Tíminn - 11.08.1923, Blaðsíða 1

©jaíbf eti
og afgreiðslur’aður Cimans er
Sigurgeir 5ri6rifsfon,
Sambanbstjúftinu, ReYfjarif.
YII. ár.
Reykjayík 11. ágúst 1923
Utan úr heimi.
Skifti Frakka og pjóðverja.
Meðan stríðið stóð, höfðu Frakk-
ai' með sér samhygð mikils meiri
hluta hins siðaða heims, af því að
meginþorri manna, utan Miðveld-
anna, var- sannfærður um, að júnk-
ararnir þýsku hefðu tilefnislaust
viljað limlesta Frakkland. Stríðinu
lauk í samræmi við þessa skoðun.
þýskaland beið ósigur. Keisarinn
og aðallinn var sviftur völdum.
Frakkland fékk aftur þau héruð,
er það misti 1871.
En síðan þýskaland vai’ð undir,
fyrir tilverknað sinnar stjórnar,
hefir vogarskál almexmingsálitsins
snúist undarlega því í vil. Sömu
menn, sem fyr álitu gæfu og fram-
tíð heimsins komna undir því, að
þýski hernaðarandinn yrði brotinn
á bak aftur, eru nú búnir að
gleyma sínum fyrri skoðunum.
Eins og eðlilegt er, hafa þjóð-
verjai- reynt að snúa áliti hlut-
lausu þjóðanna sér í vil. það er
sjálfsbjargarviðleitni frá þeirra
hálfu. Danir eru að flestu leyti
einskonar andleg hjálenda þýska-
íands, og Island aftur hjálenda
Danmerkur. Dönsku blöðin mörg
hafa gert sitt til að rugla dóm-
greind þjóðar sinnar um skifti
Frakka og þjóðverja. Og ómurinn
frá Danmörku hefir svo borist
hingað til lands. Og nú í dag held-
ur danskur blaðamaður, starfs-
maður við það blað, sem einna
mesta andúð hefir sýnt Frökkum í
seinni tíð, fyrirlestur um deilumál
þjóðverja og Frakka hér í bænum.
Er því ekki úr vegi að rifja upp
gang þessa máls.
Tvent er Frökkum aðallega
fundið til foráttu í skiftum við
þjóðverja. Að hafa tekið lönd í
Rínardalnum að veði, er þjóðverj-
ai tregðuðust við að borga skaða-
bætur fyrir hernaðartjónið. Og í
öðru lagi að þeir hefðu negra í liði
sínu í þýskalandi, og að þeir beittu
ósvífni við landsfólkið, einkum við
konur.
Lítum nú á tjón Frakka. þjóð-
verjar ráðast á þá tilefnislaust.
Flæða yfir með báli og brandi
nokkur helstu héruð landsins og
sitja þar í meir en 4 ár. Á þessum
tíma urðu allir karlmenn á aldrin-
um 19—50 ára, alls um 8 miljón-
ir, að taka þátt í landvöminni. Af
þeim féllu 1 miljón og 360 þúsund.
Limlestir voru um 740 þús. Særð-
ir um 3 miljónir. Lösrð vnrn í eyði
um 800 þús. hús, þar af 7000 skól-
ar, og land alt eyðilagt, sem til-
heyrði þessum húsum. Af jám-
brautum var eydd lengd sem var
tíföld meiri en fjarlægðin milli
Reykjavíkur og Akureyrar.
Árið 1870 háðu Prússar og
Frakkar styrjöld. Frakkar töpuðu.
Stríðið var háð í þeirra landi eins
og nú. Samt heimtuðu þjóðverj-
ar í skaðabætur 5000 miljónir
franka. Og til tryggingar því að
þessi skuld yrði borguð, hersettu
þjóðverjar alt Norður-Frakkland,
virkin kring um París og austur-
héruðin suður undir Rhone. Til að
byrja með voru 500 þús. þýskir
hermenn í þessu setuliði, með 150
þús. hesta. Kostnaðinn við alt
þetta setulið urðu Frakkar að
borga, og það var, meðan herinn
var mestur, 1 miljón og 250 þús.
frankar á dag. þetta var ofanálag
á hernaðarskaðabætumar. í friðar-
samningunum var tiltekið að þjóð-
verjar skyldu minka setulið og
sleppa ákveðnum héruðum, eftir
því sem Frakkar greiddu skuldina.
þegar greiddar væru þriðju 500
miljónimar, átti að sleppa virkjun-
um hjá París, og þar með valdi yf-
ir höfuðborginni.
Frakkar greiddu alla þessa ógn-
arskuld á 2'/% ári, og fyr en tiltek-
ið var í samningnum. Allir hjálp-
uðust að, ríkir sem fátækir. Hver
lagði fram eftir efnum. þeir vildu
leysa veðið, hreinsa óvinaherinn
burtu úr landnu. Dáðist allur heim-
urinn að því þreki og samheldni er
þjóðin sýndi.
Nú fara Frakkar eins að og
þjóðverjar höfðu gert við þá. þeir
kröfðust skaðabóta, fyrst og
fremst fyrir hin eyddu héruð, sem
nú er kappsamlega unnið við að
reisa úr rústum. Eftir eðli málsins
var óhjákvæmilegt að þýska þjóð-
in bæri ábyrgð á gerðum sinnar
stjórnar, alveg eins og allir íslend-
ingar verða að líða fyrir enska
lánið, þótt fáir hafi ráðið töku þess
og meðferð. En Frakkar vofu mild-
ari um hersetninguna. þeir tóku
að vísu héruð að veði í Rínardaln-
um, og höfðu rétt til að taka
meira, ef ekki væri staðið í skilum.
En allur bandamannaherinn í þess-
um hersettu héruðum var ekki
nema 132 þús. þegar Versalafrið-
urinn gekk í gildi. þar af voru 96
þús. í franskri þjónustu, og af því
aftur um 20 þús. „litaðir“, ca. 15
þús. Arabar og 5000 svertingjar.
þetta urðu þjóðverjar að kosta
eða áttu að gera. En þýska setulið-
ið, sem sat á frönskum launum
1870, var meir en ferfalt fleira.
Voru þó ólík töluhlutföll í því stríði
eða heimsstyrjöldinni miklu.
En er kom til efndanna um að
borga skaðabæturnar, urðu þær alt
á annan veg fyrir þjóðverjum nú
en Frökkum 1871—73. Frakkar
hafa ekki einu sinni fengið kostn-
aðinn við setuliðið, hvað þá upp í
endurreisn hinna éyddu héraða.
Frakkland hefir orðið að leggja á
sig að endurreisa alt Norður-
Frakkland sjálft, ofan á allar þær
fórnir, sem það var búið að færa
áður. — Auðmenn þjóðverja vildu
ekki borga. þeir hafa ekki haft
sama manndómsanda og Frakkar
1871—73. Efnamenn þjóðverja
hafa laumað auðæfum sínum úr
landi. þeir ætla að svíkjast undan
skuldgreiðslunni. Eftir sitja í
þýskalandi alþýðan og embættis-
mennirnir, hvoi*tveggja í sárri
neyð, svikið út í stríð og svikið í
friði af samkepnisforkólfum sín-
um.
Eins og alt var í pottinn búið,
gátu Frakkar ekki annað en geng-
ið að veði því, er þeir höfðu, nám-
unum í Ruhrhéruðunum, þegar
samningarnir voru í engu haldnir.
Slíkt hið sama hefðu þjóðverjar
gert, og hver önnur þjóð, sem ver-
ið hefði í þeirra sporum. það væri
hroðalegur misskilningur að halda
að hér sé lítið í húfi. Frakkar eru
búnir að missa allan sinn þjóðar-
auð, og blómann úr þjóðinni í fórn
til að verja frelsi sitt, og annara
þjóða. Til skilningsauka Islending-
um má geta þess, að ef þjóðverjar
hefðu sigrað, myndum við nú vera
þýskir þegnar, með frændum okk-
ar Dönum, og hver ungur maður
herskyldur um 2—3 ára tíma. þeir
sem ekki óska sér eða börnum sín-
um slíkrar framtíðar, ættu a, m. k.
að láta þá þjóð óáreitta, sem öðmm
fremur hefir bjargað heiminum
frá ofsa og ófagnaði keisaravalds-
ins þýska.

^eatf
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og Ijúffengar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
♦
♦
4- ♦
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
I sjálfbjargarviðleitni sinni hafa
þjóðverjar gert mikið úr því böli,
sem stafaði af návist hinna lituðu
hermanna. Hefir þetta verið mjög
á orði haft í ýmsum hlutlausum
lóndum. Frakkar báðu þá stjórn
Bandaríkjanna að rannsaka málið.
Hún fól það Allen hershöfðingj a
og nefnd manna með honum. Kom
þá í ljós hve fámennar þessar lit-
uðu sveitir voru. Á tveim árum
höfðu sannast á menn úr þeim 66
brot. Hafði þeim verið hegnt eftir
málefnum, sumum með margra ára
fangelsi. Niðurstaða rannsóknar-
innar var sú, að allur her Frakka
væri undir góðum aga, og að
ágengni við íbúana af hálfu setu-
liðsins væri síst meiri en venja
væri til í hvaða landi, þar sem út-
lendur her hefðist við. En enginn
vafi á því, að aðdróttanir þær á
hendur franska setuliðinu, sem svo
mjög hefir borið á í dönskum blöð-
um, og stundum verið þýddar á ís-
lensku, eru aðeins partur af frétta-
hernaði þjóðverja. Stríð og afleið-
ingar þess eru jafnan grimmur og
sorglegur leikur. Og meðan efnt er
til styrjaldar eins og þeirrar, sem
maktarmenn þjóðverja byrjuðu
1914, er ekki að búast við kristi-
legum skiftum milli þjóðanna.
Ilafa þjóðverjar síst verið fremri
með mildi í hernaði. Her Frakka
á Napoleonstímunum var vel lát-
inn, eftir því sem unt er um her, í
nálega öllum löndum þar sem hann
kom. En er her Prússa sat í Frakk-
landi 1814 og 15, þótti hann verst-
ur viðskifta, en enski herinn best-
ur. Voru þá í landinu hermenn úr
nálega öllum Evrópulöndum. I
fréttum frá stríðinu 1870 sagði Ei-
ríkur í Cambridge í íslenskum blöð-
um frá því að þá tóku þýskir her-
menn eitt sveitaþorp, smöluðu íbú-
unum saman í kirkjuna, og brendu
hana síðan og fólkið með. Sleggju-
dómar um grimd af hálfu Frakka
í hernaði eru sérstaklega ósæmi-
legir af því, að sú þjóð hefir öldum
saman, og eins í þessu stríði, sýnt
meiri riddaraskap í umgengni við
sigraða menn heldur en títt er um
hermenn annara þjóða. J. J.
-----o----
Bruni. 8. þ. m. brann í Vest-
mannaeyjum bárujárnsskúr, sem
Sís átti. Var þar geymt töluvert af
ull. Giskað er á, að i/5 hluti ullar-
innar hafi eyðilagst.
Fjáraukalögin miklu. I upphafi
annars liðai’ þeirrar greinar í síð-
asta blaði hefir ártalið misprent-
ast: 1922 fyrir 1923, eins og al-
kunnugt er.
----o-----
Kosningin
í Btrandasýslu.
Fyrir nokkru lýsti ritstjóri þessa
blaðs því yfir opinberlega, að hann
myndi verða í kjöri í Strandasýslu
1 haust fyrir hönd samvinnu-
manna. Sennilegt þykir, að fyrir
andstæðingana verði þar í kjöri
Magnús læknir Pétursson.
Sr. Tryggvi hafði líka fengið til-
mæli um framboð frá leiðandi
mönnum í nokkrum öðrum kjör-
dæmum. En hann taldi þau tor-
merki á um þau flest, að hann sem
hefði aðallega viðreisn og framför
landbúnaðarins að áhugamáli, gæti
ekki felt sig við að vera fulltrúi á
þingi fyrir héruð, þar sem mikill
hluti kjósendanna stundaði ekki
þann atvinnuveg. En í Stranda-
sýslu er eiginlega enginn kaupstað-
ur enn sem komið er, þó að þar séu
verslunarstaðir. Strandasýsla er
enn bændaland í orðsins fylsta
skilningi.
það er enginn vafi á því, að
Tryggvi þórhallsson myndi aldrei
hafa orðið það sem hann er nú,
einn af aðalmönnunum í stjórn-
málalífi sinnar samtíðar, ef það
væri ekkj fyrir hans óbifandi trú á
gildi sveitanna og sveitamenning-
arinnar. Samskonar tilfinning var
einn sterkasti þátturinn í eðli föð-
ur hans, og hefir þetta af vissum
mönnum og stéttum verið talið
þeim feðgum báðum til ófrægðar.
þegar aðalmálgagn kaupmann-
anna, Morgunblaðið, vill segja eitt-
hvað, sem á að vera verulega
óþægilegt fyrir sr. Tryggva, þá eru
það einhverjar sneiðar fyrir
sveitamensku hans.
Hver sem úrslitin verða við kosn
ingarnar í haust, þá er enginn vafi
á því, að sr. Tryggvi er einna mest
einhuga allra sveitavina, sem fást
við opinber mál hér á landi,, og að
frá því sjónarmiði er vel til fallið
að hann verði fulltrúi fyrir bænda-
kjördæmi.
Við áskorendur sína í Stranda-
sýslu gerði sr. Tryggvi það enn-
fremur að skilyrði fyrir framboði,
að allir leiðandi samvinnumenn í
héraðinu yrðu stuðningsmenn. það
skilyrði var uppfylt bæði eftir
anda þess og bókstaf.
Um væntanlegan andstæðing sr.
Tryggva, hr. M. P., hefi eg að því
er manninn snertir, allmikið gott
að segja frá þinginu í vetur. Eg
var honum persónulega ókunnug-
ur áður. Við vorum andstæðingar
í flestum málum. En mér þótti
hann einn af fremri mönnunum í
hópi andstæðinganna. Hann er
lagalega greindur maður,talar óað-
finnanlega. Hefir sennilega ekki
mikinn áhuga fyrir almennum mál-
límans er í Sambanösþúsinu,
®pin baglega 9—\2 f. fp.
Sími 496-
27. blað
um, en stendur jafnvel þar ekki að
baki neinum af samherjum sínum
í kaupmannaflokknum. pað sem
ber á milli hr. M. P. og Framsókn-
armanna, er skoðanamunur um
landsmál. Og það er líka sá eini
grundvöllur, sem unt er að byggja
á pólitiskt meðhald eða andstöðu.
Skulu nú leidd nokkur rök að því,
hvað ber á milli hr. M. P. og Fram-
sóknar um stefnu í landsmálum.
Vegna rúmsins verða ekki tekin
nema nokkur dæmi, en frá ýmsum
sviðum, og mun það nægja, þeim
sem vilja skilja.
1. íslandsbankamálið. Krafa
Framsóknar um rannsókn á Is-
landsbanka var sjálfsögð og óhjá-
lcvæmileg. Úr öllum kjördæmum
höfðu þinginu borist áskoranir um
þetta. Erlend fordæmi gengu í
sömu átt. Landið var hinn stóri
lánardrottinn bankans. Hinsvegai’
hafði ólagið á stjóm hans átt mik-
inn þátt í gengishruninu og vax-
andi örbyrgð landssjóðs og lands-
manna.
Viðreisn gengisins, rétting á
fjárhag landssjóðs og landsbúa
yfirleitt var óhugsanleg, nema
veldi hluthafanna væri brotið á
bak aftur. Bankinn varð að lifa, en
rekinn þannig, að þjóðarhagsmun-
irnir væru alt, en hagsmunir hlut-
hafanna, bankastjóra, fyrverandi,
núverandi og tilvonandi ekki nema
í annari eða þriðju röð. Magnús
Pétursson var á móti þessari rann-
sókn. Hann tók í strenginn með
hluthöfunum alveg ems og þeir
sem meira óorð hafa fengið af því
máli, svo sem J. M., Kvaran, Egg-
ei’z, Bjarni, M. Guðm., B. Kr. o. s.
frv. Tillaga Framsóknar um rann-
sókn í sambandi við enska lánið
hafði þann kost, að hún „sorter-
aði“ þingmennina í tvo flokka.
Annarsvegar þá, sem vissu hvað
átti að gera í málinu og þorðu að
fylgj a því fram. Hinsvegar þá, sem
ekki vissu hvað átti að gera, eða
ekki þorðu að gera það, sem þeir
vissu að þurfti að framkvæma. I
stuttu máli: íslandsbankaumræð-
urnar og atkvæðagreiðslan sýndi
hverjir af þingmönnunum eru með
þjóðinni, og hverjir með hluthöf-
unum. Og þar sem mál íslands-
banka er óleyst enn, nær þetta sér
í lagi til þingstarfanna á næstu
árum.
2. Embættamálið. Annað stór-
verkefni næstu ára er að koma em-
bættisrekstri landsins þannig fyr-
ir, að hann gleypi ekki nema ein-
hvem hluta af tekjum landssjóðs,
segjum helming. þessu verður
ekki fyrir komið nema með breyt-
ingu á embættaslcipun landsins,
aðallega samsteypu embætta. Slíka
breytingu er ekki unt að gera
nema með því að særa einhverja.
Bjami, Einar Arnórsson og Jóh.
Jóh. töldu sig stórlega meidda í
fyrra, þegar laun hvers þeirra fyr-
ir að vera í lögjafnaðarnefnd voru
færð úr 2000 niður í 500 kr. þeir
fóru meira að segja í vonlaust mál
við landssjóð, til að halda pening-
unum. þannig gengur það altaf.
Starfsmenn landsins hafa með sér
félagsskap til að verja þessi rétt-
indi sín. Og flestir af starfsmönn-
unum, en þó alls ekki allir, berjast
með hnúum og hnefum á móti
breytingum, sem miða í sparnað-
aráttina. Magnús Pétursson er
einna fremstur í flokki allra þeirra
sem verja embættin og launin,
enda einn af aðalhöfundum núgild-
andi launalaga. þetta er ekki sagt
honum til lasts. það er sama þrá
Frh. á 4. rfðu.