Tíminn - 18.08.1923, Qupperneq 4

106
T í M I N N
Smásöluverð á tóbaki
má ekki yera hærra en hér segir:
"V" indlar:
Pikant................ 50 8tk. kassi á kr. 23,00
Briitengewoon......... 50 — — - — 20,25
Excellent-.............50 — — - — 18,75
Amsterdam Bank.........50 — — - — 17,25
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Landsverslun.
Orðsending
tíl kaupmanna og kaupfélaga.
Vér leyfum oss hérmeð að vekja athygli yðar á því, að vér höf-
um fyrirliggjandi töluverðar birgðir af islenskum niðursuðuvörum
frá niðursuðuverksmiðju vorri, svo sem:
Kjöt beinlaust í 1 kgr. dósum. Kæfu í 1 kgr. dósum,
---í - - - i -
og Fiskbollur í 1 kgr. dósum.
Vörugæðin standast allan samanburð. Gerið svo vel að spyrja um
verð hjá oss áður en þér festið kaup á erlendri niðursuðu. Vörurnar
sendar út um land gegn eftirkröfu.
Styðjið innlenda framleiðslu.
Virðingarfyllst.
Sláturfélag Suðurlands.
HAVNEMÖLLEN
KaupmannabOfn
mælir með sinu alviðurkenda rúgmjöli og h v e i t i.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S. I. S. sikzif’tir eiixg’öxxg'LL -vi<3 o'kilcAa.r.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
Frh. af 1. síðu.
um afstööu sína til „Landsins". Sama
er sagan um pésagerð þá, sem Steinn
er riðinn við. Pilturinn er að upplagi
til gott skinn, en yfir„spentur“ og æst-
ur. þegar hann er atvinnulaus og pen-
ingalaus, kemst hann í kynni við B.
Kr. Báðir hafa snuddaragáfu til málm-
ltitar. B. Kr. sér, að þessi yfirspenti
„virkilegi öreigi" er honum hentug að-
stoð, eins og Smári hafði verið. B. Kr.
fer með Stein á fund í kjördæmi sínu;
þeir styðja hvor annan þar, en lenda
báðir í vanda. Björn fyrir kenningu
sína um sætleik fátæktarinnar, og
Steinn fyrir játningu sína um „For-
hold“ sitt til Gyðingastúlku í þýska-
landi. Síðan fer Steinn að gefa út eins-
konar tímarit, á vönduðum pappír,
stundum með dýrum myndum.
Verslun Bjöms lagði þar til vænan
skerf af auglýsingum, sem er sama og
framlag til fyrirtækis, sem líkt stóð á
og með þetta. Enginn hygginn maður
auglýsir vöru sína í málgagni, sem ná-
lega engir lesa, nema til að styðja fyr-
irtækið. En aðalsönnunin fyrir þvi að
B. Kr. er aðalmaður við pésa Steins,
í raun og veru, hvaða yfirskyn sem
karlhróið brúkar til að koma ábyrgð-
inni á piltinn, er sjálft efnið. Greinam-
ar eru svo líkar Birni eins og börn
geta frekast líkst föður. Náttúran hag-
ar því stundum svo til, að böm sem
óvandaðir feður vilja ekki kannast við,
þótt þeir eigi þau, líkjast svo feðrum
sínum, að enginn, sem sér afkvæmin,
ex i vafa um faðernið. þau eru eins og
ljósmynd af hinum afneitandi föður.
Sama er sagan með pésagerð Steins.
Móðernið er viðurkent opinberlega. En
náttúmnnar óskeikula réttlæti hefir
látið faðernið ásannast líka. Frh.
J. J.
-----o------
Vegirnir. Annað og mjög áþreifan-
legt dæmi um það, hversu hún er
haldlaus þessi fyrri höfuðafsökun M.
G., að skjóta sér á bak við heimild
þingsins, og ætla sér að rökstyðja
margfaldar umframgreiðslur þannig,
er eftirfarandi. Og hún sýnir um leið
mjög eftirtektaverða meginreglu sem
M. G. virðist hafa farið eftir í fjánnála-
stjórn sinni.sem Tíminn verður að telja
mjög varhugaverða. M. G. fer að verja
kostnaðinn við vegina og viðhald
fiutningabrauta. Hann játar að: „þessi
áætlun hefir um það bil fjórfaldast".
Hann treysti sér þó ekki til að neita
því. Svo kemur afsökunin lians. Er
rétt að hann fái hana endurprentaða
xneð feita letrinu, sem hann oft kvartar
undan. Orðin eru þessi: „Allir vita að
mestur hlutl vegakostnaðar er vinnu-
laun og vinnulaunin 1920 voru afskap-
lega há, eins og flesta mun reka
minni til. þau urðu þá margfalt hærri
en á venjulegum tímum. það er því
síst að undra þótt kostnaðurinn marg-
faldist hlutfallslega með sömu tölu“.
— í fyrsta lagi er hér farið með blekk-
ingu. Að vísu voru vinnulaun árið
1920 miklu hærri en á venjulegum tím-
um, þ. e. fyrir stríðið. En fjárlögin sem
giltu 1920—21 voru ekki samin á venju-
legum tímum, fyrir stríðið, heldur árið
-919. Og vinnulaunin voru ekki
margfalt hærri 1920 en 1919, ekkert í
áttina fjórfalt hærri. þessi afsökun M.
G. er því ekkert annað en bláköld
blekkingartilraun. — En svo liggur á
bak við þessa röksemdaleiðslu svo
framúrskarandi mikill misskilningur,
að furðu gegnir að sá maður skuli hafa
orðið fjármálaráðherra, sem hugsar
þannig. M.G. virðist hugsa á þá leið.að
vegna þess að t. d. embættislaun hafa
orðið miklu hærri en á venjulegum
timum, þá sé stjórninni þar með gefin
heimild til að margfalda hlutfallslega
það sem þingið hefir veitt til vegalagn-
inga. Tíminn verður að líta alt öðrum
augum á þetta mál. þingið veitir þessa
eða þessa upphæð til ákveðins vegar.
þá er það tilætlun þingsins, að svo
langur spotti vegarins sé lagður, sem
þessi krónuupphæð hrekkur til. M. G.
virðist aftur á móti hugsa svo: Fyrir
stríðið, „á venjulegum tímum“, mátti
leggja, segjum 50 kílómetra veg, fyrir
upphæðina sem þingið veitti. Nú kost-
ar jafnlangur spotti fjórfalt meira. þá
má eg verja fjórfalt meira til vegarins
en þingið veitti. — þó að gengið sé
/ram hjá því, að þessi röksemdaleiðsla
M. G. er alveg röng að því leyti, að
árið 1919, þá er þessi margumtöluðu
fjárlög voru samin, var alls ekki
venjulegur tími, heldur þvert á móti
— þó að þá hefði verið „venjulegur
tími“, þá er þessi röksemdaleiðsla
gjörsamlega röng. þingið veitir krónu-
töluna. það er óheimilt með öllu fyrir
fjármálaráðherra að fara að marg-
falda. Yfirleitt virðist það vera sá lið-
ur í reikningi, sem M. G. kann best: að
margfalda. Hitt kann hann alls ekki:
að draga frá. Hvað sem öðrum líður,
þá er það áreiðanlegt, að íslenskum
bændum fellur ekki vel í geð slík
reikningsaðferð við ríkissjóðinn. —
þessi meginafsökun M. G. verður því
enn meginásökun gegn honum að áliti
Tímans. Tíminn verður að halda því
fram, að M. G. hefði átt að halda sér
við heimild þingsins og heldur vera
innan við. M. G. álítur að sér hafi ver-
ið heimilt að margfalda. — Tíminn
verður að telja sér sóma að því að
hafa vítt slíka fjármálastjóm. Slík
fjármálastjórn nálgast það mjög að
stjórna án fjárlaga. Að telja sér heim-
ilt, ári eftir að fjárlög eru samin, að
láta fjárveitingar til vega fjórfaldast,
af því að „á venjulegum tímuin", sem
voru nokkrum árum áður, hafi verð-
lag verið margfalt lægra, þetta nær
ekki nokkurri átt. — Til samanburðar
rrá nefna það, sem núverandi fjár-
málaráðherra gerir. Hann sér fram á
að þröngt er í búi. þá beinlínis stöðv-
ar hann verklegar framkvæmdir að
meira eða minna leyti. Hann telur sér
alls ekki heimilt undir slíkum kring-
umstæðum, að vinna meira en heimil-
að var. En lmnn telur sér hitt heimilt
að vinna minna en heimilað var. Vit-
anlega hefði hann getað farið eins að
og M. G. Tekið lán og lán, eða eitthvað
svipað landhelgissjóðnum. — þarna
mætast tvær ólíkar stefnur um fjár-
málastjórnina. Eins og kringumstæð-
urnar eru og voru 1920, verður Tíminn
að fallast á framkvæmd núverandi
fjármálaráðherra en áfella harðlega
framkvæmd M. G. og allan þennan
hugsanagang hans. — En það var gott
að þessi játning skaust upp úr M. G.
Hún sýnir meginregluna sem hann
fylgdi í fjármálastjórn sinni. Hún sýn-
ir það, á hverju þjóðin á völ, ef hann
sest aftur í fjármálaráðherrasessinn.
Hver á að ráða? Aðra merkilega
játningu gerir M. G. líka og mjög eft-
irtelctaverða. Hann segir um flutninga-
hrautirnar og féð sem til þeirra á að
ganga: „par verður stjómin að láta
vcgamálastjóra róða“. — Til hvers er
þá þjóðin að kosta dýran ráðsmann
yfir fjárhirslu ríkisins, sem heitir fjár-
málaráðlierra, ef hann svo ekki á að
ráða, lieldur aðrir, hvernig fram-
kvæmd eru fjárlögin? Á ekki stjórnin
að hafa yfirlitið um fjárhagsástandið
og vita hvað fært er og hyggilegt að
gera? — Nei, segir M. G. Vegamála-
stjóri á að ráða. — Aftur er um að
ræða tvær gjörólíkar fjármálastefnur.
Enn má minna á núverandi fjárméla-
ráðherra og M. G. Hinn fyrri lætur
vegamálastjóra ekki ráða, heldur
stöðvar og dregur úr framkvæmdum
eftir getu ríkisins. M. G. lætur kapp-
saman vegamálastjóra ráða. — þarna
er aftur játning frá M. G. sem kastar
birtu yfir stjómarstefnu hans. Er ekki
þarna lifandi mynd af ástandinu í
flokknum sem studdi M. G. og J. M.?
Aðrir eiga að ráða, en stjórnin ekki.
M. G. og J. M., töldu þeir sig
skylda til að fullnægja kröfum flokks-
manna sinna, iivað sem leið getu
landsins? Aðrir eiga að ráða, er merki-
logt kjörorð. Tíminn verður að játa
það, að honum gest ekki að slíkum
hugsunarhætti hjá M. G. Tíminn álít-
ur að til þess sé fjármálaráðherra ein-
mitt skipaður, að hann fái meiri þekk-
ingu en aðrir á fjárhag landsins — og
ráði því samkvæmt. — Eins og oftar
verður þessi höfuðafsökun M. G. að
liöfuðásökun.
Sjöfaldi liðurinn. Enn eitt dæmi frá
sama efni. Fjárlögin heimiluðu 15 þús.
kr. til áhalda við vegalagningu. M. G.
lét greiða meir en 108 þús. kr. Liðurinn
meir en sjöfaldaðist. — Eftir reglunni
„að láta vegamálastjóra ráða“ mun
þetta gjört. En þetta er sama og að
stjórna fjárlagalaust. Slík aukin fjár-
veiting til að kaupa áhöld fyrir marga
tugi þúsunda króna átti að sjálfsögðu
að bíða þingsins. Hvað þýðir fyrir þing
ið að fást um eftir á þegar farið er að
nota áhöldin? Ekki er hægt að skila
þeim aftur. — M. G. upplýsir að þessi
mikla fjárupphæð hafi einkum farið
fyrir flutningabíla, „hve marga man eg
ekki“, segir M. G. það er leitt til þess
að vita, að M. G., sem þóttist vera móti
miklum innlutningi á dýrum útlend-
um varning, skyldi verða til þess, þeg-
ar alt var sem allra dýrast, að auka
hinn gegndarlausa bílainnflutning um
„hve marga man eg ekki“.
Krossamir. Vitanlega reynir M. G.
að afsaka sig og J. M. um þúsundirn-
ar mörgu, sem fóru í krossana, með
heimild þingsins. En gáum að nánar.
J. M. drepur á það á leynifundi þings
að stofna orðuna. það var lauslegt um-
tal. þorri þingmanna bjóst við þessu
mjög takmörkuðu. Og vitanlega datt
engum í hug að verja stórfé 1 þetta
prjál — öðrum en J. M. og M. G. þeir
telja það verjandi á fjárkrepputímum
að kasta þúsundum kr. af almannafé
til slíks prjáls. Enginn hafði áhuga á
þessu nema þeir. Ætli þeir hefðu feng-
ið mikið bágt hjá þinginu þótt þeir
hefðu látið það ógert? — En því var
ekki að heilsa að þeim dytti það í
hug. Vafalaust er íslenska ríkið eina
ríkið í heimi sem stofnað hefir til slíks
prjáls á 20. öldinni. þeim er miklu ver
en hent í sjóinn þessum peningum, að
að áliti Tímans. —■ þingheimildin er
engin afsökun fyrir M. G., því að þeir
J M. pukruðust með þetta inn á þing-
ið í fyrstu og bera því alla ábyrgð á
því. Tr. p.
Viðeyjarfiskur
Jóns Magnússonar stjórnarinnar.
þó undarlegt sé hafa þrír af virðu-
legustu þjónum Jóns Magnússonar ver-
ið að reyna að gera honum og stjórn
hans ávirðing, í sambandi við hinn
svonefnda Viðeyjarfisk frá 1920. Er þar
átt við þá Árna frá Höfðahólum, Gunn-
laug Tryggva ritstjóra íslendings og
Hagalín, sem allir hafa skrifað um
þennan fisk.
Svo er mál með vexti, að landsstjórn-
in átti um þetta leyti ráð á töluverðu
af saltfiski úti í Viðey. Fiskur þessi
var af landsstjórninni seldur á upp-
boði í Viðey. Sýslumaðurinn í Hafnar-
firði stýrði uppboðinu, því að eyjan til-
heyrir umdæmi hans. Tengdasonur
Jóns Magnússonar, Oddur Hermanns-
son, var við uppboðið fyrir landsins
liönd. Hinn umræddi fiskur var af yfir-
völdunum, og síðar í uppboðsbókunum
kallaður fyrsta flokks vara.
Félag manna keypti fiskinn á
uppboðinu. það býður siðan fiskinn
til kaups Jóni Kjartanssyni, fram-
kvæmdarstjóra Kaupfélags Reykjavík-
ur. Jón kaupir fiskinn. Seljandi biður
sýslumanninn í Hafnarfirði að útnefna
matsmenn, eins og venja er til. Hann
gcrir það, Matsmennirnir komust að
sömu niðurstöðu og umboðsmenn
landsins á uppboðinu, að fiskurinn sé
fyrsta flokks vara. Jón Kjartansson
sendi síðan fiskinn tafarlaust með
seglskipi til Englands. En skipið lend-
ir í hafvillum, hrekst vestur undir
Grænland, er tvo mánuði á leiðinni til
Leith. þegar þar kemur, er fiskurinn
skemdur, orðinn að dómi yfirvaldanna
þar óhæfur til neyslu.
þegar Jón Magnússon er að láta vini
sína nota þetta fiskmál til árása á mig,
Iléðin Valdimarsson og aðra félags-
menn í umræddu kaupfélagi, þá er
þar skotið yfir markið, og það af
mörgum ástæðum:
1. Mér og öðrum félagsmönnum var
ókunnugt um fiskkaup þessi fyr
en eftir að kaupin voru gerð. Eg
hafði meira að segja verið erlendis
þetta sumar og átti engan þátt hvorki
beinan eða óbeinan í þessari fram-
kvæmd.
2. Ástæðan til þess að framkvæmd-
arstjórinn fékk fiskinn var eingöngu
sú, að íslandsbanki hafði þá hætt að
yfirfæra fé til útlanda. Kaupfélagið
gat ekki keypt inn beint, nema fá
gjaldmiðil erlendis. Fiskkaup J. K.
voru því nauðvörn, stafandi af prett-
vísi íslandsbankahluthafanna, að láta
bankann vinna hlutverk sitt. Margir
smákaupmenn neyddust það sama ár
til að komast yfir íslenska vöru, í
sama skyni, sem yfirfærslunauðvöm.
3. Sama ár kom upp skemd af sama
tægi í lieilum skipsförmum, sem ísl.
kaupmenn sendu til Suðurlanda, og
varð að fleygja vörunni. Aldrei sann-
ast, hvað olli.
4. þegar uppvíst varð, að fiskurinn
hafði skemst, tjáði Jón Kjartansson
yfirvöldunum í Reykjavík og stjórn-
arráðinu frá málavöxtum og heimtaði
rannsókn. Tíminn skýrði líka frá mél-
inu og heimtaði rannsókn. En yfir-
völdin lýstu yfir að ekkert væri sak-
næmt við frammistöðu Jóns Kjartans-
sonar og kaupfélagsins í málinu.
5. Hafi fiskurinn verið skemdur þeg-
ar Jón Kjartansson seldi hann enska
firmanu, hlaut hann að hafa verið
skemdur þegar landsstjórnin seldi
hann sem fyrsta flokks vöru á uppboð-
inu, og hinir dómkvöddu umboðs-
menn ríkisvaldsins úrskurðuðu hann
aftur fyrsta flokks vöru, því að þetta
gerðist alt 1 sömu svifunum.
6. Sé urn svik að ræða í sambandi
við þennan fisk, er það annaðhvort
hjá landinu, sem selur hann sem 1.
flokks vöru, eða hjá umboðsmönnum
þess, matsmönnunum. Hið eina, sem
saka má kaupfélagið fyrir, er að það
reyndi ekki að fá endurgreitt frá
landsstjórninni andvirðið fyrir fiskinn.
En það mætti raunar gera enn.
7. Úrskurður yfirvaldanna er vafa-
laust réttur að því leyti, að rannsókn
á málinu gæti aldrei leitt neina selct
yfir Kaupfélag Reykvíkinga eða ein-
staka félagsmenn þess. Aftur á móti er
hugsanlegt, að rannsókn leiddi í ljós,
að fiskurinn hafi ekki verið fyrsta
flokks vara. í því tilfelli yrði bæði sið-
ferðisleg og lagaleg skylda landssjóðs
að endurgreiða félaginu andvirðið.
J. J.
-----0----
Af Snæfellsnesi. Ritstjóri Tím-
ans kom heim, vestan af Snæfells-
nesi, um miðja þessa viku. Hafa
bændur mikinn hug’ á því að fá
fyrir kjördæmið ötulan frambjóð-
anda úr hóp samvinnumanna. Að
vísu eru kauptúnin fjölmennari en
sveitirnar þar í sýslu, en fullyrt er
að þau verði klofin. Fylkja kaup-
menn sér fast um Halldór Steins-
sen, en verkamenn bjóða fram
jafnaðarmann af sinni hálfu. Ætti
þá að vera leikur fyrir bændur að
koma að öruggum bændaflokks-
manni. Vafalaust verður það víðar
en á Snæfellsnesi sem þessir þrír
aðalflokkar keppa um sigurinn í
kosningunum. Dregur að því að lín-
urnar skýrist í stjórnmálunum ís-
lensku og er mál til komið. —
Kaupfélag er nýlega tekið til starfa
í Stykkishólmi og er í því mikill
fjöldi bænda sem þangað sækja
verslun úr Snæfellsness og Dala-
sýslum. Hefir verðlag batnað stór-
kostlega eftir að kaupfélagið var
stofnað. Enda mun það, sem betur
fer, hafa verið óvíða á landinu, sem
kaupmannakúgun hefir verið jafn-
mikil og á Snæfellsnesi.
Sjómannastofa. Fyrir forgöngu
ýmissa áhugamanna innan dóm-
kirkju og fríkirkjusafnaðanna hér
í bænum hefir nýlega verið opnuð
sjómannastofa niður við höfnina,
á ágætum stað, þar sem áður var
hafnarskrifstofan. Eru það tvær
bjartar og sólríkar stofur og hátt
undir loft og að öllu hinar ánægju-
legustu. Eru þangað allir sjómenn
velkomnir, innlendir sem erlendis,
geta setið þar og lesið eða skrifað,
fengið hverskonar upplýsingar og
aðstoð ókeypis og fengið kaffisopa
eða óáfengt öl ódýrara en annars-
staðar. Jóhannes Sigurðsson prent-
ari er umsjónarmaður sjómanna-
stofunnar. Er þetta góð og þörf
stofnun.
Haraldur Níelsson prófessor er
nýfarinn utan á fund sálarrann-
sóknamanna í Póllandi.
Taugaveikin er mjög í rénun hér
í bænum. Engir nýir hafa látist.
Ritstjóri: Tryggri pórhalLwon.
Laufási. Sími 91.
Prenismiðja Aota h/f.