Tíminn - 09.12.1922, Blaðsíða 1
©jalbfeti
09 afgra&slumaöur Cimans cr
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
Samban&síjúsiuu, Jveyfiamf.
^fðteiböía
Cimans er t Samban&sljúsinu
®pin baglega 9—f. b
Stmi 496.
YI. ár.
Reykjavík 9. desember 1922
51. blað
Shears'
ELEPHANT
CIGARETTES
Sjúffengar og kaldar
að reykja
Smásöluverð 50 aur, pk,
Tást alstaðar,
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Utan úr heimi.
Tró fréttaritara blaðsins í pýskalandi.
25. nóv. 1922.
Nú er komin ópólitisk minni
hluta stjórn í pýskalandi. Kansl-
arinn nýi, Dr. Cuno, er aðalfor-
forstjóri Hamborgar—Ameríku
skipalínunnar, og hefir aldrei
komið fram á pólitiska sjónar-
sviðið fyr. 1 ráðuneyti hans eru
11 menn, þar af 5 þingmenn.
Alment var ekki búist svona
fljótt við stjómarskiftunum, en
kanslarinn knúði þau fram, enda
var það vafalust rétt, því fyrver-
andi stjórn var útslitin og vant-
aði alt fjör og framtakssemi.
Er það skiljanlegt, er saga þess
ráðuneytis er athuguð. Fyrv.
kanslari, Dr. Joseph Wirth, tók
við völdum í maí í fyrra. Höfðu
þjóðverjar fengið Londonar-
úrslitakostina svonefndu, og þorði
þáverandi kanslari hvorki að taka
á sig þá ábyrgð, að fallast á þá,
né heldur að leggjast á móti
þeim. Lá við að ríkið færi í mola,
því almenningur örvænti og sagði,
að auðséð væri að Bandamenn
vildu gera alveg út af við þá.
Væri best að lofa þeim það, en
Bandamenn myndu líka eyðileggj-
ast í hmninu.
Ibúar Bayems, sem er annað
stærsta ríkið innan pýskalands,
vildu losna úr sambandinu við
Prússa; og munurinn milli ríkra
og fátækra varð svo mikill, að í
raun og vem mátti tala um tvær
þjóðir, eins og í Róm forðum.
Menn voru myrtir ef þeir komu
á nýjungum, sem ríkismenn feldu
sig ekki við, t. d. Erzberger og
Rathenau.
Varð þetta alt til að þreyta
stjómina, og sást það glegst eftir
að Rathenau var fallinn frá, enda
var hann hæfasti ráðherrann og
framtakssamasti.
Við þessi stjómarskifti verður
því engin stefnubreyting, aðeins
skift um menn.
Efst á stefnuskrá nýju stjórn-
arinnar er að festa verð marks^
ins, miðað við gull. Vill hún taka
hálfan miljarð gullmarka að láni,
og hyggur að það muni duga.
Aðrír segja, að slíkt geti haldið
þýskalandi uppi í 2p^—3 mán-
uði, en svo fari alt ver á eftir.
Stjómin vill samt reyna það, þó
hún viti, að það þýðir alment
hrun ef tilraunin mishepnast, því
ástandið er ómögulegt nú. Meckl-
enburg bauð 25. nóv. út lán upp
á 4.000.000 pund — af rúgi, og
er því skift í 50—500 punda
skuldabréf. Verð bréfsins er greitt
í mörkumm og miðað við verð
það, sem þann daginn er á rúgi,
og arðurinn greiddur í rúgi, þ. e.
mörkum, því fleiri, sem rúgur-
inn er dýrari.
Gert er ráð fyrir sparnaði,
þannig að allar skrifstofur ríkis-
ins verða minkaðar eftir vissum
hlutföllum, og ný embætti má
ekki mynda, nema launin við það
sparist annarsstaðar.
Tekjurnar á að auka með því
að taka skattana þar, sem ekki
er hægt að velta þeim á aðra og
með beinum sköttum. Fyrirtæki
ríkisins verða að bera sig, en
ekki vill stjórnin láta þau í hend-
ur einstakra manna.
Framleiðsluna á að auka eftir
megni og leggja sérstaklega kapp
á útflutning' vandaðra og góðra
vara. Verður því að gera verka-
menn svo duglega og hæfa sem
hægt er, og vill því stjórnin berj-
ast móti kröfunni um afnám laga
um 8 stunda vinnudag og móti
áfengisneyslu. Síðast koma vam-
arreglur gegn innflutningi og
framleiðslu munaðar- og óhófs-
vara.
----o-----
-o
I öllum löndum kveða nú við
hinar sömu raddir: það á að
hlynna að hinum innlendu at-
vinnuvegum með öllum möguleg-
um ráðum. það á að verja þá
gegn útlendri samkepni. það á
að styrkja þá til þess að þeir
geti veitt mönnum atvinnu. Vem-
artollar og innflutningsbönn eða
höft eru algengari en nokkru sinni
áður. Kjörorðið er þetta: Landið
á að vera sjálfu sér nægilegt að
svo miklu leyti sem mögulegt er.
Á hinu leitinu eru stofnuð fé-
lög sem starfa að því að vekja
eftirtekt almennings á hinum inn-
lendu vörum ’og fá menn til að
kaupa þær fremur öllum öðrum.
Og blöðin telja það skyldu sína
að hlynna að innlendu atvinnu-
vegunum á allan hátt.
Stutt er síðan birtar voru hér
í blaðinu tölur þær, er Sigurð-
ur Búnaðarfélagsforseti Sigurðs-
son kemur með í ritgerð sinni,
sem sýna, hversu gríðarmiklu fé
við íslendingar verjum fyrir þær
vörar, sem landbúnaðurinn ís-
lenski gæti framleitt. Og við þær
tölur mætti bæta öðram, því að
vitanlega er það fjölmargt ann-
að en landbúnaðarvörar, sem við
gætum sjálfir framleitt innan-
lands.
þetta búskaparlag kostar okk-
ur íslendinga sennilega miljónir
króna árlega. Og um sama leyti
er það annað aðalvandræðamálið,
að mikill fjöldi fólks sténdur með
tvær hendur tómar alla vetrar-
mánuðina.
Nú stendur t. d. yfir hér í
Reykjavík deila milli atvinnu-
lausra manna og bæjarstjómar
um það, hvort þegar eigi að byrja
á hinni nýju vatnsleiðslu til bæj-
arins. Hafa hinir atvinnulausu
menn komið hundruðum saman á
fund bæjarstjórnarínnar, til þess
að fylgja fastar eftir kröfu sinni.
Alla átakanlegasta dæmið um
þetta búskaparlag er það, sem
áður hefir verið margnefnt hér í
blaðinu, að við skulum senda ná-
lega alla ullina út óunna og
flytja inn dúka við margföldu
verði.
Nefnd situr að því stai-fi að
koma fram með tillögur um það
mál. Á mörgum öðram sviðum
hafa einstakh’ menn hafist handa
um innlenda framleiðslu, og hefir
þess verið getið hér í blaðinu. Á
fleiri og fleiri sviðum eru innlend-
ir framleiðendur og verkamenn
famir að keppa við útlendingana.
En það er langt frá að nóg
sé enn að gert. Og það sem enn
vantar er einkum þetta:
Alþingi eða landsstjórn þarf að
fela hæfum mönnum að rannsaka
þær leiðir, sem á að fara, til þess
að koma skipulagi á alhliða inn-
lenda framleiðslu. þeir menn ættu
og að rannsaka hvemig löggjaf-
aivaldið gæti styrkt þetta, a. m.
k. í byrjun: Með verndarfollum
eða öðru.
Og loks þurfa bæði blöð, félög
og einstaklingar að taka höndum
saman um að fá allan almenning
til þess að styðja þessar inn-
lendu framkvæmdir með viðskift-
um. Gætu kaupfélög og kaupmenn
ekki síst stutt að þessu með því
að flytja einkum innlendu vör-
urnar og halda þeim að almenn-
ingi.
Mál þetta þolir enga bið. Fregn-
irnar utan úr heimi reka fast á
eftir. Allar aðrar þjóðir keppast
við í þessu efni. Við höfum ekki
ráð á því, með okkar stutta bjarg-
ræðistíma, að láta hina hluta árs-
ins miður notaða en hægt væri.
Betra væri það, að innlendur
maður atvinnulaus fengi borgun-
ina fyrir vörana, sem við notum.
----o-----
Andstæðingar
samvinnunnarsnoppungasjálfasig.
Vitrir menn í fornöld álitu það
bina mestu mannlegu fullkomnun
að þekkja sjálfan sig. þó að ekki
verði sagt, að íslensku samkepn-
ismennirnir standi yfirleitt hátt
að menningu, virðast þeir, á einu
litlu sviði, hafa meiri skilning á
eigin verðleikum heldur en búast
mætti við, eftir öðram dæmum.
Altaf öðru hvora hafa blöð
kaupmanna og sérstaklega Morg-
unblaðið, hamrað á því, að pólitík
væri „óhrein“ og vansæmandi. M.
a. hafa þeir álitið suma hluti, t.
d. kaupfélögin, svo heilög, að þau
mættu ekki koma nærri stjóm-
málum. Samhliða þessu hafa
þessir sömu menn gefið út mörg
og dýr pólitisk blöð, boðið fram
þingmenn, og hamast eftir valdi
í landsmálum. þeir hlutu sjálfir
að vera sér þess meðvitandi að
þeir sóttust eftir því, sem þeir
vissu sjálfir og sögðu að væri
saurugt og viðbjóðslegt.
þetta var skoðun kaupmanna-
blaðanna. Aftur á móti var alt
annar tónn í blöðum samvinnu-
manna. þau vissu, að sumir læk-
ir era saurugir, ef þeir koma úr
óhreinum uppsprettum, en hinir
hreinir, sem koma úr tærum lind-
um. þannig var og með stjóm-
málin. Dómur sögunnar álítur
pólitík Skúla fógeta, Fjölnis-
manna, Jóns Sigurðssonar og Ben.
Sveinssonar hreina pólitík. Og í
stað þess að vera óhreinir skað-
semdarmenn, heiðrar þjóðin minn-
ingu slíkra manna, og hvetur
hverja unga kynslóð til að fylgja
fordæmi þeirra. Aftur á móti
áttu allir þessir menn í baráttu
við lágt og auðvirðilegt lið, Dana-
sleikjur, hrokabelgi, eigingjarna
fjár- og valdapúka. það vora
óhreinu lækimir.
Morgunblaðið hefir nýverið tek-
ið þetta spillingarmál til yfirveg-
unar. það viðurkennir að Fram-
sóknarflokkurinn sé eini flokkur-
inn í þinginu, en líkar ekki stefnu-
skráin. Ileldur að þeir menn vilji
tóm kaupfélög og sterka lands-
verslun, svo að kaupmenn hafi
enga eftir til að æfa á kærleiks-
boðorðið.
En þegar kemur að hinum þing-
mönnunum og framkomu þeirra,
kastar tólfunum. þar er að sögn
blaðsins eintómt hringl, stefnu-
leysi og aumingjaháttur. Er 'auð-
séð, að þar þykist blaðið fá „lif-
andi dæmi“ um vesalmenskuna
og spillinguna í stjómmálunum,
enda er henni átakanlega lýst.
þegar loks að hin heilaga vand-
læting Mbl. yfir J. M., M. G., E.
þorgilssyni, Jóni Auðunni, Jóni
þorl., B. Kr„ Sig. í Vigur, Kvar-
an, Jóhannesi og hinum öðrum
dátum blaðsins, hefir náð há-
marki, kemur læknislyfið.
það á að stofna nýjan, óspilt-
an stjórnmálaflokk, með miðstjóm
í Rvík. Hún á að útnefna fram-
bjóðendur í öll kjördæmi. Hinir
syndum spiltu þingmenn eiga að
falla eins og flugur. Nýtt blað á
að bera fram merki þessarar siða-
bótar.
Brögð era að þá barnið finnur.
Að dómi Mbl. sjálfs er. stjórn-
málastarfsemi sú, sem það og
þess nánustu fylgifiskar hafa rek-
ið, stefnulaus, hringlandi og svo
lítið virðuleg, að ekki er um ann-
að að gera en byrja alveg frá
grunni, með nýtt blað, sem á að
fara inn á hverf einasta heimili,
nýja þingmenn, nýja miðstjóm.
þetta er þungur áfellisdómur fyr-
ii' fylgdarlið J. M. og Mbl. Flokkn-
um og blaðinu fer eins og lífs-
þreyttum manni, sem horfir með
beiskju, iðran og ásökunum yfir
liðna tímann, og afræður svo að
byrja nýtt líf hinumegin við
landamerkin, í ókunna landinu.
Ekkert skal sagt um hversu
samkepnismönnum gengur að
byrja nýtt hreint líf, með nýju,
hreinu blaði. öll þjóðin myndi
fagna breytingunni, ef hún væri
framkvæmanleg fyrir þessa menn.
En sennilega er sálin lík og hún
hefir verið, þótt skift yrði um
nafn og fatnað.
En að óreyndu er rétt að von-
ast eftir að sektarviðurkenningin
verði þeim Morgunblaðsmönnum
til einhvers góðs. Áhorfandi.
Ýmsar fréttir verða að bíða
næsta blaðs vegna rúmleysis.
Fulltrúi íslands
í íslandsbanka.
III.
Engin lán bankans eru þess
eðlis, að þau geti valdið viðskifta-
kreppu, nema fiskverslunarlánin
og þau þó því aðeins, að ekki sé
seldur fiskurinn. En þar sem lang-
ur dráttur á sölunni, við þær upp-
hæðir, er þar standa fastar, gæti
hindrað eða stöðvað starfsemi
bankans, þá væri sanngjarnt, að
hann krefðist að sjá öll boð í
fiskinn áður en hann framlengir
lánin, svo að hann gæti knúið
fram söluna og með því séð um
að fégimi einstakra menna stofn-
aði eigi lánstrausti bankans og
þar með landsins í voða. Eg
spurði bankastjórnina, hvað hún
hefði gert í þessu, og skal eg
láta hér getið svara hennar. Hún
taldi nokkrar almennar ástæður
til þess, að salan á fiskinum hefði
hlotið að ganga seinna en vant
væri: 1. fiskur var tveim til
þrem mánuðum síðbúnari til
markaðs en vanalega, 2. við-
skiftalöndin áttu bágt með að
kaupa sakir óhagstæðs gengis á
penipgum þeirra, 3. kaþólskar
þjóðir þurftu minni fisk um föst-
una en vant var, sakir þess, að
páfinn hafði veitt undanþágu frá
föstuhaldi. Með tilliti til þessa
sá hún sér ekki fært að ganga
mjög ríkt eftir sölunni, því að þá
hefði fiskur hlotið að falla óþol-
anlega í verði og orðið að alþjóð-
ar skaði. Yfir höfuð taldi hún
banka eigi mega ganga mjög
nærri ráðstöfunarrétti manna,
nema knýjandi nauðsyn væri til,
væri slíkt óvinsælt og óhyggilegt,
þar sem sérfræðingar í hverri
verslunargrein sæi að jafnaði
betur, hvað hyggilegast væri,
heldur en bankastjórarnir. Hún
kvaðst þó iðulega hafa ýtt fast-
lega undir söluna, en þegar henni
varð ljóst, að í óefni nokkurt var
komið, þá hefði eigi verið fært
að ganga hart að sakir hagsmuna
almennings eða atvinnuvegarins.
Eg tel vafasamt, hvort álasa beri
bankanum í þessu máli, en auð-
vitað hefði það verið best, að
hann hefði séð fyr, hvert stefndi.
þó vil eg minna á, að miklu er
hægra að vera vitur eftir á.
Trúnaðarmenn þingsins hljóta
að lúka lofsorði á þessa tilraun
bankans að hjálpa til að koma
þessari vöru landsmanna í gott
verð og óska að því verði haldið
áfram, ef stórsalar á fisk hugsa
eigi aðeins um að græða sjálfir,
heldur og að kaupa af almenn-
ingi og útgerðannönnum svo
háu verði, sem auðið er, með því
að ætla sér hæfilegan hagnað. En -
bregði til hins, mun það hvorki
verða hagur bankans né landsins,
að hann leggi sig í hættu þeirra
vegna.
Fulltrúaráðið getur af þessu
gert sér grein fyrir, hvort það
vill kenna bankastjóm um krepp-
una eða eigi. þó ber enn að geta
þess, að hún hefir nú upp á síð-
kastið farið svo langt sem óhætt
var að ýta undir söluna“,
Jólagjöfin. Steindór Gunnars-
son prentsmiðjustjóri sendir enn
í fjórða sinn „Jólagjöfina" á
markaðinn. Er hún eins og áður
fjölbreytt og skemtileg að efni.