Tíminn - 10.09.1921, Qupperneq 1

V. ár.
Hlutakaupin í
r
Islandsbanka.
i.
Hann hlóð upp hvern torfgarð,
þótt tyldi’ ekki neitt
af tildrinu meinfúna’ og illa.
Flest störf lians og ræða var rústa-
verlt eitt,
tómt ramb við i skörðin að fylla.
St. G. St.
Rústaverk, frá upphafi til enda,
hefir öll framkoma landsstjórnar-
innar og blaðs hennar verið í Is-
landsbankamálinu.
Hefir þó aldrei keyrt eins um
þvert bak og í Morgunblaðinu á
þriðjudaginn var. Greinarhöfund-
ur sá kallast „Kunnugur“. Hann
leggur á tæpara vað en sennilega
hefir nokkurntíma verið lagt í rit-
deilu um opinbert mál á íslandi.
Hann dirfist að vitna í þingtíðind-
in máli sínu til stuðnings, en hlýt-
ur þó að vita að þingtíðindin er
bók sem allur almenningur á ís-
landi á aðgang að og getur því les-
ið það þar svart á hvítu að höf.
fer með ósannindi.
Aðalefni þessarar Morgun-
blaðsgreinar er að mótmæla því
sem sagt var í síðasta tbl. Tímans
að það hefði verið tillaga Fram-
sóknarflokksins á þingi að það
yrðu eingöngu hlutfallskosnir full-
trúar af hálfu alþingis, sem fram-
kvæmdu rannsóknina á íslands-
banka, yrði að því ráði horfið að
landið keypti hluti í bankanum.
„Sá kunnugi“ leyfir sér þá ó-
heyrðu frekju að fullyrða að Tím-
inn segi „alveg öfugt frá þessu“,
og „snúi alveg við réttu og röngu“.
Er nú hérmeð skorað á þá les-
endur þessarar Morgunblaðsgrein-
ar, sem þessi orð lesa, að fletta
upp í Alþt. 1921 á bls. 1498 og lesa
þar 623. þingskjalið, og geta þeir
þá sannfært sig um hin beinu ó-
sannini, sem þessi „kunnugi“ mað-
ur leyfir sér að bera fram.
pett* þingskjal er tillaga til
þingsályktunar um skipun fjár-
málanefndar og var borin fram í
sameinuðu alþingi.
Flutningsmenn eru níu. þeir eru
allir flokksmenn Framsóknar-
flokksins — yfirgnæfandi meiri
hluti flokksins. það eru þessir
þingmenn: Einar Árnason, Sveinn
Ólafsson, Stefán Stefánsson,
Gunnar Sigurðsson, Guðmundur
Ólafsson, Eiríkur Einarsson, þor-
leifur Jónsson, Sigurður Jónsson
og þorsteinn M. Jónsson. þetta eru
allir þingmenn Framsóknarflokks-
ins sem voru á þingi fyrir síðustu
koshingar, og þrír að auki sem
gengu í flokkinn á síðasta þingi.
f tillögunni er það lagt til að
sameinað alþingi kjósi með hlut-
bundnum kosningum þrjá menn í
fjármálanefnd. Síðan er verkefni
nefndarinnar ákveðið í tillögunni,
og segir þar meðal annars svo:
Ef gerðar verða ráðstafanir á
þessu ári til að landið eignist hluti
í íslandsbanka, skal nefndin
rannsaka allan hag bankans“ o.
s. frv.
Sjá menn nú svart á hvítu hvor
fér með satt mál, Tíminn eða sá
,,kunnugi“ í Morgunblaðinu.
Unmiæli Tímans eru bókstaflega
sönn. Yfirgnæfandi meiri hluti
Framsóknarflokksins bar fram
þessa tillögu að þrír menn hlut-
fallskosnir af alþingi önnuðust
rannsóknina á fslandsbanka.
Reykjavík, 10. september 1921
37. blað
Öllum þeim sem heiðruðu minningu fóstursonar og fóstbróður okkar,
Hallgríms sáluga ísakssonar, og sýndu okkur hluttekning við fráfall hans,
vottum við innilegt þakklæti. Sérstaklega þökkum við þeim vinum hans
sem reist hafa legstein á gröf hans.
Húsavík, 1. ágúst 1921.
Vilhjálmur Guðmundsson, Helga ísaksdóttir,
María Vilhjálmsdóttir, Óli Vilhjálmsson, Guðmundur Vilhjálmsson.
Sá „kunnugi“ stendur eftir sem
opinber ósannindamaður — vísvit-
andi ósannindamaður svo framar-
lega sém hann er „kunnugur“.
Hálfan sannleika segir höf. þar
sem hann vitnar í það að fjórir af
Framsóknarflokksmönnum fluttu
efri-deildar-bankafrumvarpið, sem
öðruvísi kvað á um rannsóknina.
En honum mun vel kunnugt um
það, að þeir gerðu það fyrst og
fremst í því skyni að koma skrið
á málið, en ekki til þess að koma
fram með endanlegar tillögur.
þeir sáu það síðar að á þann hátt
var ekki nógu tryggilega um rann-
sóknina búið og báru því fram of-
angreinda tillögu um skipun fjár-
málanefndar.
það var landsstjórnin sem, ná-
lega með ofbeldi, hindraði það, að
slík tryggileg rannsókn færi fram.
þá var það að meiri hluti þingsins
mótmælti gerræði hennar með því
að neita að kjósa rannsóknar-
nefndina.
Ilvað verður henni nú næst fyr-
ir landsstjórninni, eða þessum
skjaldsveini hennar, er þessi ó-
sannindi eru hrakin fyrir henni
iheð sjálfum þingtíðindunum ?
Sennilega ráðið gamla, sem Kletta-
fjallaskáldið hefir líka kveðið um:
„þó sannindi einföld í samhengi
máls
sé sýnd, á hún ráð það sem styður.
En það er: að verja sig viti sín
sjálfs
og vægðarlaust hrópa það niður.“
II.
I niðurlagi þessarar Morgun-
blaðsgreinar fer sá „kunnugi“
ýmsum orðum um skoðanir þeirra
manna sem að Tímanum standa í
bankamálinu. par sem höf. hefir
leyft sér svo óskjallega meðferð á
þingtíðindunum, kemur engum
það á óvart þótt honum verði á
enn „hneikslanlegri sambúð við
sannleikann“ þegar hann fer að
tala um skoðanir mótstöðumann-
anna. Ummæli hans um það efni
hafa viðlíka gildi og biblíuskýring-
ar eftir eina alkunna pei’sónu.
þeim „kunnuga“ hefir þótt það
nauðsyn mikil að færa eitthvað til
verra vegar skoðanir Tímans í Is-
landsbankamálinu, því að þær
skoðanir hafa átt að fagna ótví-
ræðum stuðningi almennings. þær
skoðanir hafa ennfremur verið svo
skýrar að ekki hefir orðið um vilst.
Alveg það mótsetta hefir átt við
um stefnu landsstjórnarinnar.
Hún hefir yfirleitt ekki verið önn-
ur en sú að styðja af alefli hina
erlendu hluthafa bankans, hvað
sem liðið hefir hag Islands.
Tvö atriði hafa verið rauði þráð-
urinn í stefnu Tímans.
Hið fyrra:
að íslandsbanki kæmist í hend-
ur íslendinga úr höndum hinna út-
lendu auðmanna, sem undanfarið
hafa stjórnað honum. — Lands-
stjórnin, eða meiri hluti hennar a.
m. k., var þessu alveg mótfallin og
barðist á móti meðan hún gat.
Hið síðara:
að fulltryggileg rannsókn væri
gerð á bankanum áður en landið
tæki hluti í honum, þannig að vist
væri að hagur landsins væri að
fullu trygður. — Landsstjórninni
tókst að hindra þetta og þess
vegna gerir Tíminn kröfu til ann-
ars af tvennu:
að málinu verði ekki endanlega
ráðið til lykta fyr en á næsta þingi,
eða
að hlutirnir sem keyptir verða
verði forgangshlutir. *
Skilur það hvert mannsbarn að
hér er um hið fylsta samræmi að
ræða. þess er krafist og þess eins,
að hagur íslands sé að fullu trygð-
ur gagnvart erlendum auðmönn-
um.
III.
Síðan þessi umrædda Morgun-
blaðsgrein kom- út, hefir mönnum
hér í bænum orðið mjög skraf-
drjúgt um það hver hannn muni
vera þessi „Kunnugur", sem
greinina skrifaði., Er það af þeirri
orsök einkum, að þeir menn sem
glöggastir eru að þekkja rithátt
manna, fullyrða það að þeir þekki
fingraför sjálfs forsætisráðherr-
ans á greininni. Óneitanlega er
hann „kunnugur“ þessu máli.
Tíminn vill ekki um þetta full-
yrða, þó að hitt sé fullvíst að sam-
bandið er afarnáið milli forsætis-
ráðherrans og Morgunblaðsins.
Og hér er um mál að ræða sem for-
sætisráðherranum hefir virst vera
afarsárt um — sem eru hagsmunir
hinna erlendu hluthafa íslands-
banka.
Vitanlega verður þetta aldrei
fullsannað. Og engu máli skiftir
þótt Morgunblaðið lýsi einhverju
yfir. En alvarlegt mál væri það ef
æðsti valdsmaður landsins um-
gengist þingtíðindin á þann hátt
sem þessi greinarhöf. hefir gert.
það væri ærið nóg að blað stjórn-
arinnar skuli hafa leyft slíkri
grein rúm.
---o----
Merkisrit
Jakob Jóh. Smári: íslensk
setningafræði, gefin út með
styrk af Sáttmálasjóði Há-
skóla Islands. Bókaverslun
Ársæls Árnasonar. Reykja-
vík MCMXX. Prentsmiðjan
Acta. 8 bl. bvot; IVX279X
X bls.
Sjálfsag-t hefir flestum, sem
hafa áhuga á íslenskum málfræði-
efnum eða gaman af þeim, þótt
vænt um það, þegar Jakobi Smára
var veittur styrkur til samningar
íslenskrar setningafræði, því að
tilfinnanlegur skortur hefir verið
á ritum, sem veitt gætu fróðleiks-
fúsum mönnum nokkra heildar-
lega fræðslu um íslenskt orðalag,
einkenni þess og eðli. Á íslensku
hefir ekki verið að finna meira en
stutt ágrip helstu frumatriða setn-
ingafræðinnar í kenslubókunum að
eins til þess að kenna mönnum
deili á setningafræðilegum hug-
tökum eða vara menn við útlensku-
kendum orðatiltækjum, þegar frá
er skilin hin stutta Málsgreina-
fræði Bjarna Jónssonar, sem sjálf-
sagt hefir orðið öllum, sem í hana
hafa náð, til mikilla og hollra nota,
og svo smáádrepur um einstök at-
riði hér og hvar, helst í ritdómum
og öðrum umvöndunargreinum.
Hin einu rit, sem til nokkurrar
hlítar hafa fjallað um setninga-
fræði íslenskunnar, eru rituð á er-
lendum málum af erlendum mönn-
um og því mjög fáséð flestum ís-
lendingum og fást auk þess ein-
göngu við fornmálið. En íslenskan
er meira en fornmálið, og því má
segja, að þrátt fyrir það, þótt
nokkur not megi hafa af þessum
bókum, hafi verið brýn þörf á
góðri, ítarlegri og handhægri setn-
ingafræði, er fjallaði um tunguna
í heild sinni að fornu og nýju. Og
nú er hún fengin.
Fullkomna setningafræði má
semja á tvennan hátt, annaðhvort
svo sem lýsing á orðaskipunarlög-
um málsins, að svo miklu leyti sem
þau eru í samræmi við þá hugsjón,
sem fyrir höf. vakir um fullkomið
og fagurt orðalag, eða þá svo sem
lýsing málfarsins eins og það kem-
ur í ljós við hlutlæga rannsókn.
Jakob hefir valið síðari aðferðina,
enda er hún fremur í samræmi við
núlega vísindastefnu, en tekur þó
tillit til hinnar, og vinnur hann
með því tvent í senn, að semja í
eitt vísindalegt rannsóknarrit og
hagnýtt kenslurit. Til þess, að leik-
ir menn geti jafnt haft bókarinn-
ar not sem lærðir, gerir hann fyrst
ljósa grein fyrir hinum setninga-
fræðilegu hugtökum, og síðan
greinir hann í inngangi frá þeim
ritháttum, sem mest ber á í bók-
mentunum, og lýsir muninum á
þeim, og síðan kemur aðalefni bók-
arinnar, hin eiginlega setninga-
fræði íslenskunnar, skift í XV.
kapítula eftir hinum setninga-
fræðilegu meginatriðum. Eru þar í
181 grein orðuð lögmál þau um
notkun og skipun orða og setn-
inga, er höf. hefir fundið við rann-
sókn sína, og færðar sönnur á þau
með dæmum úr töluvert á annað
hundrað íslenskum ritum frá ýms-
um tímum alt á milli Ara fróða og
Halldórs frá Laxnesi; jafnframt
eru tekin ýms dæmi rangrar eða
ófagurrar orðaskipunar og bent á
lýtin til viðvörunar ófróðum mönn-
um.
Bókin nýtur þess, að höfundur
hennar er, eins og raunar flest
skáld að meira eða minna leyti,
málfræðingur að eðlisfari, enda
má segja, að samning hennar hafi
tekist afbrigðavel. Höf. hendir
það hvergi, sem útlendingar hafa
of oft steytt á, að gera lítilsháttar
vangá eða vankunnáttu höfundar
í orðaskipun að allsherjar-reglu og
auka svo ritið með einskisverðum
undantekningarreglum og útúr-
dúrum, né in heldur, að hann geri
sér far um að amast að óþörfu við
því, sem breyst hefir og bæst við
síðan á hinni fornu gullöld máls-
ins til þess að gera það liðugra,
eða því fornlegu, sem enn helst til
þess að gera það þróttmeira, og
virðist rata þar svo vel meðalhóf-
ið, að trauðla verði betur gert. þó
er þar hið eina, sem eg hefi út á
ritið að setja hið innra, er hann
varar við notkun eignarfalls tilvís-
unarfornafnanna er og sem. Slíkt
er með öllu ástæðulaust, því að
bæði er hún enn til í alþýðu-tal-
máli („. .. .kona, sem systir henn-
ar býr fyrir norðan“, „hét hann
ekki Guðmundur, maðurinn, sem I
þú ert dóttir hans?“) og nýju rit-
máli („. .. vísa sú, er þessi er fyrri
helmingur hennar“, Skí. og nokkr-
ir staðir í Isl. skemtanir o. s. frv.)
og auk þess verður stundum alls
ekki hjá henni komist, og er þá
hætta á, að menn neyðist til að
nota eignarfall af spumarfornafni
í staðinn, sem er sýnu verra („. ..
Tómas Sæmundsson, hvers. minn-
ingu allir blessa“, G. M. í Lögr.) ;
samsíða aðalsetning, sem höf. ráð-
leggur að nota í staðinn, myndi
ekki nærri ávalt ná fullkomlega
hugsun tilvísunarsetningarinnar
og að minsta kosti aldrei þeim blæ
hennar, sem leiðir af tilvísunar-
sambandinu, (sbr. § 125, a). það,
að menn hafa á síðari tímum sneitt
hjá því að nota þetta eignarfall í
riti, stafar sennilega bæði af ó-
glöggheyrni manna á daglegt mál-
far alþýðu, sem notar það hiklaust,
hvenær sem hugsunin krefst, og
af misskilnings-ótta við, að það
færi í bága við eðli tungunnar að
bæta persónufornafni eða ábend-
ingarfornafni í eignarfalli við til-
vísunarfornafnið á þeim stað í
setningunni, sem eignarfallið
myndi vera á í tilsvarandi aðal-
setningu, en því fer fjarri, því að
þetta er sýnilega náskylt notkun
bráðabirgðafrumlagsins og fleiru
slíku, sbr. og § 125, 3) aths., og §
127, d) o. v. Virðist mér miklu
fremur þörf á að kenna notkun
þessa eignarfalls, en vara við því.
Ytri frágangur bókarinnar er
því miður ekki nærri svo góður,
sem vert hefði verið, verðið sýnist
hefðu getað leyft og búast hefði
mátt við frá nýrri prentsmiðju, en
um slíkt er víst of seint að sakast
héðan af, og er ekki heldur eins
dæmi. h. h.
----o---
Lántakan.
Ekki eitt einasta orð hefir
heyrst fi’á landsstjórxnnni, eða
stjórnarblaðinu um lánskjör enska
miljónalánsins. Eftir fregnum
blaðsins er þó alllangur tími liðinn
síðan lánið var tekið.
Áskorunin til stjórnar og stjórn-
arblaðs um að birta lánskjörin er
hérmeð endurtekin. Almenningur-
inn á fulla heimting á því að fá
að vita það með hvaða kjörum tek-
ið er langstærsta lánið sem enn
hefir verið tekið fyiár íslands
hönd.
Dragist það enn lengi að hið
sanna sé birt, er mjög hætt við
því að almenningur leggi trúnað á
þær lausafregnir sem gengið hafa
um lánskjörin.
Sé um veruleg afarkostakjör að
ræða, græðir landsstjórnin ekkert
á því að leyna þeim. þegar á þing
kemur, getur stjórnin hvort sem
er ekki komist hjá því að segja alla
söguna.
I lýðfrjálsu landi eiga borgar-
arnir kröfu til að fá að vita svart
á hvítu hvernig þeim er stjórnað.
Tíminn væntir þess fastlega, að
geta flutt ábyggilegar fregnir um
lánskjörin um næstu helgi.
----o——
Staka.
Feyskin eru förin hvolfd,
fyr sem áttu slag við Svold,
liggja hulin leir og mold,
Lögrétta og ísafold.
v