Tíminn - 03.11.1923, Síða 1

©jaíbfcti
og «fgret&slur,a6ur Cim*ns er
Sigurgetr ^rifcrtfsfon,
Sambanðsfyíisinu, ReYfjauif.
\
jL'jagapaii^
VII. ár.
Kosningarnar
og framtíðin.
i.
Atriðið sem kosningarnar. sner-
ust um fyrst og fremst var þetta:
Fær Framsóknarflokkurinn meiri
hluta og fær þjóðin þar af leiðandi
yfir sig sterka og samstæða
stjóm?
Framsóknarflokkurinn kepti að
þessu marki: að fá ákveðinn meiri
hluta. Og margir Framsóknar-
manna gerðu sér von um að ná því
marki. þeir höfðu það traust til
„háttvirtra kjósenda“, að þeir sæu
hversu mikið væri undir því kom-
ið að fá sterka og samstæða stj órn
yfir landið, að þeir sæu ennfremur
að tryggilegast væri að fá það vald
í hendur þess flokks, sem stendur
á grundvelli bændanna og sam-
vinnumannanna.
Kosningarnar eru ósigur fyrir
Framsóknarflokkinn að þessu leyti.
það er orðið fyrirsjáanlegt, að
flokkurinn nær ekki þessu marki
og vantar töluvert á.
Til þess að ná meiri hluta þurfti
Framsóknarflokkurinn fyrst og
fremst að halda öllum sínum
gömlu þingsætum, en auk þess að
vinna allmörg ný.
Nú hefir svo farið, að flokkurinn
hefir tapað þrem sætum: á Akur-
eyri, Vestur-Skaftafellssýslu og
öðra í Rangárvallasýslu — sé talið
að Magnús Torfason standi flokkn-
um nærri. Hinsvegar hefir flokk-
urinn ekki unnið nema 4 ný þing-
sæti: í Mýrasýslu, Vestur-Isafjarð-
arsýslu, Strandasýslu og annað í
Suður-Múlasýslu. Og þó að hann
kunni að bæta við sig, eða halda í
horfinu í þeim sýslum, sem ófrétt
er um, þá vantar mikið á að meiri
hluti náist.
J)að sem af er hefir flokkurinn
að vísu bætt við sig einum flokks-
manni og fylt í skörðin, og útkom-
an í sumum kjördæmunum er
mjög glæsileg fyrir flokkinn.1
En hann hefir beðið ósigur um
að ná markinu sem kept var að.
Fyrir þjóðina verður afleiðingin
þessi: Hún fær ekki yfir sig sterka
og samstæða landsstjórn studda af
Framsóknarflokksmeirihluta.
Ennfremur er mjög hætt við
því:
„að ekki fáist gerðar þær ráð-
stafanir sem Framsóknarmenn
telja einar ti-yggilegar um að gæta
hagsmuna ríkisins í íslandsbanka.
að ekki fáist það samtaka átak
sem til þess þarf að reisa við f jár-
hag ríkissjóðsins með sparnaði og
forsjá, og
að ekki fáist framkvæmd öflug
innflutningshöft til þess að hækka
gengið, og er hér þá aleins gripið
á fáum atriðum.
II.
Morgunblaðið er ákaflega glatt
yfir „sigri“ sínum — „sigri“
„Borgaraflokksins", sem það nú
lætur grípa yfir nálega alla and-
^stæðinga Framsóknarflokksins. —
Morgunblaðið hefir sigrað í
sama skilningi sem Tíminn hefir
tapað: þessum, að koma í veg fyr-
ir að Framsóknarflokkurinn næði
svo miklum sigri, að hann fengi
meiri hluta.
þangað nær „sigur“ þess, en
lengra ekki. Og víða ná fulltrúar
þess kosningu með sárfárra at-
kvæða meirihluta.
Hinsvegar verður blaðið að horfa
á suma frambj óðendur sína liggja
Reykjavík 3. nóv. 1923
í valnum við mjög lítinn orðstýr,
t. d. þá Sigurð ráðunaut, síra Gísla
Skúlason, Sigurð frá Kálfafelli,
Sigurð Kvaran, Guðjón Guðlaugs-
son og Jón frá Haukagili — svo að
aðeins fáir séu nefndir.
Og langflestir hinna nýkjörnu
fulltrúa telja sig með öllu lausa við
Morgunblaðið og hafa afneitað öllu
samneyti við það.
Verður það erfitt verk fyi'ir að-
alforkólfana að sjócfk flokk upp úr
þeim skj aldaskriflum og bauga-
brotum.
En það verk verða þeir að vinna.
Og það verk verður að takast fyr-
ir þeim.
IH.
Engu vissu verður spáð um það,
hverjir taka muni sæti í nýrri
landsstjórn á næsta þingi. því að,
auk annars, er ekki enn frétt um
kosninguna úr öllum kjördæmum.
„Borgaraflokkurinn“ saman-
stendur af mörgum efnum. Mætti
fyrst nefna Sjálfstæðisflokksleif-
arnar, einkum Sig. Eggerz, Hjört
Snorrason, Bjama Jónsson, Bene-
dikt Sveinsson o. fl. þá Vísisliðið:
Jakob Möller, Magnús Jónsson og
ef til vill fleiri, og loks nokkuð mis-
lita tvo aðalhópa í kring um Jón
Magnússon og Magnús Guðmunds-
son fyrverandi ráðherra.
Samvinna Vísis og Morgunblaðs-
ins við Reykjavíkurkosninguna
annarsvegar, og hin nána nýlega
vinátta milli Sigurðar Eggerz og
Morgunblaðsins hinsvegar, —
hvorttveggja bendir sterklega í
áttina til samvinnu allra þessara
aðila í milli um stjórnarmyndun á
næsta þingi.
Að lokum sýna ummæli Morgun-
blaðsins um það, að allir þessir
menn séu í einum flokki, „Borgara-
flokki“, og um hinn mikla sigur
þessa flokks við kosningarnar —
að það er föst ákvörðun að þessir
menn myndi stjóm á næsta þingi.
Og að svo vöxnu máli verður að
telja það víst að þeir geri það. Eft-
ir öll digurmælin eru foringjamir
í Morgunblaðsliðinu skyldugir til
að gera hinar alvarlegustu tilraun-
ir til stjómarmyndunar á næsta
þingi, með sameiningu allra þess-
ara manna.
það skal ekki dregið í efa, að
þeim takist það. En hitt er því
miður hægt að fullyrða með óyggj-
andi vissu:
það verður hvorki sterk né sam-
stæð meirihlutastjórn sem þessir
menn mynda.
það er því miður svo, að ekkert
sameiginlegt áhugamál bindur
þessa menn, saman annað en það
að vera á móti Framsóknarflokkn-
um. þeir eiga engar hugsjónir aðr-
ar sameiginlegar.
Hugsi menn sér t. d. andstæð-
urnar: Bjarni Jónsson — Jón
Magnússon — Pétur Ottesen. Eða:
Jón þorláksson — Jakob Möller.
Eða: Sigurður Eggerz — Magnús
Guðmundsson. Eða: Benedikt
Sveinsson — Björn Kristjánsson.
Eða: Aug. Flygenring — Jón Sig-
urðsson.
því lengur sem um er hugsað því
augljósara verður: að því miður er
það svo, að þjóðin fær ekki yfir sig
samstæða meirihlutastjóm, þá er
„Borgaraflokkurinn“ Morgunblaðs-
ins myndar stjórn á næsta þingi.
Og því miður er mjög hætt við
því að stjórnin sem þeir mynda
■ sitji ekki nema mjög skamma
stund.
En allra hættulegast er það sem
er nálega víst, og það er þetta:
þar sem svo margsamsettur
„Borgaraflokkur“ myndar stjóm
á næsta þingi, verður sami glund-
roðinn sem áður um stjórnarfarið
sem vei'ið hefir undanfarið og sama
festuleysið, sem orðið hefir land-
inu svo ákaflega dýrt á undan-
förnum árum.
— Sem betur fer eru þetta þó
ekki annað en spádómar.
----o----
Bolchewickagrýlan.
Eins og gengur var mörgu ryki
kastað í augu kjósenda við þessar
kosningar. En af hálfu Morgun-
blaðsins og kosningablaða þess, var
einni grýlu veifað meir en nokk-
urri annari. Mætti kalla hana
Bolrhewickagrýluna.
það var sök sér þó að alið væri á
hættunni sem stæði af Bolche-
wickum í Reykjavíkurkosningunni,
því að það er vitanlegt, að einstaka
menn eru þó til þar sem aðhyllast
kenningar Bolchewicka. Hinsvegar
era þessir menn svo fáir og áhrifa-
litlir, þótt háværir séu, og verka-
menn í Reykjavík hinsvegar svo
gætnir menn og rólegir, að það á
afarlangt í land að margir úr þeim
hóp aðhyllist kenningar Bolche-
wicka, að þessari grýlu var geysi-
lega misbeitt hér.
En þessari grýlu var veifað
miklu víðar en í Reykjavík. Henni
var veifað um allar sveitir lands-
ins.
Eitt af kosningablöðum Morgun-
blaðsins, sem Magnús Guðmunds-
son málaflutningsmaður taldist
fyrir, flutti um þetta efni langar
og mjög margar greinar. Aðalefn-
ið var það að klína Bolchewicka-
nafni á marga af helstu bændum
landsins, einkum frambjóðendur
Framsóknai’flokksins og á leiðtoga
samvinnumanna.
Og út um sveitir landsins héldu
útsendarar Morgunblaðsins áfram
þessum skrípaleik.
Norður í Húnavatnssýslu var
unnið á móti einum mætasta og
ráðsettasta bónda á landinu, Guð-
mundi Ólafssyni í Ási, á þeim
gnindvelli, að hann væri Bolche-
wicki. Sama var sagt um Jakob
Líndal og sjálfsagt líka um rit-
stjóra Tímans við Strandasýslu-
kosninguna.
Á Austurlandi voru þeir þorleif-
ur Jónsson í Hólum og Sveinn ól-
afsson frá Firði kallaðir Bolche-
wickar. Sjálfur núverandi 1. þing-
maður Rangæinga leyfir sér að
gefa þetta sama í skyn um helstu
leiðtoga samvinnumanna.
Loks gefur einn af helstu rithöf-
undum Morgunblaðsins, Ámi
Árnason frá Ilöfðahólum, út flug-
rit, rétt fyrir kosningarnar, og tek-
ur sér þar fyrir hendur að sanna,
að allir bankastjórar Landsbank-
ans séu Bolchewickar.
Henni var sannarlega þrautveif-
að framan í kjósendurna Bolche-
wickagrýlunni, af Morgunblaðslið-
inu fyrir kosningamar. Og þeir
börðu sér á brjóst og sögðu: „það
er alveg satt“, alveg eins og í sög-
unni hans Andersens, þegar ein
fjöður varð að fimm hænum.
Bolchewickagrýlan er hlægileg-
asta fyrirbrigðið 1 allri kosninga-
hríðinni. það er hlægilegt og ekkert
annað en hlægilegt að vera að klína
Bolchewickanafni á mætisbændur
og leiðtoga samvinnumannanna.
það ber vott um alveg einstakan
skort á rökum að grípa í annað eins
hálmstrá og þetta.
Árangurinn getur ekki orðið
annar en sá að hlaða undir þessa
sárfáu menn í Reykjavík, sem hnig
ið hafa að kenningu Bolehewicka.
því að alt landið veit það, hver
einasti hugsandi íslendingur veit
það, að enginn jarðvegur er til
neinsstaðar á íslandi fyrir kenning
ar Bolchewicka og verður áreiðan-
lega ekki í nánustu framtíð.
Vafalaust leggur Morgunblaðið
þessa grýlu sína á hylluna eftir
kosninguna. það veifær henni ekfci
aftur fyr en við næstu kosningar.
En sögulega er hún merkileg þessi
Bolchewickagrýla. Hún er órækur
vottur um það, hvað fulltrúar
Reykjavíkurvaldsins voru vit-
grannir um að velja meðölin sér til
sigurs í kosningahríðinni.
Hvíli hún þar í friði, þangað til
við næstu kosningar.
----o----
Enn um „fúlmenni“
og „ódrengi“.
þeir eru líka „landráðamenn“.
Eg bjóst við, að útrætt væri mál-
ið um hina fólskulegu árás Gunn-
ars Egilssonar á David östlund, og
„marga hina merkustu borgara
Reykjavíkur og Gullbringusýslu",
sem hahn kallaði „fúlmenni“ og
„ódrengi". Eg bjóst við að G. E.
notaði sér það, og vinir hans fyrir
hans hönd, að hann er farinn af
landi burt. þeir mundu reyna að
láta gleymskuna breiða yfir ófar-
irnar. Og eg ætlaði þá að hlífa hon-
um við frekari óförum. Mér þótti
alveg nóg komið fyrir hann.
En þetta hefir farið á annan veg.
Einhver „a“, maður sjáanlega
mjög nákominn G. E. heldur rit-
deilunni áfram í Morgunblaðinu og
herðir á vitleysunum.
Verður að taka þetta mál í
nokkrum liðum. En eg skal vera
sem stuttorðastur. Aldrei hefir
nokkur maður, sem eg hefi átt í
ritdeilu við, legið jafnvel við höggi
sem „a“ þessi.
1. „a“ heldur því fram fyrst, að
aðdróttanir G. E. um fúlmensku og
ódrengskap hafi alls ekki átt við
þessa menn sem undirrituðu ávarp-
ið, heldur við mig einan. Fúlmensk-
an og ódrengskapurinn sé sá, að eg
hafi birt ávarpið í Tímanum. það
hafi þeir ekki ætlast til að gert
yrði, hinir sem undirrituðu, ávarp-
ið. — þetta er vandræðalegasta
vörn sem eg hefi séð nokkurn
mann grípa til í opinberri ritdeilu.
Fyrst og fremst sýna orð G. E. það
eins greinilega og unt var að hann
beindi þessum orðum til allra
ávarpsmanna, sbr. t. d. orðin:
„hvort eg muni ekki standa jafn-
keipréttur, þrátt fyrir aðkast
slíkra manna og þessara“. það
sem G. E. reiddist yfir var það, að
ávai-psmenn töldu þjóðinni skylt að
tortryggja G. E. í þessu máli.
þessvegna notaði hann stóryrðin.
Og þessi ummæli brunnu jafnsárt á
honum hvort sem þau komu fram
í blaði eða í opinberu skjali til
þingsins. — En svo er þess að geta
til viðbótar, að vitanlega tók eg
það ekki upp hjá sjálfum mér að
birta ávarpið. Mér var blátt áfram
falið að gera það af öllum undir-
ritendum. það var flýtt fyrir und-
irskriftunum til þess að þær kæmu
út einmitt þennan dag í Tímanum.
CIm«ns «t í Samban6eíf4*iiw.
©pin iaglega 9—{2 f. b-
Simi 49«.
v 1 ...
39. bl&ð
2. Hversvegna var ávarpið birt?
Vitanlega til þess að gefa því
áherslu. Og tilgangurinn með því
var sá, meðal annars, að knýja það
fram í þinginu, að Einar Kvaran
og Sveinn Björnsson yrðu sendir
til Spánar, af því að templarar
töldu þjóðinni skylt að tortryggja
G. E. þessvegna eni það svo rót-
laus ósannandi, að með þessu hafi
verið að fara á bak við Einar
Kvaran. það var einmitt verið að
styðja Kvaran, að koma því til leið-
ar að hann yrði sendur. Fáryrðin
Gunnars eru svo ástæðulaus sem
verða má.
3. En það er meira blóð í kúnni
hjá ,,a“ þessum. I fyrri hluta grein-
arinnar er hann að bera blak af
mönnunum sem undirrituðu ávarp-
ið, en dembir öllu á mig. En síðar
í greininni kemur hann upp um
sig og sýnir að hann er jafnreiður
undirritendum sem G. E. Hann
heldur því fram, að „nöfn margra
bestu og merkustu stuðnings-
manna Goodtemplarareglunnar hér
á Suðurlandi standa ekki undir
ávarpinu“. Og annarstaðar í grein-
inni kallar hann undirritendur
„landráðamenn“, því að hann veit
vel að þeir réðu allir birtingu
ávarpsins og Morgunblaðið hefir
kallað mál það landráðamál sem
hann vitnar í. þeir eru því alveg
samsekir um stóryrðin G. E. og
„a“.
Að svo mæltu eru þeir báðir úr
sögunni G. E. og „a“, við þann
orðstír sem þeir hafa unnið til. En
eg þarf aftur að snúa málinu til
templaranna.
það er kunnugt að Templararegl-
an hefir orðið fyrir töluverðum
árásum vegna aðstöðu ýmsra
manna hennar til bannmálsins upp
á síðkastið. Tíminn hefir algerlega
leitt það mál hjá sér. Og eg ætla
að yona að ekki þurfi að því að
reka, að átelja þurfi templara í
þessu efni. En eg get ekki neitað
því, að mér þykir það mikil furða,
að ekki skuli enn hafa heyrst eitt
einasta orð frá einum einasta
templara sem teljandi sé, hvorki
frá Einari Kvaran né blaðinu
Templar um þetta mál, þessi ósköp
sem G. E. hefir látið dynja yfir
merkustu menn reglunnar.
Hverju sætir sú þögn? Eg vona
enn að það sé tilviljun.
Tr. p.
----o----
Síðustu
kosnínga fréttir
Eftir að prentaðar voru innri
blaðsíður blaðsins bárust þessar
kosningafregnir.
í Suður-Múlasýslu var endurkos-
inn Sveinn Ólafsson bóndi í Firði
í Mjóafirði með 893 atkv. og með
honum Ingvar Pálmason útvegs-
bóndi í Norðfirði með 838 atkv.
Magnús Gíslason sýslumaður fékk
610 atkv. og Sigurður Kvaran
læknir 467 atkv. — þeir eru báðir
Framsóknarflokksmenn Sveinn og
Ingvar.
I Norður-ísafjarðarsýslu var
kosinn Jón Auðunn Jónsson fyrr-
um bankaútbússtjóri á ísafirði með
785 atkv. Jón Thoroddsen stúd. jur.
fékk 384 atkv. og Arngr. Fr.
Bjarnason í Bolungarvík fékk 83
atkv. Jón A. Jónsson var áður
þingmaður Isafjarðarkaupstaðar.
Hann er í Morgunblaðsliðinu.
----o----