Tíminn - 11.08.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
101
Samband ísl
Alfa-
Laval
skilvindar
reynast best.
Verðíð Pækkað.
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og'
samviélaga.
Flóaáveitan.
Sorglegt er að nú skuli þurfa að
hœtta að vinna að Flóaáveitunni fyrir
peningavandrœði landssjóðs. Einmitt
þegar að kreppir i kauptúnunum, lá á
að auka rœktun landsins svo að sem
flest fólk hefði þar atvinnu. En til
þessarar stöðvunar liggja sorgleg
drög. þegar Magnús Guðmundsson tók
þriggja miljóna lánið innanlands,
lagði Landsbankinn fram eina miljón
með því skýlausa skilyrði, að þeirri
upphæð yrði varið í þessa áveitu. En
þeir kumpánar, Magnús og Jón, eyddu
öllu láninu i veislur, dýrtiðaruppbót,
legáta, utanferðir ráðherra (Jón var þá
í London!) o. s. frv. þannig, að þegar
tii átti að taka, var ekkert til af lán-
inu í Flóann. það sem Kl. Jónsson hef-
ir látið vinna í Flóanum, er því gert
fyrir það, sem klipið hefir verið utan
úr fjárlagatekjunum. En í hallæri er
von að það nái skamt. Nú hefir Flóinn
sprottið illa í sumar fyrir vatnsleysi og
þurka í maí. En því miður geta orðið
iieiri slík vor. Bót í máli fyrir bænd-
ur í Árnessýslu, að sumir þeirra fengu
þó að sjá „reykinn af réttunum" þeg-
ar Jón kom með „broddana" úr Rvík
austur til að sýna almenningnum
hvernig nytsamast er að fara með lán-
að landsfé.
Vínmálið.
Bannið er nú afnumið. Leyft að
flytja inn og selja létt vín. Einskonar
skylda að landið reki eða hafi með
höndum áfengisvcrslun. Fróðlegt fyrir
borgara landsins að sjá livað aðalfiokk
ar þingsins, Framsókn og Mbl. ( +
Sig. Eggerz) gerðu í vínmálinu. E. Á.
og J. J. fluttu frumvarp sem hefði gert
stjórninni kleyft að nota Nýborg, hið
mikla vöruhús landsins, fyrir þessa
verslun og spara landinu með því ca.
30—40 þús. kr. árlega í húsaleigu. J. M.
og lið hans eyðilagði þetta frv. Fram-
sóknarmenn í Nd. báru fram frv. um
að sameina vínverslunina við Lands-
verslun, og spara með því mannahald
og fá betri stjórn á vínverslunina. Jón
þorl. og M. Guðm. svæfðu þetta í
nefnd. En Jón Magnússon, Sig. Eggerz,
Mogensen og Jón Egilsson hafa allir
dregið saman þá stóru sveit, sem vinn-
ur við áfengið. Vegna atvinnu þeirra
manna mátti víst ekki sameina. Jón
samdi t. d. við Guðm. Sveinbjörnsson
skrifstofustjóra i stjórnarráðinu, að
hann skyldi fyrir 2500 kr. „endur-
skoða" sprúttverslunina! Framsóknar-
maður í Ed. kom með frv. um að
hækka sektir á smyglúrum, og að láta
sektir fyrir óleyfilega meðferð áfengis
Nei, hægan — hægan, Bjarma-
ritstjóri! Málinu miðar áfram, þó
aS miðlarnir séu svívirtir. þó að t.
d. Einer Nielsen, Eva C. og Crewe-
miðlamir séu óvirtir af „Politiken“
og „Kristelig Dagblad“, og því
næst í „Iðunni“ og „Bjarma“, þá
stoðar það lítið. það er ekki auð-
velt að berjast gegn lífinu sjálfu
og sannleikanum. Nýir miðlar rísa
upp og hefna fyrir misgerðimar, er
hafðar hafa verið í frammi við
frumvottana, með því að veita enn
órækari sannanir fyrir því, sem
hinir voru svívirtir fyrir. Betur
má, ef duga skal, Bjarmi sæll! ef
þú ætlar þér að kveða ,,hjátrú“
spíritismans niður með „myrkri“
þínu. Spíritisminn í sinni bestu
mynd — og aðra mynd hans vilj-
um vér ekki aðhyllast — flytur
oss mjög mikilsverða þekking, sem
kollvarpar ýmissi gamalli hjátrú,
er nú skreytir sig jafnvel með
nafni biblíunnar.
Ekki er mér nema vel við, að
ritstjórinn segi Dönum frá „hand-
leggshvarfinu“. þá segir liann frá
. áreiðanlegri staðreynd. En varlega
verður hann að fara, svo að eigi
verði uppvíst um hann, hve nauða-
fávís hann er enn í þeim efnum.
Nokkrir ágætir vísindamenn sunn-
an úr löndum hafa skrifað mtr út
af frásögn minni um handleggs-
hvarfið og telja það merkilegast
alls þess, sem fyrir oss Tih’auna-
félagsmenn kom hér á árunum.
Einn þeirra hefir æskt þess að fá
frásöguna um það sem allra greini-
legasta og leyfi til að mega taka
fara eftir efnum hins brotlega. Allur
Mbl.flokkurinn í deildinni og Hjörtur
með norsku frægðina gengu við 1. um-
ræðu móti frv. Tóku þar með þá sið-
ferðislegu afbrotamenn, sem vinna að
smyglun, undir vængi sína. Enn var af
manni í sama flokki borið fram frv.
um að láta gróðann af vínverslun
landsins ganga til varna móti bölinu
sjálfu, þ. e. til að hindra smyglun,
lækna áfengissjúklinga. Ennfremur til
íþrótta, héraðsskóla í sveitunum og
Landsspítala. Móti þessu réðust Mbl.-
menn þegar i stað. Vilja gera víngróð-
ann að almennum eyðslueyri, hindra
að varist sé smyglun, og láta pening-
ana, sem fastan tekjustofn landssjóðs,
vera tálmun á leið endurfæddra bann-
laga.
Vífilsstaðamálið.
Fyrir jól skipaði Sig. Eggerz fyrir
endurtekna kröfu þessa blaðs þriggja
jnanna nefnd til að rannsaka Vífils-
staðaliæli. í nefndinni sátu tveir lækn-
ar: Jón Hjaltalín og Stefán Jónsson, og
cinn lögfræðingur, Ólafur Lárusson.
Nefndin var alllengi að störfum, yfir-
heyrði flestalla sjúklinga á hælinu og
liklega eitthvað af hjúkrunarfólkinu,
en ekki læknirinn. Ennfremur all-
marga sjúklinga sem burt voru farnir
og til náðist, þar á meðal Pál Vigfús-
son, sem lesendur Timans kannast við
meðferðina á. Nefndin hafði þannig
mikið efni handa milli. Úr þessum vitn
isburðum gerði nefndin yfirlitsskýrslu
og fékk Sig. Eggerz. En hvort Jiann
hefir fengið að sjá vitnaframbui’ðinn
er ósannað enn. Eggerz sendi nú land
lækni skýrsluna,en liann skilaði henni
aftur og skrifaði með bréf, sem hjá
hverjum sæmilega lieilbrigðum ráð-
herra hefði átt að kosta manninn stöð-
una. Verður vikið að því og skýrslunni
síðar. Ekki gaf S. E. þinginu noltk’.a
skýrslu um málið. Einn af þingmönn-
um a. m. k. spurði S. E. oft um skýrsl-
una, en hann fór undan í flæmingi.
Taldist vilja afhenda einhverri nefnd
plaggið. Að lokum kom einn Fram-
sóknarmaður með þingsályktun, setn
heimtaði að S. E. léti skýrsluna liggj i
frammi hjá skrifstofustjóra. þá lét ráð-
herrann skýrsluna í hendur allsherjar-
nefnd neðri deildar. þar voru í meiri
hluta Jón þorl., M. Guðm. og Björn á
Rangá. Nefndin fór með skýrsluna eins
og mannsmoi’ð. Sýndi hana engum
þingmanni og gaf enga skýringu á mál
inu. Síðustu daga þingsins, þegar kom-'
inn var ferðahugur í þingmenn og
ómögulegt að fá málið til umræðu, til-
kynti Sig. Eggerz að skýrsluna mætti
hana upp í merka bók, sem hann
er að rita um sálarrannsóknir nú-
tímans. En ekki býst eg við, að
Heimatrúboðs-klerkarnir dönsku
kunni að meta svo stórmerkilegt
fyrirbrigði.
Eg hlakka til að lesa grein rit-
stjórans, sem mér skilst að hann
ætli að skrifa (sjálfsagt í Bjarma),
til þess að sýna fram á, hve verð-
skuldað háðsmerkið var með frá-
sögn hans um þessi orð mín í
synodus-erindi mínu:
„Guðspjöllin eru frásögur um
atburði, sem eiga að hafa gerst í
lífi Jesú. Guðspjöllin eru sögurit,
sem tjá sig herma frá staðreynd-
um. það liggur því i augum uppi,
að þau verður að skýra eftir sömu
meginreglum sem hver önnur
sögurit. í því efni er enginn munur
á, hvort vér fáumst við að skýra
og gagnrýna Njálu eða Lúkasar-
guðspjall“.
þeir menn hljóta að hugsa nokk-
uð einkennilega, sem hneykslast á
þessum orðum. Líklega skilur rit-
stjórinn ekki, hvers vegna eg
nefndi einmitt Lúkasarguðspjall.
Hann ætti að glöggva sig betur á
upphafi þess. það telur sig sjálft
vera sögurit, bygt á vel athuguð-
um heimildum, en ekki ritað fyrir
innblástur. Ilugmyndir ritstjórans
um innblástur sýnast vera nokkuð
barnalegar og — úreltar. Hann
mundi græða á marga lund, ef
hann kyntist sálarrannsóknunum,
meðal annars fá réttari hugmynd
um, hvað „innblástur“ er.
Mikill misskilningur er það hjá
lcsa lijá slcrifstofustjóra. Var auðséð að
eitthvað þurfti að fela.
Eyðsla Morgunblaðsmanna.
Mbl.menn í þinginu halda víst að
landssjóður sé „landhelgislaust haf“,
eins og Guðbrandur Magnússon sagði
hcppilega í deilu um verslunarmálin
við Gai’ðar foi-ðum. þeir feldu fyrir
Framsóknarmönnum í Ed. frv. um að
fella niður eftirlaun eins hins ríkasta
manns í landinu, B. Kr. Síðar feldi
sami flokkur í Nd. tillögu Lárusar í
Klaustri, að fella niður dýrtíðaruppbót
af launum þessa auðmenns. þá var felt
fyi'ir Framsóknarmönnum í Ed. tillaga
að fella niður eftirlaun Árna Tlieódórs
barnakennara í kjördæmi B. Kr., sem
rekinn liafði verið frá fyrir ofdrykkju.
Ennfremur feldu þeir till. frá Frain-
sóknarmönnum um að lækka laun að-
stoðarlælmis á Isafirði, sem ekkert hef-
ir að gera en er sannur að stórkost-
legri áfengissölu. Ennfremur feldu
Mbl.menn í Ed. till. Framsóknar-
manna um að lækka hina gífurlegu
húsaleigu, 6000 kr. á ári, sem landið
borgar fyrir eina hæð í gömlu timbur-
húsi, sem Jón Hermannsson lögreglu-
stjóri á. Ennfremur feldu Mbl.menn
frv. J. J. um að lögbjóða sanngjarna
húsaleigu í Reykjavík. En í stað þess
vildi M. Guðm. veita embættismönnum
í Reykjavík sérstaka dýrtíðaruppbót
til að standast húsaleiguokrið. Endir-
inn varð þó sá, að Mbl.menn fóru aðra
háttvirtum trúmála-andstæðing
mínum, að eg mundi fagna því, „ef
eitthvert af fyrirtækjum hans félli
eða færi út um þúfur, t. d. Elli-
heimilið og Samverjinn”. Nei, það
er fjarri því. Eg samfagna honum
út af hverju góðu verki, sem hann
vinnur, mannúðinni til eflingar og
íslendingum til blessunar. Mér er
sem sé alls ekki „illa við heimatrú-
boð“, eins og hann segir. Hér kenn-
ir enn gömlu ónákvæmninnar. það
sem mér er illa við, er þröngsýn-
isskoðanir og trúarofsi dönsku
heimatrúboðsstefnunnar.
Mér væri innan handar að sýna
fram á, hvernig það hugarfar hef-
ir komið fram í „Bjarma“ fyr og
síðar. í anda þess hafa og allar
árásir og ófrægingarsögur ritstjór-
ans um spíritismann og miðlana
verið og öll óvildin, sem hann hefir
sýnt mér og starfi mínu um mörg
ár, og tilfaunirnar til að gera það
tortryggilegt, ekki aðeins liér á
landi, heldur og í Danmörku og við
Breska biblíufélagið. það er hægt
að gefa lesendum „Tímans“ yfir-
lit yfir þann feril og prenta smá-
glepsur úr blaðinu, ef ritstjórinn
æskir þess. Hann segir til. Vonandi
verða glepsur úr ummælum
„Bjarma“ ekki nefndar grýtingar-
steinar, fyrst þær koma úr þeim
vösum.
Að lokum þetta: Ritstjóranum
þykir leitt, að eg skyldi sleppa hlý-
legu ummælunum, er eg sagði um
hann í öðru erindinu í fyrra og
prentað er í „Hví slær þú mig? —
II“. Ástæðuna hefi eg fyrir löngu
leið: Veittu íé úr landssjóði og lands-
lán til að byggja yfir embættismenn í
llvik. Af þessari litlu skýrslu má sjá,
að Mbl.liðinu á þingi er jafnmikið
áhugamál að halda við óþarfri eyðslu
til embættismanna, eins og að hafa
marga óþarfa miililiði í verslun.
Hvað íékk Suðurláglendið á þingi
1923?
þingmcnn Sunnlendinga og Lárus í
Klaustri hrintu fram héraðsskólamál-
inu mcð þingsályktun, sem fyr er sagt
frá. Auk þess álcvað Framsóknarflokk-
urinn að fylgja því máli af alefli, uns
fram næði að ganga. Árnesingar fengu
létt af sýslunni viðhaldi Flóavegarins,
sem verið hafði sýslunni óbærilegur
baggi. þar með fylgir sama sem loforð
um að láta hið sama ganga yfir Holta-
veginn. Ríflegt fé var veitt til að end-
urbyggja þann veg. þá var varið all-
miklu fé til að bjarga Safamýri og
þykkvabænum. Lárus í Klaustri og
Gunnar á Selalæk komu fram stór-
merkilegu sandgræðslufrumvarpi. Ei-
ríkur Einarsson kom fram Húsatófta-
símanum, en þorl. Guðmundsson Sel-
vogssíma. Mbl.menn í Ed. beittu sér
aí alefli móti báðum þessum símum,
en unnu ekki á. Bjargaði þorleifur Sel-
vógssímanum víst þrem sinnum und-
an öxi Morgunblaðsins. þá tólcst að út-
vega styrk til bílferða um Suðurlág-
lendið. Samdi Klmens ráðherra um
rnannflutningana við Zóphónías Bald-
tjáð honum munnlega. Hún er sú,
að þau voru ekki skrifuð í hand-
riti mínu. Eg skaut þeim inn í, er
eg flutti erindið, en gleymdi þeim
síðar.
Annars man eg enn, af hverju
þau voru sprottin. Mér fanst rit-
stjórinn hafa tekið svo gleðilegum
framförum. Haustið 1909 (eða í
byrjun vetrar) kallaði fulltrúi
danska Heimatrúboðsins á mig í
síma og kvaðst vilja lesa mér leið-
rétting, er hann ætlaði að senda til
danskra heimatrúboðsblaða út af
ósönnum fregnum um mig, er í
þeim hefðu staðið og eignaðar
væru hr. Sigurbirni Á. Gíslasyni —
auðvitað ranglega. Eg kvaðst fús
að hlusta á leiðréttinguna, en mér
fanst óviðfeldið að vera að þessu í
síma. Stakk eg því upp á því, að
eg skyldi annaðhvort koma heim
til hans eða hann til mín. En hr.
Sigurbjörn tók þvert fyrir það.
Skoðanir okkar væru svo ólíkar, að
það væri ekki til neins að við hitt-
umst eða ættum orðræðu saman.
Mér fanst ,á keim raddarinnar, að
hann vildi ekki vera í sama her-
bergi og eg — eða undir sama
þaki. En veturinn 1921—1922 kom
hann eitt sinn heim til mín og tal-
aði all-lengi við mig með mestu
vinsemd. Slíkum framförum gat eg
ekki annað en fagnað.
Eg kom því næst heim til hans
eitt sinn í vetur, og tók hann mér
einkar hlýlega. Með slíkum fram-
förum frá því sem var 1909, sýn-
ist mér ekki örvænt um, að við
kynnum að geta unnið saman í
tSíjs+V;'' -
vinsson, en um vöruflutninga við Pal
Diðriksson á Minniborg. Hafa þessú’
flutningar sparað Suðurlandi stórfé.
Líklega tugi þúsunda í fargjöldum.
Gjald fyrir sæti að Garðsauka var áð-
ur 25 krónur. þar áður, fyrir 1—2 miss-
irum, 48 krónur. Nú er gjald fyrir
sömu leið 11 krónur. þá má telja það,
að landssjóðsskipið Borg flutti vörur
frá útlöndum boint á Sandinn til Rang-
æinga. Hafa menn í því héraði ekki
þekt slíkar samgöngur síðan á Sögu-
öld.
----o-----
Fullveldið heiðrað.
Mér hefir varla fundist tekið nægi-
lega fram í blöðunum, hve mikinn
heiður landið og þó einkum fullveldið
hlaut við það, að páfakirkjan skyldi
senda hingað Hans Framúrskarandi
heit, kardinálann. Að vísu viðurkenn-
ir íslenska þjóðkirlcjan ekki katólsk-
una nema sem samsafn villukenninga
og blekkinga. En engu að siður er rétt
fyi'ir okkur sem smáþjóð að beygja
okkúr sem auðmjúklegast við hvert
tækifæri, fyrir hverskonar valdi, valdi
villukenninganna engu síður en pen-
ingum. Einna mest finst mér varið í
það, að íslenska kirkjan skyldi, fyrir
tilverknað yfirmanns síns, Sig. Egg-
erz, heiðra páfann og Hans Framúr-
skarandi heit. Á eg þar við hina miklu
veislu, þar sem öll liin virðulegustu
ríki höfðu sina íulltrúa: Ræðismenn
rússneska keisaradæmisins, Portúgals,
Mexico, Argentínu og Liberiu. Til að
heiðra fullveldi landsins með
„bundnu“ tolltekjurnar, mættu þessir
tignu gestir í gullsaumuðum einkenn-
isbúning með beitt sverð við hlið, án
þess þó að ástæða fengist til að bregða
þeim skjómum á því kvöldi. Konum,
sem fengu að koma í boðið, var tilsagt
að vera sorgarklæddum, í dragsiðum
kjólum og hneptum upp að höku. Alt
gert til að Hans Framúrskarandi heit
skyldi elcki þurfa að minnast þeirrar
vöntunar, að mega aldrei fara á „ball“
með líttklæddum Evudætrum. Yfir
borðum var fátt sagt og lítið drukkið,
nema léttasta sprúttið úr Laugavegs-
apóteki. Að aflokinni máltíð voru
Hans Framúrskarandi heit leidd í há-
sæti i einu horni salsins mikla. Með
sérstöku leyfi Hans Framúrskarandi
heita fengu Ólafur Proppé, ræðismað-
ur Mexicoríkis, og Páll Stefánsson frá
þverá, fulltrúi Liberiu, rétt til að taka
í nefið þrem sinnum hvor vélskorið
tóbak frá Brödrene Braun, sem Páll
bróðerni að einhverju nauðsynja-
máli, ef við lifum lengi hérnameg-
in — eins og við gerðum fyrrum í
bindindismálinu. því að þess ber
líka að gæta, að bráðlega hætta sál-
arrannsóknirnar og andahyggjan
að vera sú grýla í augum fólks,sem
þær voru 1909. Raunar má segja
það íslendingum til hróss, að þeir
hafa aldrei látið hræða sig með
þeim — flestir þeirra. Prestskosn-
ingin í Reykjavík vorið 1909 verð-
ur jafnan órækur vottur þess. —
Og þokunni er óðum að létta, og
þegar kominn verður sólbjartur
dagur, uppgötva hinir, að það var
engill Guðs, sem þeir héldu eitt
sinn, að væri draugur eða djöfull.
Takist ritstjóranum ekki að
teygja sig svo langt í samvinnuátt-
ina hérnamegin, þá þykist eg þess
vís, að hann geri það síðar. það er
bjart yfir trú sannra andahyggju-
marína. peir vita, að margur mis-
skilningurinn hverfur, þegar yfir í
hinn heiminn kemur, og að þá
hljóta allir að komast að því, hvort
unt sé að koma skeytum milli
-heimanna eða ekki. Eg treysti því
öruggur, að ritstjórinn eigi svo
mikla sannleiksást, að hann muni
þá fús að kannast við, að sér hafi
skjátlast í því máli. Bara að hann
segi þá ekki: „það var þessi blinda
trú á biblíuna, sem vilti mig!“
Reykjavík 3. ágúst 1923
Har. Níelsson.
----o-----