Tíminn - 16.04.1921, Blaðsíða 4

50
T 1 M I N N
HmiitennsMm
Skóverslun Hafnarstrætl 15
Selur landsins bestu gúmmí-
stígvél, fyrir fullordna og börn
— ásamt allskonar leðurskó-
fatnaði, fyrir lægst v e'rð.
Grreið og ábyggileg viðskifti.
Framh. af 1. síðu.
einast um ópólitiska stjórn til
þess að bjarga landinu.
Fyrir um það bil 15 árum,
snemma á fyrri stjómartíð Hann-
esar Hafstein, ritaði Guðmundur
langar skammagreinar um Hann-
es í Norðurland. Hann hafði þá
meðal annars þau orð, að hann
lýsti handseldri sök æskunnar ís-
lensku á hendur Hannesi.
Jón Hjaltalín skólastjóri, sem
betur þekti æskuna en Guðmund-
ur, efaðist um heimildir þeirrar
handsölu. En Tíminn efast ekki
um heimildir fyrir handsölu þeirr-
ar sakar, sem Guðmundur lýsir
nú. Hann lýsir handseldri sök aft-
urhaldsins á hendur Tímanum —
af hálfu stórborgaranna í Reykja-
vík, sem hafa brætt hann við
kaffihita og annan, af hálfu þeirra
fslendinga, sem ekki þora að
halda fram rétti íslands gegn er-
lendum auðmönnum.
----o----
Rústir.
IX.
þegar samsteypustjómin var
mynduð 1917, úr þrem aðalflokk-
um þingsins, var það miðað við
vandræði þau, sem þá stóðu yfir.
Til að standast örðugleika stríðs-
ins, þurfti stjóm sem hafði stuðn-
ing og traust mikils meiri hluta
af borgurum landsins.
Nú er útlitið miklu geigvæn-
legra heldur en á stríðstímunum.
Atvinnuvegimir lamaðir, atvinnu-
rekendur hafa safnað skuldum.
Fjárbrallsmenn era að verða
gjaldþrota hópum saman og
draga ráðsettari menn í hrunið.
Skipin hafa lítið og stundum ekk-
ert að flytja til og frá landinu,
eða milli hafna. Talað um að
leggja Sterling upp, því að landið
hafi ekki efni á að láta dýrt skip
fara tómt hverja hringferðina
eftir aðra. Starfsmannalaunin
vaxa þjóðinni yfir höfuð, þannig
þess að koma upp álitlegum vara-
sjóði, svo að traust hans verði
meira út á við, en reikningar hans
bera með sér að hann hafi vara-
sjóð er nokkuð munar um. þetta
er og óhjákvæmilegt fyrst í stað, á
meðan bankinn er að byrja starf-
semi sína og hefir ekki náð nægi-
legri veltu til þess að standast
reksturskostnað.
Að vísu er veðdeild Landsbank-
ans svo stór, að bankinn yrði ekki
í vanda staddur vegna reksturs-
kostnaðar, ef veðdeildin væri ó-
skilinn hluti af bankanum. En hún
verður það ekki, heldur sérstök
deild, alveg eins og hún er nú í
Landsbankanum. Hún borgar
bankanum ákveðna upphæð til
stjórnar- og reksturkostnaðar og
líklega á varasjóði veðdeildar-
flokkanna.
Samkvæmt tillögum Jóns þor-
lákssonar á nú bankinn að greiða
af skuldabréfum og bankavaxta-
bréfum stofnsjóðsins fulla vexti,
alla vexti, er til falla. Stofnsjóður-
inn verður allur útlagður í skulda-
bréfum og bankavaxtabréfum, og
þar sem bankinn á að borga fulla
vexti af þeim, hefir hann engu
eigin fé úr að spila. Aukinn kostn-
aður við stofnúh bankans og
starfrækslu fyrsta árið, fram yfir
það, sem veðdeildin borgar, yrði
því allur að koma af tillögum
nýrra lántakenda til varasjóðs.
Af því leiðir það, að störf bank-
að þótt ekki sé bygt eitt einasta
hús, brú, lagður sími eða vegar-
spotti, er ástæða til að óttast, að
tekjurnar nægi ekki fyrir útgjöld-
um. Verst er þó sú stöðvun, sem
leiðir af kreppu íslandsbanka.
þeir atvinnurekendur, sem treyst
hafa aðstoð hans erlendis, hafa nú
í heilt ár enga hjálp fengið í þeim
efnum. Af þeirri stöðvun leiðir síð-
en kyrstöðu í framleiðslu og alls-
konar viðskiftum. Aldrei hefir
landið haft meiri þörf slíkrar
stjórnar með sterku þing- og þjóð-
fylgi. En aldrei hefir stjóm haft
minna fylgi og stuðning heldur
en sú, sem nú situr við stýrið. Af-
leiðingin er auðsæ. Vandamálin
safnast fyrir, verða erfiðari með
degi hverjum. þá aðila, sem
eiga að ráða fram úr, vantar
frumskilyrðin til að geta leyst
verk sitt af hendi. Að lokum kem-
ur hranið ái öllum sviðum félags-
lífsins. „Hverju verður að bjarga
eftir eitt ár, ef svo er haldið fram
stefnunni ?“ sagði gætinn embætt-
ismaður nýlega við þann sem
þetta ritar. Og fleiri en hann sjá
að hverju fer.
X.
þessi úrslit era ekki kynleg, ef
athugað er ógæfuspor J. M.,
stjórnarmyndunin í fyrra. 1 þeim
flokki, sem sumpart studdi stjóm
hans eða lét hana hlutlausa, voru
mestu andstæðurnar, sem til era
í þinginu. þar var ein af mestu
eyðsluklóm þingsins og mestu
nurlararnir. Meiri og minni hluti
úr fossamálinu. Aðalforvígismenn
landsverslunar og aðalféndur
hennar. Ágætis samvinnuforkólf-
ar og menn, sem ekki mega heyra
samvinnu nefnda án þess að kom-
ast í ilt skap. Nokkrir af
allra eindregnustu bannmönnum
þingsins og helstu formælendur
brennivínsstefnunnar. Menn sem
vilja framar flestu öðra koma Is-
landsbanka undir þjóðleg yfir-
ráð, og menn sem una prýðilega
við að auka vald og réttindi út-
lendu eigendanna. í stuttu máli,
stjórnin hafði svo sundurleitan
þingstuðning sem framast var
unt að fá.
Nú munu vera til þeir menn,
sem ekki sjá gerla hverskonar
vinnubrögð sú landsstjóm hlýtur
að hafa, sem er svo ólánssöm að
hafa þvílíkt brautargengi. Tökum
bannmálið og íslandsbanka til
skýringar. Sumir stuðningsmenn-
irnir vilja að banninu sé fram-
fylgt, og bankinn settur undir ís-
lensk yfirráð. Aðrir vilja að bann-
ans og sala vaxtabréfa í byrjun
þarf ekki að ganga veralega illa
til þess að bankinn fari á haus-
inn þegar á fyrsta ári. En það er
þó sjálfsagt ekki tilætlunin með
stofnun hans.
það liggur í augum uppi, að
bankastofnun, sem byrjar með
ekkert eigið fé, verður að fá dálít-
inn fjárstyrk til þess að standast
kostnað fyrstu árin, á meðan velt-
an er að komast í það horf, að
stofnunin sé sjálfri sér nóg. þann
fjárstyrk ætlast frumvarpið til
að bankinn fái með ívilnun á
vaxtakjörum af stofnsjóðnum
fyrstu árin, og svo ríflegan, að
þegar í stað safnist álitlegur vara-
sjóður. þau útlán era ríkinu mein-
fangalaus, en bankanum ómetan-
leg stoð til þess að geta hafið
göngu sína sómasamlega.
Loks leggur Jón þorláksson til
að tillög lántakenda í varasjóð
við lántöku megi aldrei hærri
vera en 1%. Hversvegna vill hann
hafa það lögákveðið, að þessi til-
lög hér skuli vera lægri en tíðkast
hjá útlendum veðlánsstofnunum,
þeim sem á annað borð taka til-
lög í varasjóð við lántökur? Til
samanburðar má benda á, að flest
öll dönsku veðlánsfélögin taka
2%. það kynni að vera ástæða til
að bankinn byrjaði ekki með
hærra gjaldi en 1%, en hitt væri
undarlegt, að banna honum að
taka hærra gjald síðar, þótt
lögin séu brotin og að danskir
spekúlantar ráði helstu fjármála-
stofnun landsíns. Stjórnin getur
ekki gert báðum til hæfis. Hún
verður að velja um, en þó þann-
ig, að láta svo sýnast, sem hvor-
ugur styðjandinn sé brotinn á bak
aftur. Nú er munur á kröfunum.
Til að fullnægja bannvininum og
þjóðræknismanni í bankamálinu,
þarf mikið átak. það hefði þurft
að taka sterklega í taumana, ef til
vill víkja allmörgum óhæfum
starfsmönnum úr embætti, fram-
fylgja lögum í óþökk lögbrjóta o.
s. frv. Ennfremur hefði þurft að
taka lán erlendis, og hjálpa með
því öllum þorranum af viðskifta-
vinum Islandsbanka, sem þurfa á
greiðslum að halda ytra. I einu
orði, hjálpa bankanum og við-
skiftamönnum hans og þjóðinni
allri, og um leið gera bankann að
innlendri stofnun. Hin leiðin var
auðveldari. Að halda að sér hönd-
um, láta lögbrot ekki óátalin, en
óhengd, láta bankann fá miljón
eftir miljón af seðlum, sem ekkert
gildi höfðu erlendis, útvega engin
lán,setja bankann ekki undir
„administration" þótt hann bryti
af sér á marga vegu beint og ó-
beint. Síðári leiðin er auðveldari.
það er breiði vegurinn, þar sem
altaf hallar undan fæti. Athafna-
leiðin er þrengi og grýtti vegur-
inn. Og til ^ þess skorti mátt og
megin eins og hér stóð á. Athafna-
leysið hlaut að verða kjörorð
stjómarinnar, eins á stóð. Og því
kjörorði hefir verið trúlega fylgt,
enda ekki hægt að saka þá, sem í
vandanum stóðu, nema fyrir að
hafa búið sér þannig í hendur.
XI.
Niðurstaða þessara athugana er
þá sú, að íslendingum hafi aldrei
legið meir á að hafa við stýrið
athafnamenn og samstætt þing,
heldur en nú. En í þess stað sé
veruleikinn þannig, að í þinginu
sé hver höndin upp á móti annari,
og þó allramest meðal þeirra, sem
studdu eða létu J. M. hlutlausan í
fyrra. þjóðin eigi mesta sök á
þessum vesaldómi, með því að
senda mjög ósamstæða fulltrúa á
þingið í fyrra. þar næst tók J. M.
við og sprengdi að meira eða
minna leyti alla flokka,með stjórn-
armynduninni í fyrra. Hver ósig-
ur stjómarinnar og þjóðarinnar
síðan þá hefir aukið á fálmið og
hringlið. því fleiri óhöpp sem hafa
steðjað að, því meir hefir úrræða-
leýsið vaxið. Ekki af því að menn
þeir, sem á móti áttu að taka, hafi
reynslan kynni að sýna, að þörf
væri á að hækka gjaldið.
Jón þorláksson gat þess um
daginn í þingræðu, að jarðabætur
væra að mestu lagðar niður hér
á landi, og kendi það því, að
bændur hefðu sett vit sitt og fé
fast í verslun og kaupfélagsskap.
En í hvaða kaupskap hefir „heili
heilanna" sett sínar gáfur fastar,
svo að þær verða heldur ekki not-
aðar í þjónustu j arðræktarinnar ?
Hann hefir að minsta kosti ekki
haft af miklu að taka þegar hann
samdi breytingartillögur sínar um
,, j arðræktardeild ríkisveðbank-
ans“.
Og Pétur í Hjörsey, hvaðan hef-
ir honum komið hinn mikli snún-
ingshraði í þessu bankamáli, ekki
meiri fimleikamaður en hann sýn-
ist vera að öðra leyti í hugsunum,
orðum og athöfnum? Hann er
annan daginn eindreginn með
stofnun fasteignabanka, en skrif-
ar hinn daginn undir nefndarálit
Jóns A. Jónssonar, þar sem því er
haldið fram, að fasteignabanki
væri hið mesta skaðræði fyrir ís-
lenskan landbúnað. Skyldi hann
búast við að festa sig í sessi hjá
kjósendum sínum með slíkri fram-
komu í einu af helstu málum land-
búnaðarins ?
*
-----o----
minkað, heldur af því, að þeir
voru flæktir í sínu eigin neti.
Hvert misstigið spor varð nýr
fjötur um fótinn. þessvegna er nú
komið það sem komið er.
Menn kynnu nú að halda, að
samkvæmt þvi sem að framan er
sagt, yrði að álítast lífsnauðsyn
að breyta um helst bæði þingið og
stjórnina, og setja athöfn í stað
athafnaleysis. En málið er alls
ekki svo einfalt. Vitanlega er
stjórn J. M. eins ófær til að stýra
þjóð, sem er í vanda, eins og unt
er að fá. Reynslan og dæmi þau,
sem nefnd eru hér að framan,
sanna það. En það má ekki gleyma
því, að þetta er stjóm, sem þjóð-
in hefir valið sér sjálf. þjóðin hef-
ir kosið á þingið þá sem hún trúði
best fyrir málum sínum. Meiri
hluti þessara bestu manna ber á-
byrgð á að þessi stjóm myndað-
ist,og með hvaða hætti hún mynd-
aðist. þjóðin og þingið verðskuld-
ar þessvegna einmitt þessa stjórn
og hennar starfshætti. það gæti
verið afarnauðsynlegt að skifta
um vinnubrögð um forráð lands-
ins. En þjóðin á ekki heimtingu á
að henni sé betur stjómað heldur
en eðlilegt er samkvæmt hennar
eigin tilverknaði. Að þjóð fái
betri stjórn heldur en hún verð-
skuldar, er fyrst og fremst rang-
látt í sjálfu sér, og þar að auki
mjög sjaldgæft. það er eins og að
vinna í ,,lotteríinu“, skemtilegt, en
óverðskuldað.
það er hlutverk blaðanna að
skýra málin, en ekki að ráða fram
úr. það gera kjósendur, þingmenn
og stjórnendur. Hrun það, sem
nú er að byrja, hefir verið skýrt
hér að nokkru, og rakið orsaka-
sambandið. Ekki til að áfella þjóð-
ina eða trúnaðarmenn hennar,
heldur til að sýna fram á gömul
og ný vegamót, og hvar nýungar
til láns eða óláns hafa komið fram.
Ástandið nú sem stendur er ákaf-
lega bágborið, og þó alt útlit fyr-
ir að versni stórum frá því sem
nú er. En einmitt í þessu böli er
einskonar réttlæti, ef litið er á
málavexti. Að vinna í „lotteríinu“
getur verið einhver bót. En eng-
inn skynsamur maður byggir lífs-
von sína á því. Sú þjóð, sem vill
sína eigin eyðileggingu, á að fá
það sem hún vill. Alt annað væri
ranglæti. J. J.
----o---
Fréttir.
Fjáraukalögin. Ef sagnfræðing-
ur ætti að rita sögu íslands árið
1921, og hefði fyrir sér fátt heim-
ilda annað en fjáraukalögin,
myndi hann af þeim draga þær
ályktanir, að þetta ár hafi verið
afbragðs góðæri á íslandi, í versl-
un, um rekstur atvinnuveganna
og um afkomu landsmanna yfir-
leitt. Neðri deild skilur svo við
fjáraukalögin fyrir 1920—’21, að
veittar eru 1 miljón og rúmlega
190 þús. kr. til viðbótar þeim gíf-
urlega tekjuhalla, sem varð á fjár-
lögunum. það er eins og þingið
taki ekkert tillit til vandræðanna
sem að okkur steðja úr öllum átt-
um. Af þeim mikla fjölda óhæfi-
legra fjárveitinga undir núverandi
kringumstæðum, ætlar Tíminn að-
eins að minna á eina. það er
fjörutíu þúsund króna viðbótar-
fjárveiting til erindreka á Spáni
og Ítalíu. Og minnir Tíminn um
leið á spádóma sína um legáta-
farganið.
pingmálafundur var haldinn að
Stað á Reykjanesi hinn 25. nóv. fyrir
þrjá austustu hreppa Barðastrandar-
sýslu, samkvæmt skriflegu fundar-
boði, að undángengnum undirbúnings-
fundum og af kjörnum fulltrúum.
þessar tillögur voru samþyktar:
1. „Fundurinn skorar á þing og
stjórn, að vinda bráðan bug að því,
að leggja símalínuna frá Búðardal við
Hvammsfjörð vestur Barðastrandar-
sýslu“.
2. „Fundurinn skorar á þingið, að
veita svo rífiegan styrk til Breiða-
fjarðarbátsins, að hann geti fullnægt
þörfum héraðsbúa, þar með talið að
Karlseyjarvík við Reykhóla verði tek-
in inn á fasta áætlun bátsins og að
hann auk annara ferða fari að minsta
lcosti 2 ferðir á ári um Vestfirði til
ísafjarðar“.
3. „Fundurinn skorar á þing og
stjórn að hlutast til um, að hafnimar
á Gilsfirði: Salthólmavík og Króks-
fjarðames, séu settar á áætlun milli-
landaskipanna — Sterling — sem út-
flutningshafnir fyrir kjöt. Ferð fáist
seint í október".
4. „Fundurinn skorar á alþingi að
láta póst ganga frá Arngerðareyri um
Króksfjarðarnes og Búðardal til Borg-
arness. Telur héraðið hafa verið beitt
órétti þegar sú póstleið var af tekin".
5. „Fundurinn telur nauðsynlegt að
ríkið nái fullum umráðum yfir vatns-
afli landsins, og felur þingi og stjóm
að undirbúa sem allra fyrst starf-
rækslu fossa, þó með það fyrir aug-
um, að þjóðeminu sé ekki hætta búin
og eignarrétti einstaklingsins ekki
hnekt".
6. a. „Fundurinn telur æskilegt, að
ríkið kaupi Islandsbanka, sjái þing og
stjórn þau kaup kleif og ríkinu í hag“.
b. „Fundurinn telur nauðsynlsgt að
sem fyrst verði stofnaður sérstakur
landbúnaðarbanki".
7. „Fundurinn leggur áherslu á, að
tekjur ríkissjóðs séu framvegis sem
mest fengnar með beinuin sköttum,
og að tollur á nauðsynjavörum sé af-
numinn sem fyrst".
8. „Fundurinn skorar á alþingi að
ákveða með lögum skattfrelsi sam-
vinnufélaganna, þ. e. um aukaútsvars-
skylduna".
9. „Með því að fundurinn telur fá-
tækralöggjöf þjóðarinnar úrelta og ó-
samrýmanlega mannúðarkröfum tím-
ans, sérstaklega hvað snertir sveit-
festina og þann ágreining er hún veld-
ur, og sem oft og einatt kemur óþægi-
loga við þurfalingana, þá ályktar
hann að skora á alþingi að breyta fá-
tækralöggjöfinni þannig, að fram-
færsluskylda þurfalinga sé færð af
sveita og bæjarfélögunum yfir á rík-
ið“.
10. „Fundurinn skorar á alþingi að
veita ríflegan styrk til alþýðuskóla í
sveitum".
11. „Fundurinn skorar á þing og
stjórn að koma á gæðaeftirliti á inn-
fluttri mjölvöru".
12. a. „Fundurinn skorar á þing og
stiórn aö veita ríflegan styrk einstök-
um mönnum og félögum til þess að
koma á fót iðnaðarstofnunum, t. d.
ullar og sútunarverksmiðjum".
b. „Fundurinn telur nauðsynlegt að
þing og stjórn vinni að því, að hinn
mikli auður, sem liggur í síldveiðinni
við landið, verði þjóðinni að almennri
og tryggari notum en nú er, og leggur
, til að unnar séu úr síldinni verk-
smiðjuvörur og að ríkissjóður annað-
hvort taki að sér stofnun og rekstur
siíkra verksmiðja, ella styrki þau fyr-
irtæki til einstakra manna eða fé-
laga“.
13. „Fundurinn skorar á þing og
stjórn að auka svo ríflega styrkinn til
Búnaðarfélags íslands, að það sé bært
um og með því skilyrði, að það auki
sem því nemur styrkinn til búnaðar-'
sambandanna og að þau noti það fé
til jarðræktarframkvæmda í sveitun-
mn. Lítur fundurinn svo á, með þetta
fyrir augum, að alt tillag til Búnaðar-
félagsins megi ekki vera minna en
a. m. k. 300 þús. krónur á ári“.
t
Framsóknarflokkurinn. pess var
getið í síðasta blaði, að meiri
hluti framsóknarflokksins, sem
ekki greiddi stjóminni vantraust,
réði henni til að segja af sér. Til
frekari skýringar skal þess getið,
að það var allur gamli Framsókn-
arflokkurinn sem þetta gerði. Af
nýju mönnunum í flokknum aft-
us á móti ekki þeir þrír: Jón Sig-
urðsson, Magnús Kristjánsson og
Stefán Stefánsson.
-----o-----
Útfirí.
Kveðið um hnignun ljóðasmiðs:
Nú er dísin niðurlút,
nærri er andinn strandi.
Fólkið sér að fjarar út
fyrir landi á Sandi.
Ritstjóri:
Tryggvi pórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.