Tíminn - 19.05.1923, Page 1

OjtVbfeti
0(j afðrei6slur'a6ur STimans «
5 t g u r g c t r ^ri&rifsfon,
Sambauösfyúsinu, Kevfjaoif.
^fgteibsía
Címans er í Sambanbstjúsinu
®pin öajleja 9— (2 f. t;
Símtí
VII. ár.
Reykjavík 19. maí 19ÍJ3
15. blað
Skóli á Þingvöllum.
Síra Eiríkur Albertsson á Hesti
hefir gefið út fyrirlestra þá, er
hann flutti í vetur um kix-kju- og
skólamál. Höf. fór utan síðastl.
sumar og kyntist kii’kju- og skóla-
málum Svía og Dana. Mikið af
fyrii’lestrunum snýst um að skýra
frá því er hann kyntist í fei’ðinni.
Vill hann einkum feta í fótspor
Svía, um nánai’i samvinnu kirkju
og skóla, báðum aðilum til bóta.
Lýsa fyrirlesti’arnir einlægum
áhuga höf. á málefninu.
Ber þess að gæta að hér á landi
er mikil og góð samvinna milli
kii’kju og skóla. Munu áhi’if þess
seint verða rakin, að alli’a mæt-
asti prestur þessa lands er for-
stöðumaður Kennaraskólans. þá
eru prestar skólastjórar þi’iggja
lýðskólanna í sveitum: Eiða, Núps
og Hvítái’bakka, og hafa verið
fleiri. En vafalaust má margt læra
af Svíum og Dönum, þó að stað-
hættir og efni hljóti að sníða okk-
ur stakkinn í þessu efni sem öðr-
um. —
I sambandi við þessa fræðslu ber
höf. fram tillögu um stofnun mik-
ilsháttar lýðháskóla á ki’istilegum
grundvelli og eigi að standa á
þingvöllum. Hefir höf. ekki látið
sitja við að bera fram þessa til-
lögu. Hann hefir talið það fullvíst
að þetta vei’ði svo og auglýsir nú,
ásamt öðrum manni, að hann gang
ist fyrir alþjóðar samskotum í
þessu skyni. „Engin leið að hefj-
ast handa með minna fé, en um
300,000 kr.“, segir hann í einum
fyrirlestrinum.
Vei’ður að telja þetta mjög ras-
að fyrir ráð fi’am. Liggja svo
þungvægar ástæður gegn slíki’i
skólastofnun á þingvöllum, að
telja má víst að að því ráði verði
aldrei hnigið. Er því leitt að virð-
ingarverður áhugi beinist í ranga
átt.
Gegn þessu máli liggja fyrst og
fremst tvær meginástæður.
önnur er þessi: þingvellir ei’u
hinn helgi þingstaður íslendinga
en ekki skólasetur. Hugsjón þjóð-
rækinna manna hlýtur að vera sú,
að endurx-eisa alþingi á þingvöll-
um. Söguminningarnar benda ein-
göngu í þá átt.
Hin ástæðan er þessi: Höf. hugs-
ar sér það skipulag að þessi eini
lýðháskóli beri höfuð og herðar
yfir aði’a samskonar skóla á land-
inu. Allar forsendur hans benda í
þá átt. En allir staðhætti. efna-
hagur þjóðai’innar bendir í hina
áttina. Við höfum ekki ráð á því,
í nánustu framtíð a. m. k., að eign-
ast slíka stofnun. Við verðum að
láta okkur nægja héraðsskóla í
smáum stíl, borna uppi af áhuga-
sömum mönnum í héi’öðunum og
með opinbei’um styrk (sbr. þing-
eyjarsýslu, Núps, Hjarðai’holts og
Hvítárbakkaskólana).
En auk þessara tveggja megin-
ástæða liggja svo mai’gar aðrar
ástæður gegn þessari hugmynd,
að nálega gegnir furðu að hún
skuli vera borin fram.
þótt þingvellir liggi nálægt
Reykjavík og fjölmennustu land-
búnaðai’héröðum landsins, þá eru
þeir umkringdir svo toi’sóttum
heiða- og fjallavegum á alla vegu,
að meginhluta skólatímans mega
þeir heita alveg einangraðir. Bag-
inn af því er ótrúlega mikill.
Læknir t. d. ekki nær en í Reykja-
vík. Fylgdi þessu því meðal ann-
ars sá baggi, að stofna sérstakt
vetrarlæknisembætti á þingvöllum.
þá vita allir sem komið hafa til
þingvalla, hversu hagar til um
í-æktunarmöguleika. Brunahraun
á alla vegu, en túnið lítið og harð-
lent. Óðs manns æði er að vísa á
smátúnbletti á næstu jörðum lang-
ar leiðir í burtu. Ætti skólinn ekki
að vei-a sem alveg mjólkurlaus,
yi’ði að flytja hey frá Reykjavík
að sumrinu. það væi’i ekki efmlegt
að reka stóran skóla í slíkri bú-
sveltu. Eða hitt að vera með
sveitaskóla á þeim stað. þar sem
engin skilyrði eru til aukinnar
ræktunar og búnaðarframkvæmda.
Við eigum ekki í’áð á slíkum
rekstri Islendingai’. Og allur eldi-
viður yrði að koma úr enskum
kolanámum.
Loks má minna á það, að undir
eins og töluverður snjór er kom-
inn, er það stórhætta bæði fyrir
menn og skepnur að fara nokkuð
verulega frá bæ á þingvöllum.
Jörðin er í allar áttir sundurtætt
af hyldjúpum gjám og gjótum. Er
það deginum ljósara hver hætta
getur af því staðið fyrir fjörmikla
en óaðgætna unglinga. —
Skal máli þessu nú lokið í þetta
sinn. Væi’i betur að hinn lofsvei’ði
áhugi síra Eii’íks Albertssonar
beindist í réttari átt, að leysa hin
miklu viðfangsefni eftir þeim leið-
um sem ei’u færar.
---o--
Ávarp
Magnúsar Ki-istjánssonar forseta
sameinaðs þings, til þingmanna
við þingslitin.
Eg vona, að það þyki ekki til-
tökumál, þótt mig langi til að
segja nokkur oi’ð að skilnaði við
þetta tækifæi’i.
Við stöndum nú á nokkurskon-
ar vegamótum, þar sem nýtt kjöt-
tímabil fer nú í hönd og kosningar
standa fyrir dyrum. það getur lík-
lega enginn með vissu sagt urn,
hve margir af okkur muni eiga aft-
ui’kvæmt hingað í þingmannasæt-
in. þessvegna væri ekki ólíklegt,
að alvöru- og samúðartilfinningar
gerðu venju fremur vart við sig
hjá okkui’, sem nú ei’um að skilja.
Að minsta kosti er það svo um
mig, að mér ei’u miklu ríkari í huga
hinar mörgu ánægjustundir, sem
eg hefi haft af samvinnunni við
flesta hinna háttvii’tu þingmanna,
heldur en ági’einingsefnin. það er
eins og þau hafi sjálfkrafa di’egið
sig í hlé og þykist engan tilveru-
í’étt hafa á þessari stundu.
Eg geri ráð fyrir, að okkur geti
öllum komið saman um það, að
störfin, sem við höfum verið að
vinna hér á þingi, séu bæði vanda-
söm og vanþakklát, og að dómarn
ir sem við fáum séu æði oft örg-
ustu sleggjudómar.
það ber oft við, að ýmsir gaspr-
arar, sem þykjast ’nafa vi« .í lands-
málum, eru að i’eyna að telja mönn
um trú um, að síðasta þingið, í
hvert skifti, sé það versta, sen-
nokkui’ntíma hafi verið háð, en
í’aunar hefir þessu vei’ið haldið
fi-am mjög lengi, eða síðan þingið
var endurreist.
Af þessu má sjá, að ef slík aft-
urför ætti sér stað, þá sannaðist
það hér mjög átakanlega, að lengi
getur yont versnað. En þessu er
auðvitað einkum haldið fram bæði
4
4
í
GLASGOW
MIXTURE
er indælt að reykja.
Smásöluverð kr. 3.50
‘L Ibs. bankar.
Frjáls verslun.
1. Menn segja stundum víst af
ókunnugleika, að samvinnumenn
berjist móti frjálsri verslun. En
sannleikurinn er sá, að þeir exu
hinir sönnu forgöngumenn frjálsr-
ar verslunar.
2. Kaupfélögin eru verslunar-
fyrirtæki, bygð á fr jálsum samtök-
um. Menn ganga inn af frjálsum
vilja, og menn fara úr félögunum
eftir eigin geðþótta. Engin versl-
un er í eðli sínu fi’jálsai’i en sú,
sem þannig er til stofnað. Enginn
er félagsmaður nema meðan hann
óskar. Félagið tryggir sannvirði
jafnt á erlendum sem innlendum
vörum, jafnt ríkum sem fátækum.
3. Kaupmannavei’slun geiir
menn aftur oft bundna. Hér á
landi hafa fátæklingar oft verið
bundnir á skuldaklafa erlendra og
innlendx-a verslana æfilangt. Fisk-
verslunin er nú bundin í höndum
fáeinna útlendinga.
4. Öll fyrirtæki sem bygð eni á
samkepni, sækja á að stækka meir
og meir með sambræðslu (kartels,
trusts). í hinum stói’u alvoldugu
iðnaðp.r- og heimsverslunarlöndum
stefnir framþróunin í þessa átt.
Hver varan eftir aðra er einokuð
á ósýnilegan hátt, af ósýnilegum
gróðamönnum. Ameríska steinolíu-
félagið er einn af þessum hring-
um. íslendingar þekkja frelsið þar.
En annars ná slíkir hringar til
margra vörutegunda.
5. Hinir einu veiðir erlendis og
á íslandi, sem á skipulegan hátt
vinna móti verslunaikúgun og
f jötrum hringanna, eru samvinnu-
félögin. Heildsölur kaupfélaganna
reka sjálfar iðnað í stói’um stíl, og
koma á fi’jálsum skiftum milli
samvinnulandanna til að ti’yggja
almenningi góðar vörur með sann-
virði. Ekkei’t þekt úrræði er jafn-
máttugt og þetta til verndar sönnu
verslunarfrelsi.
6. þar sem hringar enx mjög
sterkir, eins og t. d. Standard Oil
var héi’, verður a. m. k. oft um
stund að grípa til ríkisvei’slunar,
ef vernda skal almenning móti
þessum afaxstei’ku auðfélögum.
En til þessa úrræðis grípa sam-
vinnumenn ekki, nema í baráttu
um verð á séi’stökum vönitegund-
um, eða á almennum neyðartím-
um, eins og sti’íðsáx’in voni. En í
landi með frjálsum kosningarrétti
getur slík verslun aldrei til lengd-
ar orðið „ófrjáls“, því að fólkið
ræður sjálft fyrirkomulagi hennar.
7. Eina sanna „ófrjálsa“ vei-sl-
unin er verslun eins og t. d. Hör-
mangai’a á einokunartímunum,eða
verslun gróðamanna og gróðafé-
laga, sem stefna að því að draga
sem mest af verslunararðinum í
hendur fáeinna manna. **
af föllnum og væntanlegum keppi-
nautum þein*a manna, sem á þingi
sitja hvert skifti, til þess að rýi’a
álit þeirra, og því ekkert mark
takandi á þessu.
Kosningabai’áttan, sem nú fer í
hönd, snýst lílclega að nokkru
leyti um það, hvoi’t hollara muni
þjóðinni til frambúðar, að hin tak-
markalausa samkepni á öllum svið-
um vei-ði eindregið studd af lög-
gjafarvaldinu, eða hitt, að frem-
ur verði hlynt að samvinnustefn-
unni, sem hefir það markmið, að
reyna að bæta kjör sem alli-a
flestra, en þó einkum þeirra, sem
minni máttar eru og erfiðast eiga
uppdráttar.
Hveniig sem skipast um fram-
tíðarstefnu og málefni, þá vænti
eg þess, að við allir séum einhuga
um að í’eyna af fi’emsta megni að
halda heiðri þingsins, sem verður
að skoðast sem fjöregg þjóðai’-
innar, sem allir ættu að láta sér
ant um að vernda. Ilinsvegar er
ekki nema sjálfsagt, að einstakir
þingmenn vei’ði að sætta sig við
gagnrýni og óhlutdræga dóma.
það er álit mitt, að ef þingið
verður ekki ver mönnum skipað
framvegis en nú, þá sé þjóðin ekki
öllum heillum horfin.
Að endingu óska eg öllum þeim
háttvii’tu þingmönnum, sem héð-
an eru að hverfa, góðrar ferðai’
og ánægjulegrar heimkomu.
Spánarkúgunin.
í þinglokin var samþykt í sam-
einuðu þingi, með öllum greiddum
atkvæðum gegn einu, eftirfarandi
þingsályktunai’tillaga:
„Alþingi ályktar að lýsa yfir því,
að þó að nú hafi verið afgreidd frá
þinginu lög um undanþágu frá lög-
unum um aðflutningsbann á
áfengi, vegna samninga við Spán-
verja, þá var það gert af knýjandi
nauðsyn, en ekki af því, að Al-
þingi vildi hveifa frá þessai’i lög-
gjöf, sem í fyrstu var sett á grund-
velli þjóðaratkvæðagreiðslu“.
Norski bankinn,
pví var hrundið í gegn um þing-
ið á síðustu stundu, og með svo
miklum hraða, að minni hlutinn
fékk vart að segja álit sitt, að
gefa heimild til að stofna nýjan
útlendan banka hér á landi, með
miklum sérréttindum. Skattfrelsi
á.þessi nýi banki að fá jafnlengi
og íslandsbanki og mörg önnur
hlunnindi. það er norskt fjái’magn
sem á að laða hingað til landsins
með þessum hætti.
Meginhluti Framsóknarflokksins
vai’. á móti því að veita þessi sér-
réttindi. En hann stóð nálega einn
um það í þinginu. Allir þeir þing-
menn með tölu, sem einkum telja
sig fulltrúa útgerðar og kaupsýslu-
manna, voru með þessai’i útlendu
bankastoínun, og sóttu málið af
kappi. það er hið alli-a merkileg-
asta um mál þetta.
Vitanlegt er það öllum, hve ei’f-
ið er aðstaða hinna innlendu út-
gerðar og kaupsýslumanna nú.
Vitanlegt er það ennfremur að á
því sviði ei*u Norðmenn lang-
hættulegutsu keppinautar okkar
Islendinga.
Nú er sennilega enginn svo vit-
grannur að ætla að Norðmenn gei’i
jxað af óeigingjörnum kærleika að
flytja hingað nokkrar miljónir
króna. Vei’ði úr þessari norsku
bankastofnun, þá er tilgangur
þeirra vitanlega sá, að stofna hér
til atvinnui’eksturs og kaupsýslu í
miklu stærri stíl en áður og keppa
við íslendingana í þeirra eigin
landi. Og vitanlega er tíminn vel
valinn, frá þeirra sjónax-miði, þeg-
ar íslendingarnir ei*u svo lamað-
ir sem raun gefur vitni.
Er það ekki alveg dæmalaust að
svo skuli það vei’a þeir alþingis-
menn, sem einkum telja sig full-
trúa útgei’ðar og kaupsýslumanna,
sem bei’jast fyrir því með oddi og
egg að veita þessum hættulegustu
keppinautum innlendu mannanna
skattfi’elsi og allskonar ívilnanir
fyrir banka þeirra væntanlegan.
það sem nú bagar innlendu út-
gerðarmennina mest er það, að
þeim hefir ekki tekist það enn að
ná fisksölunni í sínar hendur. Hún
er að mestu leyti enn í höndum út-
lemdinga. Og nú á að skapa alveg
sérstaka aðstöðu fyrir hættuleg-
ustu keppinautana, hlaða undir
nýj a útlenda peningabúð, sem veiti
þeim fullar hendur fjár, þegar
fjárla*eppan þrengir mest að inn-
lendu framleiðendunum.
það er ekki forsjá, heldur alveg
óverðskulduð hepni, ef forsjónin
hagar því svo, að þessi nýja
bankastofnun vei’ði landinu ekki
til stórtjóns.
íslendingar hafa í annað sinn
farið að dæmi Trójumanna. þeir
hafa rifið skarð í múrinn fyrir
tréhestinn.
----0----
Sýningu á listvefnaði heldur
Karólína Guðmundsdóttir í List-
vinafélagshúsinu. Vekur sýningin
mjög mikla eftirtekt, því að dúk-
arnir ei’u svo prýðilega fallegir að
ekki hafa slíkir sést hér fyr. Er
svo að sjá sem Kai’ólína verði
bi’auti’yðjandi nýs listvefnaðar hér
á landi. Væi-i það ánægjuleg til-
hugsun að almennara yrði, en nú
er, að skreyta heimilin með inn-
lendum vefnaði.
----o----