Tíminn - 01.09.1923, Qupperneq 1

(ðjafbfetx
og afgreí&slur’aóur Cimans er
Stgurgeir ^riórifsfon,
Sombanósljústnu, Reýfjcmíf.
^fetexbsía
C í m a n s er i Sambanósfjústnu.
®pin óaglega 9—\2 f. b/.
Sítni 496.
VII. ár.
Reykjavík 1. sept. 1923
30. blað
Vílilsstaða-
skýrslan.
Lesendum Tímans er vel kunn-
ugt, að fyrir meir en ári síðan
byrjuðu sjúklingar frá Vífilsstaða-
hæli að kvarta um ýmiskonar ólag
á rekstri hælisins og meðferð
sjúklinganna. Tíminn birti nokkr-
ar af þessum umkvörtunum og
bauð jafnframt lækninum að
svara. Lengi vel svaraði hann
engu, og vakti málið hina mestu
eftirtekt úti um land. Að síðustu
svaraði hann í Morgunblaðinu með
stóryrtri grein, og var auðséð, að
hann var reiður við Tímann fyrir
að hafa léð sjúklingunum rúm í
biaðinu. Jafnframt tók hr. Sigurð-
ur Magnússon á sig, sem eðlilegt
var, fulla ábyrgð á hjálparfólki
sínu bæði við hjúkrun og mat-
reiðslu.
Sig. Eggerz lét að lokum undan
aðhaldi almenningsálitsins og skip-
aði rannsóknarnefnd á hælið, tvo
lækna og einn lögfræðing. Hefir
áður verið sagt frá, að þeir sendu
stjóminni skýrslu, en að Sig. Egg-
erz stakk henni sama sem undir
stól, auðsjáanlega til að hindra
þjóðina frá að vita um niðurstöðu
rannsóknarinnar.
Meðan stóð á birtingu aðfinslu-
greinanna, varð læknirinn töluvert
skelkaður. Breyttist þá margt til
batnaðar á hælinu, sérstaklega
maturinn. Og um stund a. m. k.
hefir læknirinn sýnt meiri mýkt í
umgengni við sjúklingana, heldur
en vitnisburður Páls Vigfússonar
o. fl. sjúklinga bendir á að fyr
hafi verið.
Rannsóknamefndin yfirheyrði
flesta eða alla sjúklinga á hælinu
og marga, sem farnir voru. Skýrsl-
an var bygð á þessum rannsókn-
um, en sjálfum vitnaframburðin-
um var haldið leyndum. En af
skýrslunni má sjá, að allur þorri
þeirra hefir tekið í strenginn með
Páli Vigfússyni um, að býsna
margt væri að meðferðinni að
finna.
1 skýrslunni telur nefndin upp á
að giska 40—50 kæruatríði, sem
sjúkiingar hafi fundið að. Em þau
atriði snertandi alla aðalliði starf-
rækslunnar á Vífilsstöðum: Fram-
komu læknisins, yfirhjúkrunar-
konunnar og viðurgerninginn. Um
nálega öll þessi atríði, að frátöld-
um eitthvað 4—5 fremur óveru-
legum klögumálum, viðurkennir
nefndin, að mikið sé til í aðfinslun-
um, eða að þær séu sannaðar. Er á
þessu öllu tekið með hógværam
orðum, en nokkurri festu. Saga
sjúklinganna er þannig sönnuð
með starfi og skýrslu nefndar-
innar.
En þegar dregur að niðurlagi
skýrslunnar, fer mjög að skorta á
eðlilegt samræmi. Nefndin leggur
til, að matreiðslukonan sé látin
fara. Hjúkrunarkonan, sú hin
danska, hafi að vísu marga ann-
marka, en líka ýmsa kosti, og best
sé, að hún haldi áfram. Og út á
starfsemi læknisins sé ekki neitt
sérlegt að setja.
Af skýrslunni má draga þá
ályktun, að nefndin hefir safnað
Lægilega miklu efni til að byggja á
ökstuddan dóm um hælið. En þeg-
ar kom að því að kveða upp dóm-
nn sjálfan, verður hann í algerðu
ósamræmi við forsenöurnar, eins
og þær koma fram í sjálfri skýrsl-
i'.nni.
Nefndin virðist gleyma því, að
langsamlega flest aðfinsluatriðin
játar hún sönnuð, en aðeins fá,
sem hún játar ósönnuð eða bygð
á misskilningi. Hún gleymir enn-
fremur, að eftir eðli málsins ber
læknirinn ábyrgð á öllum rekstri
hælisins: Lækningunum, starf i
hjúkrunarkonunnar og matreiðsl-
unni. Ennfremur virðist nefndin
gleyma, að læknirinn hafði í Mbl.
greininni tekið á sig alla ábyrgð-
ina. Kom nú í ljós það, sem ungur
læknir, einn af meðhaldsmönnum
Sig. Magnússonar sagði við þann,
sem þetta ritar: „Rannsókn á Víf-
ilsstöðum leiðir aldrei neitt í ljós.
Stéttin heldur saman“. En að vísu
er þetta ofmælt. Skýrsla nefndar-
innar segir mikið um ástand hælis-
ins. það mun þjóðinni finnast, þeg-
ar hún verður birt. Og sem betur
fer eru til margir læknar, sem
ekki myndu vilja villa þjóðinni sýn
í nokkru, sem viðkemur starfi
þeirra.
Sig. Eggerz fékk þessa skýrslu
og sendir hana landlækni til um-
sagnar. Ef hann hefði verið starfi
sínu vaxinn, myndi hann hafa séð,
að verulegra breytinga þurfti með
á hælinu, t. d. að skifta um yfir-
hjúkrunarkonu og yfirlækni, eða a.
m. k. að flytja Sig. Magnússon til
Rvíkur og láta hann stunda berkla-
veika menn þar og að einhverju
leyti á Vífilsstöðum, en fá þangað
annan lækni, sem hefði hlýrra
handalag og væri betur fallinn til
að vera heimilisfaðir á stóru heim-
ili. Með þessu móti hefði mátt
nota kunnáttu Sig. Magnússonar,
án þess að skapgallar hans spiltu
fyrir. En landlæknir fór ekki þessa
leið. Hann sýnist ekki hafa lesið
skýrsluna, heldur fyrirfram ákveð-
inn meðhaldsmaður Sig. Magnús-
sonar. Hann kallar aðfinslur sjúkl-
inganna „argafár“ og hefir þó fyr-
ir sér skýrsluna, sem einmitt sann-
ar, að stjórn hælisins var í alveg
óviðunandi ástandi. Er þessi
frammistaða landlæknis þess eðlis,
að hjá engri þjóð, nema íslending-
um, myndi slík umsjón með heil-
brigðismálunum vera látin við-
gangast. þarf ekki að rugla því
tvennu saman, að Guðm. Björnson
hefir mikla og merkilega fortíð, en
að hann og þjóðin hefði best af að
hann fengi nú sem fyrst annað
verkefni en umsjón heilbrigðis-
mála, sem betur væri í samræmi
við krafta hans eins og þeir eru nú.
Sig. Magnússyni var ennfremur
send skýrslan til umsagnar. Svar-
ar hann með gremjublandinni
þvælu, sem síst af öllu bætir mál-
stað hans, enda koma þar engin
rök fram.
Nú var sjálfsögð skylda Sig.
Eggerz 0 birta þessa skýrslu þeg-
ar í stað, alveg eins og fyrverandi
stjómir hafa birt skýrslur í fossa-
málinu, launamálinu, skólamálum
0. s. frv. það minsta var að gefa
opinberlega skýrslu í málinu þegar
í þingbyrjun. En Sig. Eggerz gerði
hvorugt. Hann lá á skýrslunni
fram undir þinglok. Eg krafðist
oft að fá að sjá hana, en S. E.
neitaði jafnan, og kvaðst myndi
láta hana í einhverja nefnd. Fyrst
datt honum í hug allsherjamefnd
Ed. En þar var Jón Magnússon for-
maður, og það þótti fullskylt. Að
síðustu fékk allsherjarnefnd Nd.
skýrsluna. Jón þorl. og M. Guðm.
vora þar formaður og skrifari.
Ennfremur Björn á Rangá fastur
samherji þeirra. Nefndin fór með
skýrsluna eins og helgidóm, sem
þyrfti að gæta vandlega. Enginn
þingmaður fékk að sjá plaggið eða
♦
♦
%ecm'
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og Ijúffengar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Alþýðuskólinn í Hjarðarholti í Dölum
byrjar 12. nóv. og endar 12. apríl (miðað við ferð „Esjuu til Búðar-
dals). Námsgreinar hinar sömu og á venjulegum ungmennaskólum og
auk þess sálarfræði og bókmentafræði. Sérstök áhersla lögð á hagnýt-
an reilcning, t. d. bókfærslu, móðurmálið, ættjarðarsöguna og söng.
Hvergi ódýrari skólavist. Sérlega góðir borgunarskilmálar á fæð-
ispeningum og slcólagjaldi.
Skrifið undirrituðum, sem veitir fáslega allar nánari upplýsingar.
BjöriA lEi. J“ónsson,
skófástjóri.
heyra neitt um það. Og að lokum
létti nefndin af sér ásökunum sam-
viskunnar með því að fá S. E.
skýrsluna aftur.
þegar eg sá, að tilgangurinn
væri sá, að fela skýrsluna fyrir
þinginu og þjóðinni, bar eg fram
áskorun til stjórnarinnar að leggja
skýrsluna fram á lestrarsal hjá
skrifstofustjóra Alþingis, með
fleiri svipuðum plöggum, sem
stjórnin hafði í fórum sínum. S.
E. brá þá við og gerði þetta. Lá
skýrslan nokkra daga hjá Jóni Sig-
urðssyni. Geta kjósendur spurt þá
þingmenn, sem leita endurkosn-
ingar í haust,um efnið á þingmála-
fundum, og hvort þingmennirnir
ætli að láta Vífilsstaðamálið sofna
eins og það er nú. Sérstaklega geta
Skagfirðingar og Norðmýlingar
fengið nákvæmar upplýsingar um
meðferð málsins hjá M. Guðm. og
Birni á Rangá.
Töluvert hefir áunnist í þessu
máli þrátt fyrir alt. Aðbúðin hefir.
í verulegum atriðum batnað á hæl-
inu. Sennilega kemur gamla lagið
aftur á sumum sviðum, þegar
mesta umtalið er afliðið, og þegar
læknirinn sér, að hann hefir ekk-
ert aðhald hjá stjórn eða land-
lækni. En einhver spor verða þó
eftir, sem ættu að vera til bóta
fyrir sjúklingana. Og varla verður
um það deilt, að sú bætta aðhlynn-
ing, sem sjúklingarnir hafa notið,
eða kunna að njóta í framtíðinni,
er afleiðing þess, að Tíminn hefir
gert skyldu sína sem landsmála-
blað. Um hitt verður þjóðin að
dæma, þegar skýrslan loks kemur
á prent, hvort rannsóknarnefndin,
landlæknir, heilbrigðismálaráð-
herrann og allsherjarnefnd Nd.
hafa gætt skyldu sinnar, svo sem
vera bar.
Tíminn mun una því vel, að hafa
eftir megni reynt að bæta fyrir
berklasjúklingum landsins, sem
hvergi hafa að leita bata og að-
hlynningar nema á Vífilsstöðum.
Hitt er aftur minna gleðiefni, að
yfirstjórn heilbrigðismálanna skuli
hugsa meir um hagsmuni ein-
stakra af starfsmönnum landsins,
heldur en sjúklingana, sem á að
lækna. J. J.
B. Kr. leitar að guili.
6. Bak við löngun B. Kr. til að fá
gamla kaupmenn til að stýra kaupfé-
lógunum liggur bæði umhyggja fyrir
hmum atvinnulausu kaupmönnum og
umhyggja fyrir velferð kaupfélaganna.
B. Kr. gerðist sjálfur einskonar kaup-
félagsforsprakki og seldi sauðafarm
fyrir hændur í Árnessýslu til Eng-
lands. Sagan segir, að bændur hafi
ekki fengið neitt fyrir sauðina. Versl-
unarvit og verslunarþekking B. Kr. er
mikil að hans dómi. Samt varð endir-
inn svona liörmulegur þegar hann fór
að versla fyrir kaupfélag. þessi
reynsla B. Kr. ætti að sanna honum,
hve misróðið er frá sjónarmiði félags-
manna að fá svona „verslun", eins og
þessa sauðasölu Árnesinga, þar sem
bæði kaupmannavitið og hið tilvon-
andi bankavit tvímentu við allar fram
kvæmdirnar.
7. B. Kr. segiy, að í Tímaritinu hafi
verið vendilega þagað um löggjöf og
fyrirkomulag kaupfélaga erlendis. En
í tíð núverandi ritstjóra hefir Tímarit-
ið verið fylt með erlendum fróðleik um
samvinnu og skattalöggjöf annara
þjóða, jafnvel prentaðir upp á erlend-
um málum textar úr erlendri löggjöf.
Svo mikinn fróðleik er um þetta að
finna í Tímaritinu, að óhugsandi er
fyrir kaupmannavaldið að kúga sam-
vinnufélög á íslandi með tvöföldum
skatti. þessi rök í Tímaritinu voru
meira að segja svo þung á metunum,
að B. Kr. beygði sig á þingi 1921, sagði
ekki eitt orð á móti lögunum og rétti
„putann" upp við að lögfe'sta sam-
ábyrgðina í íslenskum kaupfélögum.
Annars væri fróðlegt að vita, með
hvaða töfrum samvinnumenn stungu
B. Kr. svefnþom ó þingi 1921, svo að
hann lagði blessun sína yfir sam-
vinnulögin og samóbyrgðina.
8. B. Kr. segir, að það sé allmikill
prófsteinn á siðmenningu íslendinga,
hversu hún taki á móti 1. hefti af
Tímariti kaupfélaganna nú í ór. Á
Sambandsfundinum síðasta á Akur-
eyri var samþykt óskorun til kaup-
félaganna að útbreiða ritið enn meir
en orðið er. Og pantanir, sem síðan
hafa komið, gera það bert, að upplag-
ið verður of lítið.
9. B. Kr. segir, að marka megi sið-
menningu landsmanna á því, hversu
þeir meti Tímarit samvinnufélaganna.
Til skýringar er rétt að geta þess, að
þegar dreift hafði verið til fundar-
manna á síðasta aðalfundi Sís fyrsta
heftinu þetta ár, kom fram tillaga fró
Arnór í Hvammi að leggja ritið niður.
Tillagan var feld með öllum atkvæð-
um gegn einu (Arnórs). Siðan var
samþykt að auka sem mest útbreiðslu
Tímaritsins og þá um leið stækka upp-
lagið. Virðist Sambandið alls ekki vera
að búa sig undir að leggja niður mól-
gagn sitt, svo að blöð og tímarit and-
stæðinganna eigi því léttara með að
fegra braskið og milliliðagróðann.
10. B. Kr. segist hafa skrifað ósann-
indapésa sína um kaupfélögin og Sam-
bandið af eigin hvötum, en ekki fyrir
kaupmannastéttina. Nú er B. Kr. fyrst
og fremst kaupmaður sjálfur, og má
sjá þess merki i Rvík. Hann er þesa-
vcgna að berjast við að níða sem mest
keppinaut sinn. Og hver græddi, ef
ósannindum og blekkingum B. Kr.
væri trúað, nema stéttarbræður hans?
11. B. Kr. ber sannleikanum þannig
vitnisburð, að hann hafi „aldrei amast
við sjálfstæðum kaupfélögum". En
hversvegna lagði hann þá út í hina
fyrri baráttu við pöntunarfélögin, til
að láta Jón í Múla og Pétur Gauta
veita honum sömu skil og hann nú
hefir fengið fyrir frammistöðu sina hjá
Tímanum, Degi og Tímaritinu?
12. B. Kr. vill afsaka blindan ofsa
sinn gagnvart félögunum, með því, að
þau njóti skattfrelsis. Fyrst er það
ósatt, að þau séu skattfrjáls. þau
gjalda margskonar skatta, samkvæmt
samvinnulögunum. En að því leyti
sem ekki er hægt að leggja á félögin
ótakmarkað aukaútsvar, þó er B. Kr.
eitthvað með ó þeim nótum. Hann
andæfði ekki með einu orði samvinnu-
lögunum, þegar þau voru samþykt
1921, heldur ekki skattamálaák.væðun-
um. Ef hann álítur þau röng nú, hefir
hann annaðhvort verið svo sljór ó
þingi 1921, að sjá ekki hættuna, sem
hann nú talar um, eða hann hefir
skammarlega brugðist fulltrúaumboði
sinu fyrir Gullbringu- og Kjósarsýslu.
13. B. Kr. segist ekki vilja leggja
niður kaupfélögin. Hann vildi eyði-
leggja Sambandið og kljúfa hvert fé-
lag upp í hreppsverslanir. Hvergi í
víðri veröld eru slík kaupfélög til. í
öllum siðuðum löndum róða staðhætt-
ir og vilji félagsmanna stærð félag-
anna. í þýskalandi er til félag, sem
hefir um 60 þús. félagsmenn, og í
Bretlandi félag með 40 þús. félags-
mönnum. Félagsmenn eru altaf full-
orðið fólk og venjulega húsráðendur.
Af þessu getur B. Kr. séð, að sam-
kvæmt erlendum fyrirmyndum gætu
allir íslendingar verið i einu kaupfó- ,
lagi og meira en það. Og í öllum lönd-
um, þar sem kaupfélög eru komin úr
barnæsku, stofna þau til sameiginlegra
innkaupa til að brjóta af fólki milli-
liðabönd stórkaupmanna engu síður
en smósala. Ef B. Kr. vill drepa allar
samvinnuheildsölur, verður hann að
snúa sér að fyrirtækjum erlendis, sem
hafa veltu, sem nemur tugum og
hundruðum miljóna.
14. Ef Sambandið íslenska er ekki
stofnað til verslunarsamtaka, heldur
til landsmálastarfsemi á öðrum svið-
um, hví hafa þá aðrar þjóðir stofnað
samvinnuheildsölur, Englendingar,
Skotar, Danir, Norðmenn, Svíar, þjóð-
verjar, Frakkar, Finnlendingar, Sviss-
ii og ítalir? Hversvegriá þurfa erlend-
ai þjóðir samvinnuheildsölur, en ekki
íslendingar?
J. J.
-----O-----