Tíminn - 02.06.1923, Blaðsíða 2

60
T 1 M I N N
Frá útlöndum.
Nýlega fóru fram samningar
milli ensku stjómarinnar og Vic-
toríaríkisins í Ástralíu um að 10
þúsund enskir útflytjendur flytt-
ust frá Englandi og suður þang-
að. Stjómin í Victoría sér þeim
fyrir bændabýlum.
— í síðastliðnum mánuði hélt
Poincaré,forsætisráðherra Frakka,
mikla ræðu um Ruhrmálið. Segir
hann meðal annars, að Frakkar
hafi nú til fulls komist að raun
um að þjóðverjar hefðu getað
staðið við allar skuldbindingar um
fjárgreiðslur, bæði í peningum og
kolum, ef þeir hefðu viljað. Hitt
sé og víst, að ef Frakkar hefðu
veitt pjóðverjum þann tveggja ára
frest, sem þeir báðu um, þá hefðu
þeir eingöngu notað hann til þess
að undirbúa sig undir að veita fult
viðnám að honum loknum, enda
væri þýskaland alt í vígbúnaði,
þótt ekki bæri á því á yfirgorðinu.
Frökkum kæmi ekki til hugar að
innlima Ruhrhéraðið í Frakkland
fyrir fult og alt. Frakkar vildu'
ekki leggja undir sig aðrar þjóðir.
En hinsvegar kæmi það ekki til
mála, að sleppa þessum panti fyr
en þjóðverjar hefðu til fulls stað-
ið við skuldbindingar sínar. þetta
væri eina leiðin sem Frakkland
gæti farið til þess að ná því marki
að endurreisa hin eyddu frönsku
héruð. þjóðverjar þyrftu ekki að
vonast eftir því eitt augnablik að
Frakkar slægju af sínum réttlátu
kröfum.
— Frakkar leggja nú mikla
áherslu á að auka kolaframleiðsl-
una í Ruhrhéraðinu og hefir orð-
ið nokkuð ágengt. Altaf er og hert
á eftirlitinu með því að ekkert sé
flutt til þess hluta þýskalands,
sem ekki er hernuminn.
— Daginn eftir að Poincaré
flutti ræðu þá, sem getið er hér
að framan, hélt Rosenberg, utan-
ríkisráðheiTa þjóðverja, svarræðu
í þýska þinginu. Má geta þessara
atriða úr ræðu hans: Framkoma
Frakka í Ruhr gæti haft þær af-
leiðingar að dauðadæma her-
mensku-stefnuna í heiminum, ef
þjóðverjar kæmu nú fram á rétt-
an hátt. þjóðverjar settu ekki hart
á móti hörðu, heldur þyldu órétt-
inn. öllum heiminum væri það
ljóst, að þjóðverjar hefðu hinn
góða málstað. þjóðverjar hefðu
hvað eftir annað komið fram með
sáttaboð. þeir hefðu boðist til að
greiða 20 miljarða gullmarka
strax, eða að greiða 30 miljai'ða
gullmarka á 8 árum. En Frakkar
hefðu engum sáttum viljað taka.
Ennfremur hefðu þjóðverjar boð-
ist til að láta alþjóðanefnd rann-
saka hvað þýskaland gæti borgað,
en því hefði og vei’ið hafnað. þó
að Frakkland hefði beðið mikið
tjón á stiíðsárunum, þá hefðu ár-
in eftir stríðið haft enn alvai'legri
fjárhagsafleiðingar fyrir þýska-
land. þá fór ráðheri’ann afarbiti’-
um orðum um framkomu Frakka.
Frakkland væri nú langsterkasta
herveldi heimsins. Samt væri það
ávalt að ákalla hjálp heimsins af
því að á sig væri ráðist eða ætti
að í’áðast á sig.
— Verkamannafélögin ensku
sendu nefnd manna til þess að
rannsaka ástandið í Ruhrhéraðinu.
Segir nefndin meðal annars að
bæði Frakkland og þýskaland verji
stórum fjárhæðum til fjandsam-
legra athafna, sem hefði átt að
verja til endurreisnar. Ef Frakkar
herði enn á ráðstöfununum, þá sé
fyrir dyrum almenn hungui’sneyð
í hinum þéttbygðu héröðum og
hljóti af því að leiða harðvítug
barátta milli Frakka og landsbúa.
Er að lokum skorað á ensku stjórn
ina að hefjast handa um að miðla
málum.
— Frökkum tókst nýlega að
stýra mannlausri flugvél með þráð
lausum rafmagnssti’aum. Flugvél-
in hófst á loft, flaug í ákveðna átt,
snéri við og lenti á ákveðnum stað,
eins og til var ætlast.
— Fi-akkar hafa falið einum
frægasta hershöfðingja sínum yf-
irforystu hersins á Sýrlandi. Má
af því í’áða hvorttveggj a, að þeim
stendur beigur af Tyi’kjum, en er
hinsvegar full alvara um að halda
sínum nýju löndum austur þar.
— Vegna þess, hve gengi mai’ks-
ins hefir fallið stórkostlega und-
anfarið, hefir þjóðbankinn þýski
hækkað forvextina upp í 18%. Ei’u
það hæstu vextir sem seðlabanki
hefir nokki’u sinni tekið.
— Hið mikla þýska skipafélag,
Hamborg—Amei’íkulínan lét árið
sem leið smíða 26 ný skip, er bera
samtals nálega 100 þúsund smá-
lestir. Á fyrsta ársfjórðungi þessa
árs bættust enn við 7 ný skip og
14 ei’u í smíðum.
— Nýlega hefir verið fullgerður
geysilega stór íþróttavöllur í nánd
við London. Rúmast þar vel 150
þús. áhoi-fendur. En þegar völlur-
inn var vígður, með knattspyrnu-
kappleik, um síðustu mánaðamót,
Kaupið
íslenskar vörur!
Hrein® Blautsápa
Hreini Stangasápa
Hreini Handsápur
Hreini K e rt i
Hreina Skósverta
Hreinl Gólfáburður
Drum styöjið íslenskan
ntlNN iðnað!
Moelven Brue,
Moelv, Norge,
anbefaler sine sommer og vinterarbeidskjöredskapei’, hjul og axler.
Prisene betydehg reduceret. Forlang katalog og prislister.
Telegramadresse: „Aktiebrugetu, Norge.
varð aðsóknin svo mikil, að c. 250
þús. manns ruddust inn á völlinn
og margir tugir þúsunda hurfu
frá. Urðu svo miklir troðningar að
ekkert vai’ð við í’áðið, og voru
þarna þó 6000 vopnaðir lögreglu-
menn, sem áttu að gæta reglu.
Mörg hundi’uð manna meiddust í
ti’oðningunum meira og minna.
— Fyrir stríðið var fólksfjölg-
un á þýskalandi einna hæst í Norð-
urálfulöndunum. Jafnvel síðustu
stríðsárin fæddust t. d. í Berlín að
meðaltali 17 lifandi börn fyrir
hverja 1000 íbúa. En árið sem leið
var talan lækkuð í 11,5 börn á ári
á 1000 íbúa. Er nú svo komið að
fólksfjölgunin er orðin mun minni
í Berlín en í Pai-ís.
— Harðar deilur era háðar um
þessar mundir milli Dana og Norð-
manna. Á báða bóga flytja blöðin
fjölda harðorðra greina. Ber margt
í millli. Fyrst og fremst er það
Gi’ænlandsmálið. Vilja Norðmenn
alls ekki viðurkenna yfii’ráð Dana
yfir öllu Grænlandi. Fara sumir
Norðmenn jafnvel svo langt, að
halda því fram, að í raun og veru
eigi Norðmenn alt Grænland, aðr-
ir gera eingöngu kröfu til austur-
strandarinnar. þá eru í annan stað
harðar deilur milli landanna um
tollmálin. Kjöttollurinn norski
kemur hart niður á dönskum bænd
um, því að þeir fluttu mikið af
nýju kjöti til Noregs. Nú liggur
við borð að Danir leggi toll á nið-
ursuðuvöi’ur, en af þeim flyst mik-
ið til Danmei’kur frá Noregi. Fjöldi
blaða í báðum löndum ki’efst þess
að lagt sé út í hai’ðvítuga tolla-
styi’jöld. Loks má geta þess að í
báðum löndunum hafa undanfai’ið
verið mikil bankavandræði.Kvarta
Noi’ðmenn undan því að Danir
beri ýktar fréttir út um allan
heim um norsku bankana, til þess
að fella gengi norsku krónunnar
og segjast ekki hafa við að leið-
rétta missagnirnar. Og Danir
kvarta undan því að Noi’ðmenn
fari eins að um Landmandsbanka-
hneikslið. Mun svo vera um þetta,
sem oftar, að sjaldan veldur einn
er tveir deila og væri betur að
þessi misklíð yrði sett niðui’.
Á víð og dreif.
Fyrirhleðsla við pverá.
Tíminn hefir oft minst á ágang
þverár við ósana. Liggur við að
þykkvibærinn, ein hin blómlegasta
sveit, fari í eyði. þarf að hlaða fyrir
tvo ósa, annan mjög breiðan, þar sem
MirilÉr \MMi |
(sliskajjin.
Ræða Jónasar Jónssonar frá Hriflu
þegai’ rætt var um rannsókn á
f járhagsaðstöðu íslandsbanka
gagnvart ríkinu.
------ (frh.)
Haustið 1920 varð ástandið
verra og vei’ra og álitið tæpara og
tæpara út á við.Stafaði það af þess
um mörgu glappaskotum, sem nú
hafa verið rakin,þar sem stjórn Is-
landsbanka og stjórn landsins áttu
sameiginlega sök, meir sökum fá-
visku og aðgerðaleysis heldur en
öðrum ástæðum. því hefir verið
haldið fram í Nd., að fjáitap ís-
landsbanka skaði ekki landið svo
mikið, því að mestur hluti fjárins
hafi tapast innanlands. En þetta
er hinn mesti misskilningur. Mjög
mikið af fénu er tapað úr landi.
Má þar til nefna togarakaupin.
Togararnir voru keyptir 3—400
þúsund kr. of dýrt. þetta fé, ef
það vei’ður nokkumtíma borgað,
er vitanlega tapað út úr landinu.
Sama er að segja um skipatapFisk
hringsins, tap á síld og fiski, þar
sem mikill hluti framleisðlukostn-
aðar var greiddur erlendis. þá hef-
ir því verið haldið fram, að verka-
lýðurinn hafi grætt á hinu háa
kaupi. því er fyrst að svara, að
bankinn tapaði fénu engu að síður,
og að tap og skuldabasl bankans
hefir valdið gengishruninu, láns-
traustsspjöllum og almennri óáran
í þjóðlífinu.í öði’u lagi er það vafa-
söm blessun,að kaup sé hæri’a held
ur en framleiðslan bei’, á hvei’jum
tíma. 1 sveitunum, þar sem kaup-
félögin og Sambandið selja ís-
lensku vöruna á ábyrgð hinna
stai’fandi manna, þar helst jafn-
vægið milli söluvei’ðs og fram-
leiðslukostnaðar. þessvegna eru
samvinnufélögin tryggustu skifta-
vinir bankanna. Og hvað viðvíkur
sjálfum háu verkalaununum, sem
borguð voi-u 1920 og 1921 við út-
gerðina, þá hafa þau á vissum
sviðum haft beinar skuggahliðar,
aukið óhóf og eyðslu, a. m. k. hjá
flestöllu einhleypu fólki.
Um haustið 1920 kom grein í
blaði einu hér í Reykjavík, sem
mun . hafa komið óþægilega við
kaun hv. 2. þm. S.-M. (S. H. K.).
Hún mun hafa verið sá ásteiting-
arsteinn, sem olli því, að hann tal-
aði af sér í gær. þessi grein var
einföld skýring á því, af hverju
sjúkleikinn í bankanum stafaði,
sem sé af klofningi milli hags-
muna hluthafanna og hagsmuna
þjóðai’innar. þetta kom strax
fram, er rætt var um stofnun
bankans. þessvegna stóðu flestir
þjóðhollir menn á móti banka-
stofnuninni. þeir skildu, að þegar
bankinn var rekinn með hagsmuni
hluthafanna fyrir augum, sem að
mestu leyti voru erlendir menn,
þá gat augnablikshagnaður hlut-
hafanna oi’ðið stói’tjón fyrir þjóð-
ina. En sumir forvígismenn bank-
ans töluðu þá strax eins og þeir
ættu eiginhagsmuna að gæta móti
hagsmunum landsins. Byrjun
meinsemdarinnar lá í hinu hættu-
lega fyrii’komulagi á skipulagi
bankans. það var nauðsynlegt að
skilja upphaf og eðli meinsemdar-
innar, enda er öll lækning óhugsan-
leg án þess. En síðan Tíminn
skýrði hagsmunaklofning hluthaf-
anna og íslenska þjóðfélagsins,
hefir málið legið ljóst fyrir öllum
hugsandi mönnum í landinu. Eftir
að hluthafarnir höfðu sett bank-
ann í strand 1920, og max’gbrotið
rétt sinn bæði gagnvart lands-
stjórninni og viðskiftamönnum
sínum, átti vilji þein-a að lúta í
lægra haldi fyrir hagsmunum
þjóðfélagsins. En fyrir ofsa og
frekju hluthafanna, og undii’lægju-
skap meiri hluta þings og stjói’n-
ar, sitja hluthafarnir enn sem fyr
í hásætinu í fjármálum landsins.
Eg minnist á þessa blaðakrítik
hér af því, að hinar einföldu og
óhrekjanlegu sannanir, sem þar
komu fram, hafa valdið nokki’u
um þann taumlausa geðofsa, er
kom fram í ræðu hv. 2. þm. S.-M.
Á útmánuðum 1921 kemur Al-
þingi saman. þá fær þáverandi
stjórn heimild til að taka lán er-
lendis til þess að hjálpa landinu
og e. t. v. leggja eitthvað í bank-
ann sem Lán eða hlutafé. Stjórn-
inni gekk nú ei’fiðlega að fá lán-
ið. það fékst ekki í Danmörku af
skiljanlegum ástæðum. Orðstír
landsins var lítill, og Islandsbanki
nokkurskonar sendiherra þess út
á við. Sumai’ið 1921 tókst stjóm-
inni að fá 10 miljón ki’óna lán í
Englandi. þá er maður kominn að
þessu nafntogaða enska láni, sem
óhjákvæmilegt er að minnast á í
þessu sambandi, því að mest af
því fór til íslandsbanka, til að
bjai’ga honum úr ki’öggum þeim,
sem stjórnleysi bankastjórnarinn-
ar hafði skapað honum. þeim sem
kynni að þykja þetta ofmælt, má
benda á það, að hinn bankinn, sem
skifti við sömu aðila, útvegsmenn
og kaupmenn, auk þeirra litlu
skifta, sem bændur hafa þar, gat
altaf starfað, af því að fori’áða-
menn hans skildu hvei’t stefndi.
Landsbankinn var sú afltaug, sem
þjóðin lifði á yfir erfiðasta tíhi-
ann. í sambandi við ástand ís-
landsbanka er erfitt að láta hjá
líða að fara fáeinum orðum um
enska lánið, en stjórnin hefir eng-
ar skýrslur um það gefið. það má
slá því föstu, að það hafi fyrst og
fremst vei’ið tekið fyrir íslands-
banka, því næst til almennrar
eyðslu fyrir þávei’andi landsstjói’n.
Minstur parturinn fór til Lands-
áin brýst úr farvegi sínum. þá vænta
menn þess, að meginósinn grafist nið-
ur. í vor snemrna byrjuðu bændur
eystra að vinna að fyrirhleðslunni. Ný-
leg frétt segir, að búið sé að stifla
minni ósinn, og hafi gengið vel. Jafn-
hliða er unnið að því að minka Djúp-
ós, því að frá honum stafar mest
hættan. Voixandi lánast þetta. En það
er aðeins byrjun á erfiðara verki: að
stokka Markarfljót, og veita á Land-
eyjar og sléttlendið undir Eyjafjöllum.
Frjáís verslun.
Út af grein um það efni hér í blað-
inu, hafa flest hin l)löðin sagt sína
skoðun. Vísir telur frelsið mest i
kaupmannaversluninni. A yfirborðinu
lítur þetta vel út. í framkvæmd er
það rangt. Samkepni kaupmanna
skapar sjaldan sannvirði. þegar Ow-
en byrjaði sína fyrstu sannvirðissölu
um 1800, gat hánn lækkað alla algenga
vöru um 25%. Sama var raunin á
Iiúsavík og í Dalasýslu, er Jakob
Hálfdánarson og Torfi í Ólafsdal hóf-
ust handa með samvinnuverslun eft-
ir 1880. Yfirborðsfrelsi kaupmannanna
vcrður oftast í verki fjármálafjötur,
enda sést það á auðsafni heppinna
kaupmanna. A hinn bóginn hélt Al-
þýðublaðið fram sínu eftirlæti, alls-
herjar landsverslun. Tæplega mun
noklcur samvinnumaðui' til hér á
landi, sem feldi sig við það úrræði
heldur. Við nánari athugun mun
flestum finnast mcst varið í lausn
samvinnumanna: Hin frjálsu versl-
unarsamtök, sem leiða á vissum svið-
um til félagsframleiðslu, einkum í iðn-
aði. Með samstarfi margra þjóða á
þeim grundvelli, má ná hinu sanna
verði. Og hins sanna frelsis getur hver
maður notið í félagsskap, þar sem
innganga og útganga er öllum heimil,
livenær sem er, en félagsbandið aðeins
miðað við gagnkvæma liagsmuni.
Bændur hjálpa sjómönnum.
Út af lítið grunduðum ummælum i
aðalblöðum kaupmanna og verka-
manna, um viðhorf samvinnumanna
gagnvart sjómönnum, þykir liæfa að
gefa nokkra skýringu. Síðast á þing-
inu í vctur var samþykt tillaga frá
Framsóknarmönnum um að skora á
stjórnina að undirbúa tvö stórmál við-
víkjandi sjómannastéttinni. Fyrst hve
mikið myndi kosta að aðvara sjómenn
með þráðlausu samtali, oft á sólar-
hring, um allar veðurbreytingar. Er
þetta gert í Noregi, og sparar þar tugi
af mannslífum árlega,- En hér eru
druknanir meiri en þar. Hin tillagan
var að rannsaka, hve mikið útflutn-
ingsgjald þyrfti að leggja á sjávaraf-
urðir, svo að hægt væri af því að
bánkans. pað voru býsna margir
gallar á láni þessu, eins og þjóð-
kunnugt er orðið. Fyrst og fremst
fóru 100 þús. kr. í milliliði. petta
er óþægileg hneta að brjóta fyrir
þá, sem telja mikið gagn að sendi-
herranum, því að auðvitað var
sjálfsagt að láta hann annast um
lántökuna, ef fjái’málaráðhei’rann,
hv. 1. þm. Skagfirðinga (M. G.)
kendi sig ekki mann til að koma
þar fram fyrir landsins hönd. Hr.
Sv. Björnsson tekur að vísu lánið
og ski’ifar undir það, en þó þurf-
um við að borga 100 þús. krónur
til milliliða. það er sagt, að hr.
Páll Torfason hafi verið að skrifa
hingað heim og beiðst hjálpar að
ná inn því, sem hann telur sig
eiga inni fyrir aðstoð við enska
lánið. Eg veit ekki hvort þetta er
satt, en það sýnir, að stjórnin hef-
ir þurft hjálp frá milliliðum, og
það fleii’i en einum. Og auk þess
lítur út fyrir, að samningar við
þessa aðstoðarmenn hafi verið
loðnir, en úr því að 100 þús. kr.
nægðu ekki. Til samanburðar vil
eg geta þess, að þegar Sambandið
semur um lán erlendis, vegna
kaupfélaganna, þá framkvæma
umboðsmenn þess þar það og fá
ekki eyri sérstaklega fyrir, og
nota enga milliliði. pað er partur
úr daglegri vinnu þeirra. Annar
galli enska lánsins var, að af því
var ekki útborgað nema 85%.
Kjörin eru þau, að þó að vextirn-