Tíminn - 08.04.1922, Side 1

d5jaíb£ett
o§ ' afgrei&slumaöur Cimans cr
5 i g u r 9 e i r ^riðrifsfon;
5amban6st)úsinu, HeyfjaDÍf.
^fgzmbBÍa
C í m a n s er i Sambanbstjúsinu.
©pin baglega 8—\2 f. íj
Simi 496-
VI. ár.
Reykjavík 8. apríl 1922
14. blað
1922-23
Fyrsta deild:
Hafa numið málfræði H. Briém, bæði heftin ai' dönskukenslubók
Jóns Ofeigssonar, enskunámsbók O. Zoega, í reikningi brot og tugabrot,
landafræði Karls Pinnbogasonar, Islandssögu Jónasar Jónssonar, mann-
kynssögu Þorl. Bjarnasonar.
Önnur deild:
Sömu inntökuskilyrði og í fyrstu deild, nema að því er snertir
ensku. Kenslu tími í báðum þessum deildum 7 mánuði, frá byrjun okt-
óber til apríl loka. Kenslugjald fyrir livern nemanda 100 krónur, greiðist
í byrjun október.
Þriðja og fjórða deild:
Hafa numið aðalatriði íslenskrar málfræði. skrifa læsilega rithönd.
Hafa numið í landafræði, íslandssögu og mannkynssögu sama og fyrsta
deild.
Kenslutími i þriðju deild 6 máðuðir, frá byrjun október til mars-
loka.
Kenslutími í fjórðu deild 7 mánuðir frá byrjun október til apríl-
loka.
Kenslugjald 50 krónur fyrir hvern nemanda. Greiðist við inngöngu
í skólann.
Umsóknir og fyrirspurnir' sendist undimuðum.
Samvinnuskólinn 20. febr. 1922.
Jónas Jónsson.
Avarp
til Alþingis.
Heyrst hefir, að sendimönnun-
um til Spánar hafi ekkert enn á-
gengt orðið, og að lítil von sé um,
að þeir komist nokkuð áleiðis með
samningatilraunum við Spán-
verja. Hvað mun þingið þá taka
til bragðs? Og hvað er þá tiltæki-
legast að gera?
Eg er ekki þingmaður og mér
er að mestu ókunnugt um afstöðu
þingmanna til þessa máls. Mér er
og ókunnugt um, hvað fram-
kvæmdarnefnd Stórstúku íslands
nú vill leggja til, þegar í jafnmik-
ið öngþveiti er komið. Væntanlega
munu allir Jæssir menn vilja
leggja það til, sem þeir telja
heillavænlegast fyrir land og
þjóð og sæmilegast. Og enginn
maður ætti að fella undan að bera
fram sínar tillögur um mái þetta„
ef hann áliti að gott gæti af þeim
leitt.
Fyrir því sé mér leyfilegt að
skýra hér stuttlega frá áliti mínu
og koma fram með tillögu.
Stríð Spánverja gegn oss Is-
lendingum sem bannlagaþjóð er í
raun og veru stríð gegn bannlaga-
hreyfingunni, sem hefir magnast
svo stórkostlega á seinustu árum.
þeir hafa hafið stríðið gegn
sæstu bannþjóðunum í þeii’ri von,
að ef þær létu undan.mundi koma
afturkippur í bannlagahreyfing-
una yfir höfuð. þeir hafa ráðist á
garðinn þar sem hann var lægst-
ur og gert sínar ósvífnu kröfur til
vor íslendinga. það mátti því þeg-
ai’ vera vitanlegt öllum þeim
mönnum, er höfðu réttan skilning
á umræddu máli,að samingar af
vorri hálfu við Spánverja mundu
verða með öllu árangurslausir.
Fráfarin stjórn hafði heilt ár
til að semja við Spánverja. þeir
veittu stutta fresti í málinu hvað
eftir annað. Svo lengi voru þeir
að sækja veðrið í sig. En þennan
langa tíma lét stjórnin íslenska
ónotaðan til að fara þá einu réttu
leið að gera alvarlegar og kröft-
ugar tilraunir til að fá aðstoð ann-
ara ríkja og til að leita fyrir sér
um fiskimarkaði í öðrum löndum.
Með aðgerðaleysi sínu stefndi
stjórnin málinu í voða, og lagði
á síðustu stundu frumvarp fyrir
þingið um það, að verða við kröf-
um Spánverja, eða að breyta
bannlögunum þannig, að áfengis-
markið sé hækkað upp í 21%.
Ef þingið samþykti þessa kröfu
Spánverja, yrði það í framkvæmd-
inni nokkurn veginn sama sem að
afnema bannlögin. Mér fyrir mitt
leyti stendur á sama hvort heldur
yrði ofan á, þessi svokallaða breyt-
ing bannlaganna eða algert afnám
þeirra.
En getur þingið nú samþykt
þessa breytingu eða afnám bann-
laganna? Eg hygg ekki. Bannlög-
in voru upphaflega sett fyrir ósk
s/5 atkvæðisbærra manna lands-
ins. Sú ósk kom skýrt í ljós við
almenna atkvæðagreiðslu 1908.
það hefir verið alment álitið, að
bannlögin mætti ekki afnema,
nema áður hefði farið fram al-
menn atkvæðagreiðsla. Og sú
venja hefir tíðkast í Vesturheimi,
en þaðan er bannlagahugsjónin
komin fyrir löngu til Norðurálf-
unnar.
þingið getur því ekki og má
ekki samþykkja nefnt frumvarp
fráfarinnar stjórnar, nema þjóð-
arvilji sé kominn í ljós fyrir því
við almenna atkvæðagreiðslu.
En þingið getur gert og á að
gera annað. Og á það vil eg leyfa
mér að benda.
Utanför Einars Kvarans árið
sem leið, sem hann fór eftir til-
hlutun templara, og hinar mörgu
áskoranir, er til vor hafa komið
frá Svíþjóð og Noregi um að
halda fast við bannið, þetta hvort-
tveggja hefir glögglega sýnt hina
miklu samúð umheimsins með oss
íslendingum í þessu máli,og.af því
getum vér séð, að vér stöndum
alls ekki einir í þessu tollstríði
við Spánverja. Og það er virki-
lega gleðilegt fyrir oss, að hugsa
til þessarar miklu samúðar og
hluttekningar svo fjölda margra
bindindis- og bannlagamanna víðs-
vegar í heiminum.
En tóm samúð og hluttekning
nægir ekki. Vér þurfum meira.
Vér þurfum að fá eitthvert vold-
ugt ríki til að skerast í leikinn
fyrir oss. þetta ríki eru Banda-
ríki Vesturheims. þau hafa sett
sér bannlög, sem í aðalatriðum
eru samhljóða vorum bannlögum.
Úr Bandaríkjunum hafa komið
skeyti, er sýna ótvírætt að fjöldi
manna þar vill hjálpa oss í bar-
áttunni við Spánverja.
Liggur þá ekki beint við, að
stjórn íslands sendi þegar full-
trúa til stjórnar Bandaríkjanna
til að fá hana til að liðsinna oss?
því fremur gætum vér vænst góðs
árangurs af þéirri sendiferð, sem
ganga mætti að því vísu, að þar
mundu ótalmargir góðir drengir
styðja mál vort. Auk þess sem
það er engum vafa bundið, að
stjórn hins voldugasta og fjöl-
mennasta bannríkis, sem jafn-
framt er ein hin allra voldugasta
þjóð heimsins, mundu skilja það,
að Spánverjar mundu gera alt
sem þeir gætu til að hnekkja
seinna bannlögum hennar, ef þeir
kæmu vilja sínum fram gagnvart
oss og Norðmönnum. Og því fús-
ari mundi stjórn Bandaríkj anna
vera til þess að skerast í leikinn,
sem hún ynni gagn með því sinni
eigin þjóð.
En jafnframt þyrfti stjórn vor
að senda í fleiri áttir áreiðanlega
menn til að útvega markað fyrir
íslenskan fisk, svo að vér þyrft-
um að engu leyti að vera háðir
Spánverjum eða sem minst komn-
ir upp á þá.
Mín tillaga yrði því í stuttu
máli þessi:
a. þingið felli eða láti sofna
áðurnefnt frumvarp, sem
fram er komið út af kröfu
Spánverja.
b. þingið geri nú ráðstöfun til
þess,að tafarlaust verði send-
ir fulltrúar frá hinu íslenska
ríki til stjórnar Bandaríkj-
anna til að fá aðstoð hennar.
c. þingið geri nú ráðstöfun til
þess, að hæfir menn verði
þegar sendir í ýmsar áttir til
að reyna að útvega markað
fyrir íslenskan saltfisk.
d. þing verði kallað aftur sam-
an eftir 3 mánuði, nema við-
unanlegur árangur verði af
starfi áðurnefndra manna
(sjá stafl. b. og c.).
Björn þorláksson.
-----o----
Prentarafélagið átti 25 ára af-
mæli í vikunni og fagnaði því með
miklu hátíðahaldi.
Eftirhreítur,
I.
Leiðrétting.
Vegna ummæla í 13. tölubl. VI.
árg. „Tímans“, um vanrækslu af
minni hálfu út af ákvörðun tekju-
skatts í Reykjavík á árinu 1920,
vil eg taka það fram, sem hér
segir:
1. Kærufrestur yfir skattskrám
um tekjur á árinu 1918 var lið-
inn, er eg varð fjármálaráðherra,
og ef um vanrækslu ,væri að ræða,
gæti eg því ekki verið sekur um
hana.
2. Samkvæmt lögum nr. 54, 26.
október 1917, 6. gr., er það yfir-
skattanefnd hvers lögsagnarum-
dæmis, sem átti að hafa eftirlit
með því, að skattanefndir full-
nægi skyldu sinni og úrskurðum
yfirskattanefnda varð samkvæmt
þeirri lagagrein ekki áfrýjað. Á-
kvörðun skattsins liggur því ekki
að neinu leyti undir fjármálaráð-
herra. Um vanrækslu í þessu efni
af hendi fyrirrennara míns, er
því ekki heldur að ræða.
3. það var heimilt samkvæmt
8. gr. laga nr. 23, 14. des. 1877,
að telja skatt innlendra félaga
hjá hinum einstöku meðlimum
þeirra og þessa heimild hefir
skattanefnd Reykjavíkur notað.
það sannar því ekkert, þótt skatt-
ur sé ekki tekinn af félögunum
sjálfum. Hann er tekinn hjá með-
limum þeirra, ýmist eftir fram-
tali þeirra eða ákvörðun skatta-
nefndar.
4. það er auðsætt, að löggjöf-
in getur ekki ætlast til þess, að
fjármálaráðherra athugi skatt-
skrár landsins á þeim 15 dögum,
sem þær liggja frammi, enda
þyrfti til þess rannsókn eftir
gögnmn, sem skattanefndir einar
hafa og mega ekki láta öðrum í
té.
5. Tilhöguninni um ákvörðun
tekjuskatts í Reykjavík er nú ger-
breytt fyrir tilstilli mitt, og hygg
eg, að það fyrirkomulag, sem nú
er, muni verða að teljast mjög
hagkvæmt ríkissjóðnum.
Reykjavík, 3. apríl 1922.
Magnús Guðmundsson.
II.
Athugasemdir.
„Leiðrétting“ þessi kemur að
engu haldi fyrir málstað hins fyr-
verandi fjármálaráðheiTa, eins og
nú mun sýnt verða.
Er þá rétt að minna fyrst og
fremSt á 36. grein stjórnarskrár-
innar, sem svo hljóðar í upphafi:
„Engan skatt má á leggja, né
af taka, nema með lögum“.
Ennfremur er rétt að minna á
eftirfarandi orð í lögunum um á-
byrgð ráðherra, í þriðju grein, er
svo hljóða:
„Og enn varðar það ráðherr-
ann ábyrgð, eftir lögum þessum,
ef hann veldur því, að brotið sé
gegn öði’um lögum landsins en
stjórnarskipunai’lögum þess:
með því að framkvæma eða
valda því að framkvæmt sé nokk-
uð það, er fer í bága við fyrir-
mæli laganna, eða með því að láta
nokkuð ógjört, sem heimtað er í
lögum, eða verður þess valdur að
slík fi-amkvæmd farist fyrir.
þessi lagafyrirmæli sýna það
ljóslega, enda er það og auðsætt'
hverjum skinbærum manni, að
ráðherra má ekki skjóta sér á
bak við skattanefndir og horfa á
það aðgerðalaus að vanrækt sé
að leggja skatta á stærstu skatt-
þegna ríkisins.
„Ákvörðun" skattsins heyrir
undir verksvið skattanefnda, en
hitt tvímælalaust á ábyrgð fjár-
málaráðherra að svo áberandi
stórum flokki skattþegna sé ekki
skotið undan skatti.
Að ríkið missi skatts fyrir
slíka vanrækslu skattanefnda get-
ur ekki komið til mála, ef fjár-
málastjórn tekur réttilega í taum-
ana. Og slík afskifti fjármála-
stjórnar hljóta að vera réttmæt
eftir að liðinn er kærufrestur ein-
staklinga yfir skatthæðinni.
því er þessvegna haldið afdrátt-
arlaust fram, að í þessu efni hafi
fjármálaráðherrann ekki gætt
hagsmuna ríkissjóðs. —
Hin aðalundanfærsla fjármála-
ráðherrans fyrverandi er sú að í
Reykjavík hafi skatturinn verið
tekinn af hinum einstöku meðlim-
um útgerðarfélaganna, enda hafi
það verið heimilt.
' Um þessa undanfærslu skulu
tekin fram eftirfarandi atriði:
þó þetta hefði nú verið gert,
þá var í þessu efni mjög slælega
rekin innheimta fyrir ríkissjóð-
inn og vafalaust gagnstætt til-
gangi laganna. því að samkvæmt
tekj uskattslögunum frá 1907 er
skatturinn mjög hækkandi. Hann v
hækkar úr 4 upp í 15 af hundraði,
eftir því sem tekjurnar hækka.
Ríkissjóður fær því margfalt
minni skatt ef hann er lagður á
tekjur útgerðai-félaganna eftir að
búið er að skifta honum á milli
fjölmaigi-a hluthafa. þetta hlýt-
ur að vera öllum augljóst. Ráð-
heri’a sem lætur sér ant um fjár-
hag ríkisins líður því alls ekki
slíka aðferð.
I annan stað fer svo með þess-
ari aðferð að allar þær tekjur
þessara útgerðarfélaga, sem ekki
koma til útborgunar, en eru lagð-
ar í sjóði, verða alls ekki skatt-
skyldar. það er vafalaust þvert
á móti tilgangi laganna.
Fjármálaráðherrann hefir sjálf-
ur játað það bréflega að skatta-
nefnd Hafnarfj arðar hafi gert
rétt. Bein afleiðing þess er að
skattanefnd Reykjavíkur gerði
rangt.
Loks má fullyrða það, eftir hin-
um allra kunnugustu mönnum hér
í bænum, að þessi fullyrðing fjár-
málaráðherrans fyrverandi um
það að hinir einstöku hluthafar
Reykjavíkurfélaganna hafi greitt
þá skattupphæð sem félögin áttu
að greiða, er algerlega röng. Má,
greinilega sjá þetta á skattskrán-
um, ekki síst af samanburði við
skatt þeirra Reykvíkinga, sem
hluti áttu í Hafnarfjarðarfélögun-
um. það er lagt á Reykjavíkur-
hluthafa í útgerðarfélögum skatt-
ur alveg samsvarandi við þá sem
gerðu út í Hafnarfirði.
Lausn málsins getur ekki verið
nema ein: Allir níu botnvörpung-
arair í Reykjavík liafa sloppið
við skatinn.
Magnaðasta ranglæti hefir átt
sér stað um skattinn. Úr því sem
komið er eiga Hafnarfjarðarfélög-
in réttlætiskröfu á hendur ríkinu
sem nemur meir en 46 þús. kr.
Tap ríkissjóðsins má þá áætla
yfir fjórða part miljónar króna.
-----o----
Merk bók. Guðmundur Gamalí-
elsson sendir enn stórmerka bók
á markaðinn. það er annað bindið
af hinu mikla riti Páls E. Ólason-
ar doktors um Menn og mentir á
siðaskiftatímunum. þetta bindi
segir sögu ögmundar biskups,
Gissurar biskups Einarssonar og
annara frumkvöðla siðaskiftanna.
það er stórum mun stærra en
fyrsta bindið, sem sagði sögu
Jóns Arasonar. Verður bókar þess
arar rækilega getið síðar hér i
blaðinu.