Tíminn - 02.06.1923, Blaðsíða 1

©jaibferi
og afgreiðsíur'aöur Cttnans er
Sigurgeir ^ri&riísfon,
Sombanöstjúsinu, KeYfjaDÍÍ.
Címans er í Sambanbsbúsinu.
®piu baglega 9—12 f. h.
Síitii 496-
Keykjavík 2. júní 1923
$ears‘
ELEPHANT
CIGARETTES
Gjúffengar og kaldar
að reykja
Smásöluverð 50 aur, pk,
cT<ást alstaðar.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
*
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Skuldírnar.
VII. ár.
Andspænis Framsókn stendur
annar flokkur í þinginu, nálega
jafnstór. Hann hefir ekki gefið sér
neitt nafn, og enga stefnuskrá. Út
úr vandræðum hafa menn neyðst
til að kenna þessa nafnleysingja
við höfuðmálgagn þeiiTa, Morgun-
blaðið, eða kaupmenn, sem eiga
blaðið.
Astæðan til þess, að þessi stóri
flokkur viðurkennir hvorki nafn
eða stefnu, hlýtur. að vera sú, að
hann vilji villa á sér heimildir,
sigla undir fölsku flaggi, eins og
t. d. veiðiskip, sem breiða yfir
nafn, tölu og heimilisfang, er þau
veiða ólöglega í landhelgi, og ótt-
ast hegningu.
En af verkunum má þekkja
mennina. Og nafnlausi flokkurinn
gefur út Mbl., Lögréttu, íslend-
ing, Austanfara, Andvöku, Versl-
unartíðindin og nokkur flugrit og
pésa.
Bæði af blöðum þessum og verk-
um nafnleysingja í þinginu má sjá
hvert þeir stefna. þeir hafa ekk-
ert skapandi framfaramál á dag-
skrá, nema ef telja skyldi Otte-
sens-bankann og stofnun nýrra og
óþarfra embætta. En þeir eru mót-
fallnir flestum þeim málum, sem
stefna til almenningsheilla. þeir
eru á móti áfengisbanninu, sam-
vinnufélögum, háum sköttum á
stóreignir og stórtekjur, móti
heppilegum samgönguumbótum,
alþýðuskólum, og spamaði í starfs-
mannahaldi landsins.
Og ekki má gleyma þvi, að þeir
mega ekki heyra eða sjá, að nokk-
urt eftirlit sé haft með ráðs-
mensku þeirra í sambandi við
vandræði íslandsbanka.
Nú í vetur hélt nafnlausi flokk-
urinn þrásinnis fundi, um að eyða
nytsemdarmálum, eða gera
hneiksli, eins og t. d. þegai- þeir
flúðu af lokaða fundinum. Sam-
komulagið virtist vera gott ára
slíka hluti. Menn eins og Jón á
Reynistað, þórarinn og Magnús
Guðmundsson, sem vilja telja
kjósendum sínum heima fyrir trú
um, að þeir séu miklir samvinnu-
og sveitavinir, létu B. Kr. ráða at-
kvæðum þeirra í verslunarmálun-
um. Skorti ekki að þeir fylgdu vel
B. Kr., er hann vildi fleyga sam-
vinnufélögin, þótt sú tilraun mis-
hepnaðist.
í nafnlausu samtökunum voro
þessir menn:
Fjórir kaupmenn: Jón þorláks-
son, Einar þorgilsson, Proppé og
B. Kr.
Bændur tveir: Jón á Reynistað
og þórarinn á Hjaltabakka.
Eftirlaunamenn tveir: Jón Magn
ússon og Hjörtur Snorrason.
Starfandi embættismenn sjö:
Jóh. Jóhannesson, Sig. Kvai'an,
M. Guðmundsson, H. Steinsen, Jón
Auðunn, Ingibjörg H. Bjarnason
og Sigurður í Vigur.
Einn útvegsmaður: Fétur Otte-
sen.
1 daglegri samvinnu um öll mál
við nafnleysingja, en ekki form-
lega í flokki þeirra fyr en máske
síðustu daga þingsins, var Bjarni
Jónsson frá Vogi.
Eins og sjá má af yfirliti þessu,
eru aðallega tvær stéttir í nafn-
lausa flokknum: kaupmenn og em-
bættismenn, þar af sumir á eftir-
launum. Af þrem atvinnurekend-
um í flokknum eru tveir menn sem
hafa erft miklar eignir eftir for-
feður sína. Landssjóður, verslun-
argróðinn og arður af erfðum stór-
eignum, skapar því flokki nafn-
leysingjanna lífsuppeldi. það er
þessvegna skiljanlegt, að lífsbar-
átta bændastéttarinnar í heild
sinni, sé þessu fólki nokkuð fram-
andi. Kaupmennirnir lögðu flokkn-
um til blaðakost, gegn því að fá í
þinginu vernd þeirra í hagsmuna-
málum stéttarinnar.
Um miðjan þingtímann fara
kaupmenn, sem eiga Mbl., alt í
einu að láta tala um nýjan flokk,
sem þurfi að mynda, úr öllum and-
stæðingum bænda og samvinnu-
manna. þessar greinar voru alt of
ógætilega skrifaðar, gagnvart
nafnleysingjunum, alveg eins og
þeir stæðu ekki nógu vel í stöðu
sinni. Og að lokum fengu þeir
skarpa áminningu. Sagt þar að nýi
flokkurinn vildi ekki myndast.
þingmennimir sem áttu 'að mynda
hann, væru svo. eigingj arnir,
valdafýknir og þvermóðskufullir,
að eiginlega væri nauðsynlegt að
þeir töpuðu við kosningarnar, og
fengju smjörþefinn af að láta
samvinnumenn verða ofan á. þessi
lögeggjan átti að duga til að fá
sjálfstæðisflokkinn og eina tvo
bændur, sem Mbl. vissi úr Islands-
bankadeilunni að það átti ítök í,
þ. e. Bjöm á Rangá og Stefán í
Fagraskógi, til að sameinast liði
þessu. Nýi flokkurinn átti vitan-
lega að vera höfuðvirlci íslands-
bankahluthafanna, og þeirra, sem
gefið var upp. Mbl. hafði þannig á
yfirborðinu hundsað þingmenn
sína. En þeir höfðu líka, þegar svo
lá á þeim, afneitað því. Jón Magn-
ússon afneitaði bæði Mbl. og Haga-
lín, sem þó hafa tryggilega reynt
að reka erindi hans. B. Kr. afneit-
ar suður með sjó. Bjarni afneitar í
Dölum, þar sem það á við. Jón á
Reynistað og pórarinn afneita
Mbl., B. Kr. og jafnvel M. Guð-
mundsson, þar sem það á við hjá
ókunnugum kjósendum. þannig
eru á yfirborðinu svik og afneitan-
ir á báða bóga. Hver af þessum
þingmönnum sendir pésa og kosn-
ingasnepla í sitt kjördæmi, og
reynir að láta kjósendur trúa, að
hann sé laus við Mbl.og flokksbræð
ur sína.B. Kr. dreifir sínum pésurc
suður með sjó. Bjami sendir eitt
hefti af „dauðastundum“ sínum
á hvert heimili í Dalasýslu. Jón á
Reynistað og þórarinn senda sín-
um kjósendum. Innihaldið í öllum
þessum flugritum er hið sama.
Ósannindi og illindi um Samband:-
ið, Framsóknarflokkinn og Tím-
ann.
En allur þessi flótti, leynd og af-
neitanir er vesalmannlegur skolla-
leikur. Tilgangurinn sá, að villa
heimildir, narra kjósendur, komast
á þing, og halda áfram fjárauka-
lagastjórninni frá 1920—21, ís-
landsbankastjórninni eins og hún
hefir verið, o. s. frv. Eftir kosn-
ingamar skríða flóttamennirnir
saman. Kosningapésarnir hætta.
Mbl. breiðir opinberlega móður-
faðminn út aftur. **
----o----
Einar Viðar kaupmaður, sonur
Indriða Einarssonar skrifstofu-
stjóra, ungur maður og efnilegui',
er nýlátinn. Ilans verður síðar
minst hér í blaðinu.
----o----
1. Samkepnismenn hafa gert
mikið úr skuldum bænda og sam-
vinnumanna. því miður lítur út
fyrir, að aðrir skuldi meira.
2. Tíminn hefir frætt þjóðina
um það, að eftir opinberum skýrsl-
um, sem lágu fyrir þinginu, eru
skuldir út á við um 50 miljónir
þar með taldar skuldir verslana,
bankanna og landsins. Af þessari
súpu skulda Sambandskaupfélögin
hálfa miljón, eða eina krónu af
hvei'ju hundi-aði.
3. Blöð, sein gefin eru út af
þeim, sem dýpst sitja í skuldun-
um, hafa ýlgst út af þessu máli.
Skiljanlegt að þeim leiðist svona
miklar skuldir, sem eru sjálfsagt
óþægilegar fyrir húsbændurna.
En ekki eru skuldir þeirra Tíman-
um eða samvinnumönnum að
kenna. Samkepnismenn mega sjálf
um sér um þær kenna.
4. Fyrir utan þessar 50 miljón-
ir, skuídar Reykjavíkurbær um 5
miljónir erlendis, sem landið alt er
í ábjrgð fyrir. þar að auki er
landið í stórkostlegum ábyrgðunt
erlendis fyrir 4—5 togarafélög í
Reykjavík og Hafnarfirði.
5. Ef samkepnismenn vilja vita
meira urn skuldasúpu sína, ættu
þeir að spyrja fulltrúa sína, Jón
Auðunn og Magnús Guðmundsson,
hvort þeir treysti sér til að vé-
fengja skýrslu þessa blaðs um
Fulltrúi Dalamanna
ræðst á bændur í Dalasýslu.
Bjarni frá Vogi liefir orðið fyrir
nokkrum aðfinslum fyrir undirlægju-
hátt sinn við hina erlendu hluthafa ís-
landsbanka, bitlingaveiðar sínar o. s.
frv. þetta hefir gert Bjarna æstan og
reiðan, svo að hann hefir hvorki gætt
liófs eða skynsemi í skiftum við sam-
vinnumenn. Geðofsinn hefir komið
honum til að verða sér til minkunar
i þinginu, mcð því að óvirða dána
menn og jafnvel kjósendur sína.
í lieipt sinni tók Bjarni gamalt
frumvarp um löggilta endurskoðendur
og bar fram í Nd. í framsögunni taldi
liann nauðsyn slíkrar endurskoðunar
auðsæa, vegna ráðsmensku Sam-
bandsins undanfarin ár. Hún væri
slikt höfuðhneiksli. Sambandið hefði
dirfst að kaupa lóð í Reykjavík, bygt
sér verslunarliús, og notaði jafnvel
part af húsinu vegna samvinnu-
fræðslu. Taldi Bjarni alt þetta höfuð-
sakir, og fullyrti, að ef lians lögskip-
uðu endurskoðendur hefðu verið til,
myndi Sambandið ekki liafa náð að
skuldamálið. þeir voru í nefndinni,
sem rannsakaði málið.
6. Enginn vafi er á, að veltufé
bankanna er að langmestu leyti
bundið hjá sömu aðilum og þeim,
sem skulda mest erlendis. Tap Is-
landsbanka þekkja aUir. Tap úti-
bús þess, er Jón Auðunn stýrir,
reikna kunnugir menn vestra á alt
að einni miljón. — Til að vega á
inóti skuldum kaupmanna, hafa
blöð þeirra talið innlánsdeildir
kaupfélaganna, stofnfé þeirra og
fasteignir með skuldum. Ekki ber
slík reikningsfærsla vott um góð-
an málsstað.
7. Af þessum 55 miljónum er
langmestur hlutinn skuldir tiltölu-
lega fárra manna, sumra þeirra,
er stunda verslun og útgerð. Ná-
lega allar verslunarskuldirnar ytra
eru hjá þeim. Nálega allar skuldir
bankanna þeirra vegna. Lang-
mestur hluti enska lánsins var tek-
ið þeirra vegna.
8. Aðalskuldir landsins myndast
í tíð Magnúsar Guðmundssonar.
Hann tók 3 miljónir að láni innan-
lands. Mest af því fór í eyðslu líð-
andi stundar. Ekkert af því var
handbært í Flóaáveituna, og var þó
þriðjungnum ætlað þangað upp-
haflega. Auk þess tók Magnús Guð-
mundsson 10 miljónir erlendis.
Enginn íslendingur hefir þræl-
bundið þjóð sína á skuldaklafa
eins og hann. **
fremja þessa eyðslu. Síðan hefir
Bjarni óréttað árásir sínar á Sam-
bandið og fulltrúa þess erlendis, í pésa
sem hann dreifir um meðal kjósenda
sinna. En um frumvarpið fór svo, að
cftir að Bjarni liafði lokið ræðu sinni,
lýstu þorsteinn M. Jónsson og Lárus
í Klaustri framferði og innræti Bjarna,
var frumvarpið steindrepið með mik-
illi fyrirlitningu. Litlu síðar kom ræða
Bjarna út í kaupmannablaðinu. En
Bjarni reiddist svo sínum flokksbræðr-
um, að hann veltist úr sjálfstæðis-
flokknum og er nú opinberlega kom-
inn i lið B. Kr. og Mbl.
Margt er við framkomu Bjarna að
athuga. Fyrst og fremst er tilraun
lians i eðli sínu tóm vitlcysa. Engir
endurskoðendur geta hindrað stjórn í
félagi, aðalfund eða foi-stjóra frá að
í'áðast í framkvæmdir, sem þeir telja
nauðsynlegar og réttmætar. Bjarni
gæti eins vel sagt, að kunnátta í grísku
væri nauðsynleg öllum skipstjórum,
svo að þeir gætu stýrt rétt í sjávar-
háska. Kunningjar Bjarna hafa liðið
önn fyrir hann, síðan þessi höfuðkór-
vilia varð heyrum kunn.
þetta er formið. En síst er betra um
17. blað
efnið. Aðalfundur Sandjandsins sam-
þykkir að kaupa lóð, byggja verslun-
aihús, starfrækja í því samvinnuskóla.
Aðalfundur er fullvalda í hverju fé-
lagi. Og aðalfundur samþykti þessar
aðgerðir einróma. Bestu menn úr
Dalasýslu líka, sem fulltrúar sinna
félaga.
Forstjóri Sambandsins framkvæmdi
ályktun aðalfundar. Keypti lóð að
landinu, á besta stað í bænum, við
fyrirhugað jórnbrautartorg. Kaupin á
lóðinni þóttu stór fengur fyrir Sam-
bandið. Kaupmcnn í bænum öfunduðu
Sís af staðnum, og Sigurði Jónssyni
róðherra var legið ó hólsi af núver-
andi flokksbræðrum Bjarna, fyrir að
selja lóðina. Einn af broddborgurun-
um fullyrti, að á þessari lóð mætti
koma fyrir borgarhverfi með mörg
hundruð mönnum. Á þessari lóð reisti
stjórn Sambandsins vandað hús, eftir
fyrirmælum aðalfundar.
Bjarni og hans nótar ættu ekki að
vera liissa á því, þó að stærsta og
styrkasta verslunarfyrirtæki landsins
leyfi sér að eiga þak yfir höfuðið. Aft-
ur hafa kunningjar Bjarna, j góðu
skyni og einlægni, ráðið Bjarna frá að
kaupa lóð og byggja. Búist við að
liann risi ekki undir því nema með
því að verða of stórtælcur rneð bitl-
ingana. En Bjarni byggir samt, í
tróssi við sina landskunnu endurskoð-
endafrægð. því að Bjarni er sá eini
löggilti endurskoðandi. Jón Magnús-
son, fyrrum forsætisráðlierra, hefir
jótað á þingi, að hafa dubbað piltinn
fi) starfans. Samt forðar Bjarni ekki
sjálfum sér frá að byggja yfir sig
skýli, sem verður lionuin dýrara en só
hluti Samliandsiiússins, sem kent var
í nú í vetur um 60 mönnum, auk lióka-
safns og íbúðar.
Hrakfarir Bjarna eru því margfald-
ar. Hann kemur með frv. sem i eðli
sínu er vitleysa, samkvæmt framsögu
hans. þingið sparkar frumvarpinu.
Bjarni veltur úr flokki sínum. Bjarni
ræðst með illindum á Samhandið, sem
ér verslunarfyrirtæki, sem allir dug-
andi menn í Dalasýslu eru í, og ánægð-
ir með. 1 skjóli þeirra samtaka liafa
Dalamenn nú liagstæða verslun og
hentugar samgöngur með vöruflutn-
inga beint til útlanda og frá útlönd-
um, til aðalhafnar í sýslunni. En
Bjarni sendir nú rógburð og nið um
þctta bjargráðafyrirtæki bænda i Dala-
sýslu, heim til hvers kjósanda í hér-
aðinu.
En ó hinu er enginn vafi, eins og
þorsteinn Jónsson margtók fram í
þinginu, að Bjarni ætlaði þar að svala
sér á dánum manni. Hann hefir ætl-
að sér að höggva í sama knérunn og
B. Kr., enda var ræða hans öll og eins
skrifin í pésa hans, eingöngu miðuð
við það, að auka tortrygni i kaupfé-
lögunum, og innbyrðis milli Sam-
bandsdeildanna.Bjarna fanstþessi árás
á hinn lótna forstjóra vera góð latína.
Forstjórinn hafði framkvæmt vilja
aðalfundanna, þar á meðal fulltrú-
anna úr Dalasýslu, um öll þau atriði,
sem Bjarni áfeldi hann fyrir. Hann
hafði hagað þessum framkvæmdum
svo, að fulltrúarnir höfðu verið þakk-
lótir fyrir. Bjarni gat þessvegna í einu
svalað lund sinni ó kjósendum sínum
í Dalasýslu, Sambandinu og forstjóra
þess, fyrir að gera gott og sjólfsagt
verk. En um leið hefir Bjarni sýnt
sinn innri mann. Sambandið vill
hann gera ómyndugt og setja undir
eftirlit, af því að það er efnalega sjólf-
bjarga. íslandsbanka vill hann ekki
láta rannsaka, nema af þessum eina
„löggilta" endurskoðanda, sem lagð-
ist þar ó lárber varanlegrar frægðar
vorið 1920. J. J.
-----O-----
——o —-