Tíminn - 22.04.1922, Blaðsíða 2

58
T 1 M I N N
Ritstjóri Bjarma ritar í síðasta
blað Tímans og getur mín þar að
nokkru, og vil eg því fara nokkr-
um orðum um grein þessa.
Ritstjórinn er mjög hissa á því,
að farið sé að tala um málefni,
sem ritað hefir verið um í Bjarma
fyrir rúmu ári. pað lítur út eins
og ritstjórinn vilji láta skoða
greinar blaðs síns eitthvað svip-
að verslunarskuldum, þannig, að
þær falli úr gildi á skömmum
tíma, og séu þá ónýtar.
Eg hefi áður getið þess, hvern-
ig á því stóð, að eg benti á þessa
margumræddu setningu. Ritstjór-
inn sjálfur var orsök þess að
nokkru. Auðvitað er hitt aulahátt-
ur og kerlingakreddur, að eigi
megi minnast á það, sem um er
ritað í blöðum og tímaritum, þótt
eigi sé það gert strax. Situr illa
á ritstjóra Bjarma að vera kröfu-
frekur í því efni. Hann og hans
fylgifiskar sumir taka upp
margra ára, jafnvel mannsaldurs-
gamlar, óhróðurssögur til út-
breiðslu um þá menn, sem þeir
vilja skaða, hvort sem þeir eru
lífs eða liðnir. þessi setning, sem
eg nefndi, getur þó aldrei komist
í slíkra flokk. Eg hefi ekki tekið
annað, en þessa prentuðu setn-
ingu úr ræðunni; engu bætt við,
engu slept; tekið orðin alveg eins
og þau lágu fyrir, og skýrt þau
þar eftir. Hitt veit eg vel, að
það verður ávalt hægt að deila
um smekk manna. Eg efast ekki
um að smekkur okkar ritstjóra
Bjarma er ólíkur í ýmsum atrið-
um. Mennirnir eru svo misjafnir:
Einum finst það óæti, sem öðr-
um þykir sælgæti. þrátt fyrir að-
finslur ritstjórans, kannast hann
þó við, að hann mundi ekki hafa
komist svo að orði, sem danski
presturinn. Eg held að þetta sé
ekki sagt í lítillæti og sjálfsniður-
lægingu, heldur að honum líki
ekki allskostar við orðbragðið, en
hann flýtir sér að skýra hvemig
á því stendur. það stendur svo á
því, að ritstjóri Bjarma er ekki
náttúrufræðingur, en danski guð-
fræðingurinn er náttúrufræðingur
og hefir lesið mikið af ófriðarbók-
mentum. Með þessu gefur rit-
stjórinn í skyn, að ef hann væri
náttúrufræðingur, þá mundi hann
líta á náttúruna svipuðum augum
sem danski presturinn. það virð-
ist því svo, sem ritstjórinn haldi,
að því betur sem vér þekkjum
náttúruna, því auðvirðilegri finn-
ist oss hún og því líklegra að
djöfullinn væri höfundur hennar.
þessi „heitttrúaði“ guðfræðingur
hefir séð svo miklar „ófriðar-
hörmungar“ og ófriðarbókmentir,
að þetta verður eðlilegt. „Gegn-
um margar þrautir ber oss inn
að ganga í guðsríki“, stendur ein-
hversstaðar í biblíunni. Undarleg-
ir menn þessir heitttrúuðu, þeir
trúa því, að þjáningar séu nauð-
synlegar til þess að öðlast mestu
sælu, og þó sannfærast þeir um
snilli djöfulsins af ófriðarhörm-
ungum, ófriðarbókmentum og
náttúrufræði. þorgils gjallandi lét
sójina, guðs auga, horfa á hest-
inn, sem fótbrotinn píndist til
dauða í hrauninu rétt við átthag-
ana. Hann sá ekkert réttlæti í
þessu, en þessir heitttrúuðu menn
hafa ekki lífsskoðun þorgils gjall-
anda, eftir því sem þeir segja, svo
þessi svíðandi ranglætisákæra
hans gæti ekki aukið djöflatrausfc
þeirra og enn síður hefir hún
fært þorgilsi sanninn um mátt
djöfulsins. En meðal annara orða,
eg hefi aldrei haldið, að djöfull-
inn væri talinn, jafnvel af heima-
trúboðsmönnum („heitttrúuð-
um“) annað en spillari handa-
verka guðs og alls ekki gæti kom-
ið til mála að eigna honum slík-
an mátt og fimbulkyngi, er þarf
til þess að skapa blómabreiður,
norðurljósaslæður, skordýramergð
eða hnattaraðir, þó ekki sé nefnt
annað. Eg hefi haldið að þeir
„heitttrúuðu“ álitu djöfulinn vera
ímynd alls þess, sem svívirðileg-
ast er í gjörvallri tilverunni. því
hlyti það, sem hann fengist við,
að vera mjög óglæsilegt, því fé er
jafnan fóstra líkt. þetta gífurlega
álit á djöflinum nálgast nokkuð
það, sem kallað er djöfladýrkun
hreint og beint, ef það væri ekki
lélega hugsað orðagjálfur, sagt út
í bláinn í vandræðum. Mér er full
ljóst, að eg fæ ekki ritstjóra
Bjarma á mitt mál í þessu. það
fer víst svipað fyrir okkur eins
og körlunum, sem deildu um það,
hvað það væri sem annar væri að
narta í sig upp úr sýrukeraldi.
Neytandinn,sem heita mátti blind-
ur, sagði að það væri súr sporð-
blaðka, en áhorfandinn sagði að
það væri mús. það hafði heldur
engin áhrif á neytandann, sem
sagði bara: „pað er sporðblaðka,
Guðmundur góður“, og át það.
Ritstjóri Bjarma er áreiðanlega
sannfærður um það, að þessi setn-
ing danska prestsins er að minsta
kosti ekki verri en súr sporð-
blaðka. En mér sýnist það vera
mús, og haga mér þar eftir.
Ritstjóri Bjarma heldur að mig
langi til að rekast í þessu við
danska guðfræðinginn. En það er
svo langt frá því, að mér stendur
alveg á sama hvort hann trúir,
eða hverju hann trúir, eða hvort
hann hefir meira álit á guði eða
djöflinum. það var upprunalega
bent á umrædda setningu, meðal
annars, sem dæmi um ósmekkvísi
og yfirdrepskap þeirra manna,
sem geta gleypt svona með þakk-
læti, ef það er borið fram af viss-
um mönnum, og ráða sér varla af
hrifningu fyrir verkið, eins og
sýndi sig á þessum manni, sem
leystur var út með gjöfum safn-
aðar og styrk ríkisstjórnar, meðal
annars, fyrir þessi ummæli.
Eitthvað er ritstjórinn að
kvarta yfir því, að eg drap á um-
rædd ummæli á fundi í stúdenta-
félaginu, þótt hann væri ekki við.
Ef eg hefði verið harðorður í
garð ritstjórans sjálfs, þá hefði
fremur réttlæst þessi skræfuskap-
ur hans. Ennfremur er helst að
skilja á greininni, að eg hafi ver-
ið með vináttufagurgala um hann
á sama fundi. Hér til er því að
svara, að eg minnist ekki þessara
ummæla. Sama er að segja um
það, að Bjarmi gæti „stórspilt
fyrir sér“. Eg man ekki til að eg
hafi kvartað yfir því, og ekki að
eg hafi gefið blaðinu meðmæli.
Mér er sama um það. þeim sem
þykir Bjarmi góður, er það sann-
arlega ekki of gott. Engum skyn-
sömum manni dettur í hug að.
kosta fé til þess að tína saman
gorkúlur og flytja þær burt af
túninu. það þarf ekki annað en
bíða þar til þær verða að kerling-
areldi og fjúka út í veður og
vind. Eins fer Bjarma. þegar and-
legi jarðvegurinn breytist, þá get-
ur hann ekki þrifist, og hverfur
út í veður og vind, eins og kerl-
ingareldurinn..
Ef eg hefi vikið hér að Bjarma,
sem hann ætlaði mér ekki, þá
verður þetta sem skýring á áliti
mínu á þessu atriði.
Ef ritstjórinn heldur að eg hafi
aðeins gert þessa setningu að um-
talsefni af því að dr. Skat-Hoff-
heyer sé á móti spiritismanum,
þá er sú tilgáta jafnröng, sem hún
er einfeldnisleg. Eins og það geri
svo mikið í miklum blóðmörs-
keppafans að fara að taka einn
út úr. — því er ekki einmitt
fjöldi presta líkrar skoðunar sem
þessi guðfræðingur og ritstjóri
Bjarma?
Ennfremur segir ritstjórinn
mig óánægðan yfir þýðing dr.
Jóns Helgasonar á hans eigin
grein. Hvergi gat eg þess, en eg
sagði að eg mundi hafa lagt orð-
ið Uvæsen út með óhæfu, en ekki
„fargan“. Auðvitað gat eg þess,
að sama væri hvernig höfundur-
inn þýddi þetta, því að íslenska
þýðingin sýndi, hvað hann vildi
láta ofðin merkja, þótt mér fynd-
ist skammaryrði þetta verða enn
verra í íslenskunni, en í norska
blaðinu. Eg notaði einmitt orðið
„trúarbragðalíki“, sem er óað-
finnanlega myndað, eins og smjör-
líki, og skifti' mér ekkert af út-
lenda orðinu.
Ritstjórinn fer í annað sinn að
narta í danska miðilinn Einar
Nielsen. Eg hefi séð rannsóknar-
skýrslu norsku nefndarinnar um
miðilsfundi Einars Nielsens. Eg
get ekki séð af þeirri skýrslu að
Nielsen sé svikari. það getur vel
verið að hann sé það, en það er
ekki sannað af skýrslunni. Fyr en
svikin eru sönnuð, ættu menn
ekki að fullyrða það opinber-
lega. það minnir á hrafninn, sem
flýgur að skepnunni undir eins.og
hann sér að hún er ósjálfbjarga,
og kroppar úr henni augun með-
an hún er bráðlifandi, aðeins varn-
arlaus. Ritstjóri Bjarma var ekki
eini hrafninn hér, það var að
minsta kosti annar eða aðrir við
hitt augað. J>að er sagt að krummi
hlakki, kallað að það sé gorhljóð
í krumma, þegar hann flýgur þá
um, og það var líka eitthvað sem
minti á gorhljóð krumma í Tíma-
greininni. þar fer ritstjóri Bjarma
líka að tala um „endann“ á Ein-
ari Nielsen. Ritstjórinn fer næst-
um því að rjála við görnina, eins
og krummi gerir stundum. Eink-
anlega ef skepnan er væn og rist-
illinn feitur, og Einar Nielsen er
nú eitthvað í svipaðri aðstöðu við
ritstjóra Bjarma, eins og feitur
sauðarkroppur til krumma, og rit-
stjórinn er nærri því skemtilega
kánkvís í þessu fitli, og ber ekk-
ert á helgislepju, svo það er leið-
inlegt, að hann skyldi ekki tala
nánara um „endann“ á Einari í
Bjarma, því það myndi gleðja
kaupendur hans andríki ritstjór-
ans, sem varla hefir náð hærri
tónum en einmitt þarna á „end-
anum“.
JJórður Sveinsson.
---o---
Fjá.rkreppan,
sparnaður — framleiðsla.
Eftir Gunnar Sigurðsson.
I.
það er að vonuin mikið rætt, bæði
utan þings og innan, um fjárþröng
ríkisins og ráðin til þess að bæta
úr henni og' þá um leið, á hvern
hátt verði dregið úr hinum miklu
og margumtöluðu útgjöldum ríkis-
sjóðs.
þess er fyrst að gæta, þegar um
þessi mál er rætt, að hór er um gam-
alt mein að ræða. Aðalaukning út-
gjalda rikissjóðs varð á veltiárunum,
sérstaklega á árunum 1916 til 1918.
þingmenn, eins og aðrir, urðu bjart-
sýnir þegar allir framleiðendur
græddu, og allar eignir stórhækkuðu
í verði. það fór alveg eins um þing
og stjórn og þá einstaklinga og fé-
lög, er nú í þessu fjárhruni hafa
tapað ógrynni fjár. Hvorirtveggja
bygðu á því, að veltiárin héldu áfram
og að verðhrunið mundi ekki koma
svona snögglega.
Og þetta var ekki láandi.
Enginn gat sagt fyrir um þetta,
enda hefði enginn á þeim árum trú-
að spádómum fjárhrunsins. þrjú
stórveldi virtust mundu toga í sama
strenginn um það, að lialda verðlag-
inu uppi; verkamenn annarsvegar,
með því að halda kaupinu sem
hæstu, ríkisstjórnir og bankar á liinn
bóginn, er höfðu hag af því, yégna
skulda sinna og viðskifta, að verð-
lagið væri sem hæst.
En jafnvel þessir sterku strengir
hrukku.
Verðfallið kom, og það kom snögg-
lega. Mögru kýrnar átu upp þær feitu,
og það í einu vetfangi. það fór um
ríkið, eins og félög og einstaklinga,
er mikið höfðu í veltunni: það komst
snögglega í fjárþröng.
Sem betur er því ekki svo farið um
ríkið, eins og, því miður, hefir hent
fjölmarga einstaklinga og félög, að
tapið hefir ekki íarið fram úr eignum.
Jafnskjótt og fjárkreppan var fyrir-
sjáanleg, varð það fyrsta spurning-
in fyrir öllum hugsandi mönnum,
hvað mætti til varnar verða. Margir,
og þar á meðal „Tíminn", vildu taka
bráðabirgðalán, til þess að fleyta þjóð-
inni fram hjá skeri þvi, er fyrir
stafni var, til þess að halda fram-
leiðslu landsmanna í horfinu.
Á þinginu í fyrra var eg einn af
þeim, er héldu því ákveðnast fram,
að taka þyrfti lán, til þess að greiða
þær skuldir ríkisins og einstakling-
anna, sem fallnar voru í gjalddaga,
og lagði sérstaklega áherslu á það,
að lánið væri svo liátt, að það gæti
komið bönkunum á réttan kjöl og
gert þá starfhæfa, svo að framleiðsl-
an liði sem minst við hrunið.
Að lántakan væri sjálfsögð, er nú
alment viðurkent, enda þótt ýmsir —•
og þar á meðal fyrverandi lands-
stjórn — teldu hana varhugaverða
og jafnvel óráðlega.
Lán það, er loks var tekið, kom
því miður alt of seint og var þar að
auki of lágt. Öll framleiðsla stórlam-
aðist. Gengi íslenskrar krónu féll
hröðum skrefum. Bankarnir tóku svo
að segja algerlega fyrir nýjar lánveit-
ingar. Margir framleiðendur mistu
kjarkinn, lögðu árar i bát. þá vant-
aði rekstursfé.
það var bent á það, bæði af mér
og öðrum, að lán það, er taka þyrfti,
yrði að vera alt að 15 miljónum
króna. þetta hefir reynst rétt.
Nú nema dægurskuldinrar svo-
nefndu — þær skuldir ríkisins og ein-
staklinganna, sem brýn nauðsyn er
að greiða nú þegar — 4—5 miljónum
króna.
Vera má, að þeir, sem lántölcunni
réðu, hafi þá afsökun, að þeir hafi
ekki átt kost á hærra láni. En hitt er
alkunna, að hættulegt er, ekki síður
ríki en einstakiingum, að taka lán,
sem ekki fullnægir tilganginum.
•Tafnvel getur verið, að slík lán séu
til verra en einskis.
Af því, sem sagt hefir verið, skal
eg þó ekki eggja til nýrrar lántöku,
úr því sem komið er. Og þá skoðun
mína byggi eg á því, að útlit um
sölu afurða fer yfirleitt batnandi,
eins og síðar verður vikið að.
II.
Flestir þeir, sem um fjárkreppuna
hafa ritað og rætt, hafa iagt aðal-
áhersluna á sparnaðinn. Sparnaður
Komandí ár.
Afurðasalan (Niðurl.).
Að tilhlutun Sambands ísl. samvinnufélaga hefir
nokkuð verið gert til að rannsaka leiðir til að aftur
mætti byrja innflutning lifandi sauðfjár til Englands.
Sumarið 1920 var einn af starfsmönnum þess í Englandi
um tima, að safna gögnum í skattamáli samvinnufélag-
anna. Meðan liann dvaldi í Manchester, kynti hann sér
aðstöðu nokkurra leiðandi rnanna i heildsölu ensku fé-
laganna til máisins. þeir bentu á, að enskir samvinnu-
menn, sem því nær eingöngu eru borgarbúar, væru mjög
mótfallnir innflutningsbanni á lifandi sláturfénaði. Mikil
hreyfing væri í Iíanada um að fá numið úr lögum bann
gegn innflutningi nautpenings í Englandi. Til lengdar
yrði ómögulegt fyrir enska aðalinn að halda innilokun
landsins til streitu. Ensku kaupfélögin keyptu daglega
stórkostlega miklar birgðir af nýju kindakjöti. þeim
munaði ekkert um að kaupa alla kjötframleiðslu ís-
lendinga, aðeins ef liægt væri að flytjá féð lifandi, svo
að kjötið kæmi nýtt á markaðinn. Besta ráðið fyrir ís-
lensku framleiðslufélögin væri að ganga i alþjóðabanda-
lag , samvinnufélaganna. Innan skamms myndi alþjóða-
sarnbandið koma á fót einskonar kauphöll, eða heildsölu
fyrir samvinnufélög allra landa. þar gætu framleiðendur
og neytendur fjarlægra landa náð saman, án dýrrar
milligöngu kaupmannanna. Og þar sæti framleiðsla sam-
vinnumanna jafnan fyrir, hjá neytendum, að jöfnu boði.
Litlu síðar hitti sendimaður Sambandsins Mr. May, fram-
kvæmdarstjóra alþjóðabandalagsins í London. Hann tók
vel þessari málaleitun. Kvað þess vera skamt að bíða,
að umboðsskrifstofa yrði sett í London til að annast
sameiginleg innkaup, og innbyrðis viðskifti milli deilda
samvinnufélaganna í öllum löndum. Gengismunur striðs-
áranna væri aðalástæðan fyrir því, að ekki væri nú
þegar byrjað. Sambandið hefir enn fylgst með þessu
máli á alþjóðafundinum í Basel í sumar. Var þar talið
höfuðmál samvinnumanna í öllum löndum, að sem allra
fyrst yrði komið á milliríkjaverslun meðal félaganna.
En því má ekki gleyma, að skilyrðin eru tvö. Meðan
íjárkláðinn er hér þektur sjúkdómur, verður sýkingar-
hættu af íslensku fé jafnan við brugðið af mótstöðu-
mönnum innflutnings í Englandi. þó aldrei væri nema
af þessari ástæðu, verður að útrýma fjárkláðanum sem
allra fyrst hér á landi. Takist það, verður hægara um
vik. Fyr á árum reyndu íslendingar að fá undanþágu
sér til handa fyrir milligöngu danskra stjórnmálamanna.
Jfað har engan árangur, sem ekki var von. Áhuginn að
vonum lítill hjá framandi mönnum, sem á engan hátt,
eru tengdir kynningar- eða þekkingarböndum. Fyrir for-
göngu „diplomatanna" verður áreiðanlega aldrei leyst úr
þessum vanda. En íslendingar hafa aðra eðlilegri og betri
leið í þessu máli. þeir taka höndum saman innbyrðis,
efla samvinnuna heima fyrir, kynna starfsemi sina með
greinum og bæklingum erlendis. Sambandið gengur í
alþjóðabandalagið, sem um langt skeið enn mun hafa
höfuðaðsetur í Englandi og vera stýrt af enskum mönn-
um. Með hjálp Englendinga sjálfra, neytendanna þar i
landi, eiga íslendingar að opna þar aftur markaðinn
fyrir innflutt sauðfé. Eftir því sem samvinnumenn fá
meiri áhrif á opinber mál í Englandi, og þau áhrif fara
dagvaxandi, því auðveldara er fyrir fslendinga að fá
íramgengt sanngjörnum kröfum, um að hafa opinn mark-
að þar í landi. Hagsmunir íslenskra og enskra samvinnu-
manna fara nákvæmlega saman í þessu efni. Aukin þekk-
ing, kynning og skipulag getur brúað á milli samherja,
þótt önnur sé hin sterkasta, hin máttarminst af grein-
um samvinnunnar hér í álfu.
Hér hefir lauslega verið drepið á hin helstu atriði við-
víkjandi afurðasölunni, að þvi er snertir landbúnaðinn.
Af tveim ástæðum eru miklar breytingar æskilegar og
ólijákvæmilegar. Nú er mikið ósamræmi milli fram
leiðslukostnaðar og söluverðs. Framleiðslukostnaðurinn
er mikill, en verðið lágt. Afleiðingin erfið lifskjör og
vafanleg fátækt fyrir allan almenning. í öðru lagi eru
allar framleiðsluvörur landsins torseldar, og seljast ekki
fyr en seint á árinu. Af því að veltufé er lítið í land-
inu, miðað við þarfir, verður þjóðin nú, og hefir um
langan aldur, orðið að lifa á bónbjargafé frá öðrum
þjóðum meiri hluta hvers árs. það er sjálfsögð mann-
dómsskylda fyrir þjóðina, ef liún hefir nokkra sjálfs-
virðingu, að bæta úr þessu hið allra fyrsta. Bæði vand-
kvæðin má leysa í einu, ef rétt er að farið.
í stað þess að reka ránbúskap, lifa að mestu af ó-
ræktuðu landi, og framleiða ódýr hráefni, og torveld
matvæli, verða íslendingar að gerbreyta um aðferð.
Minka rányrkjuna, slétta með vélum túnin og ræsa
fram, auka áveitur þar sem þeim verður við komið,
fjölga sjálfstæðum býlum, vinna að heyskap og nýtingu
með vélum, eftir því sem framast er unt. Hafa aðallega
kúabú, þar sem jörðin er frjósömust og best ræktunar-
skilyrði. Koma aftur upp smjörbúum, sem starfa alt árið.