Tíminn - 08.09.1923, Page 2

116
T I M I N N
Tímínn eða
Morgunblaðíð.
Hvort sem kjósendum þessa
lands þykir það ljúft eða leitt, þá
snúast kosningamar nú í haust um
það eitt, hvort stefna Mbl. eða
Tímans á að verða ofan á hér á
landi næstu 4 ár. Blöðin eru að
vísu aðeins tákn fyrir mismunandi
stefnur. En þau eru eins og fánar
yfir andstæðum hersveitum og
andstæðum málstað. Áður en vikið
er að, hver dagskráin er báðum
megin, verður að athuga verkefn-
in. þau eru mörg. En mesta málið
ei að forða þjóðinni frá hallæri og
landssjóði frá gjaldþroti.
Lesendum Tímans er kunnugt,
að skuldir landssjóðs og lands-
manna við útlönd voru í vetur leið
svo miklar, að hálf miljón kom á
bak hverra eitt þúsund manna.
þessar skuldir aukast svo að segja
með degi hverjum. Vextirnir eru
miklir, og framleiðslan ekki í góðu
lagi. Framleiðslutæki skuldugasta
hluta landsins, Reykjavíkur, hafa
legið óhreyfð í sumar. Togararnir
hafa legið óhreyfðir hver við ann-
ars hlið á höfn höfuðstaðarins blíð-
ustu sumarmánuðina Ekki hafa
þeir minkað mikið skuldir eigend-
anna þann tímann. Jafnhliða er
flutt inn glys og glingur fyrir
miljónir. Skuldimar vaxa þannig
jafnt og þétt.
Af vangoldnum og vaxandi
skuldum leiðir ótrú á fjármálum
landsins. þessvegna fellur íslenska
krónan. Vegna sviksamlegrar
stjómar í Landmandsbankanum
hefir dönsk króna fallið, svo að
vitrustu mönnum þar í landi
stendur stuggur af. En þó er ís-
lenska krónan lægri, fellur meira.
Sjúkdómur hins íslenska viðskifta-
lífs er hættulegri en sár þau, er
Landmandsbankinn veitti sínu
landi.
I hvert skifti þegar krónan fell-
ur, vex dýrtíðin. Bóndinn, embætt-
ismaðurinn og sjómaðurinn fá
minna og minna af matvöm eða
fatnaði fyrir hverja krónu. Áður
en varir er komin hungursneyð í
bæjunum, og hallæri í sveitinni.
Fallmöguleikar peninga eru ótak-
markaðir, eins og sjá má af erlend-
um dæmum. Haldi krónan áfram
sömu leið og hingað til, er ofboð
auðvelt t. d. fyrir enska spekú-
lanta að klófesta fasteignir hér á
landi, jarðir og hús, fyrir sárlítið
fé. þeir hefðu þá bæði fasteignim-
ar og tollinn.
Ekki er hagur landssjóðs betji.
I byrjun kreppunnar tóku J. M. og
M. G. lán innanlands og utan. Alt
hvarf í botnlausa hít eyðslunnar.
Fé sem var tekið að láni til ákveð-
inna framkvæmda, eins og t. d.
Flóaáveitunnar, fór í veislur og
skrifstofukostnað í Reykjavík.
Landhelgissjóðurinn misti 300 þús.
kr. sömuleiðis. Og þegar þessir
tveir dáindismenn skiluðu af sér í
fyrra, var landið orðið þrautskuld-
ugt, tolltekjurnar trygðár erlend-
um lánardrotnum, og eiginlega
minna en ekki neitt í sjóði lands-
ins. Hinsvegar var búið að binda
landinu þunga byrði með miklu
stai’fsmannahaldi. Hvergi var gerð
tilraun til að spara.
Ef litið er á fjárlögin, sem síð-
asta þing afgreiddi, fara um tvær
miljónir af tekjum landsins í vexti
og afborganir af lánum. Megin-
hlutinn af því, sem eftir er, fer í
starfsmannalaun og eftirlaun. Sár-
lítið fer til verklegra framkvæmda.
Skuldirnar og starfsmennirnir
sitja fyrir. Ef ekki er staðið í skil-
um við þá, er landssjóði stefnt um
leið, eins og þegar Einar Amórs-
son, Jóh. Jóh. og Bjami frá Vogi
stefndu landinu af því að þingið
ákvað þeim 500 kr. hverjum fyrir
að vera í lögjafnaðarnefnd, en J. M.
hafði úthlutað 2000 kr. á nef.
Við verðfall krónunnar hækkar
dýrtíðaruppbótin, og minna verður
úr tekjum landssjóðs upp í skulda-
greiðslurnar. Fyr en varir er ekk-
ert til annað en í þessa tvo liði. því
stigi er líklega náð nú, úr því að
mestu hefir orðið að hætta við
vegagerðir. Haldi fall krónunnar
áfram, verður að hækka skattana,
ef hægt á að vera að standa í skil-
um við lánardrotna landsins og
starfsmenn þess.
Ástandið er orðið svo hörmulegt
að sumum virðist gjaldþrot lands-
ins eina bjargráðið. Einn hinn
greindasti bóndi í Árnessýslu lét
nýlega þá skoðun í Ijós, að gjald-
þrot landsins eitt og ekkert annað
gæti létt af þjóðinni óbærilegum
skuldbindingum. En því miður hef-
ir gjaldþrot ekki þennan kost fyrir
þjóðina, nema ef hún leysir þjóðfé-
lagið upp algerlega og eignast
aldrei neitt framar.
Hvað segja nú Tíminn og Mbl.
um þessi boðorð og flokkar þeir er
að þeim standa?
Kaupið
íslenskar vörur!
Hrein®. Blautsápa
Hrein®. Stangasápa
Hrein® Handsápur
Hreina Ke rti
Hrein® Skósverta
Hreini Gólfáburður
D Styðjiö íslenskan
ntlNN iðnað!
I. Gengishrunið. Tímiim hefir í
samræmi við alla samvinnumenn
landsins haldið því fram síðan
kreppan byrj aði, að hefta yrði inn-
ílutning óþarfa með banni eða
tollum. Að koma yrði skipulagi á
sölu sjávarafurða, svo að verð
þeirra hrapaði ekki ofan úr öllu
valdi. Að koma yrði lögum yfir
hluthafa íslandsbanka, svo að
hagsmunir landsins sætu jafnan í
fyrirrúmi fyrir hagsmunum hlut-
hafanna. Mbl. hefir haldið fram
ótakmörkuðum innflutningi, varið
hina skaðlegu og þjóðhættulegu
samkepni innlendra og erlendra
braskara með sjávarafurðimar, og
staðið á móti hverri tilraun til að
láta þjóðarhagsmunina gilda meir
en hagsmuni Mbl. bankahluthaf-
anna. 1 einum af dilkum sínum hef-
ir Mbl. nýlega, líklega fyrir munn
M. Guðm., talið það óhæfu að láta
hluthafa fslandsbanka bera ábyrgð
á því tapi sem bankinn var orðinn
fyrir 1920, og varasjóður gat ekki
bætt.
II. Eyðsla landssjóðs. Tíminn hef
ir árum saman varað þjóðina við
hégómlegri og heimskulegri eyðslu
í óþörf embætti og tildur. Má þar
til nefna krossana, veisluóhóf J. M.
hin dýru ferðalög J. M. og Jóh.
Jóh., annan legátanna í Ameríku,
sendimanninn í Genúa og Khöfn.
Utanríkisráðherrann, kaupin á
pósthúsinu á Siglufirði, marg-
földu verði, óþarft og of dýrt
mannahald við vínverslunina, óhóf-
lega húsaleigu handa skrifstofum
í Rvík o. m. fl. Bent hefir verið á
að sameina mætti embætti og sýsl-
anir, fækka um helming í hæsta-
rétti, leggja niður óþörf embætti o.
s. frv. Mbl. og þess lið er á gagn-
stæðri skoðun. það hefir stutt til
kosninga Jón Magnússon. Og það
styður nú til kosninga þá þrjá
menn aðra, sem einna mesta sök
eiga á vesöld landssjóðsins: M. G.,
Bjarna og M. Pétursson. Mbl. er
bundið á öllum öngum við báða
höfuðliði eyðslunnar: Skuldirnar
og starfsmannafjöldann. M. G. hef-
ir viðurkent í einum Mbl-dilkinum
að enska lánið hafi verið meðfram
tekið til að festa skuldakröfur á
landið, eða með öðrum orðum: Til
að ná þeim úr umferð. Ekki voru
þessar kröfur á kaupfélögin. það
hafa þá verið kaupmannaskuldir.
Nú auka kaupmenn stöðugt skuldir
sínar erlendis. M. G. hefir því
sömu ástæðu til að taka lán nú, ef
hann fengi því ráðið, eins og 1921.
Óhætt er að slá því föstu að enska
lánið var tekið fyrir MbLmenn.
peir einir nutu lánsfjárins. Og að
því leyti sem lánsféð ’20—’21 gekk
í eyðslueyri í veislur etc., þá nutu
Mbl.menn þess líka. þeir voru í
stórum hópum á landsins kostnað
á þingvöllum, við Geysi og ölfusá,
þar sem Jón þakkaði fyrir góða
veðið. Hið sama verður ofan á ef
komið er að starfsmönnum lands-
ins. Allur þorri þeirra eru Mbl.-
menn, a. m. k. flestir hinir óþörf-
ustu, sem eiga J. M. og Bjarna að
þakka stöður sínar. pað má segja,
að þeir tveir þættir, sem mestu
valda um eymd þjóðarinnar nú,
séu annarsvegar spekúlantar í em-
bættum og hinsvegar spekúlantar
i verslun. Hinir fymefndu hafa
þurausið landssjóð, hinir síðar-
nefndu valda verðfalli krónunnar.
Sameiginlegt áhald þeirra er Mbl.
og þingflokkur sá, er að því blaði
stendur, er hjálparhellan í þinginu.
Nábúaflokkar
Framsóknar.
Gömlu flokkamir em dauðir.
Enginn talar lengur um Heima-
stjóm. Og fáir tala um sjálfstæð-
ismenn. Landkjörið í fyrra sýndi,
að sá flokkur er nú fylgislaus með
þjóðixmi. Báðir gömlu flokkamir
hafa bráðnað í deiglu hinnar nýju
flokkaskiftingar, sem bygð er á
innanlandsmálunum.
Framsókn er miðflokkurinn. Á
aðra hönd honum eru embætta- og
verslunarspekúlantamir eða Mbl.-
liðið. Á hina höndina verkamanna-
eða socialistaflokkurinn. Hingað til
hefir verkamannaflokkurinn ekki
haft nema einn mann á þingi, en
Mbl.liðið verið alt að því helming-
ur þings. Verkamannaflokkurinn
hefir rætur í hinum stærri kaup-
stöðum, þar sem útgerð eða versl-
un eru rekin í stóram stíl, og safn-
ast hefir öreigalýður, sem á við
slæm fjárhagskjör að búa. I sveit-
unum hefir þessi stefna ekkert
fylgi, nema ef telja skyldi einn
bónda í Árnessýslu, Indriða á
Kiinglu. Sama er raunin erlendis.
Verkamenn ná hvergi tökum, sem
stjórnmálaflokkur, nema í iðnaðar-
og verslunarbæjum.
Mbl.liðið hefir aðalstyrk sinn í
kaupstöðunum, vora þeir flestir í
sömu bæjunum og verkamenn. það
er hin hliðin á stjómmálalífi bæj-
anna. Meðan hér voru efnamenn í
þessum flokki. þeir halda áfram
að vera þar, þótt þeir séu gjald-
þrota eða uppgjafamenn láns-
stofnana. þar eru ennfremur flest-
ir starfsmenn landsins, mikið af
búðarfólki, og persónulegu þjón-
ustufólki hinna fyrverandi efna-
manna.
Verkamanna- og braskaraflokk-
urinn eru óaðskiljanlegir, eins og
tvíburar. þar sem er brask í versl-
un eða atvinnurekstri,með yfirlæti
fjársóunar og kúgun, þar mynda
„öreigar" (ekki eins og B. Kr.!)
verkamannaflokk. þessir tveir
flokkar togast á um yfirráð fjár-
magnsins í bæjunum. Braskara-
flokkurinn vill halda yfirráðum
verslunar og framleiðslu í höndum
sinnar stéttar. Verkamenn vilja
taka af þeim þetta vald, og láta
bæjarfélögin eða landssjóð eiga öll
aivinnufyrirtæki. Mjög undarlegt
er það að braskararnir skapa jafn-
an öreigaflokkinn. 1 Rússlandi voru
socialistar alveg kraftlausirþangað
til í byrjun 20. aldar að einn dug-
legur ráðherra kom upp stóriðnaði
í Rússlandi — í því skyni að gera
landið sjálfstæðara fjárhagslega.
þá drógu braskaramir til sín unga
fólkið úr sveitinni, í verksmiðjum-
ar, alveg eins og íslensku braskar-
arnir hafa sópað til Reykjavíkur
karlmönnunum á skipin og kven-
fólkinu í fiskþvottinn. Eftir fáein
ár tók öreigalýður Rússlands
stjóm landsins í sínar hendur.
Braskararnir höfðu þar grafið sína
eigin gröf. Og þó að ekki séu mikl-
ar líkur til, að sú saga endurtaki
sig í öðrum löndum, þá er reyndin
að öðra leyti sú sama. Braskaram-
ii draga verkalýðinn til bæjanna,
spenna kaupið upp, svo að bænda-
stéttin getur illa kept við þá um
verkakaupið. Um leið spenna þeir
upp lóðir, húsaleigu og vöraverð í
bæjunum, þannig að háa kaupið er
í raun og vera lágt. Bágindin
þrýsta öreigunum saman í sam-
eignarflokk. En skilyrði hans eru
eingöngu bundin við braskaralíf
kauptúnanna. þessvegna ná pólit-
isku áhrifin ekki lengra.
Samvinnuflokkurinn er sveita-
mannaflokkur fyrst og fremst,
með dálitlum ítökum í miðstétt
kauptúnanna. Takmark þess flokks
er að leysa sem allra flest félagsleg
viðfangsefni með frjálsum sam-
tökum. Lengst er sá flokkur hér á
landi kominn á verslunarsviðinu.
Víða erlendis reka samvinnufélög-
in líka iðnað, og er vísir að mynd-
ast hér á landi. Telja má, að hér-
aðsskólarnir nýju, sem upp eru að
rísa hér á landi, séu einskonar sam-
vinnufyrirtæki. Bæði fyrir norðan
og sunnan er efnt til slíkra skóla
með samskotum, og ekki gert ráð
fyrir að þeir verði reknir sem
landsfyrirtæki: það er samvinna í
uppeldismálum.
Hingað til hefir samvinnuflokk-
urinn átt í höggi við hina tvo
gömlu, deyjandi flokka: Heima-
stjóm og Sjálfstæði. En eftir að
þeir vora undir lok liðnir, samein-
uðust braskararnir úr báðum þeim
flokkum í einn hóp, sem hafði Mbl.
að aðalmálgagni, en marga
„snepla“ og „pésa“ að auki. Ur
Heimastjóm komu í þennan flokk
J. M., Guðjón á Ljúfustöðum, þór-
arinn, Sigurður ráðunautur, sr.
Eggert Pálsson o. m. fl., en úr
Sjálfstæðinu M. Guðm., Einar Am-
órsson, Gísli Sveinsson, B. Kr., Sig.
Eggerz, Bjarni frá Vogi og Magnús
Pétursson. Mbl. breiðir út vængi
kaupmenskunnar yfir þessa gömlu
andstæðinga, og marga aðra þeirra
líka. Smátt og smátt hefir þessi
nafnlausa sambræðsla sameinast í
neikvæðri andstöðu við samvinnu-
flokkinn. Síðan Framsóknarflokk-
urinn myndaðist 1916, hefir sá
flokkur átt fult í fangi með að
verja þjóðina fyrir því, að brask-
araliðið setti þjóðarbúið á höfuð-
ið. Fyrst varð að verja almenning
fyrir allsherjarféflettingu með
landsverslun stríðsáranna með
matvöra. Nú er aðalhættan, að
braskaramir láti þjóðinni blæða til
ólífis með stöðugu verðfalli gjald-
eyrisins og óhæfilegri eyðslu til of
margra starfsmanna á þjóðarbú-
inu.
Nafnlausi flokkurinn og Fram-
sókn hafa verið álíka liðsterk í
þinginu, og mestur vopnaburður
þeirra á milli á þjóðmálasviðinu.
Verkamannaflokkurinn hefir þá
oft gleymst 1 daglegu tali manna
milli, meðan hans gætti svo lítið í
þinginu, en þó öllu fremur af því,
að öreigaflokkurinn hefir hingað
til aðeins starfað í kauptúnum, þar
sem samvinnuflokkurinn hafði lít-
ið eða ekkert fylgi. Á hinn bóginn
var fyrirfram útilokað, að verka-
menn hefðu nokkurt bændafylgi.
þannig er þá málum þeim hátt-
að, sem kjósa á um. Tíminn og
Framsókn vilja verja landið gjald-
þroti og borgarana fyrir hörm-
ungum gengishrunsins. þeir vita
vel, hvert vegurinn liggur úr þess-
um ógöngum og f ara ekki dult með.
Hinsvegar reynir Mbl. og nafnlausi
flokkurinn að koma þingmönnum
að í skjóli flokksleysis, undir fölsku
flaggi. Engin stefna er þar viður-
kend. Skrifandi mennirnir í blöðin
eru Hagalín, Árni Ámason, Gunn-
laugur Tryggvi/ Dalvikur-Jón,
Steinn Emilsson. Aldrei hefir nokk
ur flokkur í nokkru landi haft í
einu jafnherfilegan málstað, eins
lítinn kjark til að segja satt frá
stefnu og ráðagerðum, og jafn
veigalitla menn til að útbreiða hug-
myndir sínar. 1 næstu blöðum vérð-
ur minst á þá menn, sem tekið
hafa að sér það lítið öfundsverða
starf að vera frambjóðendur fyrir
Mbl. og þar með taka á sig þann
vanda að fullkomna það verk við
fjárhag og sjálfstæði landsins, sem
kaupmannaliðið og Magnús Guð-
mundsson hafa meir en hálfnað.
J. J.
o-
oo Fraisúknarflokkurinn.
Tilgangur Búnaðarfélagsins er
að vinna að framföram landbúnað-
ar hér á landi. Eftir það liggur
allmikið starf. En hin fyrri ár átti
það við þröngan kost að búa. ping-
ið veitti því fé mjög af skornum
skamti, og fátæktin dró vitanlega
úr framkvæmdunum.
þegar Tryggvi þórhallsson hafði
verið um stund ritstjóri Tímans, sá
hann, að ef unt átti að vera að
hrinda landbúnaðinum áfram með
hröðum skrefum, þá varð Búnaðar-
félagið að hafa andlegan og fjár-
munalegan þrótt til að ryðja nýjar
brautir. Hann sannaði þetta með
ljósum dæmum í hverri blaðagrein-
inni eftir aðra. Bændur skildu
fljótt þýðingu þessa máls. Fundar-
ályktanir hvaðanæva að af land-
inu skoruðu á þingið að auka til
stórra muna framlag til félagsins
úr landssjóði. Bylgja almennings-
álitsins var svo sterk, að þingið lét
þegar í stað undan, og veitti fé-
laginu ríflegan styrk.
Um sama leyti var Sig. Sigurðs-
Flokkarnir hafa þannig ekki rekist
á, svo heitið geti, fyr en nú við
þessar kosningar. I þrem kjördæm-
um að minsta kosti keppa Fram-
sóknarmenn í þríhyrndri baráttu.
Annar keppinauturinn fyrir ör-
eiga, hinn fyrir brask-stefnuna.
þessi þrjú kjördæmi era Eyja-
f jörður, Snæfellsnes og Ámessýsla.
Um leið og augljóst var, að
verkamannaflokkurinn tekur að
sækja fram í kjördæmunum, þar
sem sveitamenn eru í meiri hluta,
og ættu því að hafa fulltrúann,
hafa sum af blöðum þessum byrj-
að kosningaróðurinn gegn Fram-
sókn og bitið í skjaldarrendur.
Fyrst kæra öreigarnir, eins og
„marðardótið“, yfir því, að blöð
þeirra séu í Tímanum ekki nefnd
á nafn. þá er talað um ósamlyndi
í Framsókn, að flokkurinn sé klof-
inn, hafi aldrei verið neinn flokk-
ur, sé verkefnalaus, blöð sam-
vinnumanna dauð, og því spáð, að
cll stjómmálastarfsemi samvinnu-
flokksins muni enda á næsta kjör-
tímabili o. s. frv.
öll þessi mannalæti standa í sam-
bandi við samkepni verkamanna
við Framsókn, um hin blönduðu
kjördæmi, þar sem era smáþorp
með braskara- og verkalýð, en
meginþorri kjósendanna sveita-
bændur. Með þessari útfærslu
verkamannaflokksins byrjar bar-
átta milli samkepnis-, samvinnu-
og sameignarflokkanna. Sú bar-
átta var frá byrjun óhjákvæmileg.
Samkepnismenn hafa hingað til
kept í bæjunum við sameignar-