Tíminn - 18.03.1922, Blaðsíða 2

Tíminn - 18.03.1922, Blaðsíða 2
40 T 1 M I N N »Vér mótmælum allir« i. Söguminningar. Löngum hefir það þótt vel hlíða, þá er mikið hefir verið í húfi fyrir íslensku þjóðinni, að leita frægra dæma úr fornri sögu þjóðarinnar til brýningar og hvatningar. Hefir þess aldr.ei verið meiri þörf en nú, er erlend þjóð, mörg- um sinnum fjölmennari en við, ætlar að banna okkur að keppa eftir meiri mannúð og bættu sið- ferði og efnahag eftir þeirri leið, sem við höfum sjálfir kosið. Fara hér á eftir örfá dæmi, sem nefna mætti: þætti úr kúg- unarviðleitni erlendra þjóða á hendur íslendingum. Haraldur hárfagri. Landnámabók segir oss frá að IJni hinn danski „fór til íslands með ráði Haralds konungs hár- fagra og ætlaði að leggja undir sig landið, en síðan hafði konung- ur heitið honum að gera hann jarl sinn“. „En er landsmenn vissu ætlun hans, tóku þeir að ýfast við hann og vildu eigi selja honum kvikfé eða vistir og mátti hann eigi þar haldast“. Fóru svo leikar að Uni var drepinn skömmu síðar. Saga kúgunartilraunanna er jafngömul sögu íslands. paS lá mikið við í þetta sinn: fullkominn fj andskapur þess manns, sem orðinn var einvalds- herra Noregs. En íslendingar mátu erendreka hans óalandi og óferjandi. Fyrstu kúgunartilraun erlends valds á hendur íslendingum var hrundið þegar í stað. Ólafur helgi. Snorri Sturluson segir þá sögu í Heimskringlu er Ólafur helgi vildi koma íslandi undir vald sitt. Ætlaði hann að ná því marki eftir sniðgötum. Var, meðal annara, hinn ríkasti höfðingi nyrðra mjög hallur undir mál konungs „og sneru þar margir aðrir eftir því“, segir Snorri. En Einar pveræingur skildi hættuna og flutti þá ræðu, er kunn er sérhverjum góðum íslend- ing. Verður hér einkum þeim orðum á lofti haldið, sem hér fara á eftir: „Munum vér eigi það ófrelsi gera einum oss til handa, heldur bæði oss og sonum vorum, og þeirra sonum og allri ætt vorrí, þeirri er þetta land byggir; og mun ánauð sú aldrigi ganga eða hverfa af þessu landi“. „Og þegar er Einai- hafði þetta mælt, og int allan útveg þenna, þá var öll alþýða snúin með einu samþykki, að þetta skyldi eigi fást“. Svo fór um þá kúgunartilraun hins erlenda valds. það lá þó mikið við að sjálf- sögðu. Var þungt að búa undir reiði Ólafs helga á þeim árum. En íslendingar hrundu af hönd- um sér hinni erlendu kúgun. Einars þveræings verður æ minst meðan íslensk tunga er • töluð. En því aðeins mega íslendingar teljast eigi ættlerar að þeir láti í sér búa hið sama hugarfar. Hákon gamli. Á Sturlungaöld varð sundrung íslendinga því valdandi að Hákoni gamla tókst það, sem Haraldi hár- fagra og Ólafi helga tókst ekki: að gera íslendinga skattskylda Noregskonungi. það er ævarandi lærdómur fyr- ir íslendinga, að þá fyrst urðu þeir kúgaðir, er þeir voru sundr- aðir og höfðingjar þeirra mátu Hieir hylli erlendra konunga en frelsi landsins. Sá lærdómur er ekki síst við- eigandi nú. Krók-Álfur. Einar prestur Hafliðason segir frá því í sögu Lárentíusar bisk- ups, að árið 1305 kom út hingað Álfur úr Króki af hendi Noregs- konungs. „Hann hafði mörg kon- ungsbréf og margar nýungar“. Átti að setja landsmönnum ó- dæma harða kosti og margar fá- heyrðar beiðslur fór hann með. En íslendingar tóku mannlega á móti þeirri kúgunartilraun. „Gjörðu menn að honum för á Hegranesþingi og svo á Oddeyr- arþingi. Varð hann svo hræddur á Hegranesþingi, að hann vissi varla hvar hann átti að haía sig; börðu strákar og lausamenn á skjöldu og með ópi og háreisti; varð hans hjálp það, að þeir drápu hann ekki, að herra þórð- ur á Möðruvöllum og aðrir herr- ar létu bera skjöldu upp fyrir hann“. En Krók-Álfur lést skömmu síðar norður í Hörgár- dal. Ferð Krók-Álfs varð verri en engin. íslendingar létu ekki kúga sig. það lá þó mikið við: reiði þess manns er konungur var yfir land- inu, og sent hafði erendreka þenn- an. En Islendingar inátu frelsið meira en óttann við kúgarann. Smiður Andrésson. Annálar herma þá sögu, að tæp- um hundrað árum eftir það að Islendingar gengu á hönd Nor- egskonungi, kom út hingað með hirðstjórn Smiður Andrésson. Hann hafði og með sér konungs- bréf mörg. íslenskur maður, Jón skráveifa, varð til þess að ganga á hönd kúgara þessum. Beittu þeir landsmenn hverskonar of- beldi. Fór sú fregn fyrir þeim norður félögum, að þeir myndu drepa gilda bændur eða stökkva þeim af landi burt. Grundar-Helga bjó þá á Grund í Eyjafirði. Söfnuðu Eyfirðingar liði á móti þessum kúgurum og drápu þá á Grund. það lá þó mikið við að sjálf- sögðu: að drepa þann kúgunar- erendreka, sem konungur lands- ins sendi út hingað. Kópavogsfundur. Margar frásagnir eru til um viðburði þá, er gerðust í Kópa- vogi 400 árum síðar en íslending- ar gengu á hönd erlendum kon- ungi. Konungur íslands hafði þá brot- ist til einveldis í Danmörku. Hann krafðist þess nú að íslendingar særu honum hið sama, vald í hendur. Vopnaðir hermenn stóðu ógn- andi yfir fslendingunum. Einok- unin danska var byrjuð að sjúga merg og blóð íslensku þjóðarinn- ar. Iivorttveggj a í senn olli því að í þetta sinn létu íslendingar kúgast. Brynjólfur biskup Sveinsson lýsti yfir óvilja landsmanna að láta réttindi sín. En höfuðsmaður benti honum á hermennina. Árni lögmaður Oddsson var mestur fyrirmaður veraldlegra höfðingja. Hann þæfðist lengi fyr- ir, þótt hermennirnir stæðu í kring um hann. Eru til um það merkar sagnir að hann feldi tár er hann varð að ganga undir ok kúgarans. Enn má af þessu leiða ævarandi lærdóm íslensk alþjóð. þá fyrst er ill stjórn og versl- unarkúgun hafði mergsogið þjóð- ina, þá fyrst er hið erlenda kúgun- arvald beitti þeirri aðferð að láta vígbúinn her ógna forystumönn- um íslendinga, þá fyrst létu íslendingar kúg- ast í það sinn. þjóðfundurinn. Upp úr niðdimmu 17. og 18. aldarinnar var viðreins íslands hafin á ný. Forsjónin sendi ís- landi einn afreksmanninn öðrum meiri. Á öllum sviðum var hafin viðreisn um efnahag, menningu og sjálfstæði. það varð ekki komist hjá á- rekstri. Til þess að íslendingar fengju að ráða sér sjálfir þurftu þeir að sækja völdin í annara hendur. Um miðja síðastliðna öld var háð harðasta hríðin. Hinir erlendu valdhafar vildu þá taka fyrir kverkar hinu vakn- andi íslandi. það átti að kveða niður sjálf- stæðiskröfurnar áður en þær yrðu óviðráðanlegar. Árið 1851 var saman kvaddur þjóðfundurinn, kosinna fulltrúa um alt ísland. Umboðsmaður erlenda valdsins hafði mikinn viðbúnað. Dönsk herskip voru látin vera við hend- ina. Danskt herlið var sett á land hér í höfuðstaðnum. þegar konungsfulltrúanum þóttu. kröfur íslendinga of háværar, sleit hann þjóðfundinum með of- beldi. 1 sömu sporum. Alþingi Islendinga er saman kvatt nú til setu. það á að skera úr um það hvort íslendingar eigi nú að beygja sig undir ok erlendr- ar kúgunar í alinnlendu máli, sem snertir viðleitni um að bæta efna- hag, siðferði og mannúð hjá hinni íslensku þjóð. þeir eru í sömu sporum alþing- ismennirnir íslensku nú og þing- héimur var á þingvöllum, er Ein- ar þveræingur flutti sína nafn- toguðu ræðu. þeir eru í sömu sporum og þjóðfundarmennirnir fyrir rúm- um 70 árum síðan, er Jón Sigurðs- son mælti sín nafntoguðu orð. þeim er það holt, fulltrúum ís- lensku þjóðarinnar, að rifja upp þær söguminningar, sem skráðar eru hér að í'raman. Við erurn hold af holdi og blóð af blóði þeirra manna, sem þær minningar hljóða urn. Á öðrum stað í þessu blaði sjá þeir áskoranir sem bornar eru fram af hálfu mörg hundruð manna i Reykj avík og nágrenni. Hvaðanæfa að af landinu hafa á- skoranir borist í sama anda. Alþingismennirnir vita að nú eiga við hin sömu ummæli og Snorri Sturluson reit forðum um beiðni Ólafs helga: „þá var öll alþýða snúin með einu samþykki, að þetta skyldi eigi fást“. Hinn óspliti almenningur ís- lands mun ekki bregðast í þessu máli frekar en í öðrum. Samanburður inn á við. Sundrungin var það sem olli því að Islendingar stóðust ekki hina lævíslegu kúgunartilraun Hákons gamla. Sundrung er enn til á íslandi um mál þetta, enda hefir hún æ verið til þá er erlent vald hefir leitast við að kúga íslendinga. En sundrungin er miklu minni en á horfðist í fyrstu. þeir Jónar skráveifur eru að vísu enn til, sem gengið, hafa á hönd kúgaranum. það íslenskt málgagn er til sem fullkomlega hefir rekið erindi kúg aranna. Og, eins og getið er annars- staðar, hefir ógurlega slælega verið haldið á máli okkar íslend- inga. En Jónarnir skráveifur réynast fáir. þagnaður er að mestu málsvar- inn erlenda valdsins. Steypt hefir verið af stóli þeim valdhafa, sem vanrækti að berj- ast dyggilega fyrir þjóðréttar- málinu. — En Jón Sigurðsson spratt upp jafnharðan og mælti hin alkunnu orð: „Vér mótmælum allir!“ þvert ofan í kúgunarboð hins erlenda erendreka, hélt fundurinn áfram störfum sínum og bar fram kröfur íslendinga. Kúgunartilraunin hafði full- komlega mistekist. það lá mikið við í það sinn vit- anlega. þeir voru vægðarlaust afsettir frá embættum sínum sumir þeir menn sem þá létu ekki kúgast. þeir bjuggu við þá ónáð hinn- ar erlendu stjórnar alla æfi. En þeir verða æ nefndir góðii' íslendingar og það er hið göfg- asta heiti sem ættjörðin getur gefið sonum sínum. Minnumst þeirra manna nú! Gerum okkur ljóst hversu ógur- lega miklu torsóttari hún hefði orðið, sjálfstæðisbai'áttán, ef þess ir menn hefðu látið kúgast á þjóðfundinum. Svo glæsilegar eru æ afleiðing- ax’nar þá er menn láta ekki kúg- ast. Einar þvei'æingur hefir komið oi'ðum að hinu, hversu fer um þá þjóð er lætur kúgast. Hervaldskúguninni er ekki beitt nú, sem beitt var í Kópavogi og beita átti á þjóðfundinum. það er með fjárhagslegum hótunum sem nú á að kúga okkur. En það er ekki mergsogin þjóð, kúguð og aðþrengd af erlendri stjói'n og einokun, eins og var í Kópavogi, sem nú á að hrinda af áér kúguninni. Undanfarin harðæri og illæri hafa að vísu krept að, en íslenska þjóðin er nú á hinu hraðasta framsóknarskeiði. Aðstaða okkar inn á við er miklu beti-i en hún var þá er Jón Sigurðsson mótmælti á þjóðfund- inum. Hún er jafnvel eins góð, eða betri, en þá er Einar þveræingur flutti i’æðu sína á þingvöllum. Samanburður út á við. En út á við er aðstaða okkar stórum betri en var, þá er íslend- ingar áður rufu kúgunarfjötrana. það er enginn Haraldur hárfagri eða Ólafur helgi, sem nú leggur reiði á Islendinga. þvei’t á móti. Sambandsþjóð okkar, Danir, hefir staðið með okkur á hinn allra drengilegasta hátt. Við eig- um þeim hina mestu þakkai-skuld að gjalda í því efni og treystum enn til fulls drengskap þeirra. Frændþjóð okkar, Norðmenn, mun vera boðin og búin til að berjast við hlið okkar við hinn sameiginlega óvin. Og hvaðanæfa' að úr heimin- um berast fréttirnar urn beinan og óbeinan öi'uggan styrk við málstað olckar. Aldregi fyr hefir ísland átt að fagna slíkri samúð hinna mætustu manna um heim allan. Ilvílíkur reginstyrkur er okkur að því að eiga með okkur svo sterkt almenningsálit alþjóða af hálfu hinna bestu manna. þeir stóðu einir og einangraðir áheyrendurnir hans Einars þver- æings. Alstaðar að standa vopnin á Spánvei’jum. Innan þeirra eigin lands mótmælir almenningurinn þessari tollmálaístefnu. Alþingismenn! Slíkar eru söguminningarnar. Slík var aðstaðan áður, er kúga átti feður okkar. Svo miklu betri er aðstaðan nú, þá er reyna á að kúga okkur. Augu okkar allra, Islendinga, hvíla á ykkur. Við óskum þess og skorum á ykkur að sýna hina sömu djörf- ung og þeir sýndu Einar þveræ- ingur og Jón Sigurðsson. þjóðin mun fylgja ykkur til djarfra ráða og þjóðholli’a. Minnist þess að ef nú er látið kúgast, „munurn vér eigi það ó- frelsi gera einum oss til handa, heldui' bæði oss og sonum vomm, og þeirra sonum, og allri ætt voi'i’i, þefrri er þetta land byggir; og mun ánauð sú aldrigi ganga eða hveifa af þessu landi“. Hver einasta voldug þjóð á þá eftiiieiðis aðganginn að því að kúga okkur á öðrum sviðum. Minnist þess hvei’jar afleiðing- ar kúgunar vei’ða æ og æfinlega fyrir sérhverja þjóð. Mínnist þess hversu heillaríkt það verður æ að láta elcki kúgast. Augu hinna bestu manna um heim allan hvíla og á ykkur nú og á íslandi. Um leið og þeir mætu menn veita okkur styrk, vænta þeir að við göngum djarflega fram. Við erum forgönguþjóð heims- ins í þessu einhverja mesta mann- úðar og siðfei’ðismáli sem nú er barist um í heiminum. það er ekki oft sem það hefir heimssögulega þýðingu, hversu svo lítil þjóð snýst í málum. En það augnablik er nú runn- ið yfir Island. Fulltrúar íslensku þjóðarinnar leika nú á því leiksviði. Háleitur getur hann gengið Is- lendingurinn, hvar sem er í heim- inum,/ er hann hefir fengið sigur í þessari hólmgöngu. Að fengnum sigi’i mundi ís- lenska þjóðin strengja þess heit að framkvæma betur en áður bannlögin, til þess að upp mætti í’enna á íslandi: djarfai'i kynslóð, hraustari kynslóð, efnaðri kynslóð, betur þi’oskuð kynslóð siðfei’ði- lega. Kynslóð sem til fulls væri laus við hinar margvíslegu afleiðingár vínbölsins. -----o----- Allsherjar íþróttamót Iþrótta- sambands Islands, sem háð verð- ur hér í bænum í vor, að for- göngu Ármenninga, er fyi’sta að- alundirbúningsmótið undir Olym- píuleikina næstu. það verður aðal- leikmót þessa árs. Tíminn vill nú beina þeirri ein- dregnu áskorun til íþróttamanna víðsvegar um land, að sækja mót þetta. Eins og sjá má af auglýsingu um mótið, sem stóð hér í þlaðinu fyrir stuttu, er það fjölbreytt- ara en áður hefir tíðkast. Munu verða gerðar tilraunir til þess að fá Eimskipafélagið til að veita þátttakendum mótsins lækk- un í fargjaldi til og frá. Tvent ber einkum til um ’ það að nauðsyn er að íþróttamenn ut- an af landi sæki vel mótið. þeir eiga að geta lært af því margt og mikið. Fjölbreytni um íþróttaiðkanir getur eigi verið eins mikil til sveita og héi’. Og miklu skiftir að læra að hafa rétt tök. Geta svo þeir, sem sækja, kent þeim sem heima voru. I annan stað má telja víst að út um land séu til hin ágætustu efni íþróttamanna. En við eigum að senda þá bestu út fyrir poll- inn. Má minna á t. d. að sveita- félögin í nágrenni Reykjavíkur hafa nú í tvö ár 1 röð sigrað Reyvíkingana í kapphlaupi. Ungmennafélög og önnur íþrótta 'félög ættu að leggja saman um að styrkja efnilegustu menn sína til farar á mótið. ----o---- í næsta blaði kemur svar við verslunai’málagreinum Garðars Gíslasonar í Morgunblaðinu. ----o---- II. Inn á að reyna að Mga íslendinga,

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.