Tíminn - 25.11.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
159
Ódýrustu l| bestu
olíurnar eru:
Hvítasunna, Mjöínír, Gasolia,
Bensín, BP nr. 1,
á tunnum og dunkum.
Biðjið ætíð um olíu á stáltunuum, sem er hréin-
ust, aflmest og rýrnar ekki við geymsluna.
Landsverslunin.
Samband ísL
samvinnufélaga
útvegar beint frá verksmíðjunni
hið viðurkenda, ágæta
Mc. Dougall’s
B AÐLYF.
nota raforku en gufukraft, er
auðvelt, við endanlega ákvörðun
línunnar, — sem gerð er áður en
verkið er hafið — að gera nauð-
synlegar breytingar á þeirri línu
sem nú verður ráðgerð.
[Hér er slept úr kafla um ýms
einstök atriði járnbrautarlagning-
arinnar: um vídd milli teinanna,
mesta bratta o. s. frv. Eru tillög-
ur Sverre Möllers um það í aðal-
ati’iðum hinar sömu og þær er
Jón þorláksson verkfræðingur bar
fram 1913.].
Járnbrautarstöðvar.
Vegna stofnkostnaðar og rekst-
urskostnaðar ættu stöðvarnar
ekki að vera íleiri í fyrstu en
þær, sem eru bráðnauðsynlegar.
Er stungið upp á þessum:
Reykjavík fjarlægð c. 0 km.
Geitháls — — 13 —
Kolviðarhóll — — 28
þóroddsstaðir — — 50
ölfusá — — 63 —
En jafnframt ætti að gera ráð
fyrir að við komustaðir: bættust þessir við-
Elliðaár fjarlægð c. 6 km.
Krossfjöll — — 39 —
Strýta — — 56 —
pegar og umferð færi að auk-
ast verður nauðsynlegt að hafa
skiftistöð við Krossfjöll. Aðra
þýðingu hefði sú stöð ekki.
Kostnaðurinn.
Gera mætti ráð fyrir, og' er þó
aðeins lausleg áætlun, að járn-
brautin, ef farin væri IV. leið frá
Reykjavík til Ölfusár mundi
kosta:
Rekin með gufukrafti kr. 6500000
Rekin með raforku — 8000000
pá er ekki talinn með kostnað-
ur sem kann að leiða af landkaup-
um eða raski. Áætlunin er miðuð
við núverandi verðlag, og ekki
tekið tillit til hinnar sérstöku að-
stöðu um framkvæmdir í stórum
stíl á Islandi.
Aftur á móti getur verðlag
breyst þannig fljótlega, að áætl-
unin sé of há.
þess skal getið, að gert er ráð
fyrir alllágu verði um ökutækin,
verði gufukraftur notaður, því að
telja má víst, að þau tæki mætti
fá við sérstaklega lágu verði frá
járnbrautum norska ríkisins. þar
eru nú eimvélar og vagnar ónot-
aðir, en í ágætu standi, frá Rörás-
brautinni sem gekk á mjóu spori.
En meginið af flutningi þeirrar
brautar flyst nú á Dofrabraut-
inni, sem gengur á breiðu spori.
Önnur samgöngutæki.
I sambandi við það, sem nú
hefir verið sagt, þykir rétt að
vekja athygli á því, að vöruflutn-
ingabílarnir eru þau flutninga-
tæki, sem hafa rutt sér stórum
Verslunarólagið.
þegar er eg las bækling alþm.
Björns Kristjánssonar, þótti mér
vænt um hann — vegna málefn-
isins, en ekki höf. Gamlan kunn-
ingja vlil maður heldur sjá öðru-
vísi en sem leiksopp í höndurn
óhlutvandra kaupmanna.
Höf. vekur umræður um mál-
efni, sem oft var þörf og nú er
nauðsyn að ræða. Nauðsyn — til
skilningsauka og skuggsjár —
kaupmönnum og andstæðingum
samvinnu allrar og sameiginlegr-
ar hjálpar, gegn viðskiftaólaginu
takmarkalausa.
Nauðsyn til uppörfunar fyrir
okkur hina, sem ekki erum and-
stæðingar, en stöndum þó í veik-
leika álengdar fjær. Nauðsyn —
til stuðnings og staðfestu — fyr-
ir samvinnumenn sjálfa; ekki síst
þá, er hopa til beggja hliða af
síngirni, trúgirni og tortrygni. Og
nauðsyn loks til varnar, til vand-
virkni og trúmensku — fyrir
brautryðj endur, foiTáðamenn og
framkvæmdastjóra samvinnunnar,
alt frá víðtækustu og að þrengstu
sviðum.
til rúms á síðari árum. Er það
einkum er stuttar em vegalengd-
ir (40—60 kílómetra) og einnig
þótt um töiu . jrt mikinn flutning
sé að “ H : því gera ráð
fy ' 1 . ndi væri réttast að
legt. góðan bílveg til suður-
landsins á undan jámbrautinni.
Mætti ætla að réttast væri frá
þjóðhagfræðilegu sjónarmiði að
veita þá beinan styrk til vöru-
flutninganna, fremur en að festa
mikið fjármagn og byggja á
framtíðarmöguleikum, sem eng-
inn getur gert sér fulla grein fyr-
ir. Að vísu væru fjarlægðirnar
miklar, væri gert ráð fyrir að að-
alstöð yrði við þjórsárbrú. Snjóa-
lög á Hellisheiði gætu og orðið
erfiður þröskuldur í vegi fyrir
reglubundnum vetrarferðum.
Rétta lausnin mætti þá vera sú
að nota hvorttveggja þessara
fiutningatækja: Járnbrautin yrði
þá ekki lögð lengra en austur á
láglendið — að þóroddsstöðum —
og þaðan hæfist bílvegakerfið.
Mannflutningar og vöru á bílum
stæðust á við járnbrautaríerðirn-
ar. Er rétt að athuga þetta sér-
staklega gaumgæfilega ef áætlan-
irnar gera ráð fyrir töluverðum
halla á járnbrautarrekstrinum.
Hamri 21. október 1922.
Hugsunarólag B. Kr.
19. (bls. 21). þar kemur B. Kr. upp
um sig, hve lítið hann veit um þetta
ábýrgðarmál. Hann virðist halda að
samábyrgð sé fátíð í dönskum kaup-
félögúm. En því miður fyrir B. Kr.
voru i stríðsbyrjun ekki til í Dan-
mörku nema 50 kaupfélög með tak-
markaðri ábyrgð, en yfir 1500 með
ótakmarkaðri ábyrgð. Og í fyrir-
myndarlögum þeim, sem Fællesfor-
eningen lætur útbýta til stuðnings
við kaupfélagsstofnanir, er eitt ákvæð
ið um ótakmarkaða samábyrgð.
þetta mun koma mjög flatt upp á
B. Kr. og það því fremur sem Dan-
ir gætu mjög vel komist af án sam-
ábyrgðar, þar sem víðast hvar þarf
ekki að kaupa nema vikuforða í
einu. En ástæðan til þess er sú, að
danskir samvinnumenn með Severin
Jörgensen í broddi fylkingar, álíta
takmarkaða ábyrgð svívirðilegt
skálkaskjól. Severin Jörgensen hefir
margoft bent á það, að banna ætti
hlutafélögum að starfa með takmarlc-
aðri ábyrgð. það sé rangt að hlut-
hafarnir geti liirt gróðann, þegar
bann er einhver, en skotið sér Imk
við hlutabréfin, og svikið orð og
eiða, trúnað og gerðar skuldhinding-
ar, ef á móti blási. Danskir sam-
vinnumenn liafa samábyrgð af því
þeir vilja bera ábyrgð á gerðum sín-
um, bæði þegar vel gengur og ella.
B. Kr. lagði til orustu við kaup-
félögin í landinu og samband
þeirra sérstaklega, svo einhliða og
berskjaldaður, að ósigurinn vai’
auðsær. Nú liggur hann í valn-
um. Sigurvegarar eru nokkrir að
vísu, en pálmann ber nú Páll í
Einarsnesi. Hann hefir ritað svar,
mjög hógvært, rökstutt vandlega,
og hrakið pésa B. Kr. lið fyrir
lið. Prentað í Tímariti ísl. sar-
vinnufélaga 1922, 3. hefti. Best
vörnin er þar gegn árásinni á
Samband ísl. samvinnufélaga,
ágrip ljóst og skipulegt af sögu
þess frá byrjun. Stofnað var það
í þingeyjarsýslu fyrir 20 árum,
af bestu bændum þar og héraðs-
höfðingjum. En B. Kr. lætur Sam-
bandið vera stofnað í Reykjavík,
af bröskurum þar, fyrir 2—3 ár-
um. (Minnisvert heimildarrit fyr-
ir verslunarsögu Islands). Líkt
fer um samábyrgðina og önnur
vandamestu atriðin. Á þeim svið-
um, hefir ritstjóri Dags á Akur-
eyri líka svarað rækilega í sama
hefti. Fyi’ir þá sem lesið hafa
pésa B. Kr., og alla ríkisþegna
(jafnvel þó þeir vilji vera star-
blindir á mestu velferðarmál
þjóðarinnar), er það þegnleg
þeir fyrirlíta svikarahugsunarhátt
þann, sem liggur bak viÖ ábyrgðar-
laust gróðabi-all margra blutafélaga
nú á tímum.
20. (bls. 23). Hlægilegt er það, af
því að B. Kr. vill sífelt gera íslensku
samvinnumennina að sósíalistum, að
bann villist í Danmörku á eina stór-
fyrirtæki í verslun, sem danskir
sósialistar eiga, og vill gera það að
fyrirmynd fyrir íslendinga. Borg-
bjerg stofnaði þetta félag, og for-
sljóri þess, Johansen, er mjög ákveð-
inn sameignarmaður. Ef B. Iír. vildi
nota eitthvað af ellistyrk sínum til
að fræðast meira um sócialisma,
beldur en liann getur af viðtali við
sinn gamla ritstjóra, Jakob Smára,
ætti bann einmitt að bregða sér til
Kaupmannahafnar og hitta leiðtog-
ana í IJovedstadens Brugsforening.
B. Kr. ætti að fræða íslenska bænd-
ur um það, hvað mikið þeir eiga að
nema af Borgbjerg.
-----O----
Úr Önundarfiiði 6. okt. 1922.
Sumarið hefir verið fremur
hagstætt. Heyfengur í góðu með-
skylda þeirra, að lesa fyrnefnt
hefti. Já, skylt að lesa meira en
heftíð eitt. Tímaritið alt frá byrj-
un ræðir um besta og öruggasta
þjóðþrifamálið: hagsbótamál
hvers einasta manns í landinu,
að undanskildum kaupmönnum og
bröskurum.
þó að sókn sé hafin og sigur
unninn á samvinnusviðinu, er
ekki nærri hálfsótt haf verslun-
arólgunnar innlendu. Hér má því
ekki staðar nema. Kaupmenn og
br.’skarar verða að koma fram
á sjónarsviðið á eftir. Fordæmið
hafa kaupmenn gefið sjálfir, og
samvinnublöðin sækja nú fram
rösklega. Ritstjóri Tímans og J.
J. þora að stinga á kýlunum, þó
að sj úklingarnir kippist við. Nú
þurfa þeir og Páll, og aðrir slík-
ir, að grafa djúpt eftir öllum fúa-
róturn kaupmenskubralls og fjár-
glæfrafaraldurs hér á landi, og
seilast langt, til þess að sýna
ávextina.
B. Kr. telur einar 35 þús. kr.
sem Landsbanki íslands hafi tap-
að af lánum til samvinnufélaga.
Betra var honum að sleppa þessu,
því ráðdeild kaupmanns átti þar
hlut að máli; og úr því ekki var
allagi og nýting hin besta. þorsk-
afli rír eins og annarsstaðar á
Vestfjörðum þetta ár. En verst
af öllu er hve sala afurðanna
gengur tregt. Vitanlega var því
nær fyrirsjáanlegt að kjöt mundi
falla nokkuð, en alment bjuggust
menn ekki við tolli Norðmanna,
þó búast mætti við honum eins
og í pottinn var búið. En engan
óraði fyrir fyrir að saltfiskur-
inn mundi ekki seljast fyrir
sæmilegt verð, eða að minsta
kosti fyrir eitthvert verð, Spán-
verjum. Ætli þénustan á undan-
látsseminni ætli ekki að verða
heldur smá, svona fyrst í stað?
Við sjáum nú til. Pési Björns
Kristjánssonar hefir verið að læð-
ast hér manna á milli og ekki
verið upplitsdjarfur, jafnvel ekki
í rökkrinu — hausthúminu —
sem honum var þó ætlað að vinna
verk sitt í. því ekki kom til mála
að hann gæti neinu áorkað að
sumrinu til, meðan sól var hæst
á lofti! það hefir höf. vafalaust
verið „á því hreina með“, áður
en hann fór austur til að æfa sig
á steinkasti — grjótkasti — í
unt að leggja meiri syndir af
sama tagi á bak samvinnufélag-
anna, í meira en fjórðung aldar,
né Sambandsins um tvo tugi ára.
Hversu mörgum miljónum
króna hafa nú kaupmenn og fjár-
glæfrastrákar sópað úr bönkun-
um hér á sama tíma?
Skuldirnar þær og skyldur til
andsvara hvíla á herðum fyrver-
andi bankastjóra og annara for-
ráðamanna. Krel'ja hlýtur þjóðin
þá til reikningsskila. Á næsta
þingi — ef ekki fyr — hlýtur að
hefjast gagnger rannsókn og end-
urbót, í hið minsta á Islands-
banka.
þá má ekki þegja um ráðlagið.
Minst lánstraust í bönkunum
hafa bændurnir, sem eiga yfir-
leitt nokkrar eignir, en neita sér
þó um flest annað en brýnustu
þarfir og ýtrustu skuldaskil. En
mest lánstraust fengu einatt ráð-
viltir óhófsbelgir, eignalausir,
ásælnir og kærulausir. (Stór-
bændur — og jafnvel stórkaup-
menn ■— hafa lagst flatir og
snauðir undir fætur sumra þeirra).
Og bankamir hafa höggvið þar,
sem þeim var ætlandi að hlífa.
Lán — til að bæta kotið mitt,
Hornafirði. En illa held eg Birni
liði, ef hann vissi hve háðulega út-
reið þessi ritsmíð hans fær hjá
öllum þorra manna hér, einkum
bændum. þeir leyfa sér nefnilega
að hlæja að honum, og er mönn-
um þó ekki altaf hlátur í hug á
þessum tímum. En Björn er svo
klaufalega ófundvís á ólagið hjá
sér og sínum félögum, þ. e. a. s.
kaupmönnum, en aftur á móti á
kaupmanns vísu einstaklega fund-
vís á galla samvinnufélaganna,
sem honum þykir, að mönnum
verður lifandi Ijós tilgangurinn
hjá aumingja karlinum. það er
leiðinlegt þegar gamlir menn,
sem menn hafa árum saman ver-
ið að reyna að gleyma, skuli alt
í einu snúa sér við í gröfinni! —
Hér er nýbúið að skifta hreppn-
um, Mosvallahreppi, í tvö hrepps-
félög, Mosvallahrepp og Flat-
eyrarhrepp, og var það gert í
hinu mesta bróðerni. Vænta nú
báðir partar nýrrar gullaldar, og
vonandi kemur sú öld fyr eða síð-
ar. Núna 29. sept. héldu nefnd-
irnar hinn síðasta sameiginlega
skiftafund. það kvöld hélt hrepps-
nefnd Flateyrai’hrepps hinum
gamla hreppsstjóra, Guðm. Á.
Eiríkssyni á þorfinnsstöðum,
kveðjugildi á Flateyri og afhenti
hinn síðasti oddviti gamla Mos-
vallahrepps, Snorri Sigfússon,
skólastjóri, honum vandað gull-
úr frá Flateyringum fyrir 36 ára
hreppsstjórn. G. Á. E. er nú nær
sjötugu, en er ern enn og held-
ur áfram að vera hreppsstjóri í
Mosvallahreppi hinum nýja. Hann
er einn þeirra góðu og gömlu
manna, sem ávalt setja heiður
sinn í að vanda störf sín og
framkvæma þau þannig, að þau
megi koma að sem bestum not-
um, án tillits til kjass eða launa.
Guðm. hefir leyst mikið og veg-
legt þegnskylduverk af hendi í
þessi 36 ár, því ber ekki að neita.
Hitt er vitanlegt, að á svo mörg-
um árum hreppir sá, er framar-
lega stendur í fylkingu, mörg
olnbogaskot og mótvind, og hefir
hann ekki farið varhluta af því.
En hann hefir sigrað, — það er
aðalatriðið, og sigrað með heiðri.
Önfer.
---o-—
Orðabálkur.
skrápar: hlaupa í skrápana,
vera fljótur til að gera e-ð:
hann hefir hlaupið í skrápana og
keypt hrossið á undan okkur.
Suðursv. Nes.
hornriðaveður (-s, -ur), kl.,
stórviðri á norðan, en þó dálítið
austanhallur. Suðursv. (dautt nú).
-----o----
eða bjarga rollunum — 100 kr. —
Nei. þú mátt fara.
Lán — til sérstaks sumarbú-
staðar, til ferðalaga sinn daginn
hvað, með skipi, hestum, þeysi-
vagni og hraðhjóli, til að breyta
búnaði vikum oftar, hlaða á sig
og í húsin dýrasta glingrinu út-
lenda, sitja að útlendum krásum
á daginn, skemtunum og kaffi-
húsum á kvöldin og spönskum
vínum á næturnar. — Já. þú
færð 100 þúsund kr.
Brúsann borgar svo almenn-
ingur — þó að bankarnir fái sitt
— með okurverði á útlendum vör-
um (t. d. 7 kr. hækkun á rúg-
mjöli, samdægurs sem það hækk-
ar um 3 kr. í Danmörku). Og
auk þess, það sem tapast, með
okurvöxtum og öðnim ókjörum
bankanna.
Skilvísu mennirnir fá að borga
fyrir hina, og ekki er til mikils
mælst, þótt þeir krefjist þess að
fá að vita hér um bil, hve mik-
ið þeir mega borga á þennan
hátt. Vigf. Guðm.
----o----