Tíminn - 17.02.1923, Blaðsíða 2

4
T I M I N N
flfbragðs fegund
af
lireinum Virginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurar.
Frægar fyrir gæði.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
,4
í tölu hinna fyrstu forgöngu-
manna samvinnuhreyfingarinnar.
Ilann var barn að aldri er ping-
eyingarnir hófu starfið. En eftir
það að Hallgrímur hafði tekið
við Kaupfélagi Eyfirðinga verður
hann meir og meir sá maðurinn
sem allir litu upp til. Og eftir að
hann tók við forstöðu Sambands-
ins, varð hann hinn ókrýndi kon-
ungur samvinnumannanna sem
allir vildu fylgja og allir elskuðu.
Hann hafði frábæra foringja-
hæfileika. Mælskumaður var hann
með afbrigðum og bestur þá er
mest á reið. Traust manna ávann
hann sér svo óbilandi að margir
nálega trúðu á hann. Honum var
einkar sýnt um að ala sér upp
samverkamenn og lætur nú eftir
sig, bæði í Sambandinu og hjá
mörgum kaupfélögunum menn
sem hann hefir alið upp og mót-
að sínu marki. Kjarkur hans,
skapfesta og þrautseigja mun
engum úr minni líða, sem kynt-
ust honum. Trú hans óbilandi á
sigui' samvinnustefnunnar og
þjóðbætandi áhrif hennar gaf
honum þann kraft sem aldiei
brást. Hún réði öllum athöfnum
hans og var rauði þráðurinn í
lífi hans. Baráttunni fyrir þá
hugsjón helgaði hann alla sína
miklu krafta. Mánuðum og árum
saman varð hann að dveljast
fjarn heimili sínu sakir þeirrar
baráttu. Hann barðist fýrir aðra
alt sitt líf og enginn hefir nokkru
sinni dirfst að anda í þá átt einu
sinni, að hann rækti ekki þessi
miklu störf fyrir aðra af stakri
ósérplægni — og vantaði þó ekki
að setið væri um, hann af árid-
stæðingunum við hvert fótmál og
allra helst hin síðafi árin.
það má rifja upp sögu frá er-
endrekaái'unum, þegar hánn byrj-
aði að kaupa inn fyrir Samband-
ið, seldi allar afurðimar og gé'rði
verslunarveltu sem narri hundruð-
um þúsunda og jafnvel miljónurri
króna. Hann bjó þá lengst af
suður í Kaupmannahöfn óg háfði
tvö Íítil skrifstofuherbérgi. Hafði
sjálfur innra herbergið en aðstoð-
armennirnir unnu í því fremra.
þá gat það borið við að bið yrði
á að hann segði ,,kom inn“ þegar
barið var að dyrum hjá honum.
— það gat hist svo á að hann
var að drekka þar mjólkina sína
og borða málamatinn. peir 'máttu
ekki fá að vita það mennimir út-
lendu sem hann skifti við fyrir
hundruð þúsunda króna, að hann
barst svo lítið á og kostaði svó
litlu til fyrir bændurna íslensku,
Kirkjumál.
Miklu lengur hefir það dreg-
ist en rétt var að bera fram mót-
mæli þau, er, hér fara á eftir.
Ástæðan er sú, að mér hefir ekki
tekist, fyr en alveg nýlega, að ná
í rit það, sem tiíefni gefur. til
mótmælanna,. sem eg hafði spurn-
ir af. Var þó töluyert fyrir. haft
að ná í rit þetta. . .
Kunnugt má það vera mörgum
að félag starfar í Danmörku sem
heitir: Dansk-islandsk Kirkesag.
Verkefni félagsins er að efla sam-
vinnu milli kirkju íslands og Dan-
merkur... . .
Félagið gefur út rit á dönsku,
sem á að fræða Dani um kirkju-
líf á íslandi. í 2. tbl. þessa rits
árið 1921, sem út kom í júnímán-
uði þ. á. er minningargrein um
síra Matthías Jochumsson. Segir
ritstjórinn, síra þórður Tómasson,
að greinin sé send frá „einum af
vinum vorum á íslandi“. Um-
mæli greLnarinnar eni því alger-
lega á ábyrgð þessa íslendings,
sem ekki lætur nafns síns getið.
En þau ummæli eru mörg þan,n-
ig vaxin, að þau munu vekjá
gremju um gjörvalt ísland er þau
nú verða alþjóð kunnug. Með
kulda og skilningsleysi er með
þeim feldur sleggjudómur yfir ný-
látnum ástsælasta skáldjöfri þess-
að skrifstofan hans var líka svefn-
herbergið hans og borðstofan,
þar sem hann borðaði málamat-
inn hjá sjálfum' sér.
Fjörið og áhuginn fyrir fram-
fömm og heilbrigðum fram-
kvæmdum var alveg framúrskar-
andi. „Jeg má til að vita það og
finna það að það verði eitthvað
gert“, sagði hann í banalegunni.
Jafnt og þétt steig hann sporin
í áttina að markinu sem hann
hafði sett sér. Stundum náði hann
markinu í áhlaupinu, með snerp-
unni. En tækist það ekki, þá var
seiglan alveg óbilandi að halda í
horfinu. —
Vitanlega getur ekki hjá því
farið að stonnur standi um slík-
an mann. Einkanlega er því er
þannig varið að framkvæmdin á
hugsjón haris til farsældar fyrir
fjöldann, leiðir af sér það að fá-
einir aðrir missa spón úr askin-
um sínum.
það stóð stormur um Hallgrím
Kristinsson og starf hans. Og enn
stendur sá stormur og ekki geys-
ar annar meiri nú á landi hér.
Sá er þetta skrifar er því máli of
nákominn til að fella endanlegan
dóm og alhliða. En óhræddir mun-
um við samherjar hans leggja
hinn endanlega dóm um starf
hans í hendur sögunnar og al-
valds. því að við vitum að göfug-
menska var aðaleinkenni hans,
og af hreinum og einlægum hvöt-
um barðist hann alla æfi fyrir
þeirri háleitu hugsjón að bæta
kjör ættjarðarinnar bæði í efna-
legu og andlegu tilliti.
þegar glöggust sáust merki
endanlegs sigurs í þeirri baráttu,
þegar hörðustu hríðinni hafði ver-
ið hrundið, var Hallgrímur Krist-
insson frá henni kallaður. Af
hinni allra nánustu viðkynningu
get eg fullyrt að svo kvaddi hann
þá baráttu að hann bar ekki kala
í brjósti til eins einasta manns.
IV.
Fyrir 300 árum síðan var háð
suður á þýskalandi einhver hin
gi'immasta styrjöld sem sögur
fara af. þá kom þar maður fram
á sjónarsviðið úr norðurátt, sem
bar af öllum mönnum sinnar tíð-
ar. Hann er tvímælalaust talinn
göfugasti og glæsilegasti maður-
inn sem borið hefir nokkru sinni
konungskórónu. það var Gústaf
Adolf Svíakonungur.
Hann kom suður á þýskaland
til þess að berjast fyrir göfugri
hugsjón — fyrir frelsi í trúmál-
arar kynslóðar Islands, þeim ís-
lenskum kirkjuhöfðingja sem
meir og heitar en nokkur annar
íslendingur þessarar aldar og síð-
astliðinnar hefir sungið lifandi
kristindóm, tniarhita og guðs-
trausts inn í hjarta þjóðarlnnar.
Merkilegt er það, ef það á að
gerast á þessum grandvelli, að
glæða samvinnu íslenskrar og
aanskrar kirkju.
Rúmið leyfir ekki að birta öll
þau ummæli þessarar greinar
sem hneiksla íslendinga. En nokk-
ur þeirra fara hér á eftir.
Á bls. 26 í ritinu segir svo, að
guðfræðismentun síra Matthíasar
hafi þegar frá upphafi verið mjög
takmörkuð og á yfirborðinu,
enda hafi hún ekki getað aflað
honum neins djúps skilnings á eðli
kristindómsins.
LitLu síðar er þess getið, að að
vísu hafi síra Matthías verið
mjög trúhneigður, en trúarhneigð
hans hafi fremur verið kristilega
lituð, en kristileg í eðli sínu.
Öll ljóð hans beri augljósan vott
um þetta.
Á b)s. 27 er sagd frá því, að
þegar síra Matthías orti „Ó Guð
vors lands44, þá hafi hann ekki
enn getað ,náð „hinum eiginlega
sálmatón“ — og ef til vill hafi
lian,n aldrei náð honum. Og rétt
eftir er þess getið, að í raun og
veru sé ekki sérstaklega kristi-
um og' meira víðsýni. Hann fórn-
aði sér fyrir trúbræður sína þar
syðra til þess að firra þá and-
legri kúgun, allskonar kúgun og
tjóni lífs og lima. Dásamleg sig-
ursæld i'ylgdi honum þegai- í stað,
þó að sjálfir samherjarnir brygð-
ust honum oft og einatt. þá var
magnaður gegn honum hinn harð-
snúnasti herforingi sem fundist
gat á öllu þýskalandi og öll mót-
staðan sameinaðist undir forystu
hans. það var eins og hreinleika
og spillingu, sannleika og lygi,
ást og hatri lysti saman, er þeir
leiddu saman heri sína. í þeiii’i
merkilegu orustu beið Gústaf
Adolf bana, því að hann hlífði
sér ekki, en hætti lífi sínu. En
hann dó sigrandi. Katólski herinn
var brotinn á bak aftur í orust-
unni. Málstað trúbræðranna var
borgið. Og enn hafði Gústaf
Adolf búið í haginn fyrir fram-
tíðina. Hann lét eftir sig þá læri-
sveina, stjómvitringa og heri'or-
ingja, sem héldu áfram verki
hans til endanlegs sigurs. Hann
hafði sett mark sitt á þá og alið
þá upp.
það er ekki eitt heldur alt sem
rifjar upp þessa sögu til saman-
burðar við lífsferil og fráfall
Hallgríms Kristinssonar.
Fáir leiðtogar íslensku þjóðar-
innar hafa verið búnir slíkum
mannkostum sem Hallgi'ímur
Kristinsson: göfugmensku og
glæsimensku. Alt líf sitt helgaði
hann baráttunni fyrir háleitu
hugsjónamáli: samhjálparstarf-
semi bændanna íslensku, þeim
til efnalegrar viðreisnar og jafn-
framt þeim til menningarauka.
Glæsilegri sigra vann hann en
aðrir hafa unnir verið hjá þess-
ari kynslóð. Náttúruöflin og
legur blær yfir sálmum hans.
Á bls. 28 er farið lítilsvirðandi
orðum um sálma síra Matthíasar
í sálmabókinni. Smásmuguleg
upptalning fylgir með um það
sem vanti í sálmakveðskap síra
Matthíasar.
Enn er þess getið á bls. 29 að
meginið af því sem síi'a Matt-
hías hafi ritað í óbundnu máli
sé gleymt og mjög svo einkis-
virði — „varla fyrir prentsvert-
unni“.
Og loks er þess getið neðan-
máls á sömu blaðsíðu að síra
Matthías hafi verið gerður heið-
ursdoktor í guðfræði á 85 ára af-
mælisdegi sínum, en frá ýmsum
hliðum hafi verið fundið að því
— sennilega einkum vegna frá-
brigðilegra skoðana hans á kirkju-
málum. —
þess gerist ekki þörf að bera
fram rök gegn þessum margfalda
sleggjudómi. það er eins og slík-
ir dómar komi úr alt öðrum heimi.
Hann er svo gjörólíkur hugsunar-
hætti nálega allra manna ís-
lenskra. Síðustu ummælin eru blá-
köld ósannindi. Hvergi hafa
heyrst á íslandi aðfinslur við það
að guðfræðisdeildin sæmdi síra
Matthías hinum æðsta heiðri sem
hún ræðui' yfir.
það er óhæfa að bera slíkar
fregnir á boi'ð fyrir Dani. Sem
einn maður mun íslenska þjóðin
mennirnir hlóðu að honum og
starfi hans erfiðleikunum og
mögnuðu að síðustu á móti hon-
um hina allra svæsnustu mót-
stöðu. Djarfur, vígreifur og ör-
uggur hratt hann af höndum sér
allri mótstöðu. Hann dó að lok-
um sigrandi og fagnandi er hann
sá fram á endanlegan sigur með
fullri vissu. Og enn hafði hann
búið í haginn fyrir framtíðina,
því að hann lætur eftir sig þá
lærisveina, bæði heima í aðal-
herbúðunum og á hinum ýmsu
vígvöllum um land alt, sem hann
hefir rist á mark sitt, sem muriu
bera merki hans fram til endan-
legs sigurs.
En það er eitt samanburðar-
atriðið eftir enn um fráfall þess-
ara mætu manna.
Svíunum veitti þunglega í
fyrstu í orustunni við Lútzen,
því að við ofurefli var að etja.
En þegar þeir fréttu fall foringja
síns, fyltust þeir þeim hetjumóði
og framsóknaranda, að ekkert
fékk staðist árás þeirra. Jafnvel
þó að nýir herskarar bættust í
fjandmannahópinn, þá er það
kom sér best, þá gat ekkert stað-
ist óstöðvandi sókn Svíanna sem
þannig hefndu hins látna kon-
ungs síns, sem þeii' allir elskuðu.
Nú munum við ekki gráta Hall-
grím Kristinsson, samvinnumenn-
irnir. Við skulum muna hann á
þann hátt sem honum er sæmst
að minningu hans sé á lofti hald-
ið, sem hann mundi kjósa að við
héldum minningu hans á lofti.
Nú munum við hefja þá sókn
sem yfir lýkui' um að vinna hinn
endanlega sigur þeim göfugu
hugsjónum, sem Hallgrímur okk-
ar helgaði krafta sína.
Nú munum við beina saman
rísa upp til þess að andmæla slík-
um sleggjudómi yfir nýorpnu leiði
síra Matthíasar.
það er nálega ótrúlegt að ís-
lenskur maður skuli hafa ritað
þannig um síra Matthías nýlát-
inn. En sjón er sögu ríkari. Höf-
undurinn hlýtur meir að segja að
vera einn í fremstu röð íslenskra
kirkjumanna. Annars hefði síra
þórður Tómasson ekki hleypt hon-
um að með slíkan dóm.
Sú þröngsýni og mér liggur við
að segja sú hryssingslega kristin-
dómsstefna sem kemur fram í
þessum dómi, er öllurn þorra ís-
lendinga mjög fjarlæg. Og saga
íslensku kirkjunnar gefur, sem
betur fer, góðar vonir um að slík-
ur skoðunarháttur muni seint ná
tökum á hugum íslendinga.
Einn af öðrum koma þeir fram
í hugann hinir dýrðlegu sálmar
síra Matthíasar, frumsamdir og
þýddir: I gegn um lífsins æðar
allar — Hærra minn Guð til þín
— þú Guð míns lífs — Faðir
andanna — Ó þá náð að eiga
Jesú — Fyrst boðar Guð — Legg
þú á djúpið — Ó blessuð stund —
Ilvað boðar nýárs blessuð sól —
Ó Guð vors lands — Lát þitt ríki
ljóssins herra.
Altaf munu þeir lifa þessir
sálmai', meðan kristni er rækt á
íslandi. þeir munu verða prent-
aðir og aftur prentaðir í hverri
bökum og láta alla tvídrægni
víkja.
Nú munum við allir sem einn
og hvar sem við stöndum í sam-
vinnuhernum vinna tvöfalt verk
við það sem við unnum áður, til
þess að hlaða skarðið í múrinn.
Nú munum við fylkja okkur
einhuga undir merki þess manns.
sem til þess verður kjörinn að
verða nýi foringinn okkar — eft-
irmaður Hallgríms Kristinssonar,
Snúum í endanlegan sigur sig-
urferlinum sem blasir við okkur
er við fylgjum til grafar nálægir
eða í huga honum sem „féll en
hélt velli“. Tr. p.
----o-----
Fiskmarkaður
íslendinga og Norðmanna.
Svo sem kunnugt er, hefir
Norðmönnum verið nokkuð í nöp
við íslendinga, síðan landsstjórn-
in á Íslandi í fyrra setti hömlur
fyrir frjálsri og ótakmarkaðri
fiskveiði við Islandsstrendur af
utlendinga hálfu.
það er jafnkunnugt, að fiski
fækkar yfirleitt, sem engin furða
er, því að það er mjög létt verk
að veiða fisk, með hinum ágætu
áhöldum, sem nútíminn hefir
fengið mönnum í hendur, og
sennilegt er, að sá tími muni
koma, að þorskhausar verði á
,,múseum“ lík gersemi og geir-
fuglaegg eða mastodontennur.
Eg er ekki fiskifræðingur, en
veit þó hitt, að þegar ótt er af
tekið, eyðist það skjótt, og Is-
lendingar mega gjarnan halda
áfram að verja fiskveiði lands
síns, fyrir árásum gráðugra út-
lendinga, ekki með vopnum, held-
ui með lögum og rétti, meðan
réttur finst.
Enda þótt Norðmenn hafi ef til
vill nokkru stærri fiskisvæði en
íslendingar, öfunda þeir áreiðan-
lega Islendinga af hinum ágætu
fiskimiðum þeirra, og reiðast við
þá, ef þeir vilja gæta strand-
varna sinna með lögum og rétti,
eða markaðs síns.
Norðmenn senda út fróða menn
um fiskverkun til íslands, til þess
að læra af íslendingum. Hvernig
íslendingar hafa tekið þessum ná-
ungum, veit eg ekki, en vona þó,
að vel hafi verið. þeim mun und-
arlegra er það, að Norðmenn hér
á betri fiskistöðvunum(Álasunds-
blöðin) fara með gremju, reiði
og fargani, þegar íslenskur fiski-
einustu sálmabók íslenskrar
kirkju.
Vei þeirri kristindómsstefnu
sem telur þessa sálma aðeins
kristilega „litaða“ en ekki kristi-
lega í eðli sínu! Sú stefna á ekk-
ert skylt við Krist.
Mikið af bókmentum hinna
kirkjulegu rithöfunda íslensku síð-
ustu kynslóðar og samtíðarmanna
síra Matthíasar er „ekki prent-
svertunnar virði“, eins og raun
hefir gefið vitni. það á líka við
um sumt af yngri bókmentunum.
Og þegar sálmabókin verður gef-
in út næst, verður mörgu bætt við
eftir síra Matthías, en ekkert felt
buil. En þá verður margt sem
þar er ekki talið „prentsvertunn-
ar virði“ og aldrei talið það —
eftir aðra.
II.
Af því að þetta sérstaka til-
efni gafst til að víkja að þessum
málum, þykir mér rétt að víkja
lítillega að öðru skyldu. Hefði og
verið ástæða til að vekja þá um-
ræðu fyr. því að eg veit með
vissu, að það mál er ýmsum nokk-
uð áhyggjuefni, ekki síst hinum
yngri mönnum.
það er alkunnugt, að núver-
andi biskup Islands, Jón Helga-
son, hefir mjög unnið að því —
mest allra íslenskra manna — að
efla samvinnu milli kirkju íslands
og Danmerkur.