Tíminn - 11.08.1923, Blaðsíða 2

100
T 1 M I N N
Frh.
6. Höfuðafsakanimar. Við lestur
hinnar löngu varnargreinar M. G. rek-
ur lesandinn sig fljótt á það, að tveir
eru þeir skildir, sem hann ber langoft-
ast fyrir sig. þetta tvent, sem hann af-
sakar sig með hvað eftir annað, er ann-
arsvegar: að þessi eða þessi fjárveiting
sé að miklu eða öllu leyti veitt sam-
kvœmt heimild þingsins, eða styðjist a.
m. k. við heimild þingsins, og hinsveg-
ar, að ekki hafi núverandi stjóm, sem
M. G. kallar þrásinnis „Tímastjórn"
eða „stjórn Tímans", gert þetta eða
þetta betur en stjórn Jóns Magnússon-
ar, og að hún hafi um margt fetað í
fótspor gömlu stjórnarinnar. Vörn M.
G. hvílir nálega að öllu leyti á þessum
tveim stoðum. þessvegna þykir inér
í’étt að athuga þessar afsakanir hans
sérstaklega rœkilega. Eg mun sýna
fram á að þær eru honum einkisvirði
til varnai'. Og þar með er fótum kipt
undan nálega allri hinni löngu varn-
argrein hans.
7. Afstaða stjórnar og þings. Alþingi
semur og leggur samþykt á fjárlög Is-
lands. Á venjulegum tímum er því
óhætt að segja að sú landsstjórn sem
nákvæmlega fylgir fyrirmælum fjár-
laganna um fjárgreiðslur, stendur á
réttum grundvelli. Á venjulegum tím-
um er það því gild afsökun fyrir
stjóm, sé að fjármálastjórn hennar
fundið, geti hún vitnað í það, að hún
hafi nákvæmlega fylgt þeim heimild-
um og fyrirmælum, sem sett eru í fjár-
lögum. En þar sem M. G. ætlar að nota
þetta sem höfuðafsökun sína gagnvart
ummælum Tímans um fjáraukalögin
miklu, þá bresta báðar þessar undir-
stöður. Annarsvegar var á árunum
1920 og 1921 um alveg sérstakt og áð-
ur óþekt ástand að ræða í fjármálum
íslenska ríkisins, mesta fjárkreppu-
ástand sem komið hefir yfir þetta land.
þessvegna var fyrir hendi alveg sér-
staklega rík hvöt fyrir fjármálaráð-
herrann, bar honum alveg sérstölc
skylda til þess að vera altaf, þegar
mögulegt var, innan við heimildartak-
mörk fjárlaganna. En í stað þess notar
hann heimild fjárlaga og bendingar
þingsins um fjárframlög oft út í ystu
æsar og fer sömuleiðis oft út fyrir það
sem beinlinis var heimilað af þinginu.
— í augum þeirra manna, sem ekki
eru kunnugir, getur þessi formlega af-
sökun M. G. „tekið sig vel út“ við
fyrstu athugun. En þegar rakin eru
hin einstöku atriði og þegar tekið er
Svar
til Bjarma-ritstjórans.
II.
Nokkrar atliugasemdir.
það er rétt hjá ritstjóranum, að
eg hafði kvartað undan því aðal-
lega, „hvað Bjarmi skýri rangt og
ónákvæmt frá“.
Sjálfum virðist honum enn ekki
ljóst, hve gjamt honum er að gera
þetta og hve varhugavert atferli
slíkt er. Svarið hans er gott dæmi.
Honum finst það ekki mishermi, þó
að hann hafi sagt mig telja þann
mann „spíritista“, sem hefir að-
eins sannfærst um „veruleik fyrir-
brigðanna“. En þar er um tvent að
ræða. Margir menn eru sannfærðir
um veruleik dulrænna fýrirbrigða,
en vilja alls eigi fallast á spíritist-
ísku skýringuna. Prófessor C. Ric-
het í París berst mjög fyrir að út-
breiða þekking á fyrirbrigðunum,
og er þó enn „materialisti“, trúir
því ekki, að sál geti verið til án
starfsemi heilans.
önákvæmnin er ritstjóranum
nokkuð töm. Hann segir í svarinu,
að eg hafi kvartað undan, að hann
segði „herfilega ósatt“ frá umræð-
unum um bindindismálið. — Hann
hefir orðin í gæsalöppum, eins og
eg hér. — En hvað stendur í grein
minni? „En nú segir hann svo
herfilega einhliða og ósatt frá um-
mælum mínum“. þarna er þegar
fölsun í, hvort sem hún er gerð af
ásettu ráði eða af hroðvirkni. Ein
meginsynd hans er fólgin í því, að
tillit til ástandsins á þjóðarbúinu, þá
verður hún ékkert annað en blekking
sem er einkisvirði. — Fjárlögin fyrir
árin 1920 og 1921 voru samin á'alþingi
1919, snemma á því ári. þá var fjár-
kreppan enn ekki dottin yfir svo um
munaði. þá voru menn ekki farnir að
horfast í augu við alvöruna. þá mátti
kalla stjórnlaust. Jón Magnússon sagði
af sér fyrir sína hönd og stjórnarinnar
allrar, en ekki tókst að mynda nýja
sljórn fyrir kosningarnar haustið 1919.
Svo dundi kreppan yfir alvarlegri og
alvarlegri. — Var þetta alt, sem nú lief-
ir verið nefnt, ekki alveg sérstök
ástæða fyrir M. G. íjármálaráðherra
til að vera altaf innan viS heimildir
þingsins 1919, sem starfaði áður en
kreppan reið yfir og samdi fjárlög sem
gilda áttu tvö ár, þau, þegar kreppan
stóð sem hæst? Fjáraukalögin miklu
gefa svarið um það, hvernig hann lét
ástandið í landinu hafa áhrif á fjár-
málastjórn sína. — það er sérliverjum
hugsandi manni augljóst, að undir
slíkum kringumstæðum sem þessum,
þegar aðstaðan hafði breyst svo stór-
kostlega til hins verra frá því að fjár-
lögin voru samin af þinginu og þang-
að til þau áttu að komast til fram-
kvœmdar, þá bar gætnum og forsjál-
um fjármálaráðherra að vera alveg
framúrskarandi gætinn með frarn-
kvæmd fjárlaganna. — í byrjun ársins
1921 kom þing saman, M. G. var þá enn
fjármálaráðherra og það þing samdi
ný fjárlög. M. G. var þá búinn að vera
fjármálaráðherra’" 1 heilt ár og aulc
þess skrifstofustjóri í fjármáladeild
lengi áður og hlaut að vita live fjár-
hagsástandið hafði verið erfitt og hvað
var framundan. Maður skyldi halda að
það hefði haft áhrif á tillögur hans
um aðgerðir og samþyktir þingsins á
fjárlögunum nýju sem þá voru sam-
þykt, að hann hefði sett þinginu stól-
inn fyrir dyrnar um að semja ógætileg
fjárlög, að hann hefði liótað að fara og
neitað að taka við ógætilegum fjárlög-
um. Alþjóð er það kunnugt livað þing-
ið gerði þá um fjárlögin og hvað M.
G. gerði. þingið afgreiddi frámunalega
ógætileg fjárlög, því að glundroðinn í
þingmannaliópnum var þá hvað mest-
ur. Og M. G. sat sem fastast, já notaði
öll meðöl til þess að fá að fara áfram
með fjármálastjórn landsins og fá að
taka við fjrlögunum eins og þingið
líka bjó þau í hendurnar á lionum.
Tíminn ásakaði M. G. þá harðlega fyr-
ir að taka við slíkum fjárlögum. Tím-
inn skoraði fastiega á M. G. þá, að
veita þinginu það mikla aðhald að
hóta að fara ef það afgreiddi slík fjár-
Kaupið
íslenskar vörur!
Hrein® Blautsápa
Hreina Stangasápa
Hreini Handsápur
Hrein® K e rt i
Hreinl Skósverta
Hreins. Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
lög. Alþjóð er það kunnugt hvernig M.
G brást við þeirri áskorun. — þarna
liggur undir falin meginástæðan til
þess að Tíminn getur ekki treyst M.
G. til að hafa á hendi fjármálastjórn
Islands. þama liggur falin undir meg-
inveilan hjá M. G. er hann dirfist að
afsaka sig með því að fela sig á bak
við þiúgið og þarna liggur megin-
misskilningurinn lijá M. G. á afstöðu
landsstjórnar og alþingis á alvarlegum
krcpputímum þá er stjórnin hlýtur að
vita miklu betur en þingið um hið al-
varlega fjármálaástand. þá dugar það
alls ekki, að stjórnin noti þingið sem
svæfil fyrir sína vondu samvisku. þá
dugar það ekki að stjórnin láti þingið
teyma sig út í ógöngurnar. Hún má þá
ekki meta það mest að sitja. Hún má
ckki elta fjárbeiðnir einstakra stuðn-
ingsmanna sinna. — Uppfyltu þeir J.
M. og M. G. þessar kröfur sem þjóð-
málablaði er skylt að gera til lands-
stjórnarinnar? Nei, og aftur nei. það er
langt frá því. Og þá víkur málinu í
biii að þingmannahópnum mislita,sem
stóð að baki þeim J. M. og M. G. hin
örlagaþrungnu ár 1920 og 1921 og réði
því að þeir fóru með stjórn landsins.
I liðinu sem þcir treystu og sem treysti
þeim, liggur höfuðveilan. þeir voru J.
M. og M. G. spegilmynd liðsins. Engin
sameiginleg hugsjón var til í hópnum.
Engin tilraun til samtakaátaks um að
hjarga heildinni i fjárhagsvoðanum.
Hver ataði sínum tota. Og til þess að
fá að fara með völdin áfram létu þeir
leiðast til þess J. M. og M. G. að sinna
eftir mætti hinum margvíslegu kröf-
um liinna sundurlyndu manna. Án er
ilt gengi nema að heiman hafi. þetta
er hin sálfræðilega skýring á foringj-
unum og flokknum eða flokkabrotun-
um sem stýrðu fjármálum íslands árin
1920 og 1921 og bera ábyrgð á fjár-
aukalögunum miklu. — Er þetta afsök-
un? Nei, þetta er engin afsökun. Altaf
á mentuð þjóð kröfu til að hafa yfir
sér lieilbrigða og stefnufasta stjórn. Á
íjárkrepputímum á þjóðin alveg séi'-
staka kröíu til þess. Heilbrigð stjórn
má ekki láta þingið teyma sig út í
það sem stjórnin, sem betur þekkir til,
veit að eru ógöngur. það er skylda
fjármálaráðherrans að hafa þá vit fyr-
ir þinginu. Vilji þingið ekki beygja
sig á hann skilmáialaust að fara. —
M. G. gerði það ekki. Hann sat og sat
rólegur. Fjáraukalögin miklu sýna
fiamkvæmd hans á fjárlögunum sem
samin voru 1919 fyrir árin 1920 og '21.
Hann tók rólegur við hinum mjög
ógætilegu -fjárlögurn sem sett voru á
alþingi 1921. •— Höfuðafsökun Maynús-
ar Guömundssonar fjármálaráðherra
er höfuðásökunin á hendur honum. —
þetta er undirstöðuatriðið í deilu okk-
ar M. G. um fjáraukalögin miklu. Með
þessu stendur málstaður minn en lians
málstaður fellur. Einmitt þar sem M.
G. liyggur að sé styrkleikur sinn, sem
hann vili telja öðrum trú um að sé
styrkleikur sinn, þar er veikleikur
hans. — M. G. er svo samgróinn hinu
liörmulega ástandi sem er innan
stjórnmálaflokks þess sem hann situr
fastur í, liann er svo blindaður af því
stjórnmálaóstandi sem skapaðist í
kringum liann og J. M. í ráðherratíð
þeirra að hann leitar sér afsökunar
einmitt þar sem höfuðásökunin er. —
Og nú er rétt að koma með einstök
dæmi til þess að kasta birtu yfir
þessa liöfuðafsökun M. G.
8. Genúalegátinn. þingheimild var
fyrir sendaherranum í Genúa, eða
hvað liann nú hét á opinberu máli,
sællar minningar. Flausturslega var
segja einhliða frá, og fyrir þá sök
verður frásögn hans ósjaldan
ósönn. Hálfur sannleiki í frásögn-
um er oft náskyldur beinni lygi.
Eg bið hann afsökunar á því, að
mér hafði orðið það á, að nefna
vetur í staðinn fyrir haust, er eg
mintist á safnaðarfundinn. Eg var
búinn að gleyma því, að hann var
haldinn hálfum mánuði fyrir vetur.
En sú ónákvæmni var ekki sprottin
af neinni óvild né illgirni. það finn-
ur ritstjórinn sjálfur. En hvernig
ei keimurinn af mishermum hans ?
Mér þótti ekki eingöngu þörf á
að gera athugasemd við frásögn
hans af umræðunum um bindindis-
málið, heldur og við frásögnina um
umræðurnar um „sambandið við
dönsku kirkjuna“. Frásaga hans
var þar jafn-einhliða, og því sumu
stungið undir stól, sem var aðalat-
riði, eins og grein mín sýnir. Fyrir
því var frásögn „Bjarma“ miður
sönn.
Nú telur ritstjórinn „spíritisma
minn miklu hættulegri sönnum
kristindómi hérlendis en trúleysis-
stefna bolsévika og socíalista“. Eg
er gagnstæðrai skoðunar. Eg held,
að kirkju Islands stafi hætta af
ti úleysisstefnu bolsévíka, en að
henni væri mikil og sönn hjálp að
spíritismanum í þeirri mynd, sem
eg hefi haldið honum fram. Eg vil,
að kirkjan færi sér í nyt vísinda
legan árangur sálarrannsóknanna,
þann líka, sem bendir á og sannar,
að fáanlegt sé samband við annan
heim. En eg vil varast að láta spíri-
tismann verða að sértrúarflokki,
eins og' orðið er í Danmörku. þá
getur hann lent út í óhollar öfgar;
og þó ekki fari svo, hlýtur hann að
veikja kirkjuna stórlega fyr eða
síðar. Kirkjan verður aftur úr, en
hinn nýi sértrúarflokkur eflist að
sama skapi. Fyrir það, sem kirkju-
mennirnir ættu að vera oss Sálar-
rannsóknafélags-mönnum þakklát-
astir, sýna þeir sumir oss mesta
óvildina. Á bernskuskeiði kunna
börnin ekki að meta það, sem þeim
er best gert.
Nú er spíritisminn orðin „hjá-
trú“ — og ekki annað í augum rit-
stjórans.þetta er framför. ,Bjarmi‘
hættir bráðum að standa í stað.
Skoðanabróðir ritstjórans og vin-
ur, ritstjóri „Innri-missions tíð-
indanna“ dönsku, nefnir hann
„djöfullegt háttalag“ og „andstygð
í augum Drottins“. Er það ekki
sem eg segi: íslendingar eru stund-
um á undan Dönum í andlegum
efnum!
Nú vita íslendingar, að ýmsir
ágætisprestar enskir, hafa engu
minni trú á spíritismanum til við-
reisnar kirkju og kristindómi en
eg. Öll þjóðin á nú kost á að kynna
sér skoðanir þeirra. Mér finst
nauðsyn á því fyrir „Bjarma“ að
taka fyrir greinir þeirra, sem
prentaðar eru í íslenskri þýðingu í
„Iiví slær þú mig? — II“, og mót-
mæla þeim. þær eru veigameiri en
flest af því, sem í „Bjarma“ stend-
ur, svo að ekki er hættulaust að
láta fólk sjá, að enginn litur sé
sýndur á því að mótmæla og vara
við þeim. Og menn kunna að
drekka þær skoðanh' í pig fyr en
ritstjórann varir. Ekki er ráð nema
í tíma sé tekið.
Eg er fús að ræða staðreyndir
spíritismans við ritstj .og afleiðing-
arnar af þeimnýfundnusannindum
fyrir skilning vom á Nýja testa-
mentinu og kristindómínum yfir-
leitt. Við getum gert það í mesta
bróðerni og með þeirrikurteisi,sem
góðum drengjum sæmir. Ilvað
segir ritstjórinn um það tilboð?
Er ekki nær að ræða staðreyndir
lífsins en að atyrða menn fyrir að
athuga staðreyndirnar og fyrir að
leita skýringa á þeim ? — Ilitt fer
að verða nokkuð heimskulegt úr
þessu, að halda, að spíritisminn
sé ekki annað en hjátrú. Heldur
ritstjórinn t. d. að um 100 vísinda-
menn, sem athugað hafa fyrir-
brigðin með barón von Srhrenck-
Notzing í Miinchen (hjá austur-
ríska piltinum Willy Schneider,
ýmist í vinnustofu barónsins eða í
einni af stofum háskólans) og all-
ii hafa sannfærst um veruleik
þeirra, séu einhverjir hjátrúar-
belgir‘, Meðal þeirra eru háskóla-
kennarar svo mörgum tugum
skiftir. — Eða hvað segir ritstjór-
mn um tilraunir þær, sem dr.
Geley hefir staðið fyrir í hinni við-
urkendu vísindalegu sálarrann-
sóknastofnun 1 París og eitthvað
80 úrvalsmenn þeirrar miklu
menningarborgar („environ 80
personalités de l’élite parisienne“)
hafa tekið þátt í? þeir sannfærð-
ust allir um veruleik fyrirbrigð-
anna, nema 3 eða 4, sem voru svo
til stofnað, af þeim mönnum í þing-
inu sem síst hafa orð á sér fyrir
gætni í fjármálum. Hér var um nýja
tilraun að ræða. Og vitanlega með því
fororði heimilað að svo reyndist að
mikið gagn yrði að. Stjórn J. M. fram-
kvæmir þetta þannig, að maðurinn
sem sendur er, fær ekki einu sinni er-
indisbi'éf. Ilvað var hann? Var liann
sendiherra? Var hann einhverskonar
„diplómatiskur" erindreki? Var hann
verslunarfulltrúi? Enginn veit það
enn i dag. Hvað var honum sagt að
geia? Enginn veit það. þarna var hanu
mánuðum saman i fullkomnu reiðu-
leysi. Á fjáraukalögunum miklu koma
a. m. k. 15 þús. kr. á Genúalegátann
árið 1920 og sem næst 30 þús. kr. árið
1921. M. G. afsakar sig með þinginu.
það er engin afsökun. Eins og mál
þetta var rekið, frá upphafi til enda
verður það að teljast óverjandi af
tjármálaráðherra að láta fé landsins
ganga til þessa i svo stórum stýl.
Enginn einasti einstakur maður hefði
látið annað eins koma fyrir í sinni
fjármálastjórn. Fjármálaráðherrann
á að hegða sér eins og hygginn hús-
bóndi á góðu heimili. (Frh.)
Tr. p.
----o----
e
/
A við og dreif.
Fyrirhleðsla pykkbæinga.
Tíminn hefir oft minst á, hver voði
jiykkvabænum var búinn af ágangi
þverár. Lá við að 50 jarðir legðust í
eyði. Sóttu þykkbæingar málið fast
sem von var, þar sem lá við líf og fram
tíð sveitarinnar. Fyrir atfylgi þeirra og
stuðning Kl. Jónssonar atvinnumála-
ráðheíra var byrjað að lilaða i Djúpós
í vor. Geir Zoege verkfræðingur var í
fyrstu hikandi við að reyna að þver-
stífla Djúpós. Datt í hug að þrengja að
honum í sumar, en reyna siðan að
minka þverá, með þvi að byrja sam-
hliða á hinni miklu fyrirhleðslu inn-
arlega í Fljótshlíð. En til þess vantaði
fé. Nú hefir Djúpós verið þverstíflað-
ur, og landi þykkvabæjar bjargað. Eru
nú þar hin grösugustu þurengi sem
áður var djúpt vatn. Talið er að 40
þús. hesta engi sé bjargað. Við fyrir-
hleðsluna tók áin að renna í einum
stokk beint út í sjó, og gróf sig niður
gegnum sandbotninn. Ilafði verið von-
ast eftir þeirri breytingu, enda er hún
afarmikilsverð. Farvegurinn verður þá
dýpri og ákveðnari. Minni áreynsla á
garðana.
óheppnir að vera á þeim fundun-
um, er ekkert gerðist.*) þar er
um nýjan miðil að ræða, sem Jean
Guzik heitir og „Bjarmi“ er enn
ekki tekinn að ófrægja. Eða vill
ekki ritstjórinn kynna sér skýrslur
ítölsku vísindamannanna um nýja
miðilinn þeirra Ertho, eða pólsku
vísindamannanna um Franek Klu-
ski, eða hinna þýsku um frú Voll-
hart, eða skýrslur Englendinga um
Evan Powell og þýska tilburða-
miðilinn Melzer, er þeir hafa verið
að athuga í vetur? Ritgerðir og
bækur um raunveruleik fyrirbrigð-
anna hjá öllum þessum miðlum eru
sem óðast að koma út. Og ýmsir
þeir, sem sannfærst hafa um fyrir-
brigðin hjá þeim, leggja engan
trúnað á svikakenningarnar um
danska miðilinn Einar Nielsen,
þótt norsku spekingarnir gætu
ekki áttað sig á fyrirbrigðum hans,
og sumir þeirra haldi enn, eins og
Bjarma-ritstjórinn, að ekkert út-
frymi geti verið til (sbr. orð norska
pfófessorsins: „Teleplasma non
est“).
*) Sbr. Revue Metapsychique, Maí—
Júní 1923, bls. 189. Síðar í sama riti er
frá því skýrt, að á stjórnarnefndar-
fundi stofnunarinnai' í júní hafi pró
fessor Richet, sá er Nobels-verðlaunin
ldaut hér um árið, sagt um dr. Geley,
að hann hafi til þess unnið að verða
nefndur Serviteur de la Verité
(þjónn sannleikans). Miklum framför-
úm má Bjarma-ritstjórinn taka í rit-
hætti, áður en stungið verður upp á að
sæma hann slíku heiðursheiti.