Tíminn - 19.08.1922, Blaðsíða 3

T I M I N N
109
Til kaupfélaga!
H.f. Smjörlíkisgepdin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlikisfranjleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði livað gæði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið umíslenska smjörlíkið.
hans. f>rjú þúsund krónur voru veitt-
ar úr ríkissjóði til ferjunnar. Viðbót-
ina greiða sýslusjóðir og sveitarsjóðir
Ljósavatnshrepps, því vegna þess
lirepps er dragferja þessi til orðin. Er
ferja þessi af kunnugum talin að vera
ágætis samgöngubót.
Um miðjan fyrra mánuð andaðist
að heimili sínu, Halldórsstöðum í
Ivöldukinn, merkiskonan Helga Sig-
urðardóttir, komin á áttræðisaldur.
Hún var ekkja eftir Sigurð Sigurðs-
son frá Draflastöðum í Fnjóskadal.
Byrjuðu þau hjón búskap á afskektu
heiðarkoti við sáralítil efni, en fyrir
samstarfandi liyggindi beggja þeirra
lijóna, atorku og sparnað, tókst þeim
að komast yfir efni, svo þau bjuggu
að Ðraflastöðum í Fnjóskadal rausn-
ar- og sæmdarbúskaji, voru ]>ó börnin
mörg um að annast og oft gestkvæmt
á heimilinu. Helga sál. var einbeitt
kona og stefnuföst. Ekki eitt í dag
og annað á morgun. Hún var vinföst
og trygglynd. Hún blés ekki í lúður
á undan sér, en hún vann verkin sín
í kyrþey og ástundaði að vera en
ekki að sýnast, .— enda kemur þeini
það betur íslensku húsmæðrunum. —
Eftirlifandi börn Iíelgu sál. eru: Guð-
rún húsfreyja á Halldórsstöðum í
Ivöldukinn, Karitas húsfr. á Landa-
móti í sömu sveit, Jónina Jiótelhald-
ari á Akureyri, Karl bóndi á Drafla-
stöðum og Sigurður forseti Búnaðar-
fél. íslands.
----O——
Morð og morðtilraunir þýska
afturhaldsflokksins hafa mælst
afskaplega illa fyrir um heim all-
an. Tilgangurinn er bersýnilega
sá að myrða bestu mennina úr
hóp hinna frjálslyndari manna til
þess að keisarasinnarnir eigi síðan
liægra um vik að steypa lýðveld-
inu. Rathenau utanríkisráðherra,
sem myrtur var seint í júnímán-
uði, var einhver frægasti maður
þýskalands og allra manna líkleg-
astur til að bjarga þjóðinni úr
vandræðunum. Morðin hafa haft
gagnstæð áhrif heima á þýska-
landi við það sem' afturhaldsliðið
ætlaðist til. Hinir stjórnmála-
flokkarnir hafa tekið fastar
höndum saman um að bjarga lýð-
veldinu. Foringi afturhaldsliðsins
í þýska þinginu, Helferich hefir
vart getað komið inn í þingsal-
inn síðan Rathenau var myrtur,
því að fjöldi þingmanna hefir þá
æpt áð honum, kallað hann morð-
ingja o. s. frv. Hefir þýska
stjórnin og þingið gert mjög al-
varlegar ráðstafanir gegn þessum
morð- og uppreistartillögum aft-
urhaldsliðsins. Hafa þær ráðstaf-
anir mætt mikilli mótspyrnu í
Bayern, enda er aðalaðsetur aft-
urhaldsliðsins þar í landi.
— Nýjar óeirðir urðu á Irlandi,
eftir morðið á Wilson, formanni
herforingjaráðsins enska, sem
Sinn Feinar myrtu á götu í Lond-
on um líkt leyti og Rathenau var
drepinn í þýskalandi. Stjórnarher-
inn þýski, tók sér þá fyrir hendur
að útrýma óaldarflokknum og
mun nú hafa nálega lokið við að
friða landið. Við nýafstaðnar
kosningar á írlandi unnu hinir
sáttgjarnari sigur.
— Rathenau arfleiddi ýmsar
þýskar góðgerðastofnanir að mest
um hluta sinna miklu auðæfa.
— Ensku ferðalangarnir sem
ætluðu að komast upp á hæsta
fjall heimsins, Mount Everest,
urðu að snúa aftur í 27200 feta
hæð.
— Millerand Frakkaforseta var
sýnt banatilræði um miðjan síð-
asta mánuð, en mistókst. Tilræð-
ismaðurinn var stjórnleysingi.
— Thomas Bredsdorff lýðhá-
skólastjóri lést fyrir rúmum mán-
uði síðan. Var hann einn hinna at-
kvæðamestu lýðháskólamanna
Dana, og vafalaust ýmsum kunn-
ur hér á landi.
— Verkfall og mjög harðvítug-
ar kaupdeilur hafa staðið yfir í
Bandaríkjunum milli kolanámu-
eigenda og verkamanna. Hefir
Harding skorist í leikinn á móti
verkamönnum.
— Fjármálaráðstefnunni í Haag
var slitið seint í síðastliðnum
mánuði og bar engan árangur.
Var ómögulegt að koma neinum
samningum á milli Rússa og
Bandamanna.
— Pilsudski, fyrsti forseti Pól-
lands, lagði niður völd seint í síð-
astliðnum mánuði. Var þá Kor-
fanty hershöfðingi kosinn forseti,
en hann er foringi Stór-Pólverja,
sem kalla mætti, er vilja leggja
alt kapp á að auka her landsins
og bæta nýjum löndum við og
njóta til þess styrks Frakka, enda
láta Frakkar sér vel líka að Kor-
fanty er kjörinn forseti. Aftur á
móti hafa verkamenn á Póllandi
hafið mikil mótmæli gegn Kor-
fanty. Frægastur er Korfanty af
afskiftum sínum af Efri-Schlesíu-
málunum. Var hann þá aðalmað-
urinn í kosningasókn Pólverja
gegn þjóðverjum og varð mikið
ágeng-t, enda var hann talinn
óvandur að meðölum.
— Grikkir hafa á ný hafið
ófrið gegn Tyrkjum. Létu þeir
svo í fyrstu sem þeir myndu taka
Miklagarð, en hafa horfið frá því
ráði af ótta við Bandamenn.
— Miklar óeirðir hafa verið
undanfarið á Ítalíu.
— Nýr fjármálafundur, sem
einkum átti að fjalla um skaða-
bótakröfurnar á hendur þjóðverj-
um, hófst nýlega í London. Poin-
caré, forsætisráðherra, bar fram
kröfur Frakka á fyrsta fundinum.
Voru aðalkröfurnar þessar: að
Bandamenn hefðu nákvæmt eftir-
lit með vöruútflutningi þjóðverja
og tollheimtu, að Frökkum yrðu
afhentar námur og skógar í Ruhr-
héraðinu og 60%. af hlutabréfum
litunarverksmiðjanna við Rín og
að Bandámenn innheimti alla
skatta í hinum herteknu héröð-
um og ákveði tolltakmörkin milli
þeirra og sjálfs þýskalands.
Komu þegar frarn mótmæli frá
öllum fulltrúum öðrum en Frakka
og í nefnd sem skipuð var í mál-
ið, voru allir fulltrúarnir á móti
Frökkum. En Poincaré hefir full-
an stuðning frönsku blaðanna um
kröfur þessar og lét- hvergi und-
an. Lét hann það í ljós að þótt
Bandamenn samþyktu ekki kröf-
urnar, þá myndu Frakkar fara
sínu fram á eigin spýtur. Lloyd
George hefir aftur á móti lýst
því yfir, að ef kröfur Frakka
næðu fram að ganga, væri full-
veldi þýskalands skert svo að það
væri óyerjandi. Vildi hann veita
þýskalandi skilyrðisbundinn
greiðslufrest. Kallaði hann saman
breska ráðuneytið og urðu allir
sammála ummælum hans. Er hér
risinn einhver mesti ágreiningur
sem enn hefir komið upp milli
Bandamanna.
— Fyrir stuttu síðan var aust-
uiríska krónan fallin svo í verði,
að íyrir einn dollar mátti fá 40
þús. austurrískar krónur. þýska
markið er og altaf að falla.
—- Arabar mótmæla því harð-
lega að Englendingar ætla að láta
Gyðingaland verða sérstakt ríki í
breskri umsjá. Heimta þeir að
landið verði innlimað í Arabarík-
ið, sem að nafni til hefir verið
viðurkent fullvalda.
— Seint í síðastliðnum mán-
uði gengu Bandamenn endanlega
frá landamærum hins nýja Suður-
Slavaríkis á Balkanskaga. þar
með er það fullráðið að Svart-
fjallaland er hætt að vera sjálf-
stætt ríki. Fyrir styrjöldina hafði
það komið til orða, að Serbía og
Svartfjallaland sameinuðust, enda
eru þjóðirnar náskyldar. í árs-
byrjun 1916 lögðu Austurríkis-
menn Svartfjallaland undir sig og
Nikita konungur varð að flýja
land. Hann kom aldrei heim aft-
ur, því að þegar Bandamenn náðu
landinu aftur 1918, tóku Serbar
þegar við stjórninni. Nikita mót-
mælti, og átti einhverju fylgi að
fagna í landinu, en aðalvon hans
var sú að Ítalía skærist í leikinn.
þegar sú von brást, var leikur-
inn búinn.
— Út af slysi sem kom fyrir á
sænska flotanum, hafa heyrst
raddir um að mesta ólag væri
yfirleitt um allan sjóherinn.
Kunnugir menn halda því fram
að a. m. k. helmingur flotans sé
með öllu gagnslaus.
— Blaðakóngurinn enski,North-
cliffe lávarður, er nýlega látinn.
Var hann einhver allra áhrifa-
mesti maður á Englandi. The
Times og The Daily Mail voru
stærstu blöðin sem hann átti og
hið síðarnefnda er langvíðlesn-
asta blað sem gefið er út í heimi.
Mesta áhugamál Northcliffe var
að tryggja heimsveldið breska.
Vilja sumir kenna honum um
heimsstyrjöldina, því að hann hafi
séð að Bretum stóð hætta af iðn-
aði þjóðverja og verslun, og víst
er það að enginn vann að því
meir en hann fyrir stríðið að
brýna það fyrir Englendingum að
vera viðbúnir ófriði. Feykna mik-
ið starf liggur eftir hann frá
ófriðarárunum. Var það þá ekki
síst hans verk að Lloyd Gejorge
tók við stjórnformenskunni. En
síðustu árin snérist hann önd-
verður gegn Lloyd George og hef-
ir sú hríð verið allhörð er þeir
háðu sín í milli. Lord Northcliffe
er gott dæmi um það hvílíkt
feykna vald blöðin hafa nú í heim-
inum.
— Norska þingið hefir nýlega
veitt 20 miljónir króna til þess að
draga úr atvinnuleysinu.
— íhaldsblöðin ensku áfella
Lloyd George fyrir framkomu
hans á Lundúnafundinum. Segja
að hann hafi ekki þjóðina á bak
við sig í mótstöðunni gegn Frökk-
um. Krefjast þess að aðrir menn
taki við stjórninni.
— Getið hefir verið hér í blað-
inu málsóknar rússnesku stjórn-
arinnar gegn hinum meir hægfara
lýðveldissinnum, fylgismönnum
Kerenskys. Er þeirri málssókn nú
lokið og hafa 15 þessara manna
verið dæmdir til dauða, en 17 í
fangelsi, alt að 10 árum. Hefir
verið mælt með því að þrír hinna
dauðadæmdu verði náðaðir, þar eð
þeir hafi sýnt „einlæga iðrun“.
Afdrif hinna 12 séu undir því
komin „hvort byltingaflokkurinn
hætti myrkraverkum sínum eða
eigi“. Aðalblað dönsku jafnaðar-
mannanna fer þeim orðum um
málarekstur þennan, að þessum
12 dauðadæmdu mönnum sé hald-
ið sem gislum, til þess að lama
starf flokks þeirra er miði að því
að binda enda á ofbeldisstjórnina,
að löggjafarþing verði kallað sam-
an og þjóðin fái að ráða sér sjálf.
Blaðið segir ennfremur að dómur
þessi muni svifta Bolchewicka
hinni síðustu samúðartilfinningu,
sem með þeim kunni að hafa ver-
ið meðal mentaðra verkamanna í
Vestur-Evrópu. Sé dómur þessi
svívirðing og verði allir öreigar
heimsins að snúast öndverðir
gegn honum og ekki síst á þann
hátt að sýna erendrekum Bolche-
wicka fulla fyrirlitningu.
-----o----
Árni Egertsson bauð sig fram af
hálfu frjálslynda flokksins í Winni-
peg, við nýafstaðnar fylkiskosningar
í Manitoba. Telja nýkomin vestanblöð
það víst að liann liafi ekki náð kosn-
ingu.
A víð og dreíL
Bamaskóli Reykjavíkur.
Meiri hluti skólanefndar, G. Claes-
scn, Jón Ófeigsson og þorv. þorvarð-
arson, leggja til að veittur verði
helmingur kennaraembættanna, eða
rúmlega það. Görnlu kennararnir
settir i hin til næsta vors. þá sé þeim
„slegið upp“, og haldið samkepnis-
próf. Verða allir umsækjendur, sem
komá vilja til greina, að taka þátt í
þvi. þeim sem best gengur kappraun-
in verða veittar stöðurnar. Steingr.
Arason ráðinn kenslustjóri til tveggja
ára, til að samræma kensluna og
koma á betra skipulagi. Eru þetta
hvorttveggja liinar mestu umbætur
fyrir þá, sem börn eiga í skólanum.
Jón þorláksson var ekki á fundinum,
en hljóp síðan í fundarbókina, einn
sins liðs, og gerði sig sekan i sömu
stóryfirsjóninni og í fyrra á þinginu.
Hefir enginn Islendingur gert sig sek-
an i meiri fundarbókaafglöpum en
Jón. Og þó er hann langgeðugasti
maðurinn í flokki Mbl.
Höf. hins „bersynduga"
fokreiðist af þvi að hann er kendur
við sína eigin bók. Hann varð ekki
betur auðkendur með öðru. Undar-
legt er, að Jón skuli ekki vita að
yfirmaður hans þ. Gíslason gaf viss-
um manni, Jóh. Jóh., nafnið „ferða-
maður". Og ef nokkur íslendingui'
hefir rétt til að nota orðið eins og
Jón gerir, sem eiginnafn, þá er það
bæjarfógetinn. Jón færist undan að
tilgreina sínar „vitru“ tillögur í
strandferðamálinu. það er alveg rétt.
Tíminn mun við tækifæri minnast
þeirra, hvað Jón hefir frá sjálfum
sér, og hvað lánað er frá öðrum. Af
því að eigendur Mbl: vanþakka Jóni
alt sem hann gérir, þegar þeir tala
um liann sín á milli, er rétt að taka
það fram, að í raun og veru er hann
skársti maðurinn við blaðið, og hefir
altaf verið. Vitaskuld er hann léleg-
astui' allra flatrímara landsins. En
það sem gereyðileggur hann í skáld-
skap, löngunin til að stæla aðra (E.
B., S. N., D. St. og St. í Hvítadal)
fara eftir sinni getu i þeirra andlegu
föt, lyftir honum sem Morgunblaðs-
ritstjóra. það að liann lánar hug-
myndir úr greinum í Tímanum sýn-
ir að hann vill bæta sig, vill eftir
sinni getu vera þeim megin, sem bet-
ur mætti fara. Að þessu leyti skarar
hann fram úr sínum samverkamönn-
um. En liklega vanþakka eigendurn-
ir honum, af þvi að liann er of langt
á undan þeim.
-----o-----
Vínsmygl. Um næstsíðustu lielgi kom
þýskt skip til Hafnarfjarðar og hafði
vínfarm (koníak og spíritus) meðferð-
is. Kvaðst skipstjóri vera á leið frá
þýskalandi til Nýfundnalands, en
hefði leitað hafnar vegna smáaðgerða
á skipinu og- til að afla sér vista. En
þessi mikli krókur úr leið þótti grun-
samlegur, og situr skipstjóri nú i
gæsluvarðhaldi mcðan málið er rann-
sakað. þykir ferð þessi alllik öðrum
ferðum svipuðum, sem allir minnast
Borgstaðaprestakall í Svartárdal er
enn laust og gegnir það furðu, þvi að
það er bæði liægt og notalegt. Ágæt
bygging er á prestsetrinu, jörðin góð,
miklar girðingar og aðkoman yfirleitt
góð að ölu leyti.
Maynús Sigurðsson bankastjóri er
nýkominn lieim úr utanför.
-----o-----
Svar
til Garðars Gíslasonar.
i.
G. Gislason hefir gert nokkrar at-
hugasemdir, til að styrkja málstað
sinn, að kaupmannastéttin eigi að
liafa fult frelsi til að mata krókinn
á góðu árunum, en hlaupa svo til
almennings og biðja um stuðning og
hjálp þegar illa gengur. þetta er sú
skoðun, sem kom fram í hinni fyrstu
greinaröð hans, þar- sem hann líkti
kaupmannastéttinni við, gemling í
pytti.
Ut af ástæðum fjárkreppunnar ját-
ar G. G. nú sekt braskaranna. því
seldu þeir ekki liaustið 1919, þegar
gott verð bauðst fyrir síldina? því
fóru í síld 7—10 miljónir í sjóinn fyr-
ir vanhyggju þessara vitru kaupsýslu-
manna, þar á meðal höf. sjálfs?*)
Sambandsfélögin liafa engan slíkan
skell á baki. G. G. ætti að beita
minni drýldni um samanburðinn á
verslunarviti kaupmanna og sam-
vinnumanna, þar til fult er skarð í
vör Skíða, með síldar- og fisksöluna
1919 og 1920.
þessum mönnum liefir verið gefið
upp stórfé í íslandsbanka, og vafa-
laust stendur mikið enn af skuldum
frá þeim tíma. Síldar- og fiskkaup-
mennirnir léku sér minst með sitt
eigið fé. þeir bafa mest sukkað ann-
ara fé. Einn af stéttarbræðrum G. G.
fékk gefnar upp í vetur 700 þús. kr.
Hverjir borga bankanum þetta aftur?
Ekki maðurinn sem eyddi því, held-
ur skilamennirnir, fyrst og fremst
efnalitlu mennirnir, sem standa í skil-
um með 7—8% vexti til lánsstofnan-
anna, og borga fyrir óreiðumennina.
Ef G. G. óskar, ætti að knýja bank-
ana til að gefa upp bæði skuldir
kaupmanna og kaupfélaga, og hvað
þeim hefir verið gefið upp. þá sést,
hvor betur hefir ávaxtað sitt pund.
þess er óskað, að G. G. svari hrein-
lega þessari spurningu. Treysti hann
sér ekki út i opinberan samanburð,
er það af því, að liann kennir sig
þar veikan á svelli.
G. G. sér að hann er orðinn flæktur
í neti, þar sem hann annarsvegar
vill ekki leyfa ríkinu að reka versl-
un, af því að það má ekki keppa við
kaupmenn, en vill þó að ríkið styðji
verslunarstéttina. Liking lians um
Búnaðarfélagið er vitleysa. Bændur
halda ekki fram þeirri fjarstæðu, að
ríkið megi ekki versla. þessvegna
geta fyrirtæki þeirra þáð ríkisstuðn-
ing. En það geta kaupmenn ekki, ef
þeir vilja halda sér við hina frjálsu
samkepni. Dálítið hefir höf. lært af
því að vei'ða lilægilegur fyrir þangið
og þarann, sem nann hélt að best
gæti vaxið út á dýpstu úthöfunum,
þar sem öldurótið er mest. Er best
fyrir hann að nota hér eftir líking-
ar frá búðarborðinu. það mun hann
þekkja, en lítt bera skyn á grasafræði.
Ekki treystir hann sér heldur að
verja kaupnrenskuna að þvi er snertir
eignaverðfall. Gefst þar alveg upp.
Sömuleiðis vill hann litið tala um
livort sjúk viðskifti séu fjöregg þjóð-
ar. Auðséð er, að G. G. er meinilla
Við aukna samvinnufræðslu, og frá
hans sjónarmiði er það rétt. Aukin
félagsmálaþekking er óhagstæð braski
og prangi. þroskaðir og sjálfstæðir
menn láta ekki óþarfa milliliði taka
10—20% af árstekjum þeirra. Að
spara þannig eru verðlaun þekking-
arinnar.
Ilöf. játar að það er fullkomlega
rétt að það var „stjórn J. M.“ sem
lét hann hafa meðmælin til útlanda.
En hvað sem ráðherrann hét, sem
undirskrifaði plaggið. þá hefir lítill
árangur orðið að þessum meðmælum
fyrir landið sjálft. Og ógætilegt er,
ef stjórnin liefir gefið mörgum kaup-
mönnum slík skjöl handa milli. Ilef-
ir a. m. k. heyrst frá London að þar
liafi rnaður verið að flíka slikan
pappír frá íslensku stjórninni, og var
*) það er i almæli, að félagi G. G.
í síldarsölunni það ár hafi viljað
selja, meðan fært var, en ekki fengið
því ráðið fyrir G. G. Er þetta senni-
legt, því að sá maður er áreiðanlega
liygnari. Getur G. G. af þessu séð, að
ekki eru allar syndir guði að kenna.