Tíminn - 12.05.1923, Blaðsíða 2

48
T 1 M I N N
Orðsending
tíl kaupmanna og kaupfélaga.
Vér leyfum oss hérmeð að vekja athygli yðar á því, að vér höf-
um fyrirliggjandi töluverðar birgðir af íslenskum niðursuðuvörum
frá niðursuðuverksmiðju vorri, svo sem:
Kjöt beinlaust í 1 kgr. dósum. Kæfti í 1 kgr. dósum,
----í v, - - - í v, -
og Fiskbollur í 1 kgr. dósum.
Vörugæðin standast allan samanburð. Gierið svo vel að spyrja um
verð lijá oss áður en þér festið kaup á erlendri niðursuðu. Vörurnar
sendar út um land gegn eftirkröfu.
Styðjið innlenda framleiðslu.
Virðingarfyllst.
Sláturfélag Suðurlands.
Frá útlöndum.
Mikla gremju hafa ofsóknir
Rússa gegn katólsku kirkjunni
vakið um allan heim. Keyrði um
þvert bak er þeir létu lífláta
kaólskan prest einn. Hafa mótmæli
borist hvaðanæfa, bæði frá kat-
ólsku kirkjunni og frá stjórnum
margra landa.
— þó að Tyrkir hafi nú um hríð
rétt mjög hag sinn, undir forystu
Mustafa Kemals, vantar mikið á
að friðvænlegt sé innan þeirra eig-
in herbúða. Hefir Kemal stýrt
landinu nálega með einveldi, með
styrk hersins, en þó haft þing við
hlið sér. Nú vill hann láta fara
fram nýjar kosningar, en rétt áður
fanst aðalandstæðingur hans, Alí
Mulkí ritstjóri, myrtur. Er Alí
þessum svo lýst, að hann og öfl-
ugur flokkur sem honum fylgdi,
hataðist við alt sem minti á Norð-
urálfumenning og krafðist vægð-
arlausrar styrjaldar áfram við
kristna menn.
— Félag þýskra embættis-
manna gekk nýlega inn í samband
verkalýðsfélaganna þýsku. Er þá
svo komið, að sem allir embættis-
og sýslunarmenn ríkisins standa
hlið við hlið verkamannanna um
launakröfur. Eru nú samtals 10
miljónir manna á þýskalandi í
þessu sambandi.
— Snemma í fyrra mánuði var
svo talið, að 10 þúsund uppreistar-
menn væru í haldi hjá írsku stjóm
inni. Höfðu þá að meðaltali 200
verið handteknir á viku undan-
farið. þá var og áætlað að um
2500 uppreistarmenn væru enn
lausir.
— 1 borginni Essen var nýlega
drepinn franskur hermaður, enda
líggur borgin í þeim hluta þýska-
lands, sem Frakkar hafa hemum-
ið. Vegna þessa lögðu Frakkar 150
miljón marka sektargjald á borg-
ina og átti að greiðast á 10 daga
fresti.
— það hafa verið gefnar út
skýrslur um það að í marsmánuði
fengu Frakkar og Belgir ekki nema
1 % af þeim kolum, úr Ruhrhérað-
inu, sem þjóðverjar greiddu þeim
á sama tíma áður en herförin var
hafin.
— Snemma í síðastl. mánuði var
það fullráðið að fremja stjórn-
lagarof í Ungverj alandi. Var það
Horthy ríkisforstjóri, sem ætlaði
að gefa sjálfum sér konungsnafn
og breyta stjómarskránni sam-
Ræða Jónasar Jónssonar frá Hriflu
þegar rætt var um rannsókn á
fjárhagsaðstöðu íslandsbanka
gagnvart ríkinu.
Eg býst ekki við að snúa mér
strax mikið að hinni merkilegu
ræðu hv. 2. þm. S.-M. (S. H. K.),
þó að hún sé í sjálfu sér alveg jafn
einstök í sinni röð eins og höf.
sjálfur. (Hlátur). Eg hygg,að mál-
ið skýrist best með því að athuga
bankann nokkuð frá sögulegu sjón-
armiði. þeir atburðir, sem nú eru
að gerast í sambandi við Islands-
banka, þar á meðal hin ofsalega og
bræðiþmngna framganga hv. 2.
þm. S.-M. (S. H. K), skýrist best
í ljósi sögunnar. í nálega aldar-
fjórðung hefir um það verið deilt
hér á landi, hversu samræma
skyldi hagsmuni hluthafanna, sem
áttu bankann, við hagsmuni ís-
lensku þjóðarinnar.
þá er fyrst að minnast á tillögu
þá, sem hér liggur fyrir til um-
ræðu. Hún fer fram á, að athugað
sé veðið fyrir enska láninu, og í
Viðbót við það, að athuguð sé að-
staða Islandsbanka að öðru leyti
til landsins. En hvers vegna er til-
lagan fram borin?
kvæmt því. Alt var tilbúið og dag-
urinn ákveðinn. Mikill hluti hers-
ins var reiðubúinn til aðstoðar og
það var jafnvel búið að prenta
ávarp til þjóðarinnar og tilkynn-
ingu um atburðina. þá skarst
breski sendiherrann í Búdapest í
leikinn. Taldi að þetta tiltæki
myndi alstaðar mælast svo illa fyr-
ir, að ekki yrði þolað. Var þá hætt
við það alt.
— þjóðverjar sitja% um hvert
tækifæri til þess að vinna Frökk-
um tjón í Ruhrhéraðinu. Eitt
dæmi þess er það, að páskadags-
nóttina ætluðu þeir sér að stefna
til þýskalands 8 jámbrautarlest-
um, sem vom hlaðnar af allskon-
ar iðnaðarvamingi, en áttu að fara
til Frakklands. Allar fóm lestim-
ar af stað áleiðis til þýskalands,
sex komust alla leið úr greipum
Frakka, og járnbrautarþjónamir
úr öllum lestunum sluppu inn í
þýskaland.
— Aftur á móti sitja Frakkar
um að ná í peningasendingar sem
ríkisbankinn þýski sendir til út-
búa sinna í Ruhrhéraðinu. Hafa
þeir alls náð 80 miljörðum marka
í þýskum ríkisbarikaseðlum, og
hefði það verið álitin álitleg upp-
hæð áður en markið féll svo gíf-
urlega í verði. En útbúin geta ekki
verið án peningasendinganna.
þessvegna beita þjóðverjar nú öll-
um hugsanlegum brögðum til þess
að koma þeim áleiðis.
— Lloyd George hefir nýlega
ritað blaðagrein um alþjóðabanda-
lagið, um árangurinn af starfi
þess, framtíð þess o. s. frv. Segir
að því hafi orðið mjög ágengt um
að koma skipulagi á fjárhag Aust-
urríkis. Ennfremur hafi það unn-
ið geysimerkilegt verk er það hafi
hindrað það, að útbrotataugaveik-
in bærist frá Rússlandi og vestur í
Mið-Evrópu, því að veikin hefði
vafalaust orðið þar afarskæð
vegna þess, hve fólkið var illa und-
irbúið vegna sults o. s. frv. Enn
hafi sambandið unnið að því að
greiða úr verkamannamálunum. —
En þetta hafi ekki átt að vera að-
alverkefni sambandsins, heldur
hitt, að setja niður deilumál milli
þjóðanna og stofna til varanlegs
friðar. Nokkur slík mál hafi það
fengið til meðferðar. Fyrst og
frems! deilumálið um Álandseyj-
amar milli Svía og Finna. Úrskurð
ur þess í því máli muni nú alment
viðurkendur réttlátur og hafi
bundið enda á erfitt mál. Annað
deilumálið var milli þjóðverja og
Pólverja um landamærin í Efri-
í fyrsta lagi af því, að íslands-
banki hefir verið stórlega lamað-
ur um nokkur missiri, ekki getað
sint ýmsum af þeim sjálfsögðu
skyldum, sem hvíla á banka, en
slík stöðvun grípur djúpt og hættu
lega inn í alt þjóðlífið. Einstakir
menn eiga allmikið fé í bankanum.
Og Landsbankinn, sem er eign
þjóðarinnar allrar, hefir smátt og
smátt eignast allháa innstæðu í Is-
landsbanka, sem ekki hefir ætíð
verið hægt að standa í skilum með,
og sem íslandsbanki gæti ekki
skilað nú, nema með því að stöðva
aðrar greiðslur.
Eg skal taka fram, að daginn
eftir fullveldisdaginn í vetur sendi
Landsbankinn ávísun vtir í hinn
bankann um 80 þús. kr., en hann
gat ekki borgað hana, því að hann
hafði ekki handbært nægilega
mikið fé til þess. 1 vertíðarbyrjun
var það ljóst í bænum, að togar-
arnir gátu ekki nema sumir farið
út, því að sjávarútvegsbankinn,
íslandsbanki, hafði ekki handbært
fé og gat ekki kostað þá, nema
með hjálp frá Landsbankanum.
þar sem hæs'tv. forsætisráðherra
er í senn yfirmaður Islandsbanka
og formaður landsstjórnarinnar,
geri eg ráð fyrir, að í hans hlut
hafi fallið ekki óverulegur þáttur
í þeirri milligöngu, er varð þess
valdandi, að íslandsbanki fékk fé
hjá Landsbankanum til að halda
úti sínum skipum. Fyrir utan
þessa innlendu hjálp hefir Islands-
Schlesíu. Úrskurður alþjóðabanda-
lagsins um það mál kom til fram-
kvæmda, en mikið vanti á að al-
viðurkent sé að réttlátur hafi ver-
ið. því er haldið fram, að Frakk-
ar og Pólverjar hafi á ótilhlíðileg-
an hátt haft áhrif á skipun dóm-
stólsins. Yfirleitt sé það svo, að
þegar um sé að ræða deilumál
milli smáþjóða, þá megi vænta
réttláts úrskurðar frá alþjóða-
bandalaginu og nái fram að ganga.
En eigi eitthvert stórveldanna hlut
að máli, hafi alþjóðabandalagið
hingað til ekki getað notið sín. Og
ein höfuðástæðan sé sú, að þýska-
land og Rússland fái enn ekki inn-
göngu og Bandaríkin hafi ekki
viljað vera með. Eigi eitthvert
þeirra þriggja stórvelda, 3em í því
eru, England, Frakkland, Ítalía,
hlut að máli, geti það spyrnt móti
banki fengið bróðurpartinn af
enska láninu, líklega eftir núgild-
andi peningagengi 6—7 miljónir
króna. það er því síst undrunar-
efni, þó að þjóðin vilji fá að vita
um fjárhagsástæður hins stærsta
skuldunautar, sem það hefir nokk-
urntíma átt.við að skifta, því að
ef hin beinu lán til bankans frá
landsins hálfu, og seðlafúlga hans
eru lögð saman, verður það um 17
miljónir króna.
Mér þykir sennilegt, að ef hv.
2. þm. S.-M. (S. H. K.) hefði sjálf-
ur lánað einhverjum 17 miljónir,
þá þætti honum hart, ef lánar-
drottni væri svarað með skömmum
og fúkyrðum, er hann vildi grensl-
ast eftir, hvað liði fjárhag lán-
þiggjanda. (Hávaði). Jeg óska, að
hæstv. forseti haldi hv. þm. (S. H.
K.) í skefjum. það ætti að vera
nægilegt fyrir þennan þm. að geta
opnað og tæmt sálarskjóðu sína
þegar eg hefi lokið máli mínu.
Viðvíkjandi aðstöðu bankans að
öðru leyti er það að segja, að hann
hefir mjög lítið lánstraust erlend-
is. það vita allir, hversu lítlil
árangur varð af hinni margum-
töluðu ferð Claessens til að afla
bankanum láns. Eitt af dagblöðun-
um birti viðtal við bankastjórann,
og var þar að sjá, að hann hefði
fengið um 4 miljónir kr. að láni.
En síðar hefir komið í Ijós, að
verulegur hluti af þessari upphæð,
ef til vill alt að helmingur henn-
ar, var aðeins framlenging á eldri
þeim úrskurði sem sé því ógeð-
feldur. Mjög víða kveði það því
við nú, að alþjóðabandalagið sé
ekkert annað en afturgengið
,,helga sambandið“, sem óvinir
Nnpóleons mikla stofnuðu nu.ð sér
fyrir 100 árum. Vantaði ekki að
þá væri mælt fagurt um göfug
verkefni þess sambands. En í
reyndinni varð þetta saniábyrgð-
ar-klikka nokkurra þjóðhöfðingja.
— Máttleysi alþjóðasambandsins
nú komi allra berlegast í ljós af
því að það sé alls ekki kvatt til
ráða um allra mesta málið sem er
á dagskrá þjóðanna — skaðabóta-
málið, sem veldur innrás Frakka
á þýskaland. Englendingar hafi
viljað fela alþjóðabandalaginu
fullan úrskurð málsins. En með
hjálp ítala hafi Frakkar tekið mál-
ið alveg í sínar hendur og skeyti
skuldum. Sú hin erlenda hjálp hef-
ir ekki náð langt til að hjálpa at-
vinnuvegum landsins. Má af þessu
sjá tvent, að íslandsbanki hefir
mestalt sitt fé og lánstraust frá
íslensku þjóðinni, en hlutfallslega
lítinn stuðning frá útlöndum. Má
því segja, að skörin færist upp í
bekkinn, er fulltrúar þjóðarinnar
verða fyrir heiftarþrungnum reiði-
yrðum og staðlausum ókvæðisorð-
um fyrir að gera skyldu sína, að
vilja sjá með eigin augum hvern-
ig fé landsins er trygt.
þá ætla eg að víkja örfáum orð-
um að því óttalega böli, sem hlot-
ist hefir af vandræðum Islands-
banka síðan 1920. Fyrst má telja
gengismuninn. Við vitum, hvað ís-
lenska krónan hefir verið lág í
samanbruði við dollarann, pundið
og sænsku krónuna, sem eru nokk-
urnveginn í samræmi við gull-
gengi. þar sem íslendingar verða
að skifta mjög mikið við aðrar
þjóðir, sérstaklega við England,
skaðar þetta lága gengi landið um
margar miljónir króna á ári. Fá-
tæktin eykst, kaupgjald til em-
bættismanna hækkar og jafnframt
eiga atvinnurekendur erfitt með
að standast kaupkröfur verka-
manna. það er geysimikið tjón fyr-
ir landið, að standa straum af sín-
um erlendu skuldum, og verða fyr-
ir miklu verðfalli á hverri krónu,
sem út úr landinu fer upp í vexti
og afborganir. Síðar mun eg koma
að aðalþættinum í gengishruninu.
ekkert um alþjóðabandalagið.
Hefðu nú Rússar, þjóðverjar og
Bandaríkjamenn verið með, hefði
málið horft alt öðru vísi við.
— Fyrir mánuði síðan varð enn
einn stórbruninn 1 Björgvin.
Brunnu 30 hús og urðu 200 menn
húsnæðislausir. Tjónið er metið
yfir 1 milj. kr.
— það hefir borið við hvað eft-
ir annað undanfarið, að merkir
þjóðverjar, t. d. ráðherrar, em-
bættismenn og þingmenn, sem
komið hafa inn í þann hluta lands-
ins, sem Frakkar hafa hernumið,
hafa verið handteknir. Venjulega
eru þeir látnir lausir aftur eftir
sólarhring, eða svo, og sendir heim
aftur. En oft fylgir það með að
þeir megi ekki koma aftur nema
að fengnu leyfi Frakka.
— það er nú talið fullráðið, að
um þann 20. júní næstkomandi
ráðist Amundsen í flugferð til
n orðurheimsskautsins.
— Víðar er það en hér á landi
að almenningur á erfitt um að
borga skattana. Fyrir stuttu gaf
fjárhagsnefnd norska þingsins
skýrslu um það, að ríkið ætti
óheimta skatta sem næmu 12314
roilj. kr. Var talið vafasamt hve
mikið heimtist nokkurntíma af
því fé.
— Forsætisráðherrann enski,
Bonar Law, hefir tekið sér frí um
tíma frá stjórnarstörfum. Telja
margir líklegt að hann hverfi al-
veg frá stjórnmálunum, þótt ekki
sé látið heita svo þegar í stað.
Hefir margt gengið stjóminni í
móti undanfarið. Ekki er búist við
því að af þessu leiði nein breyt-
ing í utanríkismálapólitík Eng-
lendinga.
-----o----
Kaupgjaldsnefnd.
Búnaðarsamband Suðurlands
hefir gengist fyrir því áður og aft-
ur nú, í samvinnu við sýslunefnd-
ir í austursýslunum, að láta nefnd
manna rannsaka, hvað væri sann-
gjarnt kaup um sláttinn á sumri
komanda. Hefir nefndin nýlega
birt álit sitt. En miðað er við hið
forna mat: lögsauð, 50 pund af
kjöti og mör; 2 fjórðunga smjörs
og 40 fiska. Er afurðaverð á ull
og kjöti miðað við sem var í fyrra-
haust, en á smjöri eins og nú er.
Verður niðurstaða nefndarinnar
reist á þessum grundvelli sú, að
hæfilegt muni vera að greiða full-
gildum kaupamanni 37 kr. um
vikuna og kvennmanni 22 kr. 1
fyrravor reiknaði nefndin kaupa-
manninum 42 kr.
íslandsbanki hefir ekki annast
greiðslur erlendis fyrir viðskifta-
menn sína, nema að takmörkuðu
leyti, síðan vorið 1920. Nú vita
menn, að fyrverandi stjóm setti
enska lánið í bankann og fékk í
staðinn eitthvað af víxlum, líklega
mest Reykjavíkurvíxlum, en slíkir
„pappírar" eru yfirleitt ekki álitn-
ir gulls ígildi, eða hafa ekki feng-
ið það orð á sig síðustu árin. það
lítur annars helst út fyrir, að
þetta eigi alt að. vera á huldu fram-
vegis, því að engin skýrsla hefir
verið gefin eða þingmönnum boð-
ið að kynna sér hag þessa skuldu-
nautar. (Forsætisráðherra: Eg
hefi ekki verið beðinn um neina
skýrslu, heldur fjármálaráðherra).
I skyndi hefir bankinn neyðst til
að gefa mörgum af sínum stærstu
viðskiftamönnum upp stórar upp-
hæðir, margar miljónir. Einmitt
þessa stóru víxla áleit hv. þm.
Dalamanna (B. J.) sérstaklega vel
trygða, eins og sjá má í hinni
nafntoguðu skýrslu hans. Og með
þá reynslu um verðmæti Reykja-
víkurvíxla að baki sér, er engin
furða, þó að þjóðin vilji vita,
hvort þau skuldaskírteini, sem hún
hefir að veði, eru mikið tryggari.
Að órannsökuðu máli geta menn
ekkert um þetta sagt; það getur
verið, að víxlarnir séu góð trygg-
ing, en ef til vill eru þeir það ekki.
þessvegna eru þessi tvö mál ná-
tengd,gengismálið og íslandsbanka
málið. Sjúkdómur gengisins og