Tíminn - 02.06.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
61
og portofrit
sender vi Dem denne Bog. De vil
finde ca. 4000 Illustrationer over
Husholdningsartikler, Værktöj, Staal-
varer, Lædervarer, Ure, Kæder,
Smykker, Musikinstrumenter, Lege-
töj, Cycler og Cycletilbehör samt
Jagtvaaben.
Dæk og Slanger er billigere nu
end för Krigen.
Köb direkte fra en gros Lager,
og De köber billigst.
Skriv straks og læs vore nye
Salgsbetingelser.
IMPOH,T0E,E1T A|e
Ija Oovirsvej 15_ — HöIdenhavn F.
LUCANA.
Að gefnu tilefni hefir verksmiðjan, er býr til Lucana vindlinga,
Teofani & Co., beðið Landsverslunina að auglýsa eftirfarandi vottorð:
Enska efnarannsóknarstofan
Skýrsla um rannsóknir á sýnishorni af
Lucana 66 vindlingum
framleiddum af
H.f. Teofani & Co.,
London.
Breska efnarannsóknarstofan vottar hér með, að ofangreindir vind-
lingar, ásamt sýnishornum, keyptum í smásölu, hafa verið rannsakaðir
með algerlega fullnægjandi árangri. Vindlingarnir eru búnir til úr
hreinum tóbakslaufum, og reyndust algerlega lausir við skaðleg eða
annarleg efni af nokkru tagi.
P. C. Carr,
skrifstofustjóri.
tryggja ekkjum og börnum druknaðra
sjómanna lífeyri. Vitaskuld eru þetta
merkileg nýmæli, sanngjörn, réttlát og
heilbrigð fyrir þjóðarheildina. pað er
skiljanlegt, að til séu þeir sjómenr.,
sem telji slíkar framkvæmdir mjög
þakkarverðar. Hitt er síður skiljan-
legt, að fulltrúi austfirsku sjómann-
ánna, Sig. H. Kvaran, skyldi greiða at-
kvæði móti rannsókn ó þessari hjah)
til bama og ekkna. En rnest óskiljan-
legt er, að nokkur maður skuli fá að
rita greinar i blöð verkamanna, sem
er svo fávís, að vita ekki, að endur-
bætur eins og þessar gcta engir fram-
kvæmt nema samvinnumenn einir, af
þvi þeir lita ó hag allrar þjóðarinn-
ar. Og slik vandamál eru samvinnu-
menn fúsir til að leysa, þó að þeir eiga
jafnkaldra þakka að vænta frá þeim,
sem mest vinna við breytinguna, eins
og raun hefir orðið á um ýmsa útgerð-
armenn, sem frelsaðir hafa verið úr
höndum steinolíuhringsins, en goldið
lijálpina með illindum.
Kæliskipið.
Ein hin merkasta nýjung, sem fram
hefir komið liér á landi síðustu mán-
uði, er tillaga Nielsens forstjóra Eim-
skipafélagsins, um að landið þurfi að
eignast skip af heppilegri stærð, til að
vera í förum milli Englands og ís-
lands, og flytja héðan kæld eða fryst
matvæli, einkum kjöt og nýjan fisk.
Gæti þetta hjálpað jafnt báðum aðal-
atvinnuvegunum, því að örðugleikar
eru hinir sömu fyrir báðum, með salt-
aða vöru ó þröngum markaði. Senni-
lega væri best, að Eimskipafélagið og
landið ættu skipið saman. Munurinn
fyrir framleiðendur yrði mikill. Verð-
ið jafnhærra, og þó einkum jafnara og
tryggara.
Mbi. og stéttarígurinn.
í umræðunum um hina frjálsu
Verslun, liefir að vonum orðið lítið úr
Mbl. pað veit hvernig frelsið hefir
verið undir hæl kaupmenskunnar. En
ljlaðið varð alveg liissa er það sá, svart
ó hvítu, að alt sém það hefir undan-
farið verið að gæða lesendum sinum
á, að Tíminn reyndi að skapa stétta-
ríg, væri haugafjarstæða. Að vísu hef-
ir Tíminn verið einn af aðalþáttunum
í sjálfsvarnarfélagsska)! bænda, eftir
að aðrar stéttir höfðu hertýgjast. En
jafnframt þessu hefir Tíminn og sam-
vinnuflokkurinn teygt sig út yfir all-
ar stéttir, komið með hin nýtustu úr-
ræði á öllum sviðum. Ef Mbl. vildi rök-
styðja hið gamla vígorð sitt, að stétta-
baráttan í landinú stafaði af áhrifum
samvinnumanna, þó liefði blaðið orð-
ið að sanna þetta með dæmum. Sanna
að samvinnumenn hefðu eingöngu
ir séu 7%, þá er bannað að endur-
borga lánið fyrstu 10 árin, en ef
skuldin er þá borguð upp, verður
að borga hver 100 sterlingspund
með 103. pá er þriðja atriðið. ís-
landi er ekki trúað betur en svo,
að afborgun og rentur verður að
senda til London 2 mánuðum fyr-
ir gjalddaga. þetta ber vitni um
megnasta vantraust á fjárreiðum
landsins og skilsemi landsstjómar-
innar. þessir pcningar, sem liggja
í Englandi 2 mánuði á undan
greiðsludegi, eru á afarlágum
vöxtum. pá er beiskasta pillan eft-
ir, en það er bandið á tolltekjunum.
Eg verð að minnast á þetta atriði
úr því að lánið var tekið fyrir ís-
landsbanka, til þess að sýna, hve
gífurlegar fórnir landið hefir lagt
á sig fyrir þennan banka. Eg skal
leyfa mér að lesa upp úr enska
textanum þær linur þessu viðvíkj-
andi, sem mest hefir orkað tví-
mælis um:
„The said loan, both as regards
principal and interest, shall be
the direct obligation of the King-
dom of Iceland, and shall further
be secured by a specific charge on
the customs Receipts, which the
Government declare are at date
hereof uncharged. No charge on
the customs Receipts shall be
given whilst any bonds of this
loan are outstanding, ranking eit-
her ahead of, or pari passa with
this charge“.
unnið fyrir bændastéttina, en stjakað
við öðrum stéttum. En þetta gat Mbl.
ekki. Dæmi Timans voru óhrekjandi.
— En því miður verður okki sagt hið
sama um samltepnismenn. peir liafa
unnið fyrir sig, eftir bestu petu. En
livað hafa þeir t. d. unnið fyrir bænd-
ur þessa lands?
Hjólið snýst.
Alla stund meðan Esjan var í smíð-
um, heyrðist hávær „krítik" á gerð
hennar. Farþegjarúmið væri of stórt.
Farmrýmið of litið. Of mikið borið í
með þægindi fyrir farþegja. peim af
samvinnumönnum, sem haldið var að
einhverju liefðu um þetta róðið, var
sérstaklega lcgið á hálsi. En nú er öld-
in önnur fyrir Esjunni. Blöð samkepn-
ismanna lofa hana hástöfum. „Islend-
ingur“ (á Akureyri) tekur með réttu
fram, að II. farrými sé betra en á
nokkru öðru skipi hér við land. Svona
fer alt af fyrir samkepnismönnum.
Skortur á greind og þekkingu hamlar
þeim að sjá nokkuð með sálaraugun-
um. pessvegna eru dómar þeirra um
félagsmál minna en einskis virði.
Mbl.menn og Tímamenn um land-
helgisgæslu.
Sveinn í Firði og J. J. báru fram i
sameinuðu þingi tillögu um að stjórn-
in rannsakaði fyrir næsta þing, live
mikið kostaði að byggja og reka
strandvarnarskip, sem jafnframt gæti
annast björgun skipa, eins og „Geir“
gerir nú. Ennfremur hvort ekki væri
heppilcgt að nota skipið sem skóla-
skip fyrir stýrimannaefni. Landhelg-
issjóðurinn ei' nú rúm 620 þús. kr.,
hótt upp í skipsverð. Sennilegt að
tekjur af björgun skipa, og sektarfé
fyrir skip tekin við ólöglega veiði í
landhelgi myndu nægja langdrægt til
að standast árlegan reksturskostnað.
Viðbót við núverandi landhelgis-
gæslu hefði orðið: Vel starfhæft skip
í 10y2—11 mánuði ársins. Móti þess-
ari tillögu .í'isu Pétur Ottesen, Halldór
af Snæfellsnesi og vesalings Einar por-
gilsson. peir vildu ekki spara 20 þús.
á mannahaldinu. Heldur ekki svo sem
200—250 þús. á árlegum rekstri. Slíkt
eru sparnaðarmenn af guðs náð, því
að skaparinn hefir sparað við þá, það
sem menn mega sist án vera.
Samvinnumötuneyti í Rvík.
Ráðstafanir hafa verið gerðar til að
stofna allstórt samvinnumötuneyti ó
hausti komandi. Er þetta alsiða er-
lcndis. í Finnlandi hafa námsmenn
komist einna lengst í þessu efni. Nem-
endur Samvinnuskólans eiga kost á
inngöngu í félag þetta, bæði kat'lar og
konur. Búist er við að reynt verði að
Skilmálamii' eru þá svona. ís-
land tekui' þetta lán, og ber fulla
ábyrgð bæði á höfuðstól og vöxt-
um. Ennfremur skal lánið gert ör-
uggara með sérstakri tryggingu í
tolltekjum landsins. íslenska
stjórnin (þ. e. umboðsmaður
hennar, sendiherrann) lýsir yfir,
að tolltekjurnar séu ekki veð-
bundnar, þegar samningurinn er
gerður. Að lokum lofar íslenska
stjórnin, að tolltekjurnar skuli
ekki vera veðsettar neinum öðr-
um (nema þá með 2. og 3. veð-
rétti!) meðan nokkurt af skulda-
bréfum enska lánsins eru óinn-
leyst.
þannig hefir fyrverandi lands-
stjórn tekist að ganga frá fjármál-
um landsins. Hugsjón hv, 2. þm.
Gullbringu og Kjósarsýslu (B.
Kr.), sem kom fram í samhandi
við stofnun íslandsbanka 1901, að
til mála gæti komið að veðsctja
tolltekjurnar, var nú orðin að
veruleika.
Að festa þannig tekjur laudsins
er ráð, sem ræfilsþjóðir eru stund-
um neyddar að grípa til, svo sem
Tyrkir og Kínverjar, og er í þessu
hin mesta auðmýking.
Enn er eitt dálítið einkennilegt
við skilmálana. Ef lánveitendurn-
ir vilja skifta sér eitthvað af okk-
ur, þá snúa þeir sér ekki til lands-
stjórnarinnar, heldur til Lands-
bankans. Landsstjómin er ekki
talin hæfur aðili í þessu máli, og
hafa tvennskonar fæði ó boðstólum. 1.
túnjulegt íslenskt fæði, með kjöti,
kaff'Letc. 2. Léttara og ódýrara fæði,
ekkert kjöt eða kaffi, heldur aðeins
grænmeti, og mestmegnis efni úr
jurtarikinu. pessi kostur mun vera
öllu hollari, og þar að auki mikið
ódýrari.
---o---
Alþíngí.
Tvö mál komu í þinglokin fram,
og voru samþykt, aðallega með
samstarfi Morgunblaðsmanna og
Sig. Eggerz. Annað var frv. um
eftirlitsmann með bönkum og
má segja, að Bretinn hafi fljótt
fundið, við hverja hann átti. pess-
ir menn hafa vitað, að Landsbank-
inn var aðaltraust landsins með
skilagreiðslur erlendis. En til hvers
skyldu þessir 2 mánuðir vera sett-
ir? Eg geri ráð fyrir, að lánveit-
endurnir hafi hugsað sem svo: Ef
íslendingar standa ekki í skilum
og senda peningana ekki 2 mánuð-
um fyrir gjalddaga, þá getum við
gei't okkar ráðstafanir. En hvaða
ráðstafanir ? peir gætu sent mann
hingað til þess að taka við tolltekj-
unum, um leið og þær innborgast
hér í Reykjavík. pessi umboðs-
maður yrði eftirlitsmaður hinnar
ómyndugu, skuldaflæktu lands-
stjórnar. Hann mundi heimta, að
hver eyrir af tollunum gengi til
Landsbankans og þaðan upp í
skuldina. petta ástand er ekki
alveg hliðstætt skuldabasli Tyrkja
og Kínverja. En það er eingöngu
forms- en ekki efnismunur.
pannig var þá enska lánið
fengið.
Eg kem þá að hinu nafntogaða
mati á Islandsbanka, sem núver-
andi og' fyrverandi landsstjórn tel-
ur einskonar goðasvar, og inni-
byrgja í sér þá vitneskju um bank-
ann, sem þjóðin hafi gott af að fá.
Danir fóru samt ólíkt að, þegar
þeii’ hófu rannsókn í Landmands-
bankanum. par datt engum í hug
að skipa rannsóknarnefndina að2/5
hlutum trúnaðarmönnum bankans
sparisjóðum, hitt um hlunnindi
handa nýjum hlutabanka. Frv. um
eftirlitsmanninn með bönkum
munu þeir, sem hindruðu rann-
sókn á íslandsbanka, hafa borið
fram til að friða órólega samvisku
og slá ryki í augu almennings.
Laun þessa manns eiga að vera 10
þús. kr. og dýrtíðaruppbót, en áttu
fyrst að vera þriðjungi hærri. í
Ed. studdi J. M. Sig. Eggerz af al-
efli til að koma þessu fram. Við 3.
umræðu stóðu þeir Guðm. í Ási og
J. J. einir uppi móti frv. og töiuðu
sig dauða. En kvöldið áður voru
þeir farnir heim Einar á Eyrar-
landi og Sigurður í Ystafelli, sem
beitt höfðu sér líka móti málinu.
sjálfs. Enda mun það hvergi tíðk-
ast í víðri veröld, að þegar lánar-
drottinn þarf að rannsaka hag
skuldunauts, eins og hér stóð á, að
blönduð nefnd sé skipuð til þess.
í Danmörku áttu hluthafar Land-
mandsbankans engan þátt eða
trúnaðarmann í rannsóknamefnd-
inni, er haft gæti áhrif á virðingu
hlutabréfanna. par var því líka
strax ákveðið, að hlutabréfin væru
hið fyrsta, sem ganga ætti upp í
skuldir bankans, og að hluthafarn-
ir töpuðu alveg andvirði þeirra.
Hér er þessu öðruvísi farið. Nefnd-
in var skipuð þannig, að hluthaf-
ar völdu 2 af 5 nefndarmönnum,
þingið 2 og hæstiréttur 1. í aug-
um barna og fáfræðinga leit þetta
mjög sakleysislega út, að hafa
oddamann, sem hæstiréttur kaus.
En sá styrkur, sem það var fyrir
bankann, að hafa 2 menn sína í
nefndinni, auk þeirra áhrifa, sem
hluthafarnir virðast hafa á suma
menn í þinginu, og þar með á
dóma þingsins, verður naumast of-
hátt metinn.
pegar kom til að kjósa þessa tvo
menn í nefndina, neitaði meiri hl.
þingmanna að taka þátt í kosning-
unni. Sá nefndarmanna, sem fleiri
atkvæði fékk, var svo kosinn með
eitthvað 17 atkv. — Mér dettur
auðvitað ekki í hug að segja, að
meiri hlutinn hafi ekki verið laga-
lega bundinn við þessa kosningu,
en aðferð meiri hlutans sýnir geig
Ennþá verri var þó „norski bank-
inn“. Maður að nafni Morten Otté-
sen, bróður Péturs af Skaganum,
hefir rekið einskonai’ peningamiðl-
arabúð síðustu ár. Upp úr því vill
hann og einhverjir kunningjar
hans svo stofna nýja bankaholu.
Sóttu þeir um skattfrelsi, meðan
íslandsbanki hefir það, sparisjóðs-
réttindi og ýms önnur hlunnindi.
Af því fíestir eru peningalausir og
skuldugir, eklci síst í Reykjavík,
eltu margir þetta nýja Ijós. Komst
frv. seint á þinginu gegnum Nd.,
aðallega með stuðningi Mb1!. og
sjálfstæðismanna. í efri deild lenti
málið í fjárhagsnefnd. par áttu
sæti Guðm. Ólafsson (form.), Sig.
Jónsson, Karl Einarsson, B. Kr. og
Kvaran. Var þá eftir tæp vika af
tíma þingsins. Guðm. Ól. og S. J.
vildu rannsaka málið, fá álit
Landsbankans o. s. frv. En þar
við var ekki komandi. B. Kr.,
Kvaran og Karl klufu nefnd-
ina strax, settu út meirihlutaálit í
þrem línum og ráðlögðu að sam-
þykkja frv. orðalaust. Steinsen tók
málið síðan umsvifalaust á dag-
skrá. Guðm. í Ási og Sig. Jónsson
mótmæltu þessu ofbeldi kröftug-
lega. Voru engin dæmi til að mál
væri þannig knúið fram án þess að
minni hlutinn fengi að koma fram
með álit. G. Ó. heimtaði málið af
dagskrá. H. St. bar tillöguna und-
ir deildina. Hún féll með 7:7 atkv.
Saman stóðu: 5 úr Framsókn, Ingi-
björg og Hjörtur. Móti: Mbl., Egg-
erz og Karl. Pá bar J. J. fram dag-
skrá að vísa málinu frá, sökum
ónógs undirbúnings. Hún féll með
7:7 Urðu þá nokkrar umræður, en
að þeim loknum mátti búast við
að sjálft frv. félli með jöfnum at-
kvæðum. En svo varð ekki, því
Guðm. Guðfinnsson sagði „já til
þriðju“. Eftir tvo daga kom málið
aftur fyrir. Höfðu þá G. Ó. og S.
J. gert nefndarálit og sönnuðu, að
frv. væri óframbærilegt. Engin
trygging fyrir neinu fé, réttindin
gætu gengið manna á milli erlend-
is, kaupum og sölum, landinu til
minkunar og' skaða. Óhæfilegt og
•óvenjulegt væri að láta slíkan
banka njóta skattfrelsis. Við um-
ræðurnar beittu Kvaran og B. Kr.
sér einkum fyrir frv. Nú var enn
búist við að frv. félli, því að G. G.
var eindreginn á móti, og þá ekki
síður Ingibjörg H. Bjarnason, sem
skar í þetta sinn öll bönd við Mbl.-
menn og beitti sér einhuga og með
fullum skilningi á móti frv., því að
sæmd þihgsins og landsins lá við að
samþ. ekki rannsóknarlaust slíkt
og ugg margra þingmanna við all-
an þennan málatilbúnað.
Annai’ þessara manna, sem kos-
inn var, var þm. G.-K. (B. Kr.),
sem hafði verið einn af hvata-
mönnum þess, að bankinn var
stofnaður. Og þótt nokkur kuldi
væri milli hans og íslandsbanka,
meðan hann var bankastjóri
Landsbankans, þá hafði hann þó
nokkurskonar guðföðuraðstöðu til
þessarar stofnunar. Eg segi ekki,
að það hafi haft nein áhrif við
rannsóknina, en þetta er stað-
reynd.
Hinn maðurinn var porsteinn
porsteinsson hagstofustjóri. pótt
sá maður sé að allra dómi dugandi
borgari, þá var þó aðstaða hans
ekki sem ákjósanlegust, þar sem
hann var mjög venslaður sumum
þeim, sem einna mest skulduðu í
bankanum. petta sýnir, hve erfitt
er í okkar litla þjóðfélagi að fá al-
gerlega óháða menn til trúnaðar-
starfa, eins og þeirra, sem hér var
um að ræða. Eg er ekki að segja,
að þessir menn hafi ekki viljað
vinna starf sitt trúlega. Aðeins, að
þessi aðstaða skapar ekki nægilega
tiltrú. Frh.
Látinn er nýlega Geir Isleifsson,
merkisgóndi á Kanastöðum í Aust-
ur-Landeyjum.