Tíminn - 16.04.1921, Blaðsíða 2

48
T 1 M I N N
hlutafólag
heldur aðalfund sinn 26. júní þ. á. Dagskrá samkvæmt 13. grein fé-
lagslaganna.
ísafirði 8. apríl 1921.
Stjórnin.
Eins og undanfarin ár, verður inntökupróf haldið fyrstu daga
næstkomandi skólaárs, 3. og 4. október.
Inntökuskilyrði:
1. Að þekkja orðflokkana og reglulegar beygingar í íslensku (sam-
kvæmt Litlu Móðurmálsbókinni Jóns Ólafssonar).
2. Að hafa lesið í dönsku einhverja lestrarbókina: Jón Þórarins-
sonar, eða Þorleifs og Bjarna, eða Steingríms, eða Jóns Ófeigs-
sonar.
3. Að hafa lesið 50 fyrstu kaflana í öeirsbók eða sem því svarar
í öðru.
í öllum málunum er heimtað að nemandi þekki orðflokka,
beygingar og kennimyndir (og kyn).
4. Að kunna 4 höfuðgreinar (saml., frádr., margf. og deiling) í
heilum tölum, brotum (og tugabrotum).
5. Gott siðferði.
6. 16 ára aldur (minst).
I hvoruga deild fær neinn inntöku, sem hefir næman sjúkdóm.
Allar umsóknir um upptöku eiga að vera skriflegar og sendast
form. skólanefndar eða skólastjóra.
Reykjavík, 15. apríl 1921.
Jón Sivertsen.
Islensk eða dönsk
yerslun.
það mun ekki vera margt sem
menn eru jafnsammála um og það,
að það hafi verið eitthvert
stærsta sporið sem íslendingar
hafa stigið á leiðinni til efnalegs
sjálfstæðis, er þeir náðu verslun-
inni að miklu og mestu leyti í sín-
ar eigin hendur. Er þetta svo auð-
sær sannleikur, að ekki gerist þörf
nánari rökstuðnings.
Jafnsammála eru menn um hitt,
að þá væri um stórkostlega hættu-
lega afturför að ræða ef aftur færi
nú að síga undan brekkunni, þ. e.
ef atvikin réðu því nú, að versl-
unin færi aftur að dragast úr
höndum íslendinga og í hendur út-
lendinga.
En þeir menn, sem best þekkja
til, vita það, að nú sem stendur
vofir hættan yfir, að þetta verði,
og það er þegar orðið í nokkrum
stýl.
Ástæðan til þess er auðsæileg
þeim sem gera sér nánari grein
fyrir núverandi fjárhagsástandi
Islands.
það er liðið nálega ár síðan Is-
landsbanki hætti að geta „yfir-
fært“ fé til útlanda nema mjög
takmarkað. það er svo komið, að
nálega allir íslenskir kaupsýslu-
menn eru í stökustu vandræðum
um að fá erlendan gjaldmiðil.
Mikill meiri hluti þeirra getur því
sumpart alls ekki, og sumpart
ekki nema að sáralitlu leyti greitt
ándvirði þeirra vara, sem þeir
vildu flytja inn, og fá því ekkert
eða sem ekkert keypt af útlend-
um vörum.
Um útlendu verslanirnar horfir
þetta alt öðru vísi við. þær hafa
ávalt fengið rekstursfé sitt að
mestu eða öllu leyti frá útlöndum.
þær fá það enn og þar með nægi-
legan erlendan gjaldeyri. þær eru
því ekki í sömu vandræðunum og
íslensku kaupsýslumennirnir.
það er á vitorði allra kunnugra
manna hér í bænum, að nú ágerist
meir og meir innflutningur til
hinna útlendu, sérstaklega dönsku
verslana. þær fá fullfermi í flest-
um skipum, sem til landsins koma,
en Islendingarnir sára lítið.
það eru sárafáar verslanir, aðr-
ar en Samband íslenskra sam-
vinnufélaga, sem nokkuð verulega
geta hamlað upp á móti þessu.
Hver bót verður á þessu ráðin?
fastinÉÉiiij H ild.
Tvö þingskjöl, snertandi frv. til
laga um stofnun Ríkisveðbanka
íslands, hafa verið lögð fram í
neðri deild þessa dagana, og eru
bæði þess eðlis, að ef þingdeildin
tæki þau til greina, væri fast-
eignabankinn úr sögunni að þessu
sinni. Sá er þó munur á þessum
tveimur skjölum, að annað þeirra,
frá Jóni A. Jónssyni og Pétri
þórðarsyni, stefnir með fullum
vilja höfundanna að því, að drepa
málið, en hitt skjalið, frá Jóni þor-
lákssyni, stefnir að vísu að því
sama, en að því er virðist án vilja
höfundarins. þar er um breyting-
artillögur að ræða, er tillögumað-
ur sjálfsagt hefir ætlast til að
yrðu til bóta frumvarpinu, en í
raun og veru stórskemma það,
svo að það er að minsta kosti
mjög efasamt, hvort tiltækilegt
þætti að byrja á bankanum fyr en
búið væri með nýjum lögum að
bæta úr þeim skerndum á frum-
varpinu, er breytingarnar hefðu í
för með sér, ef þær yrðu sam-
þyktar.
Nefndarálit Jóns A. Jónssonar
og Péturs ræður eindregið til að
fella frumvai-pið. Aðalástæðan er
sú, að Ræktunarsjóðurinn, ef hann
væri lagður til bankans sem stofn-
fé, gæti eigi haldið áfram að veita
jafnódýr lán til jarðræktar og
Bótin getur ekki verið önnur en
sú, að koma aftur á eðlilegum fjár-
hagsskiftum milli Islands og út-
landa, þ. e. að eðlilegar „yfirfærsl-
ur“ peninga hefjist á ný milli
bankanna íslensku og erlendra
banka.
Og það er ekki nema ein leið
sem sjáanleg er til þess að það
takist, og hún er sú: að landið
kaupi íslandsbanka, rétti fjárhag
hans, og neyti þess að koma alls-
herjar-skipulagi og góðu samstarfi
á bankamál sín.
Með öðrum orðum:
Vörnin gegn þeirri stórkostlegu
afturför, að verslun Islands drag-
ist aftur að miklu leyti í hendur
útlendinga, er sú, að landið kaupi
íslandsbanka.
----o----
llm siiÉijðl Breta.
Hér á landi er allstór flokkur
manna, sem vill láta samvinnufé-
lög greiða gjöld til almennra
þarfa, bæði útsvör og tekjuskatt
til landssjóðs, eftir veltu. Og í
kaupstöðunum er þessari reglu
fylgt hiklaust. Samkvæmt þessu
má hér í Reykjavík leggja jafn-
hátt útsvar á kaupmann, sem sel-
ur aðflutta vöru fyrir 100 þúsund
krónur og græðir fyrir utan rekst-
urskostnað 25 þús., eins og á
kaupfélag, sem hefir sömu veltu,
en afhendir vöruna félagsmönn-
um sínum með sannvirði. Vita-
skuld er þetta frámunalegt rang-
læti. Og þetta ranglæti verður enn
átakanlegra, ef litið er á, hversu
voldugasta nábúaþjóðin stendur
okkur framar í þessu efni.
Samvinnustefnan er sprottin
upp í Englandi. Elstu kaupfélögin
þar eru nær því 80 ára gömul.
Litlu eftir að félagsskapur þessi
byrjaði, samþykti enska þingið
lagabálk um samvinnufélög
(1852). Og inn í þann lagabálk
var sett ákvæði, sem staðið hefir
í meira en hálfa öld, að samvinnu-
félög skyldi ekki greiða tekjuskatt
til ríkisins, hvorki af verslun fé-
lagsmanna, eða af sjóðum þeirra.
Aftur á móti hafa ensku félögin
jafnan greitt fasteignaskatta bæði
til ríkissjóðs og sveitar. Hefir
þessi lausn á málinu gefist prýði-
lega. Félögin hafa dafnað í skjóli
eðlilegrar lagaverndar. þrætur
eins og útsvarsmál félaganna hér
á landi, hafa ekki þekst í Eng-
landi. Á allra síðustu árum hafa
kaupmannasinnar þar í landi lát-
hann gerir nú. Nefndarálitið telur
„fyrsta skilyrðið til jarðræktar-
starfsemi hagkvæmar lánveiting-
ar með lágum vaxtakjörum". þess
vegna sé nauðsynlegt að láta
Ræktunarsjóðinn starfa éins og
hann hefir gert, og efla hann með
lántökum erlendis, þó að ríkið
tapaði á því, að greiða hærri vexti
fyrir lánsféð, en lántakendur
greiða sjóðnum. þessir þingmenn
virðast þannig álíta, að jarðrækt-
arstarfsemi geti alls ekki borgað
sig. Fyrsta skilyrði hennar sé að
fá gjafafé úr ríkissjóði, því að lán
með lægri vöxtum en annars ger-
ist um jafntrygð lán á sama
tíma, eru ekkert annað en gjöf,
styrkur af almannafé.
Ef þetta væri nú rétt skoðun,
þyrfti ekki að gera sér háar von-
ir um ræktun landsins úr þessu,
þar sem þessir tveir háttv. þing-
menn eru búnir að sýna mönnum
fram á, hvílík fjarstæða það sé,
að hugsa til jarðræktar án þess
að fá féð að nokkru leyti gefins.
En sem betur fer er þetta ekk-
ert annað en vitleysa. Skynsam-
lega unnar jarðabætur hér á landi
borga sig vel, stundum svo vel,
að þær gefa 10 peninga fyrir einn.
En til óskynsamlegra jarðabóta á
ríkið ekki að stuðla, hvorki með
gjafafé úr Ræktunarsjóði, eða á
annan hátt.
þetta vita bændur líka mjög vel.
Annars væri jarðræktin ekki
ið meir til sín heyra. En svo er
þeim þungt fyrir fæti, að fulltrúar
kaupmanastefnunnar í skatta-
nefnd þeirri, sem fjallaði um mál-
ið í fyrra, komast þannig að orði,
að þeir fallist alls ekki á þann frá-
leita hleypidóm, að tekjuafgangur
í samvinnufélagi, sem myndast
við skifti félagsmanna, og er út-
borgaður þeim, sé gróði félagsins
og geti verið skattstofn. Eri það
sem enskir kaupmannasinnar
telja fráleitan og barnalegan
hleypidóm, telja stallbræður
þeirra á Islandi háleita visku.
Einstaka þingmenn álíta ó-
heppilegt að setja skattaákvæðin
komin það áleiðis hér á landi sem
hún er, þrátt fyrir fjárskort og
ýmsa erfiðleika. Bændur eru ekki
svo heimskir hér á landi fremur
en annarsstaðar, að þeir eyddu fé
sínu í fyrirtæki, sem gæti ekki
skilað fénu aftur með vöxtum og
vaxtavöxtum. Eða er nokkur þing-
maður svo bamalegur að ímynda
sér, að ódýru lánin úr ræktunar-
sjóði hafi átt nokkurn teljandi
þátt í þeim jarðabótaframkvæmd-
um, sem þrátt fyrir alt hafa átt
sér stað hér á landi? það munar
áreiðanlega lítið meira um þau, en
munar um einn dropa í hafinu.
Skortur á nægu lánsfé, með
hagkvæmum afborgunarkjörum
stendur jarðræktinni fyrir þrif-
um, miklu fremur en skortur á
sérstaklega ódýru fé eða gjafafé.
þess vegna kæmi Ræktunarsjóður-
inn að miklu meira gagni fyrir
jarðræktina sem stofnsjóður í
fasteignabanka, með því að nota
hann til tryggingar margfaldri
upphæð lánsfjár, með venjulegum
fasteignalánskjörum, heldur en
með því að úthluta úr honum smá-
upphæðum, með lágum vöxtum,
til fáeinna manna í landinu, eins
og nú er gert. þetta hafa menn
líka skilið rétt á fyrri þingum, því
að þá hefir verið talið sjálfsagt
að leggja einmitt Ræktunarsjóð-
inn, einn meðal annara sjóða, til
fasteignalánsstofnunar fyrst og
fremst fyrir landbúnaðinn.
inn í samvinnulögin. Vilja láta
þau bíða endurbóta á sveitar-
stjórnarlögunum o. s. frv. þetta
mun stafa af athugaleysi og ó-
kunnugleika. það sem ensk lög-
gjöf hefir látið sér sæma að lofa
að standa óhreyfðu í 70 ár, getur
tæplega frá „parlamentarisku“
sjónarmiði, verið sú goðgá, að al-
þingi sé ósamboðið að fylgja for-
dæminu. Skattaákvæðin eiga vit-
anlega að vera í samvinnulöggjöf-
inni fyrst og fremst, og vera tek-
in þaðan upp í aðra lagabálka,
sem snerta fjármál landssjóðs og
bæjarfélaga. þetta hafa Bretar
fundið og hagnýtt sér. Sennilegt
önnur ástæða gegn bankanum í
nefndaráliti minni hlutans er sú,
að vaxtabréf bankans mundu ekki
seljast, því að hér á landi sé ekki
markaður fyrir slík bréf. Löngun
íslendinga til bankavaxtabréfa-
kaupa hafi aldrei verið mikil, o. s.
frv. Ef þingið skyldi komast að
sömu niðui’stöðu nú, þá er það
leiðinlegt, að það skyldi ekki sjá
þetta fyrri. En það stafar sjálf-
sagt af því, að Jón A. Jónsson og
Pétur hafa eigi fyrri en nú haft
tækifæri til þess að fræða þingið
í fjármálaefnum. Áður hefir þing-
ið altaf verið að heimta lánsstofn-
un, sem einmitt ætti að útvega sér
veltufé með sölu vaxtabréfa. En ef
þingmenn hefðu séð það strax,
að slík leið væri ófær, eins og
minni hlutinn í nefndinni segir,
þá væri ekki sá skaði skeður, að
búið er að verja fé og fyrirhöfn
til undirbúnings lánsstofnunar á
þeim grundvelli, er fyrri þing
hafa talið álitlegastan. þá hefðu
menn aldrei hugsað hærra en það,
að beita fyrir sig nokkur hundruð
kr. lánum úr Ræktunarsjóðnum
sem aðallyftistöng búnaðarbóta og
framfarafyrirtækja í landinu,
eins og þingm. Mýramanna og
Isafjarðarkaupstaðar virðast álíta
hið eina skynsamlega.
En hvaðan hafa þessir háttv.
þingmenn vissuna fyrir því, að
vaxtabréf eigi svona sérstaklega
illa við íslendinga, fremur en aðra
er, að nokkurt samband sé milli
þess, að löggjöfin enska hefir ver-
ið svo víðsýn og frjálslynd, og að
samvinnustefnan hefir meir áork-
að til góðs fyrir þjóðina, heldur
en í nokkru öð:ru landi.
----o---
Á víð og dreíf.
Dönsk og íslensk löggjöf.
íslensk lagagerð hefir á síðari
árum að mjög miklu leyti verið
háð dönskum fordæmum. Engin
erlend löggjöf hefir haft nándar
nærri þau áhrif hér á landi, eins
og löggjöf Dana. þó er ein undan-
tekning. Stjómin leggur fram
frumvarp um tekjuskatt. Sam-
kvæmt því yrðu samvinnufélög á
íslandi að greiða alt að því fjórða
hlut árlega af framlagi í varasjóð.
það myndi þýða það, að félögin
mynduðu enga varasjóði. En í
Danmörku eru sjóðir samvinnufé-
laganna algerlega undanþegnir
skatti, af því að það er álitið, að
þau séu til vegna almenningsheilla,
og í raun og veru opinber eign. Og
í Danmörku ráðast engir menn á
þetta skattfrelsi sjóðanna, nema
allra þröngsýnustu hægri menn-
irnir. Radikali flokkurinn, bænd-
urnir og verkamenn standa þar
allir á verði um það að löggjöfin
misbjóði ekki samvinnufélögun-
um. Úr því að það er siður að
hafa Dani til fyrimiyndar um
flest í löggjöfinni, er síst ástæða
til að víkja frá fordæminu, þó að
hagsmunir einhverra kaupmanna
komi til greina.
Seðlafrumvarp stjórnarinnar.
Jón Magnússon lætur sér á
sama standa þótt molduð séu
frumvörp hans, flest eða öll. Tal-
ið er að honum muni þó þykja eft-
irsjón í einu. En það er líka það
frumvarpið, sem beinlínis er
hættulegt landi og lýð. Um önnur
stjómarfrumvörp, t. d. menta-
skólabreytingamar, sóttvamar-
læknirinn o. s. frv. má segja, að
þau væru heimskuleg eða óþörf.
En um seðlafrumvarpið verður
varla kveðinn upp svo vægur dóm-
ur.
Stjórnin leggur til að leyfa Is-
landsbanka tvenn hlunnindi. Að
auka hlutaféð um helming, og að
skila af sérseðlafúlgunni á tæpum
15 árum. Ef leyfð væri hlutafjár-
aukning, yrði því nær ómögulegt
að kaupa bankann og koma hon-
menn? Á reynslu getur það álit
ekki verið bygt, því að það er enn
óreynt, hvernig vaxtabréf seldust
hér, ef jafn ötullega væri unnið
að útbreiðslu þeirra og sölu eins
og tíðkast um samskonar bréf í
öðrum löndum. Hér hefir aldrei
enn verið reynt að vekja eftirtekt
almennings á bankavaxtabréfum,
svo að heitið geti. Varla einu
sinni hægt að segja, að fólk hafi
verið frætt um, að slík bréf væru
tií, því síður að bréfin hafi verið
fáanleg nema með mikilli fyrir-
höfn, og aðeins á fáum stöðum á
landinu. pá fyrst, þegar úr þessu
verður bætt, getur reynslan skorið
úr því, hvort vaxtabréf em seljan-
leg hér eins og í öðrum löndum,
eða hvort íslendingar eru með
þeim ósköpum fæddir, að hatast
við alla slíka pappíra.
En þó að svo skyldi reynast, er
ekki vonlaust um að selja íslensk
vaxtabréf í öðrum löndum. Að
vísu væri það sjálfsagt ekki hægt
nú sem stendur, en þeir tímar
koma fyr eða síðar, að engin goð-
gá væri að hugsa sér slíkt, og þá
gengur salan áreiðanlega því bet-
ur, sem stofnun sú, er gefur út
vaxtabréfin, er eldri og reyndari,
svo að hægt sé að sýna fram á,
að hún hafi staðist að minsta
kosti nokkurn reynslutíma, og
ekki borið á öðru en að alt sé
tryggilega útbúið.