Tíminn - 17.02.1923, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
o<3 afijvci&slumaður Cimans cr
Sigurgeir ^ri&rifsfon,
Samban&sfjúsinu, JveyfjaDÍf.
^.fgteibsía
21 í m a n s er í Samban&sfjúsinu.
©piu ba^Icija 9—l2 f. b
Sími 496.
VII. ár.
Reykjavík 17. febrúar 1923
2. blað
Hallgrímur Kristinsson.
i.
Löngu áður en bændum og búa-
liði berst þetta blað í hendur
hefir síminn flutt þeim þau tíð-
indi, að Hallgi’ímur Kristinsson,
forstjóri Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga er látinn — kallað-
ur frá sínu mikla og ágæta starfi
í blóma lífsins. Fá tíðindi hafa
borist frá höfuðstaðnum út um
sveitir landsins á undanförnum
árum, sem meiri hafa þótt og
sorglegri. því að Hallgrímur
Kristinsson var sá maður hérlend-
ur, sem mestu og ótvíræðustu
trausti átti að fag-na nálega und-
antekningarlaust hjá öllum ís-
lenskum bændum. Enda var hann
sá maður, sem bændastéttin ís-
lenska fól hið ábýrgðarmesta
starf hiklaust og afdráttarlaust.
Á undanförnum harðærum var
bann yfirbryti og forráðamaður
út á við fyrir hinn fjölmenna hóp
okkar samvinnumannanna ís-
lensku — og hann og engan ann-
an vildum við einhuga eiga í því
sæti, meðan hann væri lífs. Mik-
inn þunga hrygðar leggur for-
sjónin okkur á herðar, er við urð-
uni( að sjá honum á bak svo
snemma.En jafnframt ríka skyldu
um að standa fast undir því göf-
uga merki, sem hann bar svo
glæsilega fyrir okkur í broddi
fylkingar. Og þá breytum við
best að skapi hins látna foringja,
er við berum það merki fram til
endanlegs sigurs og farsældar öld-
um og óbornum, sem hann bar
sigrandi og dó undir sigrandi. —
þó að harmurinn sé sár, munum
við og heldur ekki gleyma því að
þakka forsjóninni að við fengum
þó að njóta hans svona lengi, því
að þótt sárt sé að missa hann
nú, þá hefði hitt þó verið enn
óbærilegra að missa hann fyr.
II.
Hallgrímur Kristinsson var
fæddur á Öxnafellskoti í Saur-
bæjarhreppi í Eyjafjai’ðarsýslu
hinn 6. júlí 1876. Foreldrar hans
voru: Kristinn bóndi Ketilsson,
sem látinn er fyrir rúmum þrem
árum, og kona hans Hólmfríður
Pálsdóttir, sem enn lifir og dvelst
nú á heimili sonar síns, Sigurð-
ar kaupfélagsstjóra á Akureyri.
Á fimta ári fluttist hann með
foreldrum sínum að Syðra-Dals-
gerði í Saurbæjarhreppi. Og síð-
ar bjuggu þau hjón í Miklagarði
og Hrísum.
þegar leið fram að tvítugsaldri
fór Hallgrímur í vinnumensku að
Hvassafelli í Eyjafirði og fór þá
að hugsa um að afla sér frekari
mentunar. Varð hann að brjótast
í því, eins og margir aðrir, alger-
lega á eigin spýtur. Hann vann
íyrir sér á sumrin en sat í Möðru-
vallaskólanum veturna 1896—7
og 1897—8, Komu þá þegar í ljós
afburðahæfileikar hans. Hallgrím-
ur ,,hvassi“ var hann kallaður í
skólanum. það viðurnefni átti og
við um íþróttir hans. því að þótt
hann væri flestum lægri vexti,
stóðust engir skólabræðranna
brögð hans í glímu.
Næstu árin var hann sumpart
við kenslu, sumpart við verslun-
arstörf hjá Magnúsi Sigurðssyni
á Grund. En árið 1902 komst
hann inn á þá braut, sem hann
hélt ávalt áfram á síðan. Hann
tók þá við forstöðu hins litla
lcaupfélags á Akureyri og gerðist
þá samhhða sknfari hja Páli amt-
manni Briem.
Viðkynningin við Pál amtmann
varð afleiðingarík fyrir Hallgrím.
Amtmaður var einn hinn víðsýn-
asti og áhugamesti framfaramað-
ur og hafði verið forgöngumaður
um samvinnumál á Suðurlandi.
Ilann sá hve mikið bjó í Ilall-
grími og fyrir áeggjan hans fór
Hallgrímur utan haustið 1904 til
þess að kynna sér starfsemi sam-
vinnufélaganna ytra. Vorið 1905
kom hann aftur úr utanförinni
brynjaður að þekkingu, með eld-
legum áhuga, og hóf nú það
starf, að reisa hið gamla og úr
sér gengna Kaupfélag Eyfirðinga
til nýs gengis eftir erlendum fyr-
irmyndum.
Hann starfaði ekki lengi við
Kaupfélag Eyfirðinga, en vart
mun til glæsilegra dæmi um sig-
ur dugnaðar, vitsmuna og forsjár.
Fáheyrður mun sá sigur, sem
hann vann á keppinautunum á
Akureyri. Enginn gat eiginlega
skilið, hvernig það gat hafa or-
sakast, að á örfáum árum var ná-
lega alveg öll bændaverslun í
Eyjafrði komin inn í litlu kaup-
félagsbúðina, en stóru kaup-
mannabúðirnar stóðu gínandi
tómar. það var líkast æfintýrinu
um nátttröllið sem „stóð og varð
að steini“ þegar sól kom upp. það
má segja, að Hallgrímur ynni
þetta kraftaverk með harðstjórn,
en það var með þeirri harðstjóm
sem gerði hann jafnframt meir
elskaðan en alla aði’a í Eyjafirði.
þegar hann skildi við Kaupfélag
Eyfirðinga, var það hvorttveggja
í senn: stærsta og traustasta
kaupfélag landsins, sem varð öll-
um öðrum til fyrirmyndar. Áhrif
þess um bætta afkomu og um að
gera bændurna að frjálsbornum
og djarflega hugsandi mönnum
munu ekki gleymast þeirri kyn-
slóð, sem nú lifir í Eyjafirði.
Andlegu og menningarlegu áhrif-
unum lýsti kaupmannssonur úr
Eyjafirði með þeim orðum við
þann er þetta skrifar, að kaupfé-
lagið hefði betur lyft héraðsbú-
um menningarlega á 10 árum en
góður skóli hefði getað gert á 100
árum. Hallgrímur Kristinsson
setti það mark á núlifandi kyn-
slóð í Eyjafirði, sem hún mun
bera til dauðadags.
Árin sem Hallgrímur stýrði
Kaupfélagi Eyfirðinga, fékk sam-
vinnuhreyfingin byr undir báða
vængi um land alt. þá festist sú
hugsun og kemst meir og meir í
framkvæmd að stofna til allsherj-
arsambands allra samvinnufélag-
anna um afurðasölu og innkaup.
Haustið 1912 tókst Hallgrímur á
hendur erendrekastarf fyrir Sam-
bandið, samhliða kaupfélagsstöð-
unni og seldi þá kjötið í fyrsta
sinn fyrir Sambandið. Haustið
1914 tók hann endanlega við er-
endrekastarfinu, en Sigurður bróð
ir hans tók við Kaupfélagi Ey-
firðinga, fyrst á ábyrgð Hall-
gríms, en síðar á eigin ábyrgð.
þá hóf hann og fyrst vöru-
innkaup fyrir Sambandsdeild-
irnar. þessi árin dvaldist hann
mikið ytra, einkum í Danmörku.
En snemma á árinu 1917 fluttist
hann til Reykjavíkur og þaðan
í frá hefir aðalbækistöð Sambands
ins verið hér í bænum. Hefir
saga þess svo nýlega verið sögð
í varnarriti samvinnumanna, sem
kunnugt er öllum lesendum Tím-
ans, að óþarfi er að endurtaka
það mál hér. En mjög svipaða
sögu má segja um starfsárin hér
í höfuðstaðnum og þá, er áður
er sogð um árin fyrstu á Akur-
eýri. það ber í milli, að árin sem
síðan eru liðin hafa verið hin
erfðustu sem gengið hafa yfir
þetta land í minni þessarar kyn-
slóðar. En áramótin síðustu sem
Hallgrímur fékk að lifa, munu
hafa verið honum hin gleðileg-
ustu sem hann hafði lifað við for-
stöðu Sambandsins. því að hann
sá þá fram á hin skýrustu merki
um bjartari og tryggari framtíð
samvinnufélagsskaparins. Árið
1922 sem verið hafði svo mörg-
um erfitt, reyndist Sambandinu
og Sambandsfélögunum betra en
þeir gátu vonað, sem voru bjart-
sýnastir. En um þá hluti munu
fregnir fluttar hér í blaðinu í
annað sinn.
Mörg störf önnur hlóðust á
Hallgrím Kristinsson hér í höfuð-
staðnum, þó að hér verði fá tal-
in. Hann átti sæti í stjórn Lands-
verslunarinnar, meðan hún hafði
mest umfeikis og þrír voru for-
stjórar. Hann átti sæti í Innflutn-
ingsnefndinni. Hann sat í stjórn
Eimskipafélags íslands af hálfu
landsstjórnarinnar, í stjórn Bún-
aðarfélags íslands og í stjórn Sjó-
vátryggingafélags Islands. Stjórn-
mál lét hann mjög til sín taka.
Hann var einn af helstu frum-
kvöðlum að stofnun þessa blaðs
og var formaður í stjórn blaðút-
gáfufélagsins Tíminn frá fyrstu
tíð og til dauðadags. Hann sat í
miðstjórn Framsóknarflokksins og
var kjörinn varamaður á land-
lista bænda við síðasta landkjör.
Samvinnumálin, landbúnaðarmálin
og andlegu málin voru mestu
áhugamál hans. Hann var heit-
ur trúmaður, hneigðist að kenn-
ingum guðspekinga og tók mik-
inn þátt í félagsskap þeirra.
Á stjórnmálasviðinu stóðu hon-
um allar stöður opnar til hinna
æðstu mannvirðinga og ábyrgðar-
mestu starfa. En liann vildi ekki
hverfa frá forstöðu Sambandsins.
Síðustu árin bar á því að heils-
an var ekki hin sama og áður.
Ilann leitaði til erlendra sérfræð-
inga um heilsubót, en fékk hana
ekki. það er nú vitað, að sá
heilsubrestur stafaði af skemdum
botnlanga og eru líkur til að úr
liefði mátt bæta með uppskurði,
ef vitað hefði verið í tíma. Að-
faranótt sunnudags 14. f. m.
veiktist hann snögglega og mjög
hastarlega. Engin læknisráð fengu
nú veitt bata, því að ígerð var
hlaupin í lifrina, smitun frá hin-
um skemda botnlanga. Rúman
hálfan mánuð lá hann banaleguna,
ákaflega þungt haldinn. Hina
sömu birtu leggur af banabeði
hans sem af lífi hans. Hann
fagnaði dauðanum öruggur, því
hann leysti hann frá sjúkdóms-
kvölunum og honum þótti það
gleðilegt að fá að deyja í fullu
fjöri. Kl. 8 að morgni þriðjudag-
inn 30. janúar fékk hann hægt
andlát.
Kona hans lifir hann: María
Jónsdóttir, systir Davíðs bónda á
Kroppi í Eyjafirði og Páls kenn-
ara Jónssonar í Einarsnesi. þeim
varð fjögurra barna auðið, sem
öll dveljast í foreldrahúsum.
III.
Vöxtur samvinnuhreyfingarinn-
ar er langmerkilegasti og farsæl-
asti þátturinn í atvinnumála- og
stjórnmálasögu íslands á síðarl
árum. Ilann er beina framhald-
ið af verslunarbaráttu Jóns Sig-
urðssonar og samherja hans.
Samband íslenskra samvinnufé-
laga er langstærsta og tryggasta
innlenda verslunin á íslandi. það
er eina stofnunin, sem hefir svo
að um rnunar í verkinu látið ræt-
ast vonir Jóns Sigurðssonar um
innlenda verslun. Bændurnir ís-
lensku hafa borið þá hugsjón
fram til sigurs á sínu sviði. Gefi
það gæfan, að sjómennirnir láti
ekki líða á löngu áður en þeir
feta í þau fótspor.
Hallgrímur Kristinsson var ekki