Tíminn - 05.03.1921, Side 1

V. ár.
Reykjavik, 5. marz 1921.
9. talað
Maöurinn sem heldur að sér
höndum og hefst ekki að,. þá er í
óefni er komið, er glataður.
þegai' bóndinn hættir að sinna
skepnunum í vorharðindum og
legst fyrir í volæði — þá er öil
bjargarvon þrotin.
pegar skipstjórinn yfirgefur
stýrisvölinn á skipinu, í hafvillum
og stórsjó — þá eru forlög skips-
ins ráðin.
pegar þjóð er komin í fjárhags-
lega örðugleika, þá eru íorlög
hennar ráðin, ef framleiðsla
hennar minkar, af því að atvinnu-
vegirnir lenda í þeim vandræðum
að verða að draga saman seglin
svo stórum munar.
Fyrir okkur íslendinga, fyrir
landsstjórn og þing, er það því nú
stærsta málið, sem sumpart krefst
úrskurðar þegar í stað, að at-
vinnuvegunum sé veitt sú aðstoð,
sem þeir þurfa um að halda a. m.
k. í horfinu um íramleiðsluna og
auka hana helst.
Annars blasir við:
framleiðsluleysi og
atvinnuleysi,
og því samfara óhjákvæmileg
glötun á fjárhagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar.
Fyrir báða höfuðatvinnuvegi
þjóðarinnar, landbúnað og sjávar-
útveg, er það alveg brennandi
spurning, sem úr verður að leysa.
Botnvörpungarnir leggjast nú
aðgerðarlausir á höfnina jafnóð-
um og þeir koma inn. Útgerðar-
mennirnir hafa skiifað þinginu og
fullyrða að þeir geti ekki haldið
skipunum út, jafnvel ekki um
sjálfa vetrarvertíðina, nema grip-
ið sé til einhverra ráða um að
koma á eðliegu jafnvægi um tekj-
ur og gjöld útgerðarinnar.
Hér blasir við að sá atvinnuveg-
urinn hætti með öllu, sem drýgst-
ur hefir orðið um aðdrættina til
landsins og mest gjöldin hefir bor-
ið til ríkisþarfa.
Hér blasir það við, að þeir
verkamenn verði atvinnulausir,
sem átt hafa bestri afkomu að
fagna.
Öxin er ekki alveg eins hátt til
höggs reidd um landbúnaðinn, en
það er samt á vitorði allra hugs-
andi manna, að þai- blasir og við
stórkogtleg minkun framleiðsl-
unnar, það að bændur blátt áfram
taki engan aðkeyptan vinnukraft
til heyöflunar, verði ekki komið á
jafnvægi um verð aðkeyptrar
vinnu og vöru, og verð afurða.
Framleiðsluleysi og
atvinnuleysi
blasir við á báðum stöðum.
Tíminn skal engan dóm leggja
á þá áætlun, sem útgerðarmenn-
irnir leggja fyrir þingið í bréfi
sínu, og sumt það kemur fram í
bréfinu, sem Tíminn getur ekki
fallist á, en útgerðarmennirnir
gera það ekki að gamni sínu að
lýsa því yfir, að þeir verði að
hætta útgerðinni, og um horfurn-
ar fyrir bændur þarf Tíminn erig-
an að spyrja, hann veit það, að
svo horfir við, sem sagt hefir
verið.
Við þetta tvíliðaða mál má þing
og stjórn ekki skiljast í reiðuleysi.
Allur rígur verður að víkja fyr-
ir því mikla rnáli, að sjá um að
meiri hluti hinna vinnandi manna
í landinu þurfi ekki að standa með
hendur í vösum, á þeirri stundu,
er framtíð landsins er undir því
koniin, að allir vinni af kappi.
pá fyrst er komið á heljarþröm
vandræðanna er stöðvun verður á
um framleiðsluna.
Æðsta skyldan, sem hvílir á
þingi og stjóm er sú, að styrkja
nú atvinnuvegina svo sem frekast
er unt.
Eftir rannsókn á því, hverjir út-
gerðarmannanna reki nú atvinn-
una á heilbrigðum grundvelli,
verður að styrkja alla þá, sem það
gera.
Hinsvegar að koma í veg fyrir
það, að bændur minki framleiðsl-
una að miklum mun, með því að
koma á skipulagi um fólksráðning
og finna grundvöll fyrir því, hvert
kaup verkafólks eigi að vera á
komandi sumri, með tilliti til verðs
afurðanna, með tilliti til þarfa
fólksins.
pað getur enginn ætlast til þess
af bændum, að þeir leggi á ný út
í sömu ófæruna og í fyrrasumar.
pað vita allir, að það ríkir vand-
ræðaástand um margt, bæði í
þingi og stjórn. En þeir eru þó
enn til, sem vilja trúa því, að neyð-
in neyði þessa valdhafa til þess að
hætta að berjast innbyrðis og
taka höndum saman um að leysa
þetta afleiðingaríka mál.
------o—----
Sfning
á búsáhöldum.
Búnaðarþingið síðasta lagði
mikla áherslu á það, að Búnaðar-
félagið léti rannsaka hver verk-
færi og vélar best gætu komið að
notum hér á landi við búnaðinn. I
þessum tilgangi hafa menn verið
sendir til útlanda af hálfu Búnað-
arfélagsins. En öllum hefir komið
saman um, að greiðasti vegurinn
til að rannsaka þetta mál væri að
koma á búsáhaldasýningu, þar
sem safnað yrði saman öllum þeim
búsáhöldum, bæði útlendum og
innlendum, sem líklegt þætti að
nothæf yrðu hér á landi. I sam-
bandi við sýninguna yrðu gjörðar
tilraunir með ýms verkfæri og
hæfir menn dæmdu um hver verk-
færi líklegust yrðu til þess að
bæta úr þörfunum.
Búnaðarfélag íslands ákvað s. 1.
vetur að búsáhaldasýning skyldi
haldin hér í Reykjavík á næsta
sumri frá 5.—12. júlí. Var þá um
leið gefin út áætlun um fyrir-
komulag sýningarinnar og hver
búsáhöld skyldu þar sýnd. Eftir
þessari áætlun, sem prentuð er í
Búnaðarritinu 34. ár, 1. og 2. hefti,
er ætlast til þess að sýningin verði
í 11 deildum; en þær eru þessar:
1. Jarðyrkjuáhöld,
2. Garðyrkjuáhöld,
3. Heyvinnuáhöld,
4. Flutningatæki,
5. Reiðskapur,
6. Girðingaefni,
7. Mjólkuráhöld,
8. Matreiðsluáhöld,
9. Áhöld við hirðingu og með-
ferð búfjár,
10. Rafmagnsáhöld,
11. Ýmisleg áhöld.
Flest íslensk blöð hafa getið um
sýninguna, og Búnaðarfélagið hef-
ir falið búnaðarsamböndunum,
hverju í sínu umdæmi, að safna
munum til sýningarinnar. Auk
þess hefir félagið leitað til allra
þeixra manna, sem það taldi lík-
legt að stutt gætu að sýningunni
með því að senda góða muni.
Sýningin hefir alstaðar fengið
góðar undirtektir og enginn hefir
látið í ljósi nokkum efa um gagn-
semi hennar. Væntum vér því að
menn sýni nú vilja sinn í verki og
sendi muni til sýningarinnar eða
gefi kost á því, að þeir verði send-
ir þangað. pað er jafn þakklátlega
tekið á móti eldri búsmunum, sem
yngri, því sýningin á að vera speg-
ili þeirra búsmuna, sem vér höfum
notað fyr og síðar, sem sýnir þá
breytingu, er orðið hefir á þessu
sviði um langan aldur. peir, sem
ætla eitthvað að sýna, þurfa að
vera búnir að tilkynna það fyrir
lok þessa mánaðar.
Sýningin hefir verið auglýst í
nágrannalöndunum. Skrifað hefir
verið um hana í möi’gum útleixdum
blöðum (norskum, dönskum,
sænskum, þýskum, enskum og
ameríkönskum). Ennfremur hafa
sendimenn Búnaðarfélagsins, þeir
sem utan hafa farið, fundið ýrnsar
búsáhaldavei’ksmiðjur og bent
þeim á hver áhöld myndu nothæf-
ust hér á landi.
Árangurinn af þessu hvoru-
tveggja er sá, að ýmsar verslanir
og verksmiðjur h'afa boðist til að
senda búsáhöld til sýningai’innai’,
og hefir BúnaðaiTélagið fengið
málaleitanir um þetta frá Noregi,
Svíþjóð, Danmörku, pýskalandi,
Englandi og Ameríku. Hve mikil
þessi þátttaka verður, er ekki
hægt að segja enn með vissu, þar
sem samningar enx ekki gerðir
nema við fáar vei’ksmiðjur enn
sem komið er.
í sambandi við sýninguna er
ætlast til, að gerðar verði tilraunir
með ýms verkfæri, svo velja megi
úr þau, sem nothæfust þykja.
pessar tilraunir eru vandasamar,
ef eitthvað má á þeim byggja, og
vér höfum lítt færum mönnum á
að skipa. Búnaðarfélagið hefir því
afráðið að fá dariskan mann til
þess að standa fyrir verkfæratil-
raununum. Maður sá, er væntan-
lega kemur hingað, heitir Anton
Christensen og er kennari í verk-
færafræði við Landbúnaðarháskól-
ann í Danmörku. Hann hefir um
langt skeið staðið fyrir vei’kfæra-
tilraunum í Danmöi’ku; eru þær
tilraunir kostaðar af í’íkisfé. Með
þessum manni er svo þeim mönn-
um, sem vér höfum á að skipa,
ætlað að vinna, og læra hvei’nig
best sé að fai’a með vélarnar og á-
höldin. Á þennan hátt ætti að vera
lagður góður grundvöllur að á-
framhaldandi tilraunum.
í sambandi við sýninguna er ætl-
ast til að fyrirlestrar verði fluttir
og fundir haldnir um búnaðarmál.
Erlendis eru búnaðarsýningar
alltíðar.. Sú starfsemi mun hafa
byrjað á pýskalandi um miðja 19.
öld. í Noregi var fyrsta búsáhalda-
sýningin haldin 1849. Síðan hafa
verið haldnar þar í landi 13 land-
sýningar og í sambandi við þær
búnaðarmálafundir.
Alstaðar er nytsemi þessara
sýninga viðui’kend og menn þakka
sýningunum að miklu leyti þær
stórkostlegu endurbætur, sem
hafa orðið á búnaðarvei'kfærum.
Á sýningunum er svo hægt um
samanbui’ð og hver og einn kepp-
ist við að koma með hin bestu
verkfæri og búsmuni. 1 sti’jálbygð-
inni og deyfðinni íslensku er eigi
hægt að fá neinn samanburð.
petta verkfæri er reynt, það reyn-
ist vel eða illa, svo er dæmt eftir
því. Eigi að undra þótt búsáhöld
vor séu ófullkomin. Um saman-
burð eða endurbætur á þeim hefir
lítt vei’ið hugsað. En einhvern
tíma verður að byi’ja á því sem
öðru, og það þolir helst engan
drátt. Alstaðar heyrist nú talað
um erfiðar kringumstæður, og því
sé tíminn ekki vel valinn til þess
að halda sýningu, sem hlýtur að
kosta mikla fyrii’höfn og fé. En
nauðsyn brýtur öll lög. Sýningin
hefir verið ákveðin og auglýst í er-
lendum blöðum, og það myndi
þykja lítilmannlegt að hætta við
hana í miðju kafi. í öðru lagi meg-
um vér ekki láta undir höfuð
leggjast að rannsaka ítai’lega hver
búsáhöld henta best hér á landi.
Að það dragist er þjóðartjón, sem
getur kostað mikið meira fé og
meiri fyrirhöfn en sýningin.
S. Sigurðsson,
forseti Búnaðax'félags Islands.
------o-------
MentamálaneMn.
IL
Til þess að atarf nefndai'inar bæri
góðan árangur, hefði hún þurft að
rannsaka ítarlega ástand skól-
anna, skilgreina takmark þeixra,
og finna síðan skynsamlegar að-
ferðir til að ná takmarkinu betur
en nú er raun á. Rannsókn hennar
á ástandi Mentaskólans er allsend-
is ófullnægjandi, skilgreining á
takmarki hans óljós og stuttara-
leg, og verða úrræðin því af handa
hófi, hittist stundum á rétt, en
oftar ekki. Skal þetta nú sýnt.
III.
Nefndin metur skólann eftir
tvennu: umsögn háskólakennara
og einkunnum við burffaraxpróf,
en sleppir alveg því sem mest er
um vert: að rannsaka daglegt
starf skólans, aðferðir kennar-
anna, skólalífið og umsagnir
þeirra, sem útskrifast hafa síð-
ustu 10 árin um hina nýju reglu-
gerð og skólann yfirleitt.
7 háskólakennarar hafa í'itað
nefndinni, og má mai'gt af skx’if-
um þeirra læra, fleira en nefndin
hefir fært sér í nyt. Vil eg einkum
benda á ritgerð Guðm. próf. Hann-
essonar. Vitanlega ber þeim ekki
saman í öllu, en um tvent er þó
álit þeii-ra einróma: stúdentar eru
ekki eins þroskaðir og æskilegt
væri, og íslensku kunnáttu þeirra
er stórum ábótavant. pað er vafa-
laust að hvorttveggja er rétt.
pað er höfuðstarf hvers skóla
að veita nemendunum þroska.
proski og þekking stendur að vísu
í nánu sambandi hvort við annað,
en þó hættir mörgum kennurum
til að -miðla svo þekkingunni, að
lítill þroski fylgi, og hefir það orð
lengi hvílt á Mentaskólanum. pað
mun enginn í vafa um, að hægt
væi’i að gera margt til að auka
þroska mentaskólanemenda fram
yfir það, sem nú er gert. En þeg-
ar farið er að ræða um meðul þau,
er nota skal, skiftast menn í
flokka. Sumir háskólakennaranxir
vilja kenna nýju reglugerðinni um
þroskaleysi stúdenta, og telja að
úr því megi bæta með því að
hvei’fa aftur til hins forna latínu-
lærdóms, og heimta jafnvel latn-
eskan stíl til inntökuprófs í Menta-
skólann. Virðist það harla ein-
kerinilegt að nú skuli hafin barátta
fyrir því, að setja latínuna aftur
í drotningarsætið, og hafa þeir,
sem það mál styðja, gleymt því að
fyrir löngu voru menn hættir að
sjá drotningai’svipinn á þeirri
latínu, er ti-oðið var í skólapilta,
og þóttust menn síðustu öldina,
meðan latínan var við völdin, ekki
sjá í hásætinu annað en örvasa,
hálfblinda uglu, er gerðist úr hófi
þaulsætin. Mun síðar nánar að því
vikið. — Aðrir virðast ekki telja
þroska stúdenta minni sem neinu
nemi núna en í latneskum sið, og
mun það sönnu næst. Ef nýja
reglugei’ðin hefði dregið úr þroska
nemenda, hefði það átt að koma
ljóst fram þau 5 ár, sem báðar
reglugerðirnar giltu í skólanum.
En eg þori að fullyrða, að hafi
nokkur munur verið, þá hefir
hann verið á þann bóginn, að
deildir þær, er lutu undir gömlu
reglugerðina, vonx lakari en hinar.
Kvartanir um þroskaleysi stú-
denta voru engu mildari um alda-
mótin en nú er. pað var sagt að
latínan stæði skólasveinum fyrir
þi’oska, og því var hún afnumin.
Nú er öllu snúið öfugt, og á að
taka hana upp aftur af sömu á-
stæðu og hún áður féll á. proski
stúdenta er minni en æskilegt er.
Svo hefir jafnan verið. Segjum að
hann sé nokkru minni en var um
aldamót — og er það þó ósannað
mál. Munurinn vei’ður þó aldrei
meiri en sem nemur því, að piltar
útskrifast nú yngri. Aldarháttur
er og mjög breyttur frá því sem
var fyrir aldamót, og getur það
ráðið nokkru.pað þarf ekki að leita
til latínunnar til að fá skýringu,
og engrar hjálpar er frá henni að
vænta. En það undrar mig, að
nokkrir háskólakennarar skuli
ekki sjá annað ráð til axxkins
þroska, dugnaðar og framtaks-
semi, en afturhvarf til þeirrar
námsgreinar, sem tímans tönn
liefir unxxið á.
pað er einróma álit háskóla-
kennara, að íslenskukunnáttu stú-
denta sé stórum ábóta vant.
Nefndin jánkar því, en lætur sér
fátt um finnast. Hún rannsakar
ekki íslenskukenslu við skólann;
hún eykur ekki kensluna svo neinu
nemi. Hún virðir ekki viðlits þá
hugmynd, að setja íslenskuna í
það drotningarsæti, sem ýmsir
hafa ætlað latínunni. Eg segi það
um mig og marga af mínum félog-
um, að við söknum einskis meir,
sem við fórum á mis við á skólaár-
unum, en mikillar og góðrar ís-
lenskukenslu, og ætti eg einhverja
ósk þeim til handa, er eftir eiga
að taka stúdentspróf, þá ^æri hún
sú, að þeim hlotnaðist að njóta
sem mestrar og bestrar mentunar
í íslensku og íslenskum fræðum.
pað hefir margri þjóðinni dott-
ið í hug að gera móðurmálið að
höfuðnámsgrein hinna lærðu
skóla. Er þó alt öðru máli að gegna
um mál þeirra flestra annara
þjóða; þau hafa sum breyst svo,
að tveggja alda gamlar bókmentir
eni torskildar mentuðum mönn-
um, og talar hvert hérað sína mál-
lýsku.
Eg efast ekki um, að hver þjóð,
sem talaði klassiskt mál, myndi
gera móðurmálið að höfuðnáms-
grein í skólum sínum. Nú erum vér
Islendingar eina þjóðin í álfunni,
sem talar klassiska tungu, og
samt sýnum vér menningu vorri
það ræktarleysi, að ætla nú að
sækja aðra klassiska tungu alla
leið suður á Ítalíu, 1500 ár aftur í
tímann, til að setja hana í öndvegi.
Pað má ekki verða. Á hitt myndu
margir horfa glaðir, að íslenskan
sæti í hásætinu, en stærðfræði og
náttúrufræði sitt til hvorrar hand-
ar, þá latína og enska, og svo koll
af kolli.
IV.
Aðallega hefir nefndin ætlað sér
að dæma skólann eftir einkunnum,
sem gefnar hafa verið við burt-
fararpróf. Til þeirrar rannsóknar
eyðir hún 16 dálkum af hinu
stutta áliti sínu. Mun það þó flest-
um ljóst, hve lítið er á einkunnum
að græða, er rannsaka skal skóla.
pað er og augljóst af hinum óá-
kveðnu ályktunum, að nefndinni
hefir verið það fullljóst annað
veifið, enda fylgja með nefndar-
álitinu tvö vottoi’ð frá háskóla-
kennurunum um „að einkunnir
við stúdentspróf sé ærið óábyggi-
leg“ og „að kunnáttu stúdenta í
móðurmálinu sé stórra ábóta vant,
og miklu meiri en hægt sé að ráða
af prófeinkunnum þeirra, sem
virðast mjög af handa hófi“. En
hví var nefndin þá að eyða dýr-
mætum tíma sínum í þennan hé-
góma? pað er öllum ljóst, að ein-
kunn er engin föst stærð eins og
hitastig eða kulda, heldur er hún
ákveðið hlutfall milli þess sem
prófar, og hins sem er pi’ófaður.
pað er þvi ekkert af einkunnum að
læra nema fyrst sé lýst kennaran-
um, sem prófar og aðferðum hans.
En það hefir nefndin látið undir
höfuð leggjast.
V.
Á síðari árum hefir einkum orð-
Frh. á 4. síðu.