Tíminn - 18.03.1922, Blaðsíða 4

42
T í M I N N
Guðrún Bjðrnsdóffir.
Hinn 15. þ. m.' lést að heimili
sínu, á gistihúsinu í Borgarnesi,
eftir nýlega afstaðinn barnsburð,
frú Guðrún , Björnsdóttir, kona
Vigfúsar Guðmundssonar gest-
gjafa. Var hún dóttir merkishjón-
anna Björns bónda þorsteinsson-
ar í Bæ í Borgarfirði, og konu
hans Guðrúnar Jónsdóttur. Komu
þar saman hinar kunnu borg-
firsku ættir, sem kendar hafa ver-
ið við Húsafell og Deildartungu.
Frú Guðrún var prýðilega vel
gefin kona, bæði um gáfur, ment-
un og dugnað. Fyrir tæpum tveim
4rum gekk hún að eiga mann sinn,
sem eftir lifir, og tók þá um leið
við húsmóðurstörfunum á hinu
fjölsótta gistihúsi í Borgarnesi.
Munu það allir róma, hinir fjöl-
mörgu gestir, sem þangað komu,
hversu prýðilega frú Guðrún
rækti þá stöðu. Munu þau ekki
vera mörg gistihúsin íslensku,
sem áttu að fagna svo myndar
legxi og alúðlegri húsmóður um
alla hluti. Eru þeir nú margir,
vinir og kunningjar þeirra hjóna,
sem senda Vigfúsi gestgjafa og
nákomnum ættingjum Guðrúnar
heitinnar innilegar samúðar-
kveðjur.
------o------
Fulltrúi Hrkjunnar.
Bannmálið er tvímælalaust ein-
hver alvarlegasta og áhrifamesta
tilraun sem íslenska þjóðin hefir
komið í framkvæmd um að bæta
siðferði og mannúð í landinu. Á-
vextina verður ekki um deilt. peir
eru þegar orðnir óumræðilega
miklir og góðir.
Leiðtogar íslensku þjóðarinnar
bæði í trúarlegum og siðferðileg-
um efnum, bæði á undanförnum
árum og nú, bæði innan hinnar
íslensku kirkju og utan, hafa yfir-
leitt skilið þetta mæta vel. þeim
er það til mikils hróss, að yfir-
leitt hafa þeir staðið mjög fram-
arlega um að vinna að útrýming
vínbölsins með bannlögunum. Af
núlifandi mönnum úr tveim aðal-
herbúðunum nægir að nefna til
dæmis: Sigurbj örn Á. Gíslason og
síra Friðrik Friðriksson annars-
vegar og síra Harald Níelsson og
Einar H. Kvaran hinsvegar.
pegar á heildina er litið, verð-
ur því ekki annað sagt, en að trú-
málaleiðtogar íslendihga hafi i
þessu efni þekt sinn vitjunar-
tíma.
J>ví sorglegra er það, er einstök
áberandi dæmi koma fram um hið
gagnstæða, og það undir alveg
sérstaklega óviðeigandi kringum-
stæðum.
Hefir eitt slíkt dæmi borið við
nú nýlega og er þannig vaxið að
að því verður að finna opinber-
lega.
Á laugardaginn var var haldinn
lokaður fundur í sameinuðu al-
þingi. það var þar borið undir
þingheim hvort ekki bæri að
senda af íslands hálfu nýja sendi-
menn til Spánar, til aðstoðar við
nýja samninga við Spánverja.
• Allir þeir sem á fundi voru
guldu þessu jákvæði nema einn.
Hann greiddi atkvæði á móti.
Hann vildi ekki einu sinni gjöra
þessa tilraun til að bjarga þessu
mikla mannúðar og siðferðismáli.
Hann vildi ekki einu sinni láta
reyna það hvort Islendingar gætu
komist hjá að láta erlenda þjóð
kúga sig í slíku máli.
pessi eini maður, sem þannig
greiddi atkvæði, er hinn eini eig-
inlegi fulltrúi sem íslenska kirkj-
an á á alþingi, eini þjónandi prest-
urinn sem á þar sæti, síra Sigurð-
ur Stefánsson frá Vigur.
Frægir verða þeir, hvor að sínu
leyti, Einar þveræingur, Jón skrá-
veifa og Sigurður Stefánsson. ,
Eigi kirkjan íslenska marga
slíka fulltrúa, er hún dauðadæmd.
J>á er óhugsandi að þjóðin trúi
henni fyrir mannúðar- og sið-
ferðismálum sínum.
Baráttan vii
„ferðamenskuna".
ii.
Telja má það sigur í þessum eín-
um, að „Lárus htli" varð fyrstur aí
„ráðherrunum" til að leggja niður
Immbugs-starf sitt í stjórnarráðinu,
þegar J. M. valt, og enginn tekinn i
staðinn. Segja kunnugir, að piltur
hafi lítið gert þar, nema koma ein-
stöku sinnum, ekki á hverjum degi,
og skifta símskeytum og bréfum
milli skrifstofanna. Af ástœðum, sem
ekki verða greindar hér, hafði skift-
ing þessara skjala oft verið svo ófull-
komiii, að annar maður varð að gera
verkið að nýju. Umræður Tímans
hafa þar með sparað landinu heilt
embœtti, án þess nokkurt vald nema
almenningsálitið þyrfti að koma til
skjalanna.
Mikill áhugi er talinn vera í þing-
inu fyrir því, að kreppa að lögjafn-
aðarmönnunum. Ætti sanngjarn
íerðakostnaður hvers þeirra til Dan-
rnerkur ekki að þurfa vera nema um
1000 kr. á mann, i stað rúmlega 4000.
Sparast landinu þar alt að því 10,000
kr. í hvert sinn.
Einstaka þingmenn hafa svo mjög
brotið af sér um ferðareikninga til
þings, hin síðari ár, að ekkí er um
annað að gera en taka upp aftur
„Jóhannesar hnapphelduna" frá 1912.
Ætti að fylgja þeim lögum strang-
lega, eips og þau voru þá, að við-
bættri dýrtíðaruppbót af upphæðinni,
eftir sömu reglum og gilda um fasta
starfsmenn landsins. petta er full-
komlega réttmæt lausn á málinu.
Frá því að lögin um ferðakostnað
þingmanna voru gerð og þar til dýr-
tíðin byrjaði, liðu ekki nema 2 ár.
Dýrtiðaruppbót er miðuð við verð-
hækkun þá, sem gerðist 1914 og síð-
an. pingmenn eru þess vegna vel
haldnir af að hlíta lögunum frá 1912,
að viðbættri dýrtíðaruppbót, sem síð-
an fer lækkandi með ári hverju.
pingmönnum er bráðnauðsynlegt
sjálfum, að ganga á undan með góðu
fordæmi um bóflega og sanngjarna
nieðferð landsfjár. Ferðakostnaður
sumra þeirra hefir verið alveg óhæfi-
lega hár hin siðustu ár, þótt til séu
margar heiðarlegar undantekningar.
Færi ekki illa á að sparnaðarnefnd
þingsins tæki þetta til athugunar nú
i vetur. J. J-
FiKini spumingar til Lárusar, fyrr-
um „utanríkisráðherra".
1. Hvað telur Lárus kaup Sig. Magn-
ússonar læknis á Vífilsstöðum mikið,
frá landinu, þar sem hann, auk há-
markslauna í peningum, hefir ókeyp-
is hús, ljós og hita, og íbúðarhúsið
með aðgerð á spítalanum, sem leiddi
ai' húsbyggingunni, er talið að hafa
kostað alt að 200 þús krónur? Fram-
kvæmdin gerð að tilhlutun Jóns
Magnússonar og stuðningsmanns
hans, Jóh. Jóh.
2. Veit Lárus að eftir venjum um
skattskyldu í Danmörku myndi Víf-
ilsstaðalækninum þó ekki reiknuð
þessi aðstaða nema sem x/5 af byrj-
unarlaunum eða ca. 6—800 kr. árlega?
3. Myndi Lárus telja sig of ágeng-
an um kaup, ef hann hefði fyrir aðal-
starfið, aðstoð hjá föður sínum, haft
aðeins liðl. V3 af núverandi kaupi
sínu þar (ca. 5800 i stað 8500)? Eng-
ar óbeinar tekjur hjá bæjarfógeta,
gefið utanríkisráðherrakaupið land-
inu, og kaupmönnum lögráðunauts-
vinnuna, og eigendum Mbl. ritlaun
öli fyrir skrif sín þar?
4. Borgar bæjarfógetinn 12 þús. kr.
eða meira fyrir liús, ljós og hita i
þórshamri, úr því a'ð það lítilræði,
sem notað er fyrir skrifstofur í þágu
landsins er áætlað að gleypa 3000?
Káupfélagsstj órastaðan
við Kaupfélag önflrðmagá í Vestur-ísafjarðarsýslu er laus. Umsóknir
sendist til stj'órnar Kaupfélags öhfirðinga í'yrir 14. maí næstk. og yeitir
hún allar frekari upplýsingar.
5. Hvað hefir Lárus haft miklar
óbeinar tekjur áf bæjarfógetaembætt-
inu árið sem leið, hvað fyrir auka-
kenslu í lögvísi, hvað fyrir að vera
lögráðunautur kaupmanna, hvað fyr-
ir að skrifa dylgjur um Sambandið,
og persónulegar árásir á samvinnu-
menn i Mbl.? J. J.
Lárus tekur pinkla sína.
„Utanríkisráðherrann" kvað hafa
orðið fyrstur af ráðherrunum til að
yfirgefa stjórnarskipið. Kemur það
vel heim við sagnir um lítil en hygg-
in dýr, sem sjá fyrir forlög skipa og
bjarga sér í tíma. Nýja stjórnin tek-
ur sennilega engan í sess hans. Hefir
þá umtal Tímans um. það embætti
orðið til að spara þær þúsundirnar,
þó að óbeinu áhrifin verði ennþá þýð-
ingarmeiri.
Héraðsskólarnir.
peir eru nú fimm, og hinn sjötti í
uppsiglingu austanfjalls. það er skól-
inn á Núpi, Hjarðarholti, Hvitár-
bakka, Breiðumýri og Flensborg. Gert
ráð fyrir að byrjað verði austanfjalls
næsta haust, í líkingu við skólann á
Breiðumýri. Nú munu ýmsir þing-
menn, sem áhuga hafa á unglinga-
fræðslunni, hafa i huga að fá sameig-
inlega fjárveitingu til allra þessara
skóla, svo sem 4—5 þús. til hvers.
það er sérstaklega nauðsynlegt að
halda við héraðsskólunum nú í
kreppunni, því að, þar verður efna-
litlu fólki námsvistin ódýrust.
Sparnaður.
Tillögur Tímans um samfærslu em-
bætta, svo sem hæstaréttar og laga-
deildar, hafa vakið afarmikla athygli
um land alt. Halldór Hermannsson
bókavörður tekur í sama streng í
Mbl. En allra kyndugast er að sjá
suma helstu andstæðinga Tímans í
þinginu vera að flagga með þessum
Iánuðu íjöðrum. Sannleikurinn er sá,
að hinu nærsýna og óhagkvæma
fylgdarliði M, G. hefir aldrei dottið
sjálfu neitt í hug, sem sparnaður
væri að. peir hafa talað um sparn-
að, en skort andlegan mátt til að
finna nýjar og skynsamlegar leiðir.
Og ekki hefir sparnaðurinn staðið
þessu fólki fyrir gleði, þegar M. G.
hefir verið að borga út fyrir „legát-
ann" á Spáni, eða tugi þúsunda fyrir
krossa Jóns, eða hundrað þúsund í
heimskulegan veislufagnað. pá fanst
„sparnaðarflokki Mbl." nógir pening-
ar til að eyða.
Nýtt byggingarlag.
Guðm. Bárðarson, náttúrufræðis-
kennari við gagnfræðaskólann nyrðra,
hefir nýlega haldið fyrirlestur um
endurreisn torfbæjanna. Hefir hann
um mörg ár. gert tilraunir um heppi-
lega hagnýtingu hins gamla íslenska
byggingarefnis, torfsins. Mjög senni-
legt er að athuganir og tilraunir G.
Bárðarsonar fái mikla þýðingu fyrir
bændur í snjóahéruðum landsins.
Kjarnýin i hugmynd Guðmundar er
að hafa torfið til skjóls, utan við
þunna steinveggi, og búa svo um
grunn hússins og þak, að útveggir
skekkist ekki eða spillist af raka úr
jörðinni eða úrkomu. Væntanlega
kcmiur fyrirlestur þessi á prent bráð-
lega. Hugmyndin -er þýðingarmikil.
Alt sem styður að því að gera bygg-
ingar hér á Iandi ódýrar, hlýjar og
smekklegar, er þjóðmál í besta skiln-
ingi orðsins.
Yfirvofandi hætta.
Danskir gróðamenn og aðstoðar-
"fólk þeirra, hefir síðustu mánuðina
gefið i skyn, að íslendingar myndu
fljótlega koma á sveitina tli dönsku
möinmu. Er skamt síðan danskir
kaupmenn heimtuðu gengi viðurkent
á íslenskri krónu. Talið að þeir hyggi
gott til glóðarinnar að taka eignir
skuldunauta sinna hér með hægu
móti, þegar íslensk króna er orðin
nógu lág. Sumir Stórdanir búast við
að landið geti ekki staðið i skilum
með afborganir af gömlu lánuflum í
Danmörku. Mun því tilætlunin að
danskir lánardrotnar settu mann eða
menn til að krafsa það af tekjum
landsins, sem inn kæmi. Um leið
kæmu vitanlega sendimenn frá við-
skiftavinum M. Guðmundssonar frá
Englandi og heimtuðu veð sitt í toll-
tekjunum. Yrði þá íslandi stjórnað
af útsendurum erlendra lánardrotna,
'lík't og átt hefir sér stað í Tyrklandi,
Kína og víðar. Sé það á viti bygt,
sem þessir erlendu náungar segja, að
M. Guðmundsson skilji svona við
fjárhag landsins, þá er það hih brýn-
asta nauðsyn að hafa nákvæmt
og strangt eftirlit með < erlend-
um gjaldmiðli, þ. e. láta and-
virði íslenskra afurða nú í ár ein-
göngu vera notað til að/ bjarga þjóð-
inni frá hungursneyð og landinu frá
gjaldþroti.
--------n--------
18.
Maður á Norðurlandi, sem eg hefi
aldrei sóð eða talað við, eða haft
nokkur kynni af, Björn Líndal, síld-
arkaupmaður á Svalbarðseyri, hefir
við og við hin síðustu ár minst mín
i blöðum kaupmanna nyrðra, og nú
einkum í sambandi við nýafstaðna
kosning í þingeyjarsýslu.' Ef mér væri
kært hóíiaust o/lof, myndi Björn
þessi vera einstakur velgerðamaður
minn. Samkvæmt trú hans (því hann
lifir í trú en ekki skoðun) ætti mátt-
ur hugmynda minna og orða að vera
alveg óvanalega og ótrúlega mikill.
Eg hefi engin ytri valdatæki, ætta-
sambönd, auð, háa stöðu, sit ekki í
neinum nefndum, ráðum eða stjórn-
um, hefi í stuttu máli enga sérstaka
aðstöðu til að ráða meiru um almenn
mál fram yfir hvern annan af þeim
20-^-30 þúsund meðborgurum , sem
kosningarrétt hafa hér á landi. Væri
trú Líndals rétt, er ómögulegt að
skýra þetta fyrirbrigði nema með því
að tillögur mínar um almenn mál
væru óvanalega skynsamlegar, svo að
margir menn yrðu til að fallast á
þær.
Eg veit að Líndal sjálfum mundi
ckkert hól vera kærara en það, sem
hann hleður á mig. Mér er nær að
halda að .liarin vildi gefa ekki all-
litið af þeim „Rinarmálmi", sem síld-
in hefir geí'ið honum, til að fá þá
einkcnnilegu aðstöðu í þjóðfélaginu,
sem sjúkir draumórar hans hafa gef-
ið mér. Eg geri þessvegna hvorki að
þakka Líndal, eða afella hann, hvorki
fyrir mina hönd eða annara. Eg vil
aðeins nota tækifærið til að gofa skýr-
ingu á hinu kynlega atferli hans.
Er sú skýring, eða tilraun til skýr-
ingar, einkum gerð til athugunar
samvinnumönnum í Eyjafirði og
þingeyjarsýslu, sem mest verða var-
ir við bæxlagang þessa einkennilega
manns.
Min skoðun á Birni er sú, að hann
sé maður, sem hvorki beri að óttast
eða gera sér miklar vonir um: Hann
sé maður sem eigi bágt, maður sem
verðskuldi hlýlega meðferð og að-
búð, maður sem hvorki eigi að hata,
fyrirlíta né setja í miklar mannraun-
ir. Vil eg leiða að þessu nokkur rök.
Hr. Líndal vill komast í þjónustu
landsins. Hann berst af alhuga fyrir
W
málstað kaupmanna, og við því er
ekkert að segja. En jafnffamt þvi
vill hann vera einskonar ráðunautur
samvinnumanna um þeirra mál, um
hvað sé rétt form kaupfélaga, og
ræðst með illum orðum á þraut-
rcynda forgöngumenn samvinnunnar
i atthögum sínum, bræðurna Hall-
grím og Sigurð Kristinssyni, og Ing-
ólf Bjarnason. Hvernig getur mann-
inum dottið í hug, að samvinnumenn
fylgi ráðum slíks manns? Og skilji
hann aðstöðuna, hví þá að gefa ráð,
sem fyrirsjáanlegt er að ekki verða
þegin?
I Veraldarsögu Sveins frá Mæli-
fellsá, á bls. 88, stendur: bróður-
sonur Friðriks. J>að er ritvilla. Á
að vera: föðurbróðursonar Frið-
riks, sem var Ólafur Árnason frá
Bakka.
Líndal býður sig fram til þings í
Eyjafirði og „dumpar". Við því er
ekkert að segja. En í stað þess að
taka fallinu með ró og stillingu, set-
ur Björn út eymdarlega píslargráts-
langloku, um hörmuleg forlög sín og
vonsku veraldarinnar. Með þessum
eymdarskap eyddi hann drjúgum
trausti sínu, því veröldin er nú einu
sinni svo gerð, að hún elskar meira
sterka, þolna óg úrræðamikla menn,
heldur en iiálí'kiökrandi eymdarsón
þess, sem dregið hefir núll i hluta-
veltu líísins. Frh. J. J.
Hentugt áhald. Meðal annara á-
halda sem sýnd voru á búsáhalda-
sýningunni í vor sem leið, voru
suðuskápar sem Stefán B. Jóns-
son kaupmaður hér í bænum hef-
ir til sölu. Telur sá er þetta skrif-
ar rétt að mæla beinlínis með á-
haldi þessu, af reynslu á eigin
heimili. Sparar áhald þetta mjög
tima við alla matarsuðu og vafa-
laust eldsneyti, til stórra muna.Er
maturinn soðinn við gufu og má
sjóða marga rétti í einu við sama
eldinn. Vegna þess að ekki rýkur
af matnum sparast vafalaust nær-
ingargildi. Áhaldið gætir sín
sjálft og ekki getur brunnið við
eða soðið upp úr. Einkanlega um
annatíma, á meðalstórum eða
heimilum í stærra lagi, er áhald
þetta tvímælalaust til hinna
mestu þæginda og sparnaðar.
pingmenn Rangæinga hafa beð-
ið ritstj. Tímans fyrir þá athuga-
semd út af stefnuskrá Framsókn-
arflokksins, sem birt var hér í
blaðinu, að þeir séu henni sam-
þykkir í aðalatriðum, en þó mót-
fallnir því að landsstjórnin taki
í sínar hendur sölu sjávarafurða,
séu aðeins fylgjandi þeirri sölu-
aðferð, ef um þröngan markað sé
að ræða fyrir vörurnar (t. d.
hesta). Hinsvegar telja þeir rétt
að stjórnin hafi eftirlit og íhlut-
unarrétt um það, hvernig gjald-
eyri útfluttra vara sé varið.
Sömuleiðis telji þeir rétt að
landsverslun takmarki sig sem
mest við einkasöiuvörutegundir.
Rírar heimtur. „Kaupmenn, at-
vinnurekendur og aðrir kjósend-
ur" í Reykjavík senda alþingi
ávarp um afnám landsverslunar
og 'móti þeim verslunarráðstöfun-
um, sem í ráði er að gera. Einir
390 menn, af öllum fjölda kjós-
enda í Reykjavík, rita undir skjal
þetta og mun þó ekki hafa verið
gengið slælega fram í að safna.
------o------
Orðabálkur.
skreppingur , (-s, vantar flt.),
kk,. það að skreppur niður úr skel
ofan á snjó eða niður úr þunnum
ísalögum, þegar á er gengið, og
grunt vatn er undir ísnum <t. ,d.
í miðjan legg): pað var besta
hald af f jörunni, nema skrepping-
ur yfir álana. Öræfi. Suðursv.
stöngl (-s, vantar flt.), kl., slór:
veitu ekki að þessu stöngli. Súgf.
(alg.).
stöngla (-aði, -að), áls., slóra:
við skulum ekki stöngla hér leng-
ur. Súgf. (alg.).
kolla (-aði, -að), áls.? kolla upp,
kljúfa steinbítshausa til þurks.
Súgf.
fornbærast (-ðist, -st), s. í
miðm.: kýrin er farin að fornbær-
ast, það er farið að verða langt
síðan kýrin bar, nytin er farin
að lækka í henni. Súgf.
Ritstjóri:
Tryggvi pórhallison
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjau Acta.