýðingu
það stig myndi hafa fyrir okkur
Staðarfell
í Ðmlafsíýfsílw er nú til kanps
og ábúðar. Peir sem kunna að
vilja fá þessa jörð keypta, semji
sem fyrst við eiganda hennar
Magnús Friðriksson á Staðarfelli.
íslendinga. Gegnum samvinnuheild-
söluna fengi þjóðin þá aðstöðu,
sem borgarar í verslunarstórveld-
um háfa hingað til einir notið.
Innkaup má þá gera i félagi við
miljónir annara manna sern hafa
sömu hagsmuna að gæta. Fyrir
framleiðendur yrði breytingin senni-
lega enn þýðingmeiri. Hingað til
hafa íslenskar afurðir verið tor-
seldar, venjulega taldar »annars
eða þriðja flokks« varningur og
markaðurinn næsta takmarkaður.
En ef rétt er að farið ætti á næstu
árum að mega fá úr gildi numin
réglugerðarákvæði i Englandi, sem
nú hindra innílutning á lifandi
sauðfé þangað. Og á Ítalíu eru
samvinnufélögin að verða gríðar-
lega voldug. Gegnum samvinnu-
heildsöluna ætti að mega opna leiö
fyrir tvær aðalframleiðsuvörur
landsins, framhjá »hringum« og
óþörfum milliliðum, sem gera tjón
bæði kaupanda og seljanda.
Að þessu sinni skal ekki fjöl-
yrt um málið. Að eins reynt að
sýna muninn á þessum tveim leið-
um: Vegi braskaranna, sem byggja
vonjna um gæfu og gengi ö óláni
annara, og vegi samvinnunnar, sem
leitar að gagnkvæmum hagsmun-
um, af því að takmarkið er mann-
leg framför og velgengni, án tillits
til stétla eða þjóðernis. Fyrir ís-
lendinga er valið augljóst. En
hagnaður samvinnunnar mun þó
tæplega falla þeim í skaut, nema
rétta leiðin sé valin af fullri sann-
færingu, en ekki af von um gull
og gróða. J. J.
©$gxn ©ilífta
eftir
Það varð svo mikill gauragangur
í salnum út af þessum ummælum
að forseti varð að slá í klukkuna,
til þess að ræðumaður gæti lokið
máli sínu:
»Látum oss draga eiturtennurnar
úr báðum þessum aðiluin, og það
svo rösklega, að þeir geti aldrei
eftirleiðis notfært sér fátækt og
óánægju um að raska ró og friði
í landinu«.
Þröng mikil varð um ræðu-
mann er hann hafði lokið máli
sínu, en því næst varð öllum litið
til Rossís. Hann hafði setið graf-
kyr, álútur og með krosslagðar
hendur. Nú stóð hann upp, fékk
forseta blað i hendur og sagði:
»Eg æski leyfis til að koma með
breytingartillögu við svarið til
konungs«.
Hann las því næst svar sitt.
Það væri illa valinn tími um að
stofna til nýrra skatta, til þess að
auka herinn. Þjóðin gæti ekki
borið þyngri byrðar.
Óhljóðin byrjuðu þegar, en for-
seti hringdi og Rossí gat haldiðl
áfram.
»Haíi hinn háttvirti ræðumaður
átt við mig og mína, þá er hann
talaði um samband við páfadóm-
inn, þá verð eg að mótinæla harð-
Iega. Eg lýsi því yfir, að milli
okkar og páfadómsins getur aldrei
orðið neitt samband. Páfadómur-
inn hafnar lýðfrelsinu í tímanleg-
um málum og lýðfrjálsir menn
hafna páfadæminu. Páfadómurinn
heimtar að fá að stjórna, sam-
kvæmt guðdómlegum rétti páfans.
Við neitum því að til sé annar
guðdómlegur réttur, en réttur þjóð-
arinnar til sjálfstjórnar. Páfinn
krefst veraldarvalds, einveldis og
óskeikulleika. Lýðveldið hafnar
með öllu bæði einveldi og óskeikul-
leika, hvort sem það er páfi eða
konungur sem með það fer. Stríð,
dauðastríð, verður æ milli þjóðar-
innar og páfans. Páfaveldið heyrir
fortíðinni til, en hitt framtíðinni.
Leiðtogar fólksins munu ekki ganga
i bandalag við brostnar vonir«.
Forseti varð enn að hringja, því
því að samúðaróp, eða hlátur, kvað
við. Og þá héll Rðssí áfram;
»Ef spurt er um ástæður stjórn-
leysingjatilræðanna, þá er því fljót-
svarað að aðal orsökin er ofbeldis-
stjórnarfar og bönnin að halda
ræður og fundi. í öðrum löndum
fá hinir óánægðu að bera fram
kærur sínar og þeim er því að
eins refsað að þeir fremji ofbeldis-
verk. En á ítalfu — og á Rússlandi
— eru alsaldausir menu hrifnir frá
heimili og ástvinum og þeim kast-
að i grafarkyrð fangelsins. — Eg
veit það vel hvað eg er að segja,
því að hefi sjálfur horft á það að
faðir var hrifinn frá dóttur sinni,
og barnið móðurlaust háð miskunn
fjandmannanna«.
Við þessi orð varð dauðaþögn í
salnum, en frá áheyrendabekk
kvenna heyrðist angistaróp. Rossí
þekti röddina, og þá er hann hóf
máls á ný var rödd hans þýðari.
»í öðru lagi held eg því fram, að
orsök stjórnleysingjahreyfingarinn-
ar, bæði hér og annarsstaðar sé
fátæktin. Hér, alveg á næstu grös-
um, við borgarhlið höfuðborgar
kristninnar, lifir fólk sem býr við
aumari kjör en villimenn. Það býr
í strákofum, seíur á trjáblöðum,
er annaðhvort hálfnakið eða klælt
í verstu tötra, verður að vinna i
álján klukkutíma, undir stjórn
hinna örgustu harðstjóra, sem pína
það af hálfu gósseigendanna —
sjálfir lifa þeir í leti í Róm eða
París — en menn, konur og börn
fá verri meðferð en þrælar og bar-
smið eins og hundar«.
Við þessi orð varð óróinn meiri
en nokkru sinni. Það var hrópað
úr öllum áttum: »Þetta er lygi 1«
— »Svikari!« Nú misti Rossí stjórn-
ina á sjálfuin sér. Augu hans brunuu
og varirnar titruðu er hann hrópaði:
»Þið takið orðum þessum eins
og gamni, þið sem vitið ekki hvað
það er að svelta. Þið sem æ fáið
nógan mat og þarfnist svefnsins
fyrst og fremst til þess að melta.
En eg veit það hvað eg segi, af
sárri reynslu. Komið ekki til mín,
þið, sem átt hafið, móður, föður
og góð heimili — eg hefi farið á
mis við öll þessi gæði fóslraður
á fátækrahæli, uppalinn i kofa í
Kampaníu. Lög forfeðra ykkar
knúðu móðir mína til þess að
drekkja sér í Tiberá, og kendu mér
að þekkja hungur og þorsta. Og eg
er einn af mörgum. Hér i Róm,
undir svokallaðri kristinni stjórn,
er líf hinna fátæku, sálarsljóleiki
þeirra, líkamlegt blóðleysi þeirra,
miklu ógurlegra en var fyrir tvö
þúsund árum þá er heiðna skáldið
mælti þessi orð: Paucis vivit hu-
manum genus — mannkynið er til,
til þess að fáir geti lifað«.
Dauðaþögn ríkti meðan ræðu-
maður vék að lífsreynslu sinni og
þá er hann lauk máli, með árás á
hermenskustefnuna, voru menn í
alt of mikilli geðshræringu um að
bæra á sér.
Breytingartillagan féll og uppruna-
Iega svarið við ræðu konungs var
samþykt.
Þau komu nú hvert af öðru
málin á dagskránni. Það kom að
frumvörpunum um fundafrelsið og
Bonellí lagði það til, vegna þess að
búast mætti við hinu versta, að
þau væru samþykt umræðulaust.
Þá varð svo mikil ókyrð í salnum
að forseti varð að slíta fundi.
Flokksmenn Rossís biðu hans
fyrir utan.
»Hvað á nú að taka tilbragðs?«
spurðu þeir.
»Komið á ritstjórnarskrifstofuna
kl. 4 á morgun«, svaraði hann og
hélt heimleiðis,

Tíðin. Snjóaði lilið eitt um sið-
ustu helgi og fraus upp lir því.
Þangað til mátti jörð heita græn.
Um miðja viku þánaði aftur og
hafa verið hlýindi og regn síðan.
Dómur í Leómálinu féll á laug-
ardaginn var. Hallgrímur Finnsson
skipsstjóri var dæmdur í þriggja
ára betrunarhúsvinnu, Gsir Pálsson
trésmiður í tveggja ára og sex
mánaða betrunarhúsvinnu og Elías
F. Hólm i tveggja ára betrunarhús-
vinnu.
Verðlagsnefndin hefir nú fengið
vald sitt rýmkað, þannig að nær
til alls landsins.
Fréttapístill úr Dýraílrði 4.
nóv. Alt réðist betur en áhorfðist
með skepnuhöld hér um slóðir á
síðastliðnu vori; þrátt fyrir ómynni-
leg fannalög íram eftir öllu vori
og sumri og kalsaveðráttu, varð
enginn fellir. Má það þakka því,
að hér hlupu því nær allir sem
hey áttu undir bagga með þeim
sem lentu í fóðurskorti og sumir
svo, að við lá að þeir stefndu
sjálfum sér í voða; svo og því
hve hægt var hér að ná i fóður-
bæti og hagnýta hann. Grasvöxtur
varð með seinna móti, en varð
dógóður sumstaðar. Heyskapur
yfirleitt með minna móti. Töður
náðust inn lílt eða ekkert skemdar,
en úthey hafast verkast illa. Hey-
aflinn þvi orðið bændum erfiður í
ár og afar dýr. Haustið hefir alt
verið mjög votviðrarsamt, svo mór
er illa orðinn. — Fiskiveiðar á
þilskip hafa gengið með besta móti
og siðari hluti sumarsins og í haust
hefir verið nægtarafli á smábáta
inni á fjörðunum og nærri landi
við útnes, en gæftir hafa verið
slæmar. — Það eru nú um 500 ár
síðan yfirgangur Englendinga hófst
hér við land og er honum ekki
lint, þótt í öröum stíl sé nú en
þá var. — Inni á Arnarfirði —
langt innan landhelgislínu, hafa
botnvörpungarnir ensku verið að
veiðum, svo að segja stöðugt í alt
haust; hafa þeir ekki svifist þess
að draga vörpur sínar um miðin
þar á ftrðinum og þann veg glatað
veiðarfærum og eyðilagt, fyrir þús-
undir króna, auk þess aflatjóns,
er þeir með því og öilu botnróti
sinu hafa valdið. — Líkt þessu
var þetta í fyrra-haust. Allir sjá
aö þessu má ekki þann veg fram
fara. Menn þola ekki að missa
veiðarfæri sín bótalaust ár af ári.
Einhver umbótaráð verður að finna.
Væri ekki gjörlegt að ríkið hefði
1—2 botnvörpunga er stunduðu
veiðar og gættu landhelgi jafn-
framt? — Þó að mest hafi borið
á ósvífni þessari í Arnarfirði gætir
yfirgangsins og landhelgisbrotanna
víðar. — Hlýviðri hafa verið mikil
í haust svo varla getur heitið að
næturfrosfs hafi vart orðið enn.
Garðávextir hafa því náð dágóðum
vexti og uppskera þeirra víðast
með betra móti. — Tvær almenn-
ar útisamkomur voru hafðar hér
í ágúst mánuði í Dýrafirði og
Önundarfirði. Gengust nokkrir Þing-
eyringar fyrir hinni fyrtöldu, í sam-
vinnu við U. M. F. Mýrahrepps,
en samband 0. M. F. Önfirðinga
gekst fyrir hinni. Voru báðar
samkomurnar fjölsóttar og fóru
vel fram. — Einhver gat þess að
Dýrf. og Önf. væru að heyja þegj-
andi samkepni um þann heiður
Ljósgrár hestur
ca. 15 vetra, tapaöist frá Reynisvatni.
í Mosfellssveit um miðjan nóvember
síðastl. Man ekki mark á konum,
en minnir þó að það sé sýlt vinstra.
Meðal hestur á stærð, vakur og
vel viljugur til reiðar. Þá sem
kynnu að verða varir við hest
þennan, bið eg að gera mér aðvart.
Reykjavík 9. desember 1920
Sighvatur Blöndahl.
að enginn sæist með öli við það
tækifæri, hefði Dýrf. borið þar
hærri hlut ef samkomudag þeirra
hefði ekki borið upp á frfdag versl-
unarmanna. — Dýrtiðaokrið legst
æ þyngra á herðar almenningi,
einkum bændur og ekki sist nú,
þegar afurðir þeirra falla mjög í
verði og undanfarandi harðæri
kreppa að á ýtnsar lundir. Margir
eru búnir að koma auga á þann
sannleika, að sainvinna og samtök
sé heillavænlegasta ráðið til að
reyna að kalda öllu á réttum kyli,
en augu margra eru enn svo haldin
að þeir kannast ekki við þetta og
þvl sækist samvinnuróðurinn seint.
Þrátt fyrir þetta skilningsleysi hafa
kaupfélög risið upp víðsvegar um
Vestfjörðu og virðast dafna vel.
Breiðfirðingar hafa stofnað kaup-
félag og útgerðarfélag jafnframt. —
Mýrhreppingar í Dýrafirði höfðu
fyrir ári rnyndað pöntunarfélag
með sér, en á síðastliðnu vori
keyptu þeir verslunarhús Jens sál.
Guðmundssonar kaupm. á Þingejui
og mynduðu kaupfélag með versl-
un þar. Ungur reglu-og áhugamað-
ur, Óskar Jónsson frá Læk í Df.
hefir framkvæmdastjórn á hendi.
— Súgfirðingar hafa komið á stofn
kaupfélagi, sem sagt er að biált
muni ná undir sig allri verslun
þar i firðinum; kaufélagssljóri er
þar Magnús Árnason og flestir
atkvæðismenn fjarðarins og kaup-
staðarins, aðrir en kaupmennirnir,
eru þar félagar og brautryðjendur.
— Á ísafirði, þar sem verslana-
fjöldinn var að verða legio, er nú
líka stofnað kaupfélag fyrir ötula
framgöngu síra Guðm. Guðmunds-
sonar og fl. góðra manna. — Bún-
aðarsamband Vestfjarða leitast
eftir föngum við að bæta og efla
landbúnaðinn og viðhalda áhugan-
um fyrir því máli, sem síst er nú
vanþörf á, en liklega verður það
neyðin sem enn kennir best naktri
konu að spinna. — Ungmennafé-
lögin á Vestijörðum hafa ákveðið
að láta iþróttakennara ferðast um
meðal félaganna til kenslu og leið-
beininga. Þykir sumum það nokk-
uð djarft telft núna í dýrtíðinni,
en félögin eru búin að festa trú
á því, að líkamsstyrking, -hiröing
og -herðing séu öflugustu sóttvarn-
armeðuiin og telja því fé vel varið
sem gengur til aukningar og Við-
halds lífsorkunar, því orkunýting
er menning.
Porvaldnr Tfaóroddssen prófess-
or fékk heilablóðfali og var þá
staddur á íundi vísindafélagsins
danska. Liggur alvarlega veikur
á rikisspítalanum i Kaupmanna-
höfn.
Danskt vélskip »Dragör« strand-
aði í vikunni viö Austur-Landeyjar.
Menn björguðust allir. Skipið var
á leið til ísafjarðai að sækja fisk-
farm, og flutti engar vörur. Talið
er sennilegt að skipinu verði ekki
komið á flot aftur, enda stendur
það svo langt á land upp að gengt
er út i það um fjöru.
llagmir Ásgeirsson garðyrkju-
maður fór utan með Gullfossi til
stuttrar dvalar.
Ritstjóri:
XryggTi Þórhailsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Gutenberg.