Tíminn - 16.04.1921, Blaðsíða 1

V. ár.
Reykjavík, 16. april 1921
15. blað
Stjórnin, bankamálin
og Tíminn.
Lesendum Lögréttu mun bregða
í brún, er þeir fá í hendur blaðið
sem út kom á miðvikudaginn var.
Hefir Lögrétta í mörg ár verið
bókmenta- og fréttablað, sem al-
veg hefir leitt hjá sér umræður
um pólitisk mál — a. m. k. frá
eigin brjósti. En í þessu blaði birt-
ast tvær greinar og önnur eftir
ritstjórann sjálfan, sem snúast
um stjómina og Tímann og
bankamálið. Fer ritstjóra Lög-
réttu í þessu efni líkt og Hávarði
karli Isfirðing. Hafði hann verið
víkingur mesti hinn fyrri hlut æfi
sinnar, en síðan lagst í helgan
stein. Hóf þó vígaferli á ný á gam-
als aldri, en var þá stirður mjög.
Munurinn er aðeins sá, að málefni
eru miklu síðri sem ritstjórinn
hefir kosið sér, eins og sagt verð-
ur, og hitt má telja nálega víst,
að árangurinn af þessum ellivíg-
um verði ekki jafnglæsilegur og
reyndist Hávarði karli.
En af tveim ástæðum eru Tín-
anum kær þessi veðrabrigði. Fyrst
af því að ólíkt ánægjulegra er að
eiga ritdeilur við Lögréttu en dag-
blöðin, vegna ritháttar og fram-
komu allrar. I öðru lagi af því að
Tíminn og Lögrétta heyja orust-
una fyrir hinum sama hóp áheyr-
enda. En viðureignin við dagblöð-
in er eins og barátta fíls við hval.
I.
Verður hér fyrst að athuga það,
sem ritstjórinn segir frá eigin
brjósti, og er þá merkilegt að taka
eftir því, hvað það er sem hann
talar um. það snýst eingöngu um
það hvað Tíminn hafi lagt til,
hvað Tíminn hafi sagt, hvað Tím-
inn hafi gert. Um hitt getur rit-
stjórinn ekki, hvað Lögrétta hafi
sagt og gert.
Hversvegna ?
Af því að Lögrétta hefir ekkert
sagt og ekkert gert í mörg árin
síðustu. Af því að Lögrétta er orð-
inn gestur og nálega aðskotadýr
við ræðupall stjórnmálanna ís-
lensku.
Lögrétta verður að sætta sig
við það hlutskifti, að vera hætt
að leggja nokkuð til frá sjálfri
sér. Rétt endrum og sinnum skýt-
ur hún upp höfði til þess að taka
afstöðu til þess sem Tíminn hefir
sagt og gert.
Veit ritstjóri Lögréttu hvað
þetta ber vott um? það ber vott
um það, hvort þessara tveggja
blaða það er, sem er að byggja
upp fyrir framtíðina og berjast í
nútíðinni, og hvort er sest í hæg-
indastólinn og horfir á og gefur
ekki orð í belg nema einstöku sinn-
um. það ber vott um það, hvor er
hin hækkandi stjarna og hvor hin
lækkandi, hvort það er sem er að
vaxa og þroskast og hvort það er
sem farið er að standa í stað og
hrörna. það ber vott um það,
hvoru æskan réttir örfandi hönd
og hvort á að fagna einhuga fylgi
hinnar öldruðu sveitar. —
Ritstjórinn segir mjög lítið um
bankamálið frá eigin brjósti, en
það sem það er, er það mjög ó-
heppilegt. Snemma í greininni tel-
ur hann að greinar Tímans \im
bankamálið hafi verið „spillandi“.
Um miðja greinina segir atvinnu-
inálaráðherrann: „Tíminn hefir
ekkert um þetta (bankamálið) að
segjá í aðalatriðum, annað en
það sem stjórnin hefir hugsað á
undan honum og rætt á undan
honum“. Síðast í greininni segir
ritstjórinn að Tíminn „hampi
gömlum hugmyndum stjórnarinn-
ar“ um bankamálið. — Má nú fyr
vera en að slíkt ósamræmi komi
fram, hjá manni sem er að verja
stjórnina af öllum mætti, að segja
hvorttveggja í senn, að tillögur
Tímans séu „spillandi fyrir mál-
ið“ og að Tíminn hafi „ekkert um
það sagt í aðalatriðum annað en
það, sem stjórnin hafi hugsað á
undan honum“. —
Ritstjóranum verður skraf-
drjúgt um þær uppástungur, sem
komið hafi af hálfu þeirra manna,
sem að Tímanum standa um
menn í nýja landsstjórn. Iiann tal-
ar um „bruggmót" Tímamann-
anna og að bændum mundu þykja
margar uppástungurnar harla ein-
kennilegar.
pað einkennilegasta er hitt, að
ritstjóri Lögréttu, sem orðinn er
elligrár af löngu pólitisku starfi,
skuli vera að henda á lofti og bók-
festa, og sennilega leggja trúnað
á þær tröllasögur, sem gengið
hafa um bæinn um nýja ráðherra.
Skyldi maður ætla, að svo reynd-
ur maður vissi það, að varla er
einni einustu af þessum sögum
trúandi, né eftir hafandi, nema í
spaugi.
Tíminn mun ekki bera kinhroða
fyrir sína uppástungu í þessu efni
hvorki gagnvart bændum landsins
né öðrum.Tíminn hefir ekki stung-
ið upp á neinu öðru en því, að
mynduð væri ópólitisk stjórn til
þess að ráða bankamálunum til
lykta og bjarga landinu úr fjár-
kreppunni. Tíminn hefir skorað á
þingflokkana að láta deilumálin
falla, til þess að bjarga þjóðinni.
Tíminn hefir ekki komið með
neinar uppástungur um einstaka
menn í stjóminni. Alt hjal Lög-
réttu um það eru bein ósannindi.
Tíminn er sem sé þeirrar skoðun-
ar, að á meðan núverandi stjórn
situr og vegna þess hvernig þing-
ið er skipað, þá sé það alveg út í
hött, að bollaleggja um menn, því
að á meðan svo er, fást ekki allir
þeir til umræðu um stjórnarmynd-
un, sem þar ættu að eiga hlut að
máli. Fyrst þegar stjórnin er far-
in frá, er að því komið að búa til
nýja. —
Ritstjórinn víkur síðast að
kröfu Tímans til stjórnarinnar uni
að hún segi af sér. Hann segir að
„Fróðárundra og dyradómahjal“
Tímans sé „fáránlega vitlaust“ og
að það sé rangt að þessi krafa
Tímans byggist á yfirlýstum þing-
vilja.
þetta er það sem ósæmilegast
er í Lögréttugreininni, því að rit-
stjóri Lögréttu veit það vel, að
hér fer hann með bein ósannindi.
Rök þau, sem Tíminn bar fram
í því efni, eru óhrekjanleg. Hinn
yfirlýsti þingvilji gegn stjórninni
hefir sumpart komið fram opin-
berlega við vantraustsyfirlýsing-
una, sumpart einslega til forsætis-
ráðherra, er framsóknarflokks-
mennimir gömlu réðu honum til
að segja af sér. Ennfremur héfir
hann komið fram í því mikla fylg-
isleysi, sem mál stjórnarinnar eiga
að fagna í þinginu. Og ritstjóri
Lögréttu er ekki eini maðurinn í
Reykjavík sem ekki veit það, að
stjórnin á ekki fylgi að fagna í
þinginu.
Krafa Tímans var því einmitt
bygð á hinum gildustu rökum og
Tímanum gekk ekkert annað til
en að fá gerða tilraun að skipa
stjóm, sem unnið gæti með þing-
inu og bjargað þjóðinni.
Og nú héfir Tíminn gaman af
því að leiða vitni í málinu, og það
vitni, sem Lögrétta ætti að taka
gilt, vilji hún ekki gjörsamlega af-
neita allri fortíð sinni, því að
vitnið er Hannes Hafstein fyrver-
andi ráðherra.
Á þinginu 1909 var flutt van-
traustsyfirlýsing gegn Hannesi
Hafstein. Segir Hannes þá í upp-
hafi ræðu sinnar:
„Án fylgis meiri hluta þingsins
eða samvinnu við hann, er ómögu-
legt fyrir ráðherra að halda
stjórnarathöfnum, sem hann á að
bera ábyrgð á, í því horfi, sem
hann vill og telur réttast“.
Orð þessi standa í Alþt. 1909,
B. II 615.
Tíminn er Hannesi Hafstein öld-
ungis sammála um þetta. þess-
vegna bar hann fram þá kröfu til
stjórnarinnar, að hún segði af sér,
þar eð það er vitanlegt, að hún
nýtur hvorki fylgis né samvinnu
meiri hluta þingsins.
Lögrétta og Jón Magnússon
eru um þetta á gagnstæðri skoð-
un. það er þetta sem skilur.
Tíminn er öldungis viss um, að
Hannes Hafstein hefði aldrei lát-
ið sér það til hugar koma, að
„stritast við að sitja“ á líkan hátt
og Jón Magnússon gerir undir nú-
verandi kringumstæðum. Hann
hefði séð það, að nú átti ábyrgð-
in að færast yfir á herðar þings-
ins, og fyrst þá, ef þingið reynd-
ist óhæft til að mynda nýja
stjórn, bar að því að þessi yrði
að sitja til bráðabirgða, uns nýtt
þing væri kosið.
það er „ómögulegt fyrir ráð-
herra að halda stjórnarathöfnum“
undir núverandi kringumstæðum,
án stórtjóns fyrir hið pólitiska
líf í landinu, án stórtj óns fyrir
landið. þessvegna bar Tíminn
fram kröfu sína. —
Ritstjóri Lögréttu lætur sér
sæma að koma með dylgjur um
það, að greinamar í Tímanum
séu ritaðar „fyrir undirróður og í
þágu manns, sem aldrei hefir ver-
ið skoðanabróðir Tíma-mannanna“
o. s. frv. Og að Tíminn vilji ekki
„fyrst og fremst leggja eitthvað
af heilum hug til úrlausnar vanda-
málsins, heldur hitt, að nota það
í sínar þarfir, þ. e. til árása á
stjórnina“. — Er þetta svo bros-
lega mikið ósamræmi, að furðu
gegnir. Annarsvegar á Tíminn að
vera að hlaða undir mótstöðu-
mann sinn í ráðherrasess, hins-
vegar að fella stjórnina í „sínar
þarfir“, sem ekki verður skilið
öðruvísi en að Tíminn ætli sér að
setjast í stjórnina.
Tíminn getur fullvissað systur
Lögréttu um það, að hvorki lætur
hann mótstöðumennina hafa sig
að ginningarfífli, né ætlar að
starfa að neinum „sínum þörf-
um“ í stjórnmálunum. „þarfir“
Tímans eru engar aðrar en þær,
að berjast fyrir þeim áhugamál-
um, sem hann telur til þjóðþrifa.
Og Tíminn er öldungis óhræddur
þótt ritstjóri Lögréttu geri til-
raun til að bera tortryggnisorð
milli sín og bændastéttarinnar ís-
lensku. því að Tíminn er sér þess
fyllilega meðvitandi, að hafa ekk-
ert annað lagt til bankamálsins
og stjórnarskiftamálsins, en það
sem hann veit að rétt er og nýtur
eindregins fylgis allra vel metinna
bænda á íslandi. það hafa önnur
blöð gjört það á undan Lögréttu,
að reyna að sverta þá menn, sem
að Tímanum standa, við bændur,
og Lögrétta hefir reynt það áður.
En það hefir ekki borið árangur.
II.
Um bankamálið segir Lögrétta
lítið frá eigin brjósti. Hún beitir
þar atvinnumálaráðherranum fyr-
ir sig og „hefir eftir honum“ all-
langt mál.
Tímanum er það ekki ljúft að
enga orðastað við þann mann.
Lesendum Tímans er það kunn-
ugt, að Tíminn hefir stutt hann
fastlega í stjórn hans á atvinnu-
málunum, og hefir talið hann og
telur, einn af þjóðnýtustu mönn-
um þessa lands. Tíminn kysi helst
að mæla aldrei til hans „öfugt
orð“. Ekki síst fyrir þá sök, að
Tíminn veit það, að þar sem at-
vinnumálaráðherrann hefir nú
hnigið að öðru ráði í íslandsbanka-
málinu, þá hefir hann gert það
vegna of mikillar trygðar og fylgi-
spektar við annan mann, sem því
miður hefir reynst deigur for-
ystumaður um að gæta hinna mik-
ilvægu hagsmuna Islendinga í
þessu stórmáli.
Tímanum dettur ekki í hug að
neita því, sem ráðhenn segir, að
stjórnin hafi „varið mikilli vinnu“
í íslandsbankamálið, „kynt sér
lcringumstæður“ o. s. frv. Aðalat-
riðið er að stjómin hefir ekki get-
að hugsað sér hina réttu lausn
málsins, og þarafleiðandi alveg
vanrækt að undirbúa málið á rétt-
um grundvelli. það kann að vera,
að stjórnin hafi safnað einhverj-
um skýrslum, en þá hefir hún leg-
ið á þeim eins og ormur á gulli,
því að þingið hefir ekki fengið að
vita neitt af þessu. það eina sem
stjórnin gerði, var að leggja fyrir
þingið seðlaútgáfufrumvarp, sem
reynist svo einkis virði, þó enn sé
í því verið að veita bankanum ný
hlunnindi, og sem byggir á hinum
gamla grundvelli.
Ummæli þau, sem höfð eru eft-
ir formanni peningamálanefndar-
innar, hljóta að byggjast á full-
komnum misskilningi. Tíminn get-
ur fullyrt það, bæði eftir formanni
nefndarinnar og öðfum nefndar-
mönnuni, að vegna hins alveg ein-
staka undirbúningsleysis stjóm-
arinnar, hefir nefndin orðið að
láta 'fyrirspumunum rigna yfir
stjórnina, bankana, hagstofuna,
Sámband ísl. samvinnufélaga,
verslunarráðið o. fl. Og það er á
vitorði allra, sem þekkja til í
þinginu, að þar ríkir sú sárasta
gremja yfir undirbúningsleysi og
úrræðaleysi stjómarinnar í þessu
máli.
þar sem segir að bankinn hafi
„aldrei farið fram á að fá aðstoð
landsstjórnarinnar til lántöku“,
þá er það mjög merkileg fullyrð-
ing, þar sem stjórnin leyfði bank-
anum að gefa út margar miljónir
króna í nýjum seðlum og það án
nokkurrar gulltryggingar. Hvað
er það annað en lán, og það lán,
hinnar allra hættulegustu tegund-
ar fyrir ísland?
Tímanum þykir fyrir, að það er
nú komið opinberlega fram, að at-
vinnumálaráðherrann ætlar að
taka þessa afstöðu í bankamálinu.
En það getur ekki breytt afstöðu
Tímans. því máli skýtur Tíminn
óhikað undir dóm þjóðarinnar.
Og Tíminn vildi óska þess, að
þjóðin ætti að skera úr því með
atkvæðagreiðslu í dag: hvort Is-
lendingar eiga' enn á ný að varpa
sér flötum fyrir fætur hinna er-
lendu hluthafa íslandsbanka, eða
hvort þeir eiga a. m. k. að gera
tilraun til að eignást bankann
sjálfir og nota hann, með öðrum
tækjum, til þess að bjarga land-
inu.
Hvað sem fortíðinni líður, get-
ur Tíminn ekki fórnað svo miklu
máli á altari gamallar vináttu.
III.
I þessu sama tölublaði Lögréttu
hefir Guðmundur skáld Friðjóns-
son stungið niður penna og bland-
ar sér í umræðumar um hin yfir-
standandi stórmál, bankamálin og
stjórnarskiftin. Skáldinu hefði
það verið ákjósanlegra í alla staði,
að hann hefði látið það' ógert.
Afsakanlegra er það um skáld-
ið á Sandi, en ritstjóra Lögréttu,
að hann trúi því sem „þilin hérna
í Reykjavík“ „gátu hermt honum
frá ráðagerðum Tímamanna“. En
hann hefir enga afsökun, fremur
en hinn, að hlaupa í blöð með þær
slúðursögur, sem hann hefir heyrt
„þilin“ segja, eða honum hafa ver-
ið sagðar í þeim óteljandi kaffi-
„selsköpum“, sem hann hefir
starfað að hér í bænum í fulla
tvo mánuði — og hefðu margir
óskað honum betra hlutskiftis en
að bráðna við kaffihita og annan
stórborgaranna reykvísku.
En meginmál skáldsins er það,
að draga dár að þeirri uppástungu
Tímans, að mynduð væri ópólit-
isk stjórn. Hann kallar það hlát-
ursefni og ekkert annað. Iionum
finst það sú endemis fjarstæða,
að ekki megi annað en hlægja að.
Skáldinu hefir skotist yfir að
lesa það, sem Tíminn sagði frá,
að að þessu ráði hefir hnigið best
meuta þjóð Norðurlanda, undir
mjög svipuðum ki’ingumstæðum
og nú eru hjá okkur. Og gerir
Tíminn ráð fyrir, að skáldið fái
fáa menn til að hlægja með sér að
Svíum.
þetta frumhlaup skáldsins á
hendur Svíum og Tímanum sann-
ar það, sem áður var kunnugt, að
honum er betra að fást við skáld-
skap en stjórnmál. Vill Tíminn, í
fullri vinsemd þó, minna skáldið
á orð, sem Skarphéðinn mælti
forðum við þorkel hák, nábúa
skáldsins: „Hefir þú og lítt riðið
til alþingis eða starfað í þing-.
deildum, og mun þér kringra að
hafa ljósaverk að búi þínu að
Öxará í fásinninu“.
þar sem skáldið leyfir sér að
gefa það í skyn, að þessi uppá-
stunga Tímans sé ekki af heilind-
um fram borin,er þess að geta, að
hann hefir enga heimild fyrir slík-
um ummælum, aðra en slúðursög-
ur „þilanna“. Hefði honum verið
sæmra að gefa sér tíma til að
finna ritstjóra Tímans að máli, til
þess að fá að vita hið sanna, en
að fara með ósannar dylgjur.
Tíminn er þess fullviss, að Guð-
mundur hefði ekki haft slík um-
mæli, hefði hann ekki verið farinn
að draga dám af reykvísku við
alllanga dvöl á óheppilegum stöð-
um. því að það er svo óeðlilegt, að
bóndi fari að gera að hlátursefni
áskorun til þingflokkanna um að
láta niður falla deilumálin og sam-
Framh. á 4. síðu.