Tíminn - 18.03.1922, Blaðsíða 2

40
T 1 M I N N
»
Vér mótmælum allir
«.
Söguminningar.
Löngum hefir það þótt vel
hlíða, þá er mikið hefir verið í
húfi fyrir íslensku þjóðinni, að
leita frægra dæma úr fornri sögu
þjóðarinnar til brýningar og
hvatningar.
Hefir þess aldrjá verjð meiri
þörf en nú, er erlend þjóð, mörg-
um sinnum fjölmennari en við,
ætlar að banna okkur að keppa
eftir meiri mannúð og bættu sið-
ferði og efnahag eftir þeirri leið,
sem við höfum sjálfir kosið.
Fara hér á eftir örfá dæmi,
sem nefna mætti: þætti úr kúg-
unarviðleitni erlendra þjóða á
hendur íslendingum.
Haraldur hárfagri.
Landnámabók segir oss frá að
Uni hinn danski „fór til Islands
með ráði Haralds konungs hár-
fagra og ætlaði að leggja undir
sig landið, en síðan hafði konung-
ur heitið honum að gera hann
jarl sinn". „En er landsmenn
vissu ætlun hans, tóku þeir að
ýfast við hann og vildu eigi selja
honum kvikfé eða vistir og mátti
hann eigi þar haldast". Fóru svo
leikar að Uni var drepinn skömmu
síðar.
Saga kúgunartilraunanna er
jafngömul sögu Islands.
JJað lá mikið við í þetta sinn:
fullkominn fjandskapur þess
manns, sem orðinn var einvalds-
herra Noregs.
En Islendingar mátu erendreka
hans óalandi og óferjandi.
Fyrstu kúgunartilraun erlends
valds á hendur íslendingum var
hrundið þegar í stað.
ólafur helgi.
Snorri Sturluson segir þá sögu
í Heimskringlu er Ólafur helgi
vildi koma Islandi undir vald sitt.
Ætlaði hann að ná því marki eftir
sniðgötum. Var, meðal annara,
hinn ríkasti höfðingi nyrðra mjög
hallur undir mál konungs „og
sneru þar margir aðrir eftir því",
segir Snorri.
En Einar pveræingur skildi
hættuna og flutti þá ræðu, er
kunn er sérhverjum góðum íslend-
ing. Verður hér einkum þeim
orðum á lofti haldið, sem hér fara
á eftir:
„Munum vér eigi það ófrelsi
gera einum oss til handa, heldur
bæði oss og sonum vorum, og
þeirra sonum og allri ætt vorri,
þeirri er þetta land byggir; og
mun ánauð sú aldrigi ganga eða
hverfa af þessu landi".
„Og þegar er Einar hafði þetta
mælt, og int allan útveg þenna,
þá var öll alþýða snúin með einu
samþykki, að þetta skyldi eigi
fást".
Svo fór um þá kúgunartilraun
hins erlenda valds.
pað lá þó mikið við að sjálf-
, sögðu. Var þungt að búa undir
reiði Ólafs helga á þeim árum.
En íslendingar hrundu af hönd-
um sér hinni erlendu kúgun.
Einars þveræings verður æ
minst meðan íslensk tunga er
töluð.
En því aðeins mega Islendingar
teljast eigi ættlerar að þeir láti í
sér búa hið sama hugarfar.
Hákon gamli.
Á Sturlungaöld varð sundrung
Islendinga því valdandi að Hákoni
gamla tókst það, sem Haraldi hár-
fagra og Ólafi helga tókst ekki:
að gera íslendinga skattskylda
Noregskonungi.
það er ævarandi lærdómur fyr-
ir íslendinga, að þá fyrst urðu
þek" kúgaðir, er þeir voru sundr-
aðir og höfðingjar þeirra mátu
meir hylli erlendra konunga en
frelsi landsins.
Sá lærdómur er ekki síst við-
eigandi nú.
Krók-Álfur.
Einar prestur Hafliðason segir
frá því í sögu Lárentíusar bisk-
ups, að árið 1305 kom út hingað
Álfur úr Króki af hendi Noregs-
konungs. „Hann hafði mörg kon-
ungsbréf og margar nýungar".
Átti að setja landsmönnum ó-
dæma harða kosti og margar fá-
heyrðar beiðslur fór hann með.
En Islendingar tóku mannlega
á móti þeirri kúgunartilraun.
„Gjörðu menn að honum för á
Hegranesþingi og svo á Oddeyr-
arþingi. Varð hann svo hræddur
á Hegranesþingi, að hann vissi
varla hvar hann átti að hafa sig;
börðu strákar og lausamenn á
skjöldu og með ópi og háreisti;
varð hans hjálp það, að þéir
drápu hann ekki, að herra þórð-
ur á Möðruvöllum og aðrir herr-
ar létu bera skjöldu upp fyrir
hann". En Krók-Álfur lést
skömmu síðar norður í Hörgár-
dal.
Ferð Krók-Álfs varð verri en
engin. Islendingar létu ekki kúga
sig.
pað lá þó mikið við: reiði þess
manns er konungur var yfir land-
inu, og sent hafði erendreka þenn-
an. En Islendingar mátu frelsið
meira en óttann við kúgarann.
Smiður Andrésson.
Annálar herma þá sögu, að tæp-
um hundrað árum eftir það að
íslendingar gengu á hönd Nor-
egskonungi, kom út hingað með
hirðstjórn Smiður Andrésson.
Hann hafði og með sér konungs-
bréf mörg. Islenskur maður, Jón
skráveifa, varð til þess að ganga
á hönd kúgara þessum. Beittu
þeir landsmenn hverskonar of-
beldi. Fór sú fregn fyrir þeim
norður félögum, að þeir myndu
drepa gilda bændur eða stökkva
þeim af landi burt..
Grundar-Helga bjó þá á Grund
í Eyjafirði. Söfnuðu Eyfirðingar
liði á móti þessum kúgurum og
drápu þá á Grund.
pað lá þó mikið við að sjálf-
sögðu: að drepa þann kúgunar-
erendreka, sem konungur "lands-
ins sendi út hingað.
Kópavogsfundur.
Margar frásagnir eru til um
viðburði þá, er gerðust í Kópa-
vogi 400 árum síðar en Íslending-
ar gengu á hönd erlendum kon-
ungi.
Konungur Islands hafði þá brot-
ist til einveldis í Danmörku. Hann
krafðist þess nú að Islendingar
særu honum hið sama,. vald í
hendur.
Vopnaðir hermenn stóðu ógn-
andi yfir íslendingunum. Einok-
unin danska var byrjuð að sjúga
merg og blóð íslensku þjóðarinn-
ar. Hvorttveggja í senn olli því
að í þetta sinn létu íslendingar
kúgast.
Brynjólfur biskup Sveinsson
lýsti yfir óvilja landsmanna að
láta réttindi sín. En höfuðsmaður
benti honum á hermennina.
Árni lögmaður Oddsson var
mestur fyrirmaður veraldlegra
höfðingja. Hann þæfðist lengi fyr-
ir, þótt hermennirnir stæðu í
kring um hann. Eru ti! um það
merkar sagnir að hann feldi tár
ef hann varð að ganga undir ok
kúgarans.
Enn má af þessu leiða ævarandi
lærdóm íslensk alþjóð.
þá fyrst er ill stjórn og versl-
unarkúgun hafði mergsogið þjóð-
ina,
þá fyrst er hið erlenda kúgun-
arvald beitti þeirri aðferð að láta
vígbúinn her ógna forystumönn-
um Islendinga,
þá fyrst létu Islendingar kúg-
ast í það sinn.
þjóðfundurinn.
Upp úr niðdimmu 17. og 18.
aldarinnar var viðreins Islands
hafin á ný. Forsjónin sendi ís-
landi einn afreksmanninn öðrum
meiri. Á öllum sviðum var hafin
viðreisn um efnahag, menningu
og sjálfstæði.
það varð ekki komist hjá á-
rekstri. Til þess að Islendingar
fengju að ráða sér sjálfir þurftu
þeir að sækja völdin í annara
hendur.
Um miðja síðastliðna öld var
háð harðasta hríðin.
Hinir erlendu valdhafar vildu
þá taka fyrir kverkar hinu vakn-
andi íslandi.
það átti að kveða niður sjálf-
stæðiskröfurnar áður en þær yrðu
óviðráðanlegar.
Árið 1851 var saman kvaddur
þjóðfundurinn, kosinna fulltrúa
um alt ísland.
Umboðsmaður erlenda valdsins
hafði mikinn viðbúnað. Dönsk
herskip voru látin vera við hend-
ina. Danskt herlið var sett á land
hér í höfuðstaðnum.
þegar konungsfulltrúanum þóttu
kröfur íslendinga of háværar,
sleit hann pjóðfundinum með of-
beldi.
En Jón Sigurðsson spratt upþ
jafnharðan og mælti hin alkunnu
orð:
„Vér mótmælum allir!"
þvert ofan í kúgunarboð hins
erlenda erendreka, hélt fundurinn
áfram störfum sínum og bar
fram kröíur Islendinga.
Kúgunartilraunin hafði full-
komlega mistekist.
pað lá mikið við í það sinn vit-
anlega.
peir voru vægðarlaust afsettir
frá embættum sínum sumir þeir
menn sem þá létu ekki kúgast.
þeir bjuggu við þá ónáð hinn-
ar erlendu stjórnar alla æfi.
En þeir verða ¦ æ nefndir góðir
íslendingar og það er hið göfg-
asta heiti sem ættjörðin getur
gefið sonum sínum.
Minnumst þeirra manna nú!
Gerum okkur ljóst hversu ógur-
lega miklu torsóttari hún hefði
orðið, sjálfstæðisbaráttán, ef þess
ir menn hefðu látið kúgast á
þjóðfundinum.
Svo glæsilegar eru æ afleiðing-
arnar þá er menn láta ekki kúg-
ast.
Einar þveræingur hefir komið
orðum að hinu, hversu fer um þá
þjóð er lætur kúgast.
II.
£nn á að reyna að kúga íslendinga.
I sömu sporum.
Alþingi íslendinga er saman
kvatt nú til setu. það á að skera
úr um það hvort íslendingar eigi
nú að beygja sig undir ok erlendr-
ar kúgunar í alinnlendu máli, sem
snertir viðleitni um að bæta efna-
hag, siðferði og mannúð hjá
hinni íslensku þjóð.
peir eru í sömu sporum alþing-
ismennirnir íslensku nú og þing-
heimur var á þingvöllum, er Ein-
ar þveræingur flutti sína nafn-
toguðu ræðu.
þeir efu í sömu sporum og
þjóðfundarmennirnir fyrir rúm-
um 70 árum síðan, er Jón Sigurðs-
soh mælti sín nafntoguðu orð.
þeim er það holt, fulltrúum ís-
lensku þjóðarinnar, að rifja upp
þær söguminningar, sem skráðar
eru hér að framan.
Við erum hold af holdi og blóð
af blóði þeirra manna, sem þær
minningar hljóða um.
Á öðrum stað í þessu blaði sjá
þeir áskoranir sem bornar eru
fram af hálfu mörg hundruð
manna í Reykjavík og nágrenni.
Hvaðanæfa að af landinu hafa á-
skoranir borist í sama anda.
Alþingismennirnir vita að nú
eiga við hin sömu ummæli og
Snorri Sturluson reit forðum um
beiðni Ólafs helga:
„pá var öll alþýða snúin með
einu samþykki, að þetta skyldi
eigi fást".
Hinn óspliti almenningur ís-
lands mun ekki bregðastj þessu
máli frekar en í öðrum.
Samanburður inn á við.
Sundrungin var það sem olli því
að íslendingar stóðust ekki hina
lævíslegu kúgunartilraun Hákons
gamla.
Sundrung er enn til á Islandi
um mál þetta, enda hefir hún æ
verið til þá er erlent vald hefir
leitast við að kúga íslendinga.
En sundrungin er miklu minni
en á horfðist í fyrstu.
þeir Jónar skráveifur eru að vísu
enn til, sem gengið , haf a á hönd
kúgaranum.
það íslenskt málgagn er til sem
fullkomlega hefir rekið erindi kúg
aranna.
Og, eins og getið er annars-
staðar, hefir ógurlega slælega
verið haldið á máli okkar Islend-
inga.
En Jónarnir skráveifur réynast
fáir.
þagnaður er að mestu málsvar-
inn erlenda valdsins.
Steypt hefir verið af stóli þeim
valdhafa, sem vanrækti að berj-
ast dyggilega fyrir þjóðréttar-
málinu. —
Hervaldskúguninni er ekki beitt
nú, sem beitt var í Kópavogi og
beita átti á þjóðfundinum. það
er með fjárhagslegum hótunum
sem nú á að kúga okkur.
En það er ekki mergsogin þjóð,
kúguð og aðþrengd af erlendri
stjórn og einokun, eins og var í
Kópavogi, sem nú á að hrinda af
sér kúguninni.
Undanfarin harðæri og illæri
hafa að vísu krept að, en íslenska
þjóðin er nú á hinu hraðasta
framsóknarskeiði.
Aðstaða okkar inn á við er
miklu betri en hún var þá er Jón
Sigurðsson mótmælti á þjóðfund-
inum.
Hún er jafnvel eins góð, eða
betri, en þá er Einar þveræingur
flutti ræðu sína á þingvöllum.
Samanburður út á við.
En út á við er aðstaða okkar
stórum betri en var, þá er íslend-,
ingar áður rufu kúgunarfjötrana.
það er enginn Haraldur hárfagri
eða Ólafur helgi, sem nú leggur
reiði á Islendinga.
þvert á móti.
Sambandsþjóð okkar, Danir,
hefir staðið með okkur á hinn
allra drengilegasta hátt. Við eig-
um þeim hina mestu þakkarskuld
að gjalda í því efni og treystum
enn til fulls drengskap þeirra.
Frændþjóð okkar, Norðmenn,
mun vera boðin og búin til að
berjast við hlið okkar við hinn
sameiginlega óvin.
Og hvaðanæfa að úr heimin-
um berast fréttirnar um beinan
og óbeinan öruggan styrk við
málstað okkar.
Aldregi fyr hefir ísland átt að
fagna slíkri samúð hinna mætustu
manna um heim allan.
Hvílíkur reginstyrkur er okkur
að því að eiga með okkur svo
sterkt almenningsálit alþjóða af
hálfu hinna bestu manna.
þeir stóðu einir og einangraðir
áheyrendurnir hans Einars þver-
æings.
Alstaðar að standa vopnin á
Spánverjum. Innan þeirra eigin
lands mótmælir almenningurinn
þessari tollmálástefnu.
Alþingismenn!
Slíkar eru söguminningarnar.
Slík var aðstaðan áður, er kúga
átti feður okkar.
Svo miklu betri er aðstaðan nú,
þá er reyna á að kúga okkur.
Augu okkar allra, Islendinga,
hvíla á ykkur.
Við óskum þess og skorum á
ykkur að sýna hina sömu djörf-
ung og þeir sýndu Einar þveræ-
ingur og Jón Sigurðsson.
þjóðin mun fylgja ykkur til
djarfra ráða og þjóðhollra.
Minnist þess að ef nú er látið
kúgast, „munum vér eigi það ó-
frelsi gera einum oss til handa,
heldur bæði oss og sonum voním,
og þeirra sonum, og allri ætt
vorri, þeírri er þetta land byggir;
og mun ánauð sú aldrigi ganga
eða hverfa af þessu landi".
Hver einasta voldug þjóð á þá
eftirleiðis aðganginn að því að
kúga okkur á öðrum sviðum.
Minnist þess hverjar afleiðing-
ar kúgunar verða æ og æfinlega
fyrir sérhverja þjóð.
Minnist þess hversu heillaríkt
það verður æ að láta ekki kúgast.
Augu hinna bestu manna um
heim allan hvíla og á ykkur nú
og á íslandi.
Um leið og þeir mætu menn
veita okkur styrk, vænta þeir að
við göngum djarflega fram.
Við erum forgönguþjóð heims-
ins í þessu einhverja mesta mann-
úðar og siðferðismáli sem nú er
barist um í heiminum.
það er ekki oft sem það hefir
heimssögulega þýðingu, hversu
svo lítil þjóð snýst í málum.
En það augnablik er nú runn-
ið yfir Island.
Fulltrúar íslensku þjóðarinnar
leika nú á því leiksviði.
Háleitur getur hann gengið ís-
lendingurinn, hvar sem er í heim-
inum,/er hann hefir fengið sigur
í þessari hólmgöngu.
Að , fengnum sigri mundi ís-
lenska þjóðin strengja þess heit
að framkvæma betur en áður
bannlögin, til þess að upp mætti
renna á íslandi:
djarfari kynslóð,
hraustari kynslóð,
efnaðri kynslóð,
betur þroskuð kynslóð siðferði-
lega.
Kynslóð sem til fulls væri laus
við hinar margvíslegu afleiðingár
vínbölsins. *
------o------
Allsherjar íþróttamót Iþrótta-
sambands íslands, sem háð verð-
ur hér í bænum í vor, að for-
göngu Ármenninga, er fyrsta að-
alundirbúningsmótið updir Olym-
píuleikina næstu. það verður aðal-
leikmót þessa árs.
Tíminn vill nú beina þeirri ein-
dregnu áskorun til íþróttamanna
víðsvegar um land, að sækja mót
þetta.
Eins og sjá má af auglýsingu
um mótið, sem stóð hér í blaðinu
fyrir stuttu, er það fjölbreytt-
ara en áður hefir tíðkast.
Munu verða gerðar tilraunir til
þess að fá Eimskipafélagið til að
veita þátttakendum mótsins lækk-
un í fargjaldi til og frá.
Tvent ber einkum til um ' það
að nauðsyn er að íþróttamenn ut-
an af landi sæki vel mótið.
þeir eiga að geta lært af því
margt og mikið. Fjölbreytni um
íþróttaiðkanir getur eigi verið
eins mikil til sveita og hér. Og
miklu skiftir að læra að hafa rétt
tök. Geta svo þeir, sem sækja,
kent þeim sem heima voru.
I annan stað má telja víst að
út um land séu til hin ágætustu
efni íþróttamanna. En við eigum
að senda þá bestu út fyrir poll-
inn. Má minna á t. d. að sveita-
félögin í hágrenni Reykjavíkur
hafa nú í tvö ár í röð sigrað
Reyvíkingana í kapphlaupi.
Ungmennafélög og önnur íþrótta
félög ættu að leggja saman um
að styrkja efnilegustu menn sína
til farar á mótið.
I næsta blaði kemur svar við
verslunarmálagreinum Garðars
Gíslasonar í Morgunblaðinu.