Tíminn - 19.08.1922, Blaðsíða 1

(5>íaíb£etx
o<3 afgrcibslumaður Cimans er
5 i <3 u r g e i r $ r i ð r i f s f o n,
Sambanösfyúsinu, Hevfjauíf.
C í m a n s er t Sambanösljúsinu.
©pin öagle^a 9—\2 f. b,
Sími 4%.
Reykjavík 19. ágúst 1922
Shear?
ELEPHANT
CIGARETTES
£júffengar og kaldar
að reykja
Smásöluverð 50 aur, pk-
Tást alstaðar,
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
<s> <c> •
y
♦
4
♦
♦
♦
4
4
4
4
VI. ár.
Einkasala
á steinolíu.
i.
Hinn 10. þ. m. voru undirritað-
ir samningar um steinolíukaup
landsins af ensku félagi og um
leið auglýsti atvinnumálaráðu-
neytið að frá 10. febrúar næst-
komandi væri öðrum óheimilt en
landsstjórninni að flytja steinolíu
til landsins. Tekur landsverslunin
að sjálfsögðu að sér rekstur
steinolíuverslunarinnar.
Félagið sem samið hefir verið
við, er enskt: British Petroleum
Company og hefir aðalaðsetur sitt
í London. Enska stjórnin er aðal-
stofnandi félagsins, enda á hún
helming hlutafjárins og skipar
menn í framkvæmdastjórn félags-
ins. Verslunarráðherra Englands
á meðal annara sæti í stjórn þess.
Tilgangur bresku stjórnarinnar er
vitanlega sá að tryggja Englandi
næga olíu og við hæfilegu verði.
Enda er það kunnugt hve mjög
ríkin, einkum þau er reka miklar
siglingar, eru háð olíunni, og í
annan stað var Englendingum far-
inn að standa stuggur af hinum
alræmda olíuhring í Bandaríkjun-
um, Standard Oil, sem og hefir
haft útbú sitt hér.
þar sem félag þetta er afar-
voldugt, og þannig til þess stofn-
að, sem nú hefir verið sagt, verð-
ur ekki séð að landsstjórnin ís-
lenska hefði getað borið niður á
heppilegri stað um að fá trygga
samninga. Munu þeir og vera fá-
ir, sem reyna að gera þá hlið
málsins tortryggilega. Hefir félag-
ið og sett fullkomlega þær trygg-
ingar sem áskyldar eni í lögun-
um um einkasöluheimildina, fyrir
því að það standi við að útvega
landinu, hvenær sem er, alla þá
steinolíu, sem það þarf á að halda.
Annað höfuðatriði er það
hversu gengið er frá verðinu í
samningunum. En um það er
þannig samið, að landsverslunin
fær olíuna við því markaðsverði
sem daglega er auglýst á kaup-
höllinni í olíuhöfnunum, með öðr-
um orðum: Við íslendingar fáum
olíuna við alheims markaðsverði,
eins og það er á hverjum tíma á
sjálfum framleiðslustöðunum. tjt-
söluverð olíunnar hér, eftir að bú-
ið er að leggja á það sem heim-
ildarlögin heimila, ætti því síst
að verða hærra eh heildsöluverð-
ið á Englandi.
það verður því ekki annað sagt
en að mjög vel sé gengið frá
þessu atriði, og er vitanlega
óhugsandi að fá slík kjör, nema
undir slíkum kringumstæðum sem
þessum, er samið er þannig um
föst áframhaldandi viðskifti.
Landsverslunin hefir hafið
þann sið að flytja olíuna í stál-
tunnum og þeim sið verður hald-
ið áfram. Er það atriði mjög
þýðingarmikið, því að það er al-
kunnugt hversu mikil rýrnun
verður á olíunni, þá er hún er
flutt í trétunnum. — En annars
verður það tekið til íhugunar
hvort ekki eigi að reisa olíu-
geyma, sem enn gæti orðið til
þess að lækka verðið.
Loks má geta þess að með
þessu skipulagi á olíuversluninni
er landssjóðsskipunum trygður
fastur flutningur, bæði frá út-
löndum og milli hafna hér á
landi. Ætti þá að mega koma við
þægilegum og ódýrum flutningi
á olíunni til allra hafna á landinu.
II.
það er alkunna að steinolíufé-
lagið „íslenska" hefir raunveru-
lega haft einkasölu á steinolíunni
mörg’ undanfarin ár, þangað til
nú rétt síðast, að landsverslun
hófst handa um þá verslun.
það er ennfremur alkunna, að
þetta „íslenska" félag hefir ver-
ið mjög dýrselt á olíunni og grætt
of fjár á olíusölunni. Útsvar og
tekjuskattur sem félaginu hefir
verið gert að greiða, hefir num-
ið tugum þúsunda króna árlega.
Mótorbátaútvegurinn og allur
almenningur, sem hefir þurft að
nota olíuna, hefir orðið að borga
þennan skatt til hins „íslenska"
steinolíufélags.
það mun því ekki orka tvímæl-
is, hjá öllum öðrum en jxeim, sem
beinlínis eða óbeinlínis eru ánetj-
aðir félagi þessu, að betur fari á
því að sú breyting verði á, að
sumpart lækki olían í verði fyrir
motendur hennar, sumpart hafi
landið hinn hóflega arð af versl-
uninni sem áskilinn er í einka-
söluheimildarlögunum.
Smáútgerðarmönnum og lands-
sjóði — hvorumtveggja er kær-
komið að létt sé á skuldabagg-
anum.
Tvö af dagblöðunum hafa gert
þessa einkasölu að umtalsefni og
talið hana athugverða. Bera þau
einkum fram þær ástæður að
einkasöluheimildarlögin frá 1917
hafi verið stríðsráðstöfun, enda sé
heimildin nú orðin svo gömul að
óforsvaranlegt hafi verið að nota
hana án þess að spyrja þingið á
ný. •
þessi ummæli eru á engum rök-
um bygð.
það heyrðist ekki eitt einasta
oro í umræðunum á Alþingi, um
það að hér sé um sérstaka stríðs-
ráðstöfun að ræða. Einustu
ástæðurnar voru þær sem hér
hafa verið nefndar að framan:
að steinolíufélgið einolcaði versl-
unina. Allra ljósast kemur þetta
fram í ummælum Magnúsar Guð-
mundssonar, sem var framsögu-
maður neðrideildarnefndarinnar
sem um málið fjallaði. Segir
Magnús svo, að „bein tilætlun
nefndarinnar hefði verið að lands-
sjóður tæki að sér einkasöluna
hið fyrsta að hægt væri, en þó
ekki fyr en stríðið væri á enda“.
(Alþt. 1917 B. 765).
Ummæli þessi, frá framsögu-
manni nefndarinnar, eru svo ótví-
ræð að þau girða fyrir allan efa
í þessu efni, og ber þá nýrra við
ef Morgunblaðið fer að rengja vin
sinn Magnús Guðmundsson.
Enn hlægilegri er hin ástæðan
að heimildin væri orðin of gömul,
eða vafasöm. Báðar deildir al-
þingis samþyktu einkasöluheim-
ildina í einu hljóði og síðan hefir
ekkert komið fram sem breytt
hafi málinu, en heimildina átti
einmitt ekki að nota þegar í stað.
það athugaverða í málinu er það
gagnstæða: að landsstjórnin skuli
ekki, fyrir 2 árum t. d., hafa not-
að þessa heimild sem þingið ætl-
aðist til, í einu hljóði, að notuð
yrði, að landsstjórnin skyldi líða
það allan þann tíma að hið „ís-
lenska“ steinolíufélag græddi
hundruð þúsunda króna árlega af
íslenskum fiskimönnum og olíu-
notendum öðrum.
Ábyrgð þeirrar vahrækslu bera
þeir nú fyrir þjóðinni Jón Magn-
ússon og Magnús Guðmundsson
fyrrum ráðherrar. En hvernig á
að samræma þá framkomu áður-
nefndum ummælum hins sama
Magnúsar Guðmundssonar er
hann var framsögumaður neðri-
deildarnefndarinnar í máli þessu?
Morgunblaðið mun telja sér það
skylt að leysa þá gátu? Væri gott
að það flytti skýringuna á þess-
ari miklu hlífð þeirra félaga við
steinolíufélagið „íslenska“.
----o---
Strandferðirnar.
Fyrir skömmu átti ritstjóri
Dags samræðu við Einar Stefáns-
son skipstjóra á Goðafossi, um
strandferðirnar. Einar var áður
mörg ár skipstjóri á Sterling,
meðan það var í strandferðum.
Einar kvaðst fallast algerlega á
tillögur Dags og Tímans í strand-
ferðamálinu, að skilja sem alh’a
mest að vöruflutninga og mann-
flutninga. Nefnir hann dæmi
þessu til sönnunar úr sinni
reynslu. Hr. E. S. telur þá skoð-
un, að hafa tvö skip í hægum
ferðum, og láta þau mætast á
Akureyri og Rvík, algerlega úr-
elta, lánaðan forngrip frá dög-
um þéss Sameinaða. Vitnisburður
þessa manns, sem svo mikla
reynslu hefir, er þungt lóð í vog-
arskálinni á móti fávíslegum ásök-
unum þeirra, sem andæft hafa
stefnu samvinnumanna í strand-
ferðamálunum.
Nýja skipið, sem fullsmíðað
verður á útmánuðum að ári, er
fyrsti liðurinn í þessari breyt-
ingu. það rúmar um 160 farþega,
hefir sérstakt geymslurúm fyrir
farþegaflutning, en fremur lítið
lestarrúm, a. m. k. í samanburði
við Sterling. þessvegna vei’ður
Borg látin fara hægar ferðir með
vöruflutninga, á rnesta annatíma
ársins. Má sjá fyrii’fram þær
helstu breytingar, sem af þessu
leiða.
1. Nýja skipið hlýtur að fara
stöðugar hraðfei’ðir á 8—10 dög-
um .umhvei’fis landið, 8—9 mán-
uði ársins. Vor og haust hefir
það vex-ka- og skólafólk að flytja.
Um hásumarið bæjafólk, sem not-
ar þannig sumarleyfið. Sennilegt
að fjölda bai’na verði komið úr
bæjunum í sveit, þegar fljótar og
tryggar ferðir bjóðast.
2. Hi-ingfei’ðir landpóstanna
hljóta að leggjast niður. Max’gir
staðir myndu fá póst hálfu oft-
ar en nú, eða meir. Um sveitirn-
ar verður pósturinn fluttur frá
aðalhöfnum um nági’ennið.
3. Vörur þær sem fluttar yrðu
með hraðfex’ða skipinu, ætti að
borga nokkuð hærra gjald fyrir
heldur en þær, sem fæi’u með
Borg. Sami munur er ei’lendis
gerður á flutningsgjaldi með
járnbrautum þar sem líkt stendur
á. Engin ástæða að tefja mann-
flutningaskipið með afgi-eiðslu á
vöi’urn, sem ekki liggur mikið á.
4. Lestarflutningar á fólki, sem
verið hefir minkun lands og lýðs,
á að minka, og hvei’fa alveg, þeg-
ar annað mannflutningskip bæt-
ist við, eftir 1—2 ár. Er það
stórt skref áfram í menningar-
áttina.
5. Allar líkur eru til að strand-
fei’ðii'nar beri sig betur en áður.
Bestu tekjur Stei’lings voru af
mannflutningum. Nýja skipið mun
þó hafa miklu meiri tekjur af
mannflutningum, af því það rúm-
ar fleiri farþega, er ódýrara í
rekstri og verður fljótai’a hvérja
ferð.
6. Að sama skapi á vöruflutn-
ingaskipið að geta borið sig bet-
ur en gera mætti ráð fyrir eftir
í-eynslu Sterlings. Nú fara „Foss-
arnir“ oft á smáhafnir, með litla
vöruslatta, og félagið skaðast á
því að hafa hin dýru skip í smá-
snúningum. Með skynsamlegum
samningum milli landsstjórnar-
innar og Eimskipafélagsins mætti
spara mikið fé með því að láta
Borg taka úr „Fossunum“ (milli
skipa á ódýrum höfnum) þunga-
vörur til margra torsóttari
hafna. Báðir gi-æddu. „Fossarnir“
tefðust ekki við smáhafnii’nar
eins og nú, og gætu farið fleiri
ferðir til útlanda. Boi’g hefði
rneii’a að gei'a á nauðsynlegum
hringferðum sínurn.
7. Áður langt líður tekst von-
andi að sameina Eimskipafélagið
og útgerð landssjóðs, og koma
þannig góðu skipulagi á flutning-
ana að og frá landinu og með
ströndum fram. þann kostnað,
sem óhjákvæmilega verður að
hafa af slærnu höfnunum, verður
að boi-ga úr landssjóði, líkt og nú
er vai-ið fé til strandferða, sem
hafa þó vei’ið ófullnægjandi.
8. þeim sem kynnu að óttast að
hraðskreið strandfei’ðaskip myndi
skorta fai’þega, má benda á bíl-
ana í Rvík. þegar hægt er að
ferðast þægilega og fljótt, þá vex
þörfin fyrir slík flutningatæki,
meir en alment er búist við fyrir-
fram. J. J.
----o-----
Páll E. Ólason prófessor er ný-
kominn úr utanföi'. Hefir rann-
sakað íslensK foi'nskjöl á Eng-
landi og Danmörku.
34. blað
Vífilsstaðahælið.
þrjár vikur eru liðnar síðan
greinin birtist hér í blaðinu um
Vífilsstaðahælið. í einu dagblað-
anna hafa og birst greinar er
einkum hafa fundið að hjúkrun-
inni á Vífilsstöðum. En ekki eitt
orð hefir heyrst frá hinum aðil-
anum. Ástæða þeiri’ar þagnar er
ekki sú að hlutaðeigendum sé
varnað að taka til máls opinber-
lega. þeim hefir verið boðið rúm
í þessu blaði. önnur blöð myndu
og vafalaust standa þeim opin.
Á miðvikudaginn var símaði til
mín kunnur bóndi af Norðui’-
landi. Erindið var að spyrja um
hvort sér myndi vera óhætt að
senda sjúkling á Vífilsstaðahælið.
Hvernig átti eg að svara þeirri
spurningu ?
Eg hefi sannfi’étt um konu sem
er hér í bænum og þyrfti nauð-
synlega að fara á Vífilsstaðahæl-
ið. Hún hefir þau ummæli um
það að flest annað vildi hún
fremur gei'a.
Eg minnist þess að það var svo
fyrrum, að ef embættismaður
varð fyrir aðfinslum í opinberu
blaði, þá fékk hann skipun frá
yfirboðurum sínum að hreinsa sig
af málinu.
Mér kemur ekki til hugar að
gera þau aðfinsluorð að mínum
orðum, sem bii'tust hér í blað-
inu um Vífilsstaðahælið. Mig
brestur kunnugleik til þess að
geta skorið úr í því efni. En eg
áleit það siðferðisskyldu mína sem
ritstjóra að leyfa aðfinslunum að
koma opinberlega fram: bæði
vegna þessarar stofnunar sem
kölluð hefir verið eitt af óska-
börnum íslensku þjóðarinnar,
sem verður að vera þannig rekin
að öllu'leyti, að ekki leiki á tveim
tungum að hún sé vel rekin, og
vegna fólksins sem við hana
starfar, sem á að fá tækifæri til
að verja sig, og tækifæri fær það
fyrst til þess þá er aðfinslur
koma opinberlega fram.
Eg álít það með öllu óþolandi
að málið falli niður, eins og því
nú er komið. Ef þeir aðilar, sem
aðfinslui’nar hafa fengið ekki
svara þeim bi’áðlega, verður að
ætlast til þess af yfirboðuram
þeirra, landlækni og ráðherra
heilbrigðismálanna, að þeir geri
annaðtveggja: skipi þeim að
svara aðfinslunum með rökum,
eða láti nefnd hæfi’a manna
rannsaka allan rekstur Vífils-
staðahælisins.
Vífilsstaðahælið er þá hætt að
ná tilgangi sínum ef fleiri eða
færi’i sjúklingar, sem þangað
þyi-ftu nauðsynlega að fara, þora
ekki að fara þangað. Og aðstand-
endur sjúklinganna sem dveljast
þar, bera nógan kvíða í brjósti
urn heilsufar þessara ástvina
sinna, þótt ekki bætist sá ótti
ofan á, að ekki sé að sjúklingun-
um búið, eins og vera ber á Víf-
ilsstöðum.
Eg veit að eg tala fyrir munn
fjölmargra er eg krefst þess af-
dráttarlaust, að málið falli ekki
niður við svo búið.
Tryggvi þórhallsson.
Hulda skáldkona. Frú Unnur
Bjai’klind frá Húsavík kom frá út-
löndum fyrir nokki’u og dvaldist
hér í bænum í nokkra daga. Hún
fór heimleiðis með Botníu um síð-
ustu helgi.