Tíminn - 29.10.1921, Qupperneq 2

128
T 1 M I N N
Satt má í salti
ligáJa.
í 24. tbl. Tímans þ. á. stendur
nafnlaus grein með yfirskrift
„Sláturfélag Suðurlands“. pó að
blaðið lýsi greinarhöfundi vitan-
lega ekki nánar en svo, að telja
hann „mjög merkan mann Slátur-
félags Suðurlands", þá get eg þó
fyllilega ráðið í, að það er herra
Vigfús Guðmundsson fyrverandi
stórbóndi í Haga, en nú búsettur í
Reykjavík, sem fundið hefir köll-
un hjá sér til að rita þetta grein-
arkorn,
Sennilega hefir V. G. reiknað
það þannig út, að greinin bæri
meiri árangur en ella, ef hann léti
þar e k k i nafns síns getið. Vil eg
nú biðja Vigfús að virða það á
betri veg, að eg hefi til þessa ekki
nent að hugsa um að svara.
Vigfús gerir meðal annars að
umtalsefni tvær tillögur, er fram
komu á deildarstjórafundi Sf. Sl.
að þjórsártúni 29. apríl síðastl.
Andmælir hann sérstaklega því, að
afnema ákvæði félagslaganna um
sérstaka ' framkvæmdarnefnd,
vegna ýmsra vandastarfa, er sú
nefnd hafi ætíð með höndum fyrir
félagið.
Ekki þarf nú að gera þetta
greinarkorn Vigfúsar að umtals-
efni fyrir þá sök, að andmæli hans
gegn því, að afnema framkvæmd-
arnefndina, hafi haft áhrif, því að
tillagan var samþykt með öllum
greiddum atkvæðum á síðasta að-
alfundi Sf. Sl.
Vigfús telur, að mörgum bænd-
um muni ókunnugt um ýmsa starf-
semi félagsins og framkvæmdar-
nefndar í þágu þess. Má vel vera
að svo sé. En þess ber þó að geta,
að sumir af þeim mönnum, er
þessum atriðum réðu til lykta,
hafa haft vandasömustu störfun-
um að gegna fyrir Sf. Sl. frá byrj-
un þess og til þessa, t. d. forstjóri
H. Th. og formaður Á. H., svo
þeim mönnum munu þó ekki störf
félagsins tiltakanlega ókunn.
Úrslit þessa máls befa þesg Ijós-
an vott, að félagsmönnum var það
Ijóst, enda þótt Vigfús sjái það
ekki, að framkvæmdamefnd er
ekki jafn nauðsynleg nú eins og
áður var. Meðan félagið var í
bemsku, var eðlilegt, að slík trygg-
ing þætti nauðsynleg. Nú er alt
öðru máli að gegna, þar sem for-
stjóri og formaður eru orðnir
Berklatarnir
og berklalögin nýju
eftir
G. Björnson landlækni.
pað eru nú rúm tuttugu ár síð-
an byrjað var að vinna gegn
berklaveikinni hér á landi, og ekki
því að leyna, að það er erfitt fyr-
ir mig ao hefja umræður um það
mál. Hvers vegna? það er af því,
sem berklanefndin okkar segir, að
eg hafi sjálfur átt harla mikinn
þáttinn í þeirri baráttu, ásamt fé-
lagsbræðrum mínum, íslenskum
Oddfellows.
því er jafnan þannig háttað, að
hver kynslóðin man betur í svip-
inn það sem byrjaði fyrir 200 ár-
um, en hitt, sem hófst fyrir20 ár-
um. Um það er ekkert að segja.
Verður svo að vera. Sný mér beint
að efninu, að berklaveikinni, okk-
ar þjóðar og allra þjóða mesta
sjúkdómsmeini. Samt sem áður get
eg ekki, má ekki byrja þetta mál
án þess að minnast á það ofurlít-
ið nánar, að baráttan gegn berkla-
veikinni var hafin hér á landi í lok
19. aldarinnar. þá var farið að
hafa orð á þvi, að þessi „hvíti
dauði“ mundi jafnbölvís hér á
landi sem í öðrum löndum álfu
vorrar. Var því að vísu lítill gaum-
ur gefinn í fyrstu. En þess var þó
ekki langt að bíða, að alþýða
störfunum þaulvanir. Félagssvæð-
ið hefir minkað að stórum mun,
kjötsala félagsins til útlanda er
nú að heita má úr sögunni, og hafa
allar þessar breytingar gert fram-
kvæmdamefnd óþarfa.
Um ástæður mínar fyrir því, að
vilja skifta um endurskoðendur,
þarf ekki að fjölyrða hér. Aðeins
skal þess getið, að eg sé enga þörf
á að sækja í fjarlæg héruð með
ærnum kostnaði, til þess starfs,
menn, sem þó að engu leyti eru til
þess færari heldur en aðrir, sem
nær eru. þykist eg mega fullyrða,
að t. d. V. G. sjálfur mundi vel
fallinn til þess, þótt ekki sé hann
kjötframleiðandi, enda tekur Ár-
nesingurinn, sem nú hefir störfin
á hendi, honum ekkert fram að
því leyti, enn sem komið er.
þá lýsir Vigfús megnri óánægju
sinni yfir því, hve Björn hreppstj.
Bjarnarson í Grafarholti hafi bor-
ið lítið úr bítum fyrir stjómar-
og framkvæmdamefndarstörf sín
fyrir Sf. Sl. lengi vel fram eftir ár-
unum. En aftur á móti virtist
hann all-önugur til félagsstjórnar-
innar fyrir það, að hún hafi greitt
B. B. óþarflega há laun fyrir þessi
trúnaðarstörf nú í seinni tíð (eftir
að öll vinna margfaldaðist í
verði!). Mun flestum þeim, er til
þekkja, skiljanlegar ástæður Vig-
fúsar að þessu.
Svo sem kunnugt er átti Vigfús
sæti í framkvæmdamefnd Sf. Sl.
um eitt skeið með B., en varð að
hætta þar störfum um líkt leyti og
laun B. hækkuðu. þetta skilst mér
vera óánægjuefni Vigfúsar. þess
skal og getið, að það var e k k i
stjórn Sf. Sl. sem ákvað laun B.
B. þegar hækkunin átti sér stað,
heldur var það B. B. sjálfur, sem
ákvað þau á aðalfundi félagsins,
með þeim ummælum til stjórnar-
nefndar: ja, þið skuluð ganga að
eða frá. Vigfúsi er því alveg óhætt
að snúa sér beint til B. B. með ó-
ánægju sína í þessu efni, en alls
ekki til annara. Máske sársauki
Vigfúsar í umræddu efni hefði
aldrei komið í ljós, ef B. B. hefði
verið hrundið úr framkvæmdar-
nefnd þegar hann fékk helmings
launahækkun? En það datt víst
engum stjómamefndarmanni í
hug. þó leyfir Vigfús sér að segja,
að nú vilji félagið ekki lengur
kannast við B. B.
Eg gengst fúslega við því, að eg
átti þátt í því að losa Vigfús úr
framkvæmdarnefnd Sf. Sl. En síð-
an það átti sér stað, hefi eg ekki
þekt hann fyrir sama mann, þá
manna vaknaði til umhugsunar
um það alvarlega mál. Og 1903
voru sett „lög um varnir gegn
berklaveiki“ (lög nr. 31, 23. okt.
1903), sem verið hafa í gildi til
þessa dags og ótvírætt komið að
miklum notum. Hvemig þau lög
voru til komin, má að svo stöddu
á sama standa.
þá er þess að geta, að öllum
varð ljóst um þær mundir, í upp-
hafi þessarar aldar, að ein okkar
mesta nauðsyn í baráttunni gegn
berklaveikinni, æskulífsins mesta
meini, myndi vera sú, að koma upp
hér á landi vönduðu heilsuhæli
handa brjóstveiku fólki. Berkla-
veikisnefndin minnist á lögin frá
1903, og segir því næst:
„En verulegt skrið komst þó
eiginlega ekki á málið, svo að al-
menningur hefjist handa, fyr en
með stofnun Heilsuhælisfélagsins.
Má því telja 13. nóvember 1906,
þegar ákveðið var að stofna félag-
ið, einhvern mesta merkisdaginn í
sögu baráttunnar gegn berklaveik-
inni á íslandi. — Aðalþakkir fyrir
það, að hafa hrundið málinu á
stað, eiga Oddfélagar I Reykjavík,
með Guðmund Bjömson landlækni
í broddi fylkingar.“
þetta eru nefndarinnar orð, og
það er af þessum ástæðum, mín
vegna og félaga minna, að eg vil
og verð að leiða það fram hjá mér,
að tala nánar um upptök og áfram-
hald berklavarnanna hér á landi,
alt að því er læknafélag íslands
er fundum okkar hefir borið
saman.
Eftir að eg varð þess var, að
fjöldi bænda á félagssvæðinu bar
ekki betra traust til Vigfúsar en
svo, að þeir töldu t. d. ómögulegt,
að hann gæti gert sig samþykkan
sanngjörnu verðlagi á þeirri vöru,
er hann yrði að kaupa handa sjálf-
um sér (var þar átt við kjötið),
leit eg svo á, sem hann ekki mætti
lengur vera í framkvæmdarnefnd
Sf. Sl., þrátt fyrir alla kosti hans
að öðra leyti.
Vigfús minnast á forstjóra Sf.
Sl. og fer lofsamlegum orðum um
mannkosti hans; er það síst of-
mælt, er hann segir um það. Og
sennilegt er, að Vigfús geti manna
best borið um það, að þolinmæði
H. Th. sé óbilandi. En að óþörfu
ætti hann ekki að reyna á það
aftur.
Vigfús undrar það, að tillögurn-
ar skuli hafa komið „frá einum
stærsta bóndanum austanfjalls og
miklum „spekúlant“ í þeirri stöðu,
sem láti sér ekki smámuni fyrir
brjósti brenna“.
Hefðu það verið meiri meðmæli
með tillögunum, þar sem þær með-
al annars lutu að spamaði, að þær
hefðu komið frá nirfli, sem undir
öllum kringumstæðum hefði verið
^hver einasti eyrir við hendur fast-
ur? Eg skil það ekki.
Vigfús notar tækifærið til að
velja mér heiti til hnjóðs út af
starfsemi minni, „spekúlant“,
braskari öðru nafni, og var hon-
um það síst of gott. En ef litið er
yfir lífsferil Vigfúsar frá því er
hann fluttist frá Haga, sjást ljós
merki þess, að maðurinn er stór-
„spekúlant“, enda er talið, að hon-
um takist furðu vel að lýsa ein-
kennum braskara í grein sinni.
Vigfús kaupir og selur í Reykja-
vík jarðir, húseignir, lóðir o. fl.
Margah hefi eg heyrt undrast það,
hvert eirðarleysi Vigfús sýndi með
því að flytja sig til Reykjavíkur
frá sínu blómlega búi í Haga, og
það eftir að hann í ræðum sínum
sínum og ritum hafði kent það lát-
laust, að slíkt væri hættulegasta
stefnan fyrir þjóðina.
það er því til of mikils ætlast
af sveitabændum, að þeir geti bor-
ið fult traust til þeirra manna, sem
breyta þannig alveg gagnstætt
kenningum sínum.
Önnur atriði í grein Vigfúsar
hirði eg ekki um að minnast á.
Býst við, að þeir, sem þar er vik-
ið að, svari fyrir sig sjálfir, ef
þeim finst það ómaksins vert.
hefst handa og lætur það mál til
sín taka.
paö var um vorið 1919, að lækna-
þing íslands hafði það mál til með-
ferðar, hver ráð skyldi taka til
þess, að stemma stigu fyrir berkla-
veikinni hér á landi.
pað var yfirlæknirinn á Vífil-
stöðum, Sigurður Magnússon, sem
hóf þær umræður. Útkoman varð
sú, að þetta læknaþing skoraði á
Alþingi að skipa milliþinganefnd
til að fjalla um málið. Flutti hér-
aðslæknir og alþingismaður Magn-
ús Pétursson tillögu til þingsálykt-
unar þar að lútandi á alþingi
1919. Var tillaga hans samþykt ó-
breytt í báðum deildum og af-
greidd til stjómarinnar. því sam-
kvæmt skipaði konungur 30. okt.
1919 þriggja manna nefnd —
berklaveikisnefndina — en það
voru þessir menn: G. Magnússon
prófessor (formaður), M. Péturs-
son, héraðslæknir og alþingismað-
ur, S. Magnússon, heilsuhælislækn-
ir á Vífilstöðum.
pessir þrír menn unnu við og
við að verkefni sínu og luku gerð-
um sínum 31. jan. 1921.
þar kann eg um að dæma, þar á
eg ekki sjálfur í hlut, og er minn
dómur sá,að þessi nefnd hafi geng-
ið prýðilega frá starfi sínu. Er
mér það áhugamál, að sem allra
flestir verði til þess, að kynna sér
nefndarálit þessarar berklaveikis-
nefndar.
það fór, sem vænta mátti, að
það sem að síðustu olli því, að
eg minnist á grein Vigfúsar, var
ekki beint efni greinarinnar, held-
ur alt eins hitt, að Vigfús hefir
verið í framkvæmdarnefnd Sf. Sl.
og vildi eg láta hann njóta þess og
svara gi’eins hans að nokkru.
P. t. Reykjavík, 13. okt. 1921.
Guðm. Erlendsson.
---o----
Svar.
Sannleikurinn er sagna beztur.
Ritstj. hefir góðfúslega látið
mig sjá framanskráða grein, og
lofað rúmi fyrir svar, er eg þakka
fyrir.
Meinfangalaust er mér það, að
kannast við bréfpóstinn í Tíman-
um, 24. tbl. þ. á., þótt nafnlaus sé
hann þar og færi skilyrðislaus um
prentaða undirskrift frá minni
hendi.
Vel get eg kannast við þá litlu
og einu rökfærslu Guðm. Erl., að
nú sé nokkuð minni þörf fyrir
framkvæmdanefnd en á fvrstu ár-
um Sf. Sl., meðan alt var í undir-
búningi: byggingar, lántökur,
málssókn, markaðir og fram-
kvæmdatilhögun, og svo klofning-
ur félagsins í aðsigi. En þó að störf
minki eitt ár eða fleiri, er vafa-
samt hve hyggilegt er að ráðast
þegar á lög félagsins og veikja
stjórn þess. þegar fénu fjölgar
aftur, og ver árar en nú, verður
ekki hægt að treysta á bæjarmark-
aðinn einan. Kemur þá aftur sami
vandinn sem fyr, að geta fengið
nógu hátt verð fyrir kjötið, ekki
síst ef norski saltkjötsmarkaður-
inn verður áfram útilokaður af
gengismismun. Bændur hafa
mikla þörf fyrir hátt verð.- En
reynslan hefir líka sýnt, að svo
má spenna bogann hátt, að öllum
fjölda viðkomenda verði til tjóns.
Altaf geta komið upp ný vanda-
mál, og altaf getur 1 maður forfall-
ast, jafnt fyrir því, þó allir treysti
honum vel.
Nú væri líka síst vanþörf á rann-
sókn og aðgerðum út af því, hversu
góðir(?) félagsmenn kaupa og
selja fram hjá félaginu,, gegn lög-
um þess. Og jafnframt hve miklu
tjóni einstakir menn kunna að
valda félaginu með undanbrögð-
um, rógburði og sundrungarhug.
Rökfærsla Guðm. er í fáum lín-
um. Hitt er langt mál, er á að ó-
frægja mig einungis, eða að mestu
nefndin átti oft tal við mig, þar
sem eg hefi gegnt landlæknisem-
bættinu nú um langt skeið. Og það
er síður en svo, að nokkur misklíð
kæmi upp á milli mín og nefndar-
innar. En því ber ekki að leyna,
að mér hraus hugur við einu meg-
inatriðinu í tillögum nefndarinnar:
Mér virtist svo sem héraðslæknum
í öllum erfiðum hémðum landsins
væri reistur hurðarás um öxl. Eg
leit svo á, og sagði nefndinni það,
að hennar viturlegu ráð til útrým-
ingar berklaveikinni myndi aldrei
koma að tilætluðum notum, nema
því aðeins: 1. að hæfur maður
væri fenginn til þess, að koma til-
lögum nefndarinnar á rekspöl-
inn, 2. að fundin yrði einhver sú
aðstoð handa héraðslæknum, að
þeim yrði gerlegt að inna af hendi
þær þungu kvaðir, sem tillögur
nefndarinnar — nú orðnar að lög-
um — leggja þeim á herðar.
Og sannleikurinn er sá, að nefnd-
in var á samá máli og eg um þessi
mikilvægu atriði.
Eg fór heldur ekki leynt með
þessi vandkvæði, hvorki við þing
nje stjórn. Má vera að það sé þess
vegna, að eg hefi nú sjálfur orðið
að bíta í það súra epli, að takast
á hendur það vandaverk, að ýta
þessari lagabót frá landi. *
Mér er meir en Ijóst, að það er
þungur vandi, veit vel, að það horf-
ir ekki til vinsælda, heldur að lík-
um þvert á móti. En það var orð-
tak mitt á yngri ámm, að þetta
leyti. Tel eg honum ekki of gott
nú (fremur en öðrum áður) að
gera sér ánægju af því. Svara eg
því einu, er auðveldlega má sanna
að eru vísvitandi ósannindi, fá-
fræði eða góðgjarnlegar Gróu-
sögur.
1 aðalásökunaratriðinu hafa þeir
Björn hreppstjóri og Hannes fram-
kvæmdarstjóri tekið af mér ó-
makið.
Að gefnu tilefni vottum við und-
irritaðir, sem erum í framkvæmda-
nefnd Sláturfélags Suðrlands með
hr. Vigfúsi Guðmundssyni — þá
bónda í Engey — árin 1910—1917,
að Vigfús Guðmundsson gerði
aldrei ágreiningsatkvæði um kjöt-
verð félagsins, þá er það var af
nefndinni ákveðið á hausti hverju,
og reyndist í því sem öðru hinn
samvinnubesti.
Getsakir á hendur Vigfúsi Guð-
mundssyni um hlutdrægni í þessu
efni, eða nokkra þá aðgangs-
frekju, er útheimti „þolinmæði“,
eru því að öllu leyti ástæðulausar.
Reykjavík og Grafarholti,
25. október 1921.
H. Thorarensen. Björn Bjarnai’son.
Guðm. segir, að eg hafi flutt til
Reykjavíkur frá blómlegu búi í
Haga. Til að fræða hann verð eg
að geta þess, að Engey er í Sel-
tjarnarneshreppi en ekki í Reykja-
vík. Og var eg þar í 7 ár, áður
hingað kom. Blómlega búið í Haga
‘hefði eg orðið að minka um helm-
ing eða meira (sauðfé a. m. k.),
og eiga þó meira í vogun, sökum
maðkátu-gereyðingar allra grasteg
unda á stórum svæðum í bestu
vetrarbeitinni og slægjublettunum.
Treystist eg varla til að lifa vana-
legu eða sæmilegu lífi af ekki
meira búi, í 3 ár. Og var því ósár-
ara um gagngerða breytingu.
G. E. segir og, að eg hafi í ræð-
um og ritum kent það látlaust, að
slíkt væri hættulegasta stefna fyr-
ir þjóðina. Ræðumaður hefi eg
aldrei verið. Man og ekki til þess,
að eg hafi nokkurntíma í „ræðu“
vikið að þessu einu orði. Og lát-
lausu ritin munu finnast öll í 2
blaðagreinum — fyrir breyting-
una — þar sem eg hefi vikið eitt-
hvað að kostum og ánægjustund-
um sveitalífsins, og drepið á galla,
glis og gjálífi borgalífsins. Hefi eg
ekkert breytt um skoðun á þessu
síðan. Get ávalt vorkent gömlum
og lúnum bændum, er verða að
slíta síðustu kröftum á eyrinni.
Og ekki síður yngra fólkinu, sem
land ætti sér enga framtíðarvon,
ef enginn væri fús til að vinna
óvinsælu verkin, og lífsreynslan
hefir ekki talið mig af þeirri trú.
Eitt er víst: Ef þessi nýja laga-
setning (lög nr. 43, 27. júní 1921,
um varnir gegn berklaveiki) á að
koma að tilætluðum notum, þá ríð-
ur fyrst og fremst á því, að skýra
málefnið fyrir allri alþýðu manna,
vekja berklasamvisku þjóðarinnar.
þess vegna er það ætlan mín, að
halda áfram þessu umtali í vetur
og vor. Mun eg næst gera grein
fyrir því, á hvaða grundvelli þessi
okkar nýja berklalöggjöf er bygð
og þá jafnframt skýra frá út-
breiðslu berklaveikinnar hér á
landi.
þar næst mun eg lýsa fyrir al~
þýðu manna öllum meginákvæð-
unum í nýju berklalögunum.
pá mun eg snúa máli mínu að
ýmsum mikilvægum atriðum í
berklavarnarmálum yfirleitt.
Eins vil eg láta getið þegar í
stað: pað er óhugsandi að slík
lög sem þessu nýju berklalög geti
komist í fulla framkvæmd þegar í
stað. Hversu vel sem að því máli
verður unnið, má eiga það víst, að
þess verði langt að bíða, að okkur
miði þar að fullu marki.
En alt vinst, ef áfram er haldið.
Framhald.
——o------