Tíminn - 12.05.1923, Blaðsíða 3

T I M I N N
49
t
Egill á Kjóastöðum.
Hinn 24. jan. í vetur andaðist úr
lungnabólgu Egill bóndi pórðarson
á Kjóastöðum í Biskupstungum,
er þar hafði þá búið nær 42 ár,
fyrst 14 ár á hálfri jörðinni móti
tengdaföður sínum, og síðan allri
til dauðadags. Hann var fæddur í
Bryggju í Biskupstungum 14. sept.
1853, og höfðu þeir langfeðgar bú-
ið þar í Haukadalssókn svo langt
sem rakið verður, fram á 17. öld.
þórður, faðir hans, var sonur Jóns,
bónda í Keldnakoti (Kjarnholt-
um), Gíslasonar s. st., Jónssonar
s. st., Jónssonar í Hólum Tómas-
sonar. En amma Egils, kona Jóns
Gíslasonar, hét Sigríður og var
þórðardóttir, bónda á Hrafnkels-
stöðum og síðar á Syðri-Reykjum,
Jónssonar á Hrafnkelsstöðum,
Jónssonar lögréttumanns í Bræðra
tungu og síðar á Stóra-Núpi,
Magnússonar í Bræðratungu, er
átti þórdísi dóttur Jóns Vigfús-
sonar Hólabiskups — Sigurðssonar
sýslumanns á Skútustöðum, Magn-
ússonar sýslumanns á Reykhólum,
Arasonar í Ögri Magnússonar
prúða frá Svalbarði. — Egill var
mjög vel gefinn og námgjarn,
einn þeirra, er lærðu á svelli og
sandflögum, meðan pappír skorti
og penna og alla kenslu í þeirri
grein, en til bóklestrar gafst hon-
um lítið tóm fyr en eftir miðbik
æfinnar. Ein var þó sú bókin, er
hann hafði löngum lesið í af alúð
og haft unun af alla sína daga,
það var bók náttúrunnar, eða rétt-
ara sagt náttúran sjálf, eins og
hún blasir við öllum, en fáir sinna
af þeirri alúð, sem vert er. Hann
ól mestan aldur sinn efst í bygð
og var margan daginn og nóttina
uppi um fjöll og heiðar við fjár-
leitar og dýraveiðar; voru þau
svæði honum þaulkunn eins og
heimahagar. Á yngri árum réri
hann út, eins og þá var títt um
sveitamenn, og kyntist sjávarlíf-
inu. Sérsaklega voru það allar
skepnur, smáar og stórar, er drógu
að sér athygli hans. Hann þekti
hvern fugl, sem fyrir hann bar, þó
að ekki væri nema sjaldséður flæk-
ingur, og var furðanlega fróður
um útlit þeirra, sköpulag alt og
eðlisháttu, tilbrigðin í fluginu og
blæbrigðin á kvakinu, og gat lýst
þessu svo nákvæmt og huglátlega,
sem sá einn gerir, er gæddur er
frábærri athugunargáfu og jafn-
sjúkdómur bankans er í raun og
veru sama meinið, og sprottið af
sömu orsök.
Hv. 2. þm. S.-M. (S. H. K.) spyr
hvort rannsókn á Islandsbanka
myndi bæta gengið. þetta atriði er
raunar dálítið læknisfræðilegt, og
mætti ætla, að fyi-irspyrjandi bæri
eitthvert skyn á slíka hluti. Aðrir
læknar grípa ekki ósjaldan til upp-
skurðar til að lækna duldar mein-
semdir líkamans. Uppskurðurinn
bakar sjúklingnum stnnaovóþæg-
indi og sársauka, en góðir læknar
setja það ekki fyrir sig. Meta
meira batavonina að uppskurðin-
um loknum. Sama gildir oft um
fjárhagsleg fyrirtæki, sem fengið
hafa stundar krankleik. Rannsókn
er byrjun að fullum bata.
Af því að þeir menn hér á landi,
sem mesta hafa ótrú á allri rann-
sókn á fjárhagsaðstöðu Islands-
banka, eru að eg hygg flestir mjög
hrifnir af öllum dönskum fyrir-
myndum, og það er þeim að vissu
leyti til sóma, þá vil eg víkja með
fáeinum orðum að því merkilega
fordæmi, sem Danir hafa gefið
okkur, einmitt á þessu sviði. Nú
vill svo til, að hjá þessari
frændþjóð okkar hefir atburður
gerst, sem að sumu leyti minnir
á vandræði okkar. þar hefir einn
stærsti bankinn, Landmandsbank-
inn, lent í vandræðum og orðið að
fá hjálp hjá ríkinu. þetta getur
verið mjög fræðandi dæmi og til
stuðnings í því máli, sem hér ligg-
Ávarp til þjóðarinnar.
Véi- undirskrifaðir leyfum oss liér með að fara þess á leit við landa
vora innanlands og uían, að þeir stuðli að því með fjárframlögum, að
H a n n e s i H a f s t e i n verði reistur minnisvai’ði: líkneski af honum
sjálfum, á góðum stað á alma.nnafæii í Reykjavík.
Vér göngum að því vísu, að íslendingar telji sér þetta bæði ánægju
og sæmd. Hvort sem litið er á Hannes Hafstein sem stjórnmálamann
eða skáld, ann íslenska þjóðin honum svo mjög, að hann er áreiðanlega
einn þeirra manna, sem hugir þjóðarinnar hafa mest hneigst að um síð-
ustu mannsaldra. Með afburða þreki og lægni hefir hann átt svo mik-
inn þátt i því hvorutveggja: að koma sjálfsforræðismáli þjóðarinnar
fram, og að hrinda réttarbótum og íramfaramálum hennar áfram, að
fyrir það getur þjóðin aldrei sýnt þakklæti sitt meira en verðugt er.
Jafnframt er það af öllum mönnum viðuikent, að hann var eitt-af helstu
Ijóðskáldum þjóðarinnar, og að hann hefir flestum eða öllum skáldum
vorum fremur, lagt stund á að efla vilja og þrótt hennar til dáðríkra
framkvæmcfa með Ijóðum sínum.
það er ósk vor og von, að þátttaka samskotanna verði sem allra
almennust.
í aprílmánuði 1923.
Aug. Flygenring, kaupm. Árni Pólsson, bókavörður. Ásgeir Sigurðsson konsúll.
Benedikt. Sveinsson, alþm. Björn Hallsson, alþm. Björn Kristjánsson, alþm.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir, fyrv. ritstýra, Eggert Briem, hæstaréttardómari. Einar
Árnason, alþm. Einar H. Kvaran, rithöfundur. Einar þorgilsson, alþm. Eirikur
Briem, prófessor. Emil Nielsen, framkv.stj. Eimskipafél. G. T. Zoéga, rektor
Mentaskólans. Guðjón Guðlaugsson, fyrv. alþm. G. Björnson, landlæknir. Guðm.
Friðjónsson, skóld. Guðm. Guðfinnsson, alþm. Guðm. G. Hagalín, ritstj., Seyðis-
firði. Guðm. Olafsson, alþm. G. Sveinbjörnsson, skrifstofustjóri. Gunnl. Tr. Jóns-
son, ritstj., Akureyri. H. J. Kristófersson, alþm. II. Steinsson, alþm. Halldór Vil-
hjáhnsson, skóiastj., Hvanneyri. Ilei-mann Jónasson, fyrv. alþm. Hjörtur
Snorrason, alþm. Indr. Einarsson, fyrv. skrifstofustjóri. Ingibjörg H. Bjarna-
son, alþm., forstöðuk. Kvennaskóla Rvíkur. Ing. Bjarnason, alþm. Jens B.
Waage, bankastjóri. Jónas þorbergsson, ritstj., Akureyri, Jóh. Jóhannesson,
Ijæjarfógeti. Jón E. Bergsveinsson, Fiskiv.fél.forstjóri. Jón A. Jónsson, alþm.
Jón Helgason, biskup. Jón Hermannsson, lögreglustj. Jón Ilalldórsson, form.
Iðnaðarm.fél. Jón Jacobson, ríkisbókavörður. Jón Laxdal, kaupmaður. Jón
Magnússon, fv. forsætisráðh. Jón Sigurðsson, alþm. Jón þorkelsson, ríkisskjala-
vörður. Jón þorláksson, alþm. Karl fiinarsson, alþm. Kl. Jónsson, ráðherra.
Knud Zimsen, borgarstj. Iíristján Jónsson, liæstaréttardómstj. Lárus Ilelgason,
alþm. M. Guðmundsson, alþm. Magnús Jónsson, alþm. dócent. M. J. Kristjáns-
son, alþm. Magnús Pétursson, alþm. Magnús Sigurðsson, bankastj. Matthías
þórðarson, þjóðminjavörður. Morten Hansen, skólastj. O. Forberg, landssímastj.
Oddur Gislason, sýslum. og bæjai'fógeti. Oddur Hermannsson, skrifstofustj.
Ólafur Ólafsson, fríkirkjuprestur. Ó. Proppé, alþm. Páll Halldórsson, skólastj.
Sighvatur Bjarnason, fv. bankastj. S. Briem, aðalpóstmeistari. Sigurður Guð-
mundsson, skólastj., Akureyri. Sigurður Jónsson, alþm. Sigurður H. Kvaran,
alþm. Sigurður Nordal, rektor Háskóla íslands. S. Sigurðsson, Búnaðarfél.for-
seti. Sigui'ður Stefánsson, alþm. Stefán Stel'ánsson, alþm. Steingr. Jónsson,
sýslum. og liæjarfógeti. Sveinn Ólafsson, alþm. Thor lensen, kaupm. Tr. þór-
hallsson, ritstj. Unnur Bjarklind, skáldkona, Húsavík. þór. B. þorláksson, list-
málari. þórarinn Jónsson, alþm. þórður Elilonsson, heraðslæknir. þorgr. þórð-
arson, héraðslæknir. þorl. Guðmundsson, alþm. þorleifur Jónsson, alþm. þorst.
Gíslason, ritstjóri. þorsteinn Jónsson, alþm. þorst. þorsteinsson, sýslumaður.
Ögmundur Sigurðsson, skólastjóri.
framt er hugfanginn af efninu. pá
þekti hann ekki síður refinn og
klæki hans. þeir höfðu lengi brögð-
um beist. En ekki skorti samhygð-
ina af Egils hálfu, þó að ekki
mætti hann grið gefa í þeirri við-
ureign. Ó1 hann löngum yrðlinga
heima hjá sér og hafði mikla
skemtun af að athuga þá og sjá,
hversu eðli þeirra, skap og vits-
rnunir var misjafnt og margbreytt.
Eins og nærri má geta var Egill
mesti skepnuvinur, og nutu þess
allar skepnur, sem hann hafði und-
ir hendi. Honum var yndi að hirða
þær og sjá um, að þeim liði vel,
enda átti hann allan fénað í besta
lagi, og mat jafnan meira að eiga
gott bú og gagnsamt, heldur en
mjög stórt. Leiðin milli Geysis og
Gullfoss liggur um garð á Kjóa-
stöðum. Gestbeini og greiði var
þar öllum til reiðu, ef einhvers
þurfti við, en aldrei hrærði Egill
hönd né tungu í því skyni að
teygja að sér gesti til fjár. Hitt
var betur við skap hans, að gæta
svo vel bús síns, að það veitti upp-
eldi honum og hans. Hann var eink-
ar góður húsbóndi, hafði mætavel
lag á að stjórna með góðu, hirðu-
maðui' hinn mesti um jörð sína og
búslóð, og sístarfandi; afburða
vinnumaður, liðugur og lagvirkur,
kappsamur og þolinn fram á sjö-
tugsaldur. En því fór fjarri, að
hugurinn væri allur bundinn við
búskap og vinnu; hann hefði þeg-
ið að lesa meira en hann gaf sér
tíma til. þó las hann allmikið,
einkum á síðari árum, og mundi
vel og íhugaði. Iiann var frjáls-
mannlegur í hugsun og hleypi-
dómalaus og frásneiddur þeirri
séi-visku og þverúð, sem stundum
vill loða við gáfaða menn, er alið
hafa aldur sinn einangraðir og lít-
illar mentunar notið. Hann var ör
í lund, en stiltur vel, glaðbeittur
og æðrulaus, manna viðfeldnastur
í umgengni, en ekki allfljóttekinn
til vináttu, óframgjarn og eklci
hlutdeilinn, en tillögugóður, ef
þess var leitað, ámælislaus af öll-
um og vinsæll, því meira virtur
sem menn þektu hann betur.
Egill var tvíkvæntur og vel í
bæði skiftin; fyr átti hann Hildi
Sveinsdóttur, föðurbróður síns, en
síðar Katrínu Sigurðardóttur frá
Kópsvatni, er lifir mann sinn og
var áður ekkja eftir Eyvind Hjart-
arson frá Austurhlíð. Dætur Egils
eru tvær á lífi, af fyrra hjóna-
bandi: þórdís, kona þorsteins
klæðskera Guðmundssonar á Isa-
firði, og Steinunn, húsfreyja á
ur fyrir. í Danmörku vildi til það
sama og hér, að margir kaupsýslu-
menn og hlutafélög urðu gjald-
þrota, og bankarnir töpuðu stórfé,
einkum Landmandsbankinn. Dan-
ir hafa bankaendurskoðara einn að
nafni Green, valinn maður og
glöggur í fjármálum, og nýtur
fulls trausts manna. Samskonar
embætti er að vísu ekki til hér,
en hliðstæðastur var sá starfi, sem
þm. Dala. (B. J.) hafði um eitt
skeið við Islandsbanka. þessi
danski bankaeftirlitsmaður var
talinn manna færastur og sam-
viskusamastur, en samt var fyrsta
áætlun hans ekki nákvæmarí en
svo, að tap bankans er nú talið 12
sinnum meira en hann gerði ráð
fyrir í fyrstu. En því meir sem á
leið, óx óánægja almennings, og
hver rannsóknin rak aðra. þar
eins og hér vildi stjórnin bera blak
af bankanum. Prestur einn leyfði
sér að segja, að forsætisráðherr-
ann danski færi með ósannindi í
þinginu, til að bera í bætifláka fyr-
ir óhepnu bankastjórninni. Risu út
af þessu þrálát málaferli, og fylgdi
mikill hluti almennings presti að
málum. þjóðbankinn danski og
landið hlupu undir bagga með
bankanum og það hliðstætt við
það, sem gerst hefir hjá okkur.
Loks var knúin fram meiri rann-
sókn. Ef hv. 2. þm. S.-M, (S. H.
K.) hefði lesið „Politiken", „Social-
Demokraten" og önnur frjálslynd
blöð í Danmörku þá dagana, þá
Spóastöðum, ekkja eftir þorfinn
þórarinsson frá Drumboddsstöð-
um, frænda sinn. M.
-----<V- —-—
Hvanneyrarskólinn.
Skólaskýrsla hans fyrir skóla-
árið 1921—22 er nýlega komin út.
Auk venjulegs efnis flytur hún
stórmerkilega ritgjörð eftir skóla-
stjórann, sem heitir: Nokkrar fóð-
urhugleiðingar. Segir hann þar frá
nýjustu rannsóknum erlendra vís-
indamanna í fóðurfræðinni. Er þar
um að ræða hagnýtar bendingar
og niðurstöður, sem geta valdið
hefði hann getað séð dögum oftar
bitrari árásir á ráðsmensku banka-
stjórnarinnar, en honum hefir ór-
að fyrir í sínum tryltustu draum-
um gegnum hin lituðu Morgun-
blaðs-gleraugu sín. það getur ver-
ið, að minni sé ástæðan hér, en
óneitanlega er hliðstæðan lík. Al-
menningsálitið í Danmörku heimt-
ar gagngerða rannsókn á bankan-
um. Hún er hafin og bankastjór-
arnir eru settir frá; formaður efri
deildar, sem var í bankaráðinu,
sagði af sér virðingarstöðu sinni í
þinginu undir eins og ólagið varð
uppvíst. Eitt atriði sýnir di’eng-
lyndi þeirra dönsku manna, er létu
af störfum sínum við bankann;
þeir framseldu allar eignir sínar
til að borga tap bankans. þeir
sögðu sem svo: Úr því að bank-
inn hefir tapað undir okkar stjórn,
þá eru hér allar eignir okkar til að
bæta það, því að okkur dettur ekki
í hug að skorast undan ábyrgð
þeirri, sem við tókum okkur á
herðar. Gliickstad taldi það heið-
urssök að framselja allar sínar
eignir, smáar og stórar, jafnvel
málverkasafn sitt og innanstokks-
muni.
Eg er glaður yfir því, að hv. 2.
þm. S.-M. (S. H. K.) er íslenskur
borgari, því að ef hann hefði ver-
ið í Danmörku, sem danskur þegn,
um þessar mundir, þá hefði hann
áreiðanlega mist heilsuna af að
lesa frásagnir dönsku blaðanna
um réttarhöldin út af Landmands-
ótrúlega miklu um afurðirnar af
fóðrinu. Sumpart fella þessar
nýju rannsóknir úr gildi það sem
áður hefir verið talið fullvíst í
fóðurfræðinni. Sumpart leiða þær
í ljós ný og þýðingarmikil sann-
indi. Allra merkastar eru kenning-
arnar um þýðingu „bætiefnanna"
í fóðrinu. Er það sannað, að skort-
ui einhvers bætiefnis í fóðrið get-
ur valdið hnignun og dauða, og
eru þá fundnar ástæðurnar til
ýmissa sjúkdóma, sem hafa gert
búfé mikið tjón. Á grundvelli þess-
ara merku rannsókna hljóta fóðr-
unaraðferðirnar hér á landi að
taka miklum breytingum á næstu
bankanum. í fyrstu vitnaðist að-
eins, að bankinn hefði tapað mörg-
um miljónum. Síðar, við nánari
rannsókn, komst upp, að ýmsir af
forráðamönnum bankans höfðu
misnotað þar stöðu sína í eigin-
hagsmunaskyni. Varð það þó ekki
fyr uppvíst en rannsóknamefndin
fór að yfirheyra bankastjórana og
bankaráðsmennina, og kryfja til
mergjar bækur og skjöl bankans.
Endirinn varð sá, að einn góðan
veðurdag snemma í vetur segir
stjórnin þinginu, að bankanum
verði lokað eftir sólarhring, nema
ef þingið gangi inn á skilyrðislausa
samábyrgð fyrir öllum skuldum
bankans, eins og þær eru nú og
kunna að verða næstu 5 ár.
Socíalistar og radikalir voni hik-
andi og heimtuðu meiri rannsókn.
En stjórnin var varasöm líka í
Danmörku, — það er gott fyrir hv.
2. þm. S.-M. (S. H. K.) að hafa að-
stoð þar og vera stjórnarmaður, —
hún neitaði, að menn fengju meira
að vita, og barði samábyrgðina í
gegn í þinginu með litlum meiri-
hluta.
1 Danmörku kom í ljós, við hina
ítarlegu rannsókn, sem gerð hefir
verið, að ýmsir af forráðamönnum
Landsmandsbankans hafa orðið
brotlegir við hin borgaralegu lög.
Eg vona, að svo sé eigi ástatt hér,
heldur aðeins, að um frámunalega
klaufalega fésýslu sé að ræða. Að
vísu má segja með formlegum
rétti, að þegar Danir voru á sama
árum, enda er það fullvíst," að við
íslendingarnir eyðum hóflauslega
árlega með einhæfu fóðri. þyrftu
sem flestir bændur að lesa grein
þessa. — Altaf hefir það verið
svo undanfarin ár, að miklu færri
hafa komist að á Hvanneyrarskól-
ann en hafa viljað. En alls tekur
skólinn um 50 nemendur. Er nú
vistin orðin skemtilegri en áður,
síðan rafljósin komu. Vegna þess
að misjafnlega margt hefir verið
í deildunum stundum, og hins, að
á síðastliðnu hausti gátu ekki all-
ir komið í yngi’i deild, sem fengið
höfðu inngöngu, vegna peninga-
skorts o. fl., verður með fæn-a móti
í eldri deild á næsta vetri. Gæti
það því komið til mála næsta vet-
ur, að piltar sem hefðu fengið
góða undirbúningsmentun, t. d. á
gagnfræðaskóla, kennaraskóla,
tveggja ára nemendur af lýðskól-
um o. s. frv., en vildu leggja sér-
staklega stund á búfjárfræði og
jarðræktarfræði o. fl., gætu feng-
ið inngöngu í eldri deild, þótt ekki
hefðu setið í yngri deild. En það
er alkunna, að á Hvanneyri hefir
skólavistin orðið einstaklega ódýr
fyrir nemendur. Síðastliðinn vetur
hefir t. d. allur kostnaður af fæði,
matreiðslu, þjónustu, eldivið o. fl.
ekki verið nemá kr. 1,64 á dag. En
allur kostnaður af skólavistinni,
þar í bækur og ritföng, ekki nema
350—400 kr. allan veturinn, því
að skólinn leggur ókeypis til
kenslu, húsnæði, hita og ljós. Er
það ótvírætt, að fyrir sveitapilta,
sem hugsa til að stunda atvinnu
bænda, verður það snögt um ódýr-
ara og hollara í alla staði að leita
til Hvanneyrar en að leita til
Reykjavíkur eða kaupstaðanna.
----------o--
Orðabálkur.
brigða (-aði, -að), áls., að brigð-
ur myndast í vaðmáli: Vaðmálið
brigðar. Suðursv.
kippa (-ti, -t), að tveir menn
kippa í voð og teygja hana mill-
um sín nokkrum sinnum meðan á
þófinu stendur, til þess að hún
hlaupi því síður í brigður: Við
skulum kippa snöggvast. Suðsv.
brigði (-s, i), kl., partur af voð.
Suðursv.
óskálfur (-s, vantar flt. ?), kk.,
ósmynni, þar, sem ósinn hefir
upptök sín, fjarst sjó. Suðursv.
kennisæll (-sælli, -sælastur), 1.,
sem oft verður var, fiskinn. Suð-
ursveit.
stigi málsins og við nú, vissu þeir
ekki, að neitt saknæmt væri á
ferðum, heldur aðeins um mjög
mikið skuldatap. En þó ekki sé
gert ráð fyrir nema skuldatapi
hér, og það vil eg ekki gera að
óí'yrirsynju, þá eru nægar ástæður
samt til þess, að hefja þá rann-
sókn, sem þingsályktunartill. okk-
ar fer fram á.
í>á get eg ekki stilt mig um að
benda á, hv. 2. þm. S.-M. (S. H.
K.) til leiðbeiningar, að í einu at-
riði er ástandið hjá okkur verra
en það var í Danmörku. í Land-
mandsbankanum hafa ekki komið
fyrir „kassasvik", sem því miður
hafa átt sér stað í íslandsbanka.
þetta er eitt þeirra atvika, sem
gera mál þetta því leiðinlegra, þeg-
ar þeirri aðferð er beitt, að leyna
þingmenn ástandi bankans. Síðast-
líðinn vetur upplýstist nefnilega,
að í kassa bankans vantaði 120
þús. kr. Fór þetta ekki í hámæli
að ,vísu, og að því er eg best veit,
lauk máli þessu með því, að tekið
var hús yfir eina fjölskyldu af ein-
um starfsmanna bankans upp í
sjóðþurðina. Að öðru leyti mun
hafa verið farið með málið eins og
fleira viðvíkjandi Islandsbanka,
eins og „ríkis-leyndarmál“.
Frh.
-----o-----