Tíminn - 17.02.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
5
t
Hjartans þakklæti til allra þeirra, er sýndu okkur hluttekningu sína
í veikindum og við fráfall okkar elskulegu dóttur, dótturdóttur og systur,
Theódóru Magnúsdóttur, sem lést að heimili sínu, Höfn í Bakkafirði, 20.
nóvember síðastliðinn.
Aðstandendur hinnar látnu.
H.f. Eimskipafélag íslands.

Aðalfundur Illutafélagsins Eimskipalelag íslands verður Iialdinn í
Iðnó í Reykjavík, laugardaginn 30. júní 1923, og hefst kl. 1 e. h.
Dagskrá:
1. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og frainkvæmdum á liðnu
starfsári, og frá stárfstilhöguninni á yfirstandandi ári, og ástæðum
fyrir henni, og leggur fram til til úrskurðar endurskoðaöa rekstrar-
i'eikninga til 31. descmber 1922 og efnahagsreikning með at-
liugasemdum endurskóðenda, svörum stjórnarinnar og tillögum til
úrskurðar frá endurskoðendunum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skiftingu ársarðsins.
3. Kosning fjögra manna í stjórn félagsins í stað þcirra, scm úr ganga
samk vícm t félagslögunu m.
4. Kosning eins endurskoðanda í staö þess er l'rá fer, og eins vara-
endurskoðanda.
5. Tillaga um breyting á roglugjörð fyrir eftirlaunasjóð félagsins.
G. Umræður og atkvæöagreiðsla um önnur mál, sem upp kunna að
verða borin.
Þeir cinir geta sótt fundinn, scm hafa aðgöngumiða. Aðgöngumiðar
að fundiuum verða afhentir liluthöfum og umboðsmönnum hluthafa á
skrifstofu félagsins í Reykjavík, dagana 27. og 28. júní næstk. Menn
gcta fengið eyðublöð íyrir umboð til þess að sækja fundinn hjá hluta-
fjársöfnurum félagsins um alt land og afgreiðslumönnum þess, svo og
á aðalskrifstofu félagsins í Reykjavík.
; : ‘ • .')••• •iU»1 i ’í'Mi 7 r
R e y k j a v í k, 22. desember 1922.
Stjórnin.
markaður er nefndur, reyna að
niðra fiskinum, þótt þeir vel viti,
og jafnvel játi, þá er á herðir, að
íslenski saltfiskurinn sé miklu
betri vara en sá norski.
„Norröna folket, det vil faia“,
er orð, og að sönnu, einkum þá er
um Norðmenn er að ræða. En
þeim hættir stundum við að fara
nokkuð langt, eftir því sem mér
sýnist. þeir hirða illa fisk sinn,
Norðmennirnir, vita ekki einu
sinni, að það þarf að láta hon-
um blæða, salta hann slælega o.
s. frv.
það er vel að leita sér matar,
ef ekki finst heima, en í þessu
sambandi þurfa Norðmenn þess
alls ekki við; þeir hafa nóg
heima, ef þeir nentu og vildu
hirða um það, sem á land berst, í
staðinn fyrir það, „at fara“, og
ásælast annara þjóða fiskimið,
þótt heita megi ennþá, að slíkt sé
löglegt.
Grænlands-ágangur Norðmanna
er öllum kunnur. Líklegast finst
þeim, að Eiríkur rauði hafi ver-
ið Norðmaður, þótt hann væri
búfastur íslendingur, eftir að
þeir höfðu landrekið hann.
I sambandi við þetta vil eg geta
þess, að í einni alkunnustu og
mest notuðu landfræði Norðmanna
stendur: „að Snorri Sturluson
hafi verið Norðmaður“.
Svo mörg eru þau orð. Af þessu
má skilja, að Norðmönnum verð-
ur ekki flökurt af því að tileinka
sér íslensku fiskimiðin, ef þeim
sýnist svo, en fiskimarkað fslend-
inga og forréttindi þau, sem þeir
hafa, á því sviði, þótt við afl sé
að etja, mega íslendingar aldrei
gefa Norðmönnum, enda er þess
engin þörf, ef sjómennirnir, fiski-
matsmennirnir og landsstjórnin
heldur áfram að vanda svo til-
verknoð íslenska fisksins, sem
verið hefir, eða helst betur.
þrátt fyrir alt er það gleðilegt
að íslendingar eigi eina af mestu
fiskiþjóðum heimsins að keppa
naut um fiskmarkað.
En hitt væri betra, ef þeir (ís-
lendingar) gætu haldið kapphlaup-
inu áfram, vegna þess, að hér er
ekki eingöngu að ræða um gróða
í aurum talið, heldur annan gróða,
sem er meira virði.
Austnes í Noregi, 16. jan. 1923.
J. Norland.
-----o----
Danskur kristniboði, Sörensen,
hefir dvalist hér undanfarið og
flutt fyrirlestra um kristniboðs-
starfið, einkum í Afríku.
þetta er þarft verk og nauð-
synlegt. Ekkert hefir unnið and-
legu lífi á fslandi meira tjón en
einangrunin. Hættan í því efni er
meiri hér en í öðrum löndum. Alt
sem að því miðar að gi'eiða fyrir
því að hollir andlegir straumar
erlendir nái til okkar, er gott.
En vandratað er meðalhófið. Og
sumum finst að biskupinn hafi
a. m. k. sagt ofmikið, er hann
hefir verið að vinna að þessu
máli, og hann hafi altof einstreng-
ingslega haldið að okkur dönsku
áhrifunum einum, a. m. k. í ræð-
um og riti.
Verður hér einkum vitnað í
ræðu sem biskup flutti, um þetta
mál meðal annars, í Danmörku
haustið 1919 og prentuð er í hinu
sama riti og getið er um hér að
framan, í 2. tbl. þ. á.
Á bls. 28 farast biskupi meðal
annars svo orð,að hann hafi kom-
ist að raun um það við rannsókn
á kirkjusögu íslands, að alt and-
legt verðmæti sem borist hafi til
hinnar íslensku kirkju utan yfir
pollinn, hafi borist frá Dan-
mörku og um Danmörku.
Hinum dönsku áheyrendum hef-
ir vafalaust þótt gaman að heyra
þessií ummæli. En þau eru mjög
orðum aukin. þau eru algerlega
röng um alla sögu hinnar ka-
tólsku kirkju á íslandi, því að þá
var ekkert samband milli kirkju
„Verslunarólagið“.
Leiðrétting.
í bæklingi hr. alþm. Björns
Kristjánssonar, Verslunarólagið,
er í kafla þeim, sem birtir starf-
semi Sambandsins, komið með
átakanlegt dæmi á bls. 39—40,
um það, hvað Sambandið sé
óprúttið að taka að sér léleg
kaupfélög upp á bak annara fé-
laga.
það er nú ljóst af öllu því, sem
í klausunni stendur, að þar er
átt við Kaupfélag Austur-Skaft-
fellinga, sem byrjaði 1920, og af
því að ýms ónákvæmni og rang-
hermi kemur fram í umsögn höf.
um efnahag félagsins, áleit fé-
lagsstjómin sér skylt að leið-
rétta það og skýra frá hinu
sanna.
Hr. B. Kr. segir: „Munu hús-
in og vöruleyfarnar hafa numið
160 þús. kr. Auk þess tók kaup-
lélagið að sér að greiða inneig,nir
viðskií'tamanna kaupmannsins,
um 60 þús. kr. Varð því upphæð-
in yfir 200 þús., sem félagið
skuldaði,1) án þess að leggja
fram neitt veltufé, nema hvað
sumir af þeim, sem inni áttu, lof-
uðu um tíma að lána félaginu
inneign sína. Ofan á þessar upp-
hæðir þurfti svo kaupfélagið að
fá allar ársvöruþarfir sínar að
láni. Og alt þetta fyrirtæki tekur
Sambandið að sér, upp á bak ann-
ara félaga, sem í Sambandinu
voru, og sennilega þá án þeirra
vitundar“. —
það er nú auðsætt, að höf. hlýt-
ur að hafa farið eftir röngum
upplýsingum, og hefði þó verið
innan handar að fá vitneskju um
hið sanna. Og af því að það á að
vera ein af stóru syndum Sam-
bandsins, að það hafi tekið að
sér þenna vesalings ómaga —
kaupfélagið hér — „upp á bak
annara félaga“, þá hefir stjórn
félagsins falið okkur að skýra
fi’á hinu rétta í þessu máli.
Kaupfélag Austur-Skaftfellinga
er stofnað um áramótin 1919—
20. þá eru samin og samþykt lög
fyrir félagið, sem meðal annars
hafa inni að halda ákvæði um
samábyrgð, eins og í öðrum fé-
lögum, og þeir sem í félagið
gengu, rituðu undir skuldbindingu
þar að lútandi. í janúar 1920 eru
samningar gerðir um að félagið
kaupi öll verslunarhús og íbúðar-
hús þórh. kaupmanns Daníelsson-
ar, ásamt lóðaréttindum, ennfrem-
Leturbreytingin okkar.
íslands og Danmerkur. þau eru
rétt um siðaskiftatímabilið, en þó
ekkij nema að nokkru leyti. þau
eru alveg rétt um einokunartíma-
bilið, því verslunareinokunarkúg-
un Dana var um leið andleg ein-
okun, sem hafði; ekki síður skað-
leg áhi’if á Islandi og síst ber að
taka til fyrirmyndar. Og loks eru
ummælin algerlega röng um hina
síðustu tíma er andlegir straum-
ar fóru að berast út hingað utan
úr heimi. þeir hafa komið sterk-
astir frá þýskalandi og sterkari
auk þess úr hinum enska heimi en
frá Danmörku. Og það þori eg að
fullyrða, að allir við, hinir yngi’i
lærisveinar biskupsins, munum
ljúka upp einum munni, um, að
síst hafi hann sjálfur flutt okk-
ur áhrif frá Danmörku þau ár-
in sem hann var kennari okkar.
þessi orð láta því sérstaklega illa
í okkar eyrum.
þá segir biskupinn á bls. 41, að
að vísu beri ekki alveg að útiloka
áhrif til okkar frá öðnmi kirkj-
um Norðurlanda en Danmerkur
(annai’a landa er alls ekki getið),
en danska kirkjan eigi að vera sá
milliliður sem hnýti okkur við
þær.
Fyr má nú vei’a Danaástin, en
að segja beinlínis að forna and-
lega einokunin danska eigi að
hefjast á ný. Sannai-lega vei’ð eg
að segja að þai’na væri urn „óþarf-
ur vei’slunai’áhöld, uppskipunai’-
báta og símalínu frá Höfn að
Bjaraanesi. Verðið á þessu var
ákveðið kr. 110 þús. þói’h. héldi
versluninni til 1. júní, þá tæki fé-
lagið við, sem það og geröi. þá,
h. 1. júní, kaupir félagið vörar
af þ. D. fyrir rúml. 46 þús. kr.
og lítið eitt af öðrum. það sem
félagið keypti af þ. D. var því
alls fyi’ir í’úml. 156 þús. ki’. þá
um leið boi’gaði félagið honum út
í peningum og yfii’færslum 63
þús. kr. þurfti eigi að leitp til
Sambandsins, eða annai’a utan
an millilið“ að í’æða, og vafalaust
mjög skaðlegan. því að þi’engi’a
andlegt sáld er torfundið en sáld-
ið hjá heimati’úboðinu danska,
sem þar ræður nú nálega lögurn
og lofum í kii’kjunni. Og enn
munum við lærisveinar biskups
minnast þess, að sú var tíðin að
hann flutti okkur fi’egnir og fi’æði
utan úr heimi milliliðalaust og síst
hefði hann þá viljað fara krók-
inn um Danmörku. Fátt eða ekk-
ei’t kendi. hann okkur þaðan.
Loks segir biskupinn það, á
sörnu bls., sem og bólar á í áðui’-
nefndu, að þess vildi hann mjög
óska að það yrði fyrst og fi-emst
danskt safnaðalíf sem hið ís
lenska leitaði kynnis af og dönsk
safnaðarstaifsemi sem mætti
verða okkur „lýsandi fyrirmy,nd‘\
Vitanlega hafa dönsku áheyi’-
endumir fagnað þessurn ummæl-
um. En þau láta illa í þeiri’a eyr-
um sem kynst hafa eitthvað
kii’kjulífi og kirkjubókmentum
Dana — og annara þjóða. því að
þeir vita, að með hvei’ju ári sem
liður nær þröngsýnisstefna heima-
trúboðsins meii*a og meira valdi
í Danmöi’ku og er að gei’a and-
legt líf á stói’um svæðum í Dan-
möi’ku að andlegii eyðimörku.
Hin frjálslyndari stefna Grundt-
vigs, sem þó hefir töluverða galla,
en stendur okkur þó miklu nær,
missir tökin á þjóðinni ái’lega. —
sýslu með þá afboi’gun, því að
íélagsmenn höfðu þá sjálfir lagt
fram í vei’slun sína 75 þús. kr.,
bæði af inneignum sínum hjá þ.
D. og í peningum. Var það alt
lagt í innlánsdeild hjá kaupfél.
Bentu þessar undii'tektir ekki á
það, að allir væi’u öi’eigar á þess-
um slóðum, t. d. vora af þessu
25 þús. kr. frá 7 heimilum í
lnjóstugustu sveitinni, sem höf.
þekkir svo vel.
En þótt þetta sé sett á vöxtu
í innlánsdeild, þá eykur það ekki
skuldir félagsins, þar sem því er
þeir menn vita ennfi’emur að frá
kirkjum Svíþjóðar og Noregs, fi’á
þýskalandi og fi’á hinum enska
heimi, er rniklu heilnæmari áhrifa
að vænta. Síst eiga þau að sáld-
ast hjá danska heimati’úboðs-
milliliðnum.
Mjög þarft verk og gott vann
Jón lektor Helgason er hann
flutti læi’isveinum sínum áhiifin
utan fi’á milliliðalaust. Betur færi
á því að hann héldi áfram á þeirri
braut er verkahringui’inn er orð-
inn stærri. í fulli’i vinsemd eim
þau orð töluð.
III.
Tvent hefir einkurn auðkent
hina íslensku kirkju á liðnum öld-
urn. Hún hefir löngunt verið
frjálslynd, samanboi’ið við tíðai’-
anda annai’sstaðar a. m. k. Og
hún hefir altaf verið þjóðleg.
Hún er senn orðin þúsund ára
gömul sagan sem það sannai’.
Vegna þessai’a tveggja megin-
atriða hefir íslenska kirkjan orð-
ið þjóðinni svo samgi’óin. þess-
vegna hefir hún verið og er enn
kær hinni íslensku þjóð — með
fáum undantekningum tiltölulega.
Engum okkar hefði dottið í
hug að trúa því, lærisveinum
Jóns lektors Ilelgasonar, að hann
stigi þau spor er hann yrði
biskup, sem miðuðu að því að
þrengja íslensku kii’kjuna. Við
varið til greiðslu fyrir vörar og
að nokkra upp í húsin. Með þessu
móti minkar skuldin við þórh.
eins og áður er sagt um 63 þús.
kr. og fæi’ist ofan í 93 þús. Eins
og menn sjá er þetta alt öði’uvísi
en höf. segir frá, sem lætur hlað-
ast skuld á skuld ofan, þar til
hann er kominn á 3. hundi’. þús.
Vetui’inn 1920, þegar foi’maður
og framkv.stjóri félagsins leituðu
hófanna hjá Sambandinu um að
fá vörur að láni, gegn sumar- og
haustvöi’um þeim, sem félagið
bjóst við að hafa, þá skuldaði það
Sambandinu ekki neitt; það hafði
þá ekki tekið að sér nein lán fyr-
ir félagið, né veitt því neitt lán
sjálft, enda þurí'ti félagið þess
ekki. það fór aðeins fram á að
Sambandið útvegaði því vörar og
sæi um flutning á þeim, mót því
að fá gjaldeyrisvörur félagsins. —
Eftir að hafa kynt sér alt urn
stofnun og fyrirkomulag félags-
ins, hét Sambandið því, að láta
félagið fá vörai’, enda var þá bú-
ist við að félagið gengi í Sam-
bandið á næsta vori, sem að vísu
varð ekki í það sinn. En það er
alls ekki rétt, að Sambandið hafi
þá straks tekið upp á sig og upp
á bak annai’a félaga félag vorf
með yfir 200 þús. kr. skulda-
bagga, og þar að auki hafi fé-
lagið orðið að fá allar ái’svörar
sínar að láni, eins og höf. segii’.
þegar félagið byi’jaði verslun,
átti það vörur hér á staðnum af
nær öllum nauðsynlegum tegund-
um fyrir unx 55 þús. ki\, sem það
var búið að borga af rammleik
félagsmanna. þurfti það því ekki
að fá allar ársvörar sínar að lánl.
I júlí fékk það vöraskip frá
Sambandinu, og sendi með því til
Kaupmannahafnar aftur alla ull
af félagssvæðinu. Vöruviðbót fékk
það að haustinu, og sendi þá Sam-
bandinu haustvörur sínar. Um
áramótin 1920—21 skuldaði félag-
ið við Sambandið kr. 36,609, þeg-
ar frá voru dregnar ísl. vörur,
sem að vísu voru þá ekki reikn-
ingsfærðar, en seldust eftir ára-
mót. þá átti félagið í útlendum
vöram hér á staðnum fyrir ca.
120 þús. kr., og dugðu þær vör-
ur fram á sumar. Svo um þau
áramót var félagið ekki orðinn
ákaflega hættulegxii' baggi á Sam-
bandinu né öðrum félögum, því
að hagur þess var þá eftir ástæð-
um þolanlegur.
Félagið beiddist ekki upptöku í
Sambandið fyr en 1921. Sendi það
þá 2 fulltrúa á aðalfund þess í
Rvík, og var það á þeim fundi
ásamt fleiri félögum tekið inn í
viljum ekki trúa því enn að svo
verði í alvöru. En þau merki eru
þó á lofti sem illu spá.
Erfiðleika og óvinsældir myndi
íslenska kirkjan bera úr býtum
af slíkri stefnu, því að víðsýni og
lTjálslyndi í trúarefnum er höfuð-
einkenni og eitt besta einkennið
á trúarlífi alls þorra íslendinga.
— En þó má vera að íslenska
kirkjan stæði af sér þann straum,
enda léði þá gæfan að sú þröngv
sýnisalda stæði ekki lengi.
En ef hitt á að bregðast að
íslenska kirkjan sé fyrst og fremst
þjóðleg, þótt hún opnii sig fyrir
erlendum áhrifum — ef á nú að
fara að setja danskan stimpil á
safnaðarlíf, starfsemi, kenningar
og háttu kirkjunnar — þá er ís-
lensku kirkjunni vís bani búinn.
því að þá er skorið á eina lífæð
hennar.
Danskir getum við aldrei orð-
ið — héðan af. Við værum orðn-
ir það, ef það hefði verið hægt.
Og engri stofnun er það meir að
þakka að við urðum það ekki en
hinni þjóðlegu íslensku kirkju.
Hún er bráðum orðin þúsund
ára gömul. Hún er búin að sýna
það með hverjum hætti hún á
virðingu og ást þjóðarinnar. það
er hættulegt að rjúfa einna styrk-
ustu hornsteinana í svo gamalli
og gróinni stofnun. Tr. þ.
-----o-----