Tíminn - 22.09.1923, Qupperneq 2

124
T í M I N N

Nokkrir ,
Framsóknarmenn.
t>orst. M. Jónsson var mjög ung-
ur maður, er hann komst á þing,
og hefir jafnan síðan verið þar
áhrifamikill maður. Fyrir hérað
sitt hefir hann komið á Borgar-
fjarðarsímanum, breytingu Eiða-
skólans, og hinni miklu vegalaga-
breytingu frá í vetur, sem tryggir
Jökulsái'hlíð og Vopnafirði þjóð-
veg, og á að koma Austfjarðalág-
lendinu í vegasamband við Norður-
land og undirlendin sunnan og
vestanlands. Hefir nú rétt hugsun
og stór hugur ráðið um lagasmíð-
ina. Síðan er að framkvæma verk-
ið. Er það vel kleift. Kynslóðina
vantai- ekki þrek og manndóm.
porsteinn hefir venjulega átt sæti
í samgöngumálanefndt og sótt fast
allar siglingaumbætur fyrir Aust-
urlandi.
Andstæðingar þorsteins hafa
lagt hina mestu stund á að telja al-
menningi trú um, að þorsteinn
bæri mest fyrir brjósti uppeldis-
málin, en hefði lítinn áhuga fyrir
hmni verklegu hlið þjóðmálanna.
Fátt er fjarstæðara. þorsteinn er
að vísu áhugasamur kennari og
mentafrömuður, svo að jafna má
áhrifum hans í þinginu á því sviði
við áhrif Sveins í Firði í fossamál-
inu. En framkvæmdarþrek þor-
steins er svo mikið, að hann hefir
jafnan rekið búskap, og stundum á
fieiri en einni jörð í einu, með
kenslu, kaupfélagsforstöðu og þing
menskunni. Ekki var hann fyr tek-
inn við kenslu á Akureyri, en hann
fékk sér jörð með til ábúðar í nánd
við kauptúnið. Hefir hann á þingi
fylgt fram hverri endurbót land-
búnaðinum til handa, sem þar hef-
ir borið á góma, svo að ekki hefir
betur verið róið af nokkrum öðrum
einstökum bónda.
þetta mun og vera viðurkent af
Austfirðingum. En af því að
mentamálaforganga þorsteins hef-
ir verið gerð að rógsefni móti hon-
um, þykir hlýða að skýra það mál.
þorsteinn hefir átt mikinn þátt í
að mynda þau fjögur stig hinnar
almennu fræðslu, eins og þau horfa
við Framsóknarmönnum. 1. Barna-
fræðslan. 2. Héraðsskólamir. 3.
Mentaskóli á Akureyri. 4. Ódýr út-
gáfa alþýðlegra fræðibóka.
þorsteinn Jónsson gengur út frá
þvi, að i lýðfrjálsu landi, þar sem
Fundur að
Stórólfshyoli.
Eins og til stóð, hófst leiðarþing
það, er J. J. hafði boðað að Stór-
ólfshvoli sunnudaginn 16. þ. mán.
nokkru eftir hádegi. Veður var all-
gott. Aðsókn var nokkuð mikil úr
nágrenninu, en lítil úr fjarsveit-
um, undan Eyjafjöllum, úr Land-
eyjum, þykkvabæ, Holtum og
Landi. Sigurður Eggerz, Jón Magn-
ússon og Magnús Guðmundsson
voru þar mættir til að taka þátt í
ræðuhöldum. í fylgd með þeim var
Eggert Claessen. En að þessu sinni
höfðu þeir ekki með sér Árna á
Höfðahólum, Litla Lárus, og heild-
sálafans þann, er þeir höfðu til
brautargengis á Selfossfundinum.
Björgvin sýslumaður Rangæinga
var nýkominn að sunnan af ráð-
stefnu við kaupmannaforkólfana.
Var kvöldið áður haldinn hjá hon-
um einskonar leynifundur af smöl-
um og venslamönnum sr. Eggerts,
til að undirbúa þátttöku þeirra í
leiðarþinginu, á þann hátt, er þeim
þótti best henta hagsmunum
flokksins. Mikill kuldi hafði áður
verið milli sýslumanns og sr. Egg-
erts út af héraðsmálum. Nú var
þeim skipað að sættast vegna Mbl.-
flokksins. Síðar kom í ljós, hvaða
málaleitun hafði verið borin frá
Mbl.mönnum og íslandsbankahlut-
höfunum austur til smalanna þar.
hver karl og kona er partur úr kon-
ungi, verður að leggja mikla stuna
á andlega þroskun borgaranna.
Ómentuð þjóð, með almennum
kosningarrétti og þingræði verður
fljótt þræll auðvalds og spillingar
og glatar frelsi og sjálfstæði. Jafn-
vel fj árhagslegar framfarir eru
ætíð endurskin af hugsun og and-
legri vinnu. Alþýðuskólar Dana
gerðu mögulega hina miklu fram-
för landbúnaðarins, og komu Dön-
um í fararbrodd meðal allra þjóða
í þeim efnum. Efnalegar framfar-
ir þjóðverja og Japansmanna voru
fyrst og fremst ávöxtur af and-
legum framförum, af aukinni og
skipulagsbundinni þekkingu. Svo
er það í öllum löndum. í kauptún-
unum okkar yrði mikið af hinni
uppvaxandi kynslóð hvorki læst
eða skrifandi, ef ekki væru barna-
skólar, hvað þá að um meiri and-
lega framför væri að ræða. Og síð-
an fólksfátt varð í sveitinni, er
víða orðið lítið um heimakensluna
þar líka, þó að margir foreldrar
leggi drengilega fram krafta sína.
Sást á kvennafundinum í Rvík í
vor, að ekkert liggur mæðrum
landsins þyngra á hjarta en ment
un bamanna. Menn deila um að-
ferðir í því máli, og enginn þing-
maður mun fúsari en þ. M. J. að
breyta formi fræðslunnar til bóta.
Hann er ekki bundinn við formið,
heldur við árangurinn, mentun
þjóðarinnar. En hart væri það, ef
bændur og bændakonur í Norður-
Múlasýslu feldu verð á fulltrúa
sínum fyrir að vilja láta þjóðfélag-
ið hlúa að því, sem foreldrunum
þykir þó vænst um, börnunum, sem
eiga að erfa landið.
Eiðaskólinn er hinn fyrsti hér-
aðsskóli, sem landið hefir lagt
verulega rækt við. Slíkir skólai’
eiga að verða það sama fyrir ís-
lenska borgara eins og lýðháskól-
arnir fyrir Dani. þeir eiga að vera
í sveit. Svo ódýrir, að hver efnileg-
ui unglingur geti átt kost á að
dvelja þar einn eða tvo vetur. þar
eiga tilvonandi borgarar landsins
að geta fengið bæði bóklega og
verklega fræðslu, heppilega fyrir
lífsbaráttuna á íslandi. þriðja stig-
ið er mentaskólinn fyrir þá, sem
hafa löngun til að sinna löngu
námi. Að réttu lagi þurfa í slíkan
skóla að geta komist þeir ungling-
ar, sem best eru til þess fallnir,
hvar sem þeir fæðast og vaxa upp
á landinu. Nú er þetta ekki svo.
Dýrtíðin í Rvík er orðin svo mik-
þegar J. J. hafði talað nokkrar
mínútur, hóf Skúli nokkur á Mó-
eiðarhvoli, tengdasonur sr. Egg-
erts, ólæti og hávaða. Var auðséð,
að hann og eitthvað 8—10 menn
aðrir ætluðu að reyna að sprengja
fundinn. Gekk nú í stappi alt að því
í hálfan klukkutíma. Töluðu ýmsir
fáein orð. Sýslumaður átti að hafa
það hlutverk að stýra nýjum fundi
ef leiðarþingið yrði sprengt. Björg-
vin er góðlátlegur karl, ristir grunt
og er mjög hégómagjarn. það not-
uðu Mbl.menn sér og var fundar-
stjóravegtyllan agnið, sem hann
var veiddur á.
J. J. lýsti skýrt og skorinort, að
tilgangur fundarins væri að ræða
alvarleg mál á alvarlegan hátt.
þessi fundur væri fyrir kjósendur
í Rangárvallasýslu og þingmenn,
sem þar væni staddir. Ef aðgang-
ur væri ótakmarkaður að slíkum
fundum, mætti búast við ótak-
mörkuðu aðstreymi af kosninga-
agentum úr Rvík, svo að fundur-
inn gæti ekki notið sín fyrir það
hérað, sem hann væri haldinn í.
þetta fyrirkomulag væri partur af
sjálfsvörn sveitanna. þeirra menn
væru ekki vanir að blanda sér í
fundarhöld kauptúnanna, tef ja þau
eða valda óspektum. Sveitin yrði
að heimta sama rétt og virðingu
sér til handa. Sigurður bóndi á
Brúnum tók í sama strenginn. Sr.
Jakob Lárusson lýsti yfir, að syst-
ir sín, læknisfrúin á Hvoli, hefði
lánað fundarboðanda fundarstað-
inn, og ef einhverjir fundarmenn
il, að þar geta ekki stundað langt
nám nema þeir, sem eiga þar for-
eldra eða eru synir efnaðra manna.
Fátæku gáfumönnunum úr sveit-
unum er að verða lokuð leið til há-
skólanáms. Frændur okkar, Norð-
menn, hafa leyst þessa gátu á und-
an okkur. þeir hafa tvennskonar
mentaskóla. Aðra fyrir bæjar-
menn.. þeir taka við af barnaskól-
unum. Hina fyrir þroskaða, vel
undirbúna efnismenn, aðallega
væru þar, sem ekki vildu vera á
hans fundi þar, væri þeim réttast
að halda mót annarsstaðar.
Að lokum sljákkaði þó svo í ofsa-
mönnum sr. Eggerts, að J. J. gat
haldið leiðarþing sitt. Skýrði hann
fjárhagsmálin mjög á sama hátt
og á Selfossi. En aðrir kaflar ræð-
unnar voru sérstaklega miðaðir
við fundarstaðinn, miðsveit Rang-
árvallasýslu. þar í kring um sr.
Eggert hefir þróast einkennilegt
verslunarlíf. Hvergi á landinu eru
jafnmargir bændur, sem hafa
reynt að hafa verslun að auka-
atvinnu. Að vísu hefir verslunin
orðið lítil, en þó nóg til þess, að
þeim finst þeir vera með í stétt-
inni. í neðanverðri sýslunni er
kaupfélagið í Hallgeirsey, og allur
þorri bænda í því. Hefir hinum
verslunarlausu verslunarmönnum í
miðsýslunni þótt að þessu hið
mesta mein, og lagt óvild og hatur
á kaupfélagið og alla, sem þeir
telja nærstadda því. Út frá þess-
um „borgarabréfshreiðrum“ vel-
flestum og frá sr. Eggert sjálfum
hefir gengið sífeld andúðaralda
gegn kaupfélaginu í Hallgeirsey og
kaupfélagsskapnum yfirleitt. Sí-
felt verið að telj a bændum trú um,
að kaupfélögin væru mestu skulda-
verslanir landsins og hættuleg
þjóðinni. Nú urðu þessir menn að
þola að heyra þann beiska sann-
leika, að það eru samvinnubænd-
umir, sem eru nálega skuldlausir
við útlönd, og hafa aflögum gjald-
eyri árlega til að hjálpa öðrum um.
Kaupið
íslenskar vörur!
Hrein* Blautsápa
Hrein£ Stangasápa
Hreinl Handsápur
HreinS. Ke rti
Hreini Skósverta
Hreini Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
sveitamenn. þeir eru í sveitum eða
smáþorpum. Námstíminn þar eru
4 ár, 10 mánuðir árlega, og þungt
inntökupróf. Að breyta Akureyr-
arskólanum, eins og Framsóknar-
flokkurinn lagði til í vetur, er
nauðvörn sveitanna, til að tryggja
sonum sínum aðgöngu að háskóla-
námi. Héraðsskólarnir taka við því
hlutverki, sem gagnfræðaskólar
áttu að vinna. Akureyrarskólinn á
að geta verið ódýr skóli fyrir nem-
þeirra vegna gæti gengi íslenski’-
ar krónu verið jafnt sænskri krónu
eða dollar. En kaupmannaverslan-
imar og nokkur hluti útvegsins
skulduðu um 40 miljónir við út-
lönd um síðustu áramót. þó er
þetta aðeins rúmlega helmingur
þjóðarinnar. Ræðumaður sýndi
ennfremur fram á, að eins og sam-
vinnumenn hafa haldið sínum eig-
in fjárhag svo langsamlega betur í
horfi, heldur en kaupmenn og at-
vinnurekendur bæjanna, þannig
hafa þeir reynt að hafa áhrif á
landsmálin í sömu átt. Framsókn-
arflokkurinn studdi af alefli að
innflutningshöftunum 1920. þá
benti einn af helstu fjármála-
mönnum landsins Jóni Magnús-
syni á, að líka þyrfti að hafa skipu-
lag á afurðasölunni. Jón þorði það
ekki. Sagði að það væri of mikil
„bylting", en lét tilleiðast að vera
með innflutningshöftum. En er á
þmg kom, voru allir á móti eða
hálfvolgir, að hindra innflutning á
óþarfa, nema Framsókn. En sá
flokkur var ekki nema þriðjungur
þings. J. M. og M. G. fleygðu þá
innflutningshöftunum og köstuðu
sér um leið endanlega í faðm kaup-
mannavaldsins. En um leið fór
skuldasúpan hraðvaxandi og ís-
lenska krónan byrjaði að hríð-
falla. Nú er skuldasúpa bæjanna
að vaxa þjóðinni langt yfir höfuð.
Hallæri yfirvofandi, með öllum
þess afleiðingum. Landið er eins og
hús, þar sem önnur hliðin er brot-
in inn. Reykjavík hefir sokkið
7 spurningar og svör. t
1. Hvað er Sleipnir? Svar: Sleipnir er langstærsta, besta og því
þektasta reiðtýgja- og aktýgj avinnustofa á íslandi.
2. Hversvegna er mest smíðað þar af reiðtýgjum? Svar: Af því
ao eftirspum er þar mest. þar eru hlutir allir gerðir, eins og kaupend-
ur æskja eftir, og kaup öll ágæt.
3. Hversvegna gera menn bestu kaupin í Sleipni? Svar: Af því
alt efni er keypt beint frá fyrstu hendi og mikið smíðað í einu, við það
verður framleiðslukostnaður minni, og vörarnar því ódýrari og betri.
4. Hversvegna reynast öll reiðtýgi og aktýgi best frá Sleipni?
S v a r: Af því öll vinna er framkvæmd af æfðum og vandvirkum fag-
mönnum, og aðeins unnið úr fyrsta flokks efni.
5. Hversvegna hefir Sleipnir fyrirliggjandi 10 teg. af unglinga-,
kven- og karlmannahnökkum ? S v a r: Af því að hann vill vera viss um,
að allir geti fengið það, er þeir helst kjósa.
6. Hversvegna koma menn og gera kaup í Sleipni, þegar mikils
þykir við þurfa og eitthvað vantar, sem erfitt er að fá? S v a r: Af
því þar er ávalt afgreitt fljótt og áreiðanlega og allir hlutir til.
7. Hversvegna gera allir hygnir kaupendur verslun sína í Sleipni ?
S v a r: Af þeim ástæðum, sem áður eru nefndar, og svo er það megin-
regla: saxmgjamt verð og góðir borgunarskilmálar.
Ef þér hafið ekki nú þegar gert pantanir á reiðtýgjum og aktýgj-
um, þá gerið það tafarlaust í Sleipni.
Reiðtýgi og aktýgi, vagnar og alt tilheyrandi. Ennfremur alt efni
fyrir söðla-, aktýgja- og skósmiði sent gegn eftirkröfu hvert á land sem
er. Erfiðisvagnar með aktýgjum seldir mjög ódýrt. Verðið er mikið
lækkað og skal t. d. nefna hnakka frá 40 kr., beisli frá 16 kr., töskur
frá 10 kr. o. s. frv. Reynslan er sannleikur. Látið hana skera úr.
Sérlega vandaðir erfiðisvagnar ásamt aktýgjum seljast mjög
ódýrt.
NB. Vagnarnir eru til sýnis hjá hr. kaupmanni Ámunda Árnasyni.
Pantanir afgreiddar fljótt og nákvæmlega um land alt.
Slmi 646, Söölasmíöabúöin Sleipnir, Símn.: „Slcipnir“
(flutt á Laugaveg 74).
✓
endur, en þó með meira lífslofti
heldur en hinn gamli skóli í Rvík.
Um leið og Akureyrarskólanum er
breytt, vei’ður að minka að sama
skapi bekkjatölu í Rvík. Nú era 3
neðri bekkir þar tvískiftir og 3
efri bekkii' verða væntanlega þrí-
skiftir í vetui’. Bj örn á Rangá vildi
stækka þennan skóla, með heima-
vist. þorsteinn vill færa nokkum
hluta af þeirri kenslu, sem þar er
rekin með æmum kostnaði fyrir
landssjóð, norður til Akureyrar,
til að nota hina heppilegu stað-
hætti, sem þar eru, til að láta gáfu-
mennina, sem ekki eiga efnamenn
að, íá að njóta sín. Stefna Björns,
eins og MbLmannanna yfirleitt,
var í þessu máli að hækka sérstöðu
Rvíkur. Stefna þorsteins að gera
sveitamönnum hægra um þrosk-
ann. Gagnvart þeim, sem segja, að
gagnfræðaskólinn megi ekki hætta
að starfa á sínum gamla grund-
velli, vegna Austfirðinga, má
benda á það, að einmitt þorsteinn
M. Jónsson hefir gert þeim kleift
að njóta slíkrar skólagöngu-nær
sér, þ. e. á Eiðum.
Margir muna eftir kenningu
Sig. Nordals, um að landið ætti að
styrkja útgáfu fræðibóka og góðra
skáldrita. Páll Eggert, formaður
þjóðvinafélagsins, sótti um styrk
til slíkrar útgáfu, fyrir félagsins
hönd. Erindið kom til mentamála-
nefndar Nd. þorsteinn var formað-
ur hennar. Hann sá, að þetta var
hið mesta snjallræði til að auka
heimalestur og sjálfnám. Og með
mikilli lægni tókst honum að fá
alla nefndina til að mæla með
nokkram styrk til slíkrar útgáfu.
Jafnvel Vigurklerkur fylgdi þor-
steini í þessu, enda gekk málið
gegn um þingið. Næsta ár byrjar
útgáfan.
Af þessu sést, að barátta þor-
steins í fræðslumálunum er ein
hlið á hinni óhjákvæmilegu starf-
semi Framsóknar til að rétta við
þjóðina. Símar, vegir, vitar, brýr
og tóvélar era góðir og nauðsyn-
legir hlutir, ef með fylgir þekking,
vit og manndómur. En að leita
efnalegra framfara fyrir almenn-
ing, en vanrækja uppeldisskilyrði
hans, er eins og að ætla að rækta
skóg uppi á hájöklum. þorsteinn
hefir barist manna mest fyrir því
að auka þróunarskilyrði almenn-
ings. Bjarni frá Vogi og margir af
hans líkum vilja skapa í Reykjavík
einskonar stéttarvígi hinna lang-
skólagengnu manna, en fyrirlíta í
dýpra og dýpra í skuldafenið, og
reynir síðan að bjarga sér með því
að skattleggja alla þjóðina með
húsaleigunni, háu vöruverði og
miklu starfsmannakaupi.
Ekkert var hægt að segja, sem
var óþægilegra fyrir sr. Eggert og
málstað hans, heldur en þessi ein-
földu sannindi. Hann hafði fyr og
síðar gert fjandskapinn við sam-
vinnuna að aðalatriði fyrir kosn-
ingaviðgangi sínum nú í haust. Nú
varð hann og smalar hans að heyra
það, og geta ekki mótmælt með
rökum, að einmitt þessi kaupfélög,
sem hann hafði ofsótt og látið of-
sækja, eru eina verulega afltaugin
í fjármálunum. Ef samvinnubænd-
urnir væru eins skuldugir innan-
lands og utan, fyrir eyðslu og tap
á atvinnurekstri, eins og sá hluti
þjóðarinnar, sem verslar við kaup-
menn, þá væri engrar viðreisnar
von fyrir þjóðina. Og ekki var það
heldur til að auka frið sálarinnar
hjá þessum sömu mönnum, að
verða að játa það með þögn eða
staðlausum vífilengjum, að sam-
kepnisstefnan og samkepnisfor-
kólfarnir í bæjunum, húsbændur
sr. Eggerts og Einars á Geldinga-
læk í landsmálastarfsemi, bera
ábyrgð á fjárhruni bæjanna og
skuldum landssjóðs.
Að lokum herti ræðumaður enn
meir að þessum mönnum, sem
höfðu svo tilefnislaust afflutt
kaupfélögin. Hann sagði, að þeir
hefðu talað mörg stór og digur orð
um samábyrgð kaupfélaganna.