Tíminn - 24.11.1923, Síða 2

156
T I M I N N
Samband ísl.
Alfa-
Laval
skil vindur
reynast best.
Pantanir annast kaupfé-
lög* 1 út um land, og
samv.félaga.
Nfkosna þingið.
i.
Pá er séð fyrir endann á kosn-
ingunum. Voru þær betur sóttar
en nokkru sinni áður nálega í flest-
um kjördæmum. Ætti því hið ný-
kosna þing að vera réttari mynd
en áður af þjóðarviljanum.
Kosnir voru 36 þingmenn. Ná-
lega helmingur þeirra, eða 15, áttu
ekki sæti á síðasta þingi. Af þeim
hafa 10 aldrei átt sæti á þingi fyr,
en 5 hafa áður átt sæti á þingi:
Ágúst Flygenring, Magnús Torfa-
son, Jörundur Brynjólfsson, Klem-
ens Jónsson og Eggert Pálsson.
Morgunblaðið hefir birt margar
hugleiðingar um úrslit kosning-
anna. Nálega alla þá menn, sem
ekki hafa beinlínis boðið sig fram
undir merkjum Framsóknarflokks-
ins, hefir blaðið í öðru orðinu kall-
að einn flokk: „Borgaraflokk“. En
í hinu orðinu hefir það játað, að
þetta væri einungis bráðabirgða-
nafn fyrir kosningamar.
Sannleikurinn er sá, að þessi
ummæli Morgunblaðsins um sam-
stæðan flokk þessara manna ná
ekki nokkurri átt. það er engum
kunnara en Morgunblaðinu sjálfu.
þessi ummæli þess eru ekkert ann-
að en hreystiyrði. pau eiga að
breiða yfir þann sannleika, að
„Borgaraflokkurinn“ er í raun og
veru alls ekki til. pessir þingmenn
eiga engin mál sameiginleg.
En þótt hægt sé að fullyrða að
hugleiðingar Morgunblaðsins um
nýkosna þingið séu alveg út í loft-
ið, er það hinsvegar svo, að lín-
urnar eru enn svo óskýrar, að
ómögulegt er að fullyrða um af-
stöðu þingsins til ýmissa mála, né
um það aðalatriði, hver svipurinn
verði á þeirri stjórn, sem þingið
mun skipa yfir landið.
Fer hér á eftir yfirlit yfir að-
stöðuna í stórum dráttum.
II.
Framsóknarflokkurinn er eini
öflugi samstæði flokkurinn í þing-
inu. 1 honum erú nú með vissu
þessir þingmenn, alls 15:
Jörundur Brynjólfsson, Klemens
Jónsson, þorleifur Jónsson, Sveinn
Ólafsson, Ingvar Pálmason, Hall-
dór Stefánsson, Ingólfur Bjama-
son, Einar Árnason, Bernharð
Stefánsson, Guðmundur Ólafsson,
Tryggvi þórhallsson, Ásgeir Ás-
geirsson, Pétur pórðarson, allir
kjördæmakosnir, og Sigurður Jóns-
son og Jónas Jónsson landkjörnir.
Af þessum 15 Framsóknar-
flokksmönnum eru 8 nýir í flokkn-
Iþróttasjóður
Reykjavíkur.
[Fyrsta ræða, sem Jónas Jónsson frá
Hriflu hélt á Alþingi. Einn hinn best
menti íþróttmaður á landinu sagði, að
frumvarpið um sundhöll við Reykja-
vik hefði verið merlcasta málið, sem
þingið í fyrra hafði til meðferðar. Jón
Magnússon talaði móti hugmyndinni
og alt lið Mbl. vann að því að tefja
fyrir henni, liklega af því, að þar var
að ræða um framlög til að auka
menningu og bæta heilsu mörg þús-
und manna, en ekki að stofna óþarft
embætti handa óhæfum mönnum.]
Eg get búist við því, að sumum
háttvirtum þingmönnum muni
finnast sem svo, að hér sé ekki um
neitt stórmál að ræða. En eg lít
nú svo á, að þótt kostnaðarhlið
þessa máls sé ekki mikil, þá sé hug-
sjónin, sem liggur á bak við þetta
frumvarp, stór. þetta er eitt þeirra
mála, sem ekki ætti að vera erfitt
fyrir þetta þing að samþykkja, því
að hér er ekki um neinar kröfur um
fjárframlag úr ríkissjóði að ræða.
Hér er aðeins farið fram á það, að
skattur sá, sem að undanförnu hef-
ir runnið í bæjarsjóð Reykjavík-
ur, verði hér eftir lagður í sérstak-
an sjóð, sem síðan sé varið til efl-
um, 7 nýkosnir og 1 sem að vísu
sat á síðasta þingi, en var þá í öðr-
um flokki.
Hefir Framsóknarflokkurinn
bætt við sig langflestum nýjum
þingmönnum.
Af þingmönnum flokksins eru
ellefu bændur, tveir kennarar, einn
ráðherra og einn ritstjóri.
þótt enn vanti töluvert á það, að
Framsóknarflokkurinn hafi náð
meirihluta, ættu áhrif hans á úr-
slit mála í þinginu að geta orðið
mikil, af þeirri ástæðu fyrst og
fremst, að hann er eini samstæði
flokkurinn, en hinir í ótal brotum.
Morgunblaðsflokkurinn skal tal-
inn næst. Nafn er ekkert til á
flokknum og verður því að nota
þetta. Eins og síðar verður getið,
er það mjög vafasamt hve marga
þingmenn eigi að tíunda undir
þetta nafn. En sennilegast er að
telja þennan flokk jafnfjölmennan
Framsóknarflokknum — 15 flokks-
menn, þessa:
Jón porláksson, Ágúst Flygen-
ring, Björn Kristjánsson, Eggert
Pálsson, Jón Kjartansson, Jóhann-
es Jóhannesson, Björn Líndal,
Magnús Guðmundsson, Jón Sig-
urðsson, pórarinn Jónsson, Jón
Auðunn Jónsson, Sigurjón Jónsson,
Halldór Steinsson, Pétur Ottesen,
allir kjöi’dæmakosnir, og Jón
Magnússon landkjörinn.
Eru 5 nýkosnir af þessum þing-
mönnum. — Sex þeirra eru kaup-
menn og útgerðarmenn. Sex eru
embættismenn eða uppgjafaem-
bættismenn. prír eru bændur.
Andstæðurnar eru afarmiklar í
þessum hóp. par er höfundur tó-
bakseinkasölunnar, Magnús Guð-
mundsson, og ýmsir sem fylgdu
honum að þeim málum (t. d. P.
Ottesen, J. A. J., J. Sig.) og líka
hörðustu andstæðingar landsversl-
unar, t. d. Jón porláksson og Björn
Kristjánsson. par er einn sam-
vinnubóndi, Jón Sigurðsson, og
versti fjandmaður samvinnufélag-
anna, Björn Kristjánsson. Mætti
hafa þennan dálk miklu lengri. Og
þó að þessir menn séu taldir sam-
an í flokki, er alveg óvíst, að þeir
einu sinni beri það við að reyna að
halda saman. — I þessum hóp eru
einnig taldir menn, sem hafa af-
neitað Morgunblaðinu mjög harð-
lega, t. d. Björn Líndal.
Sjálfstæðisflokkurinn mundi eiga
að teljast næstur og síðastur flokk-
anna, og er þó mikil furða, að enn
sé talað um slíkan flokk, því að til-
veruréttur hans er vitanlega eng-
inn orðinn. Menn en ekki málefni
halda þeim hóp saman. En fullvíst
er talið, að flokkurinn haldi sér
sjálfstæðum. Er líklegt að telja í
ingar íþróttum um land alt. Eg veit
ekki, hvort eg má fara hér lítinn
krók, en mér hefir virst, sem hér
á landi hafi verið talað meira um
fullveldi hin síðustu ár en í nokkru
öðru landi í heiminum, sem eg
þekki til. pað er aldrei minst svo á
ísland af vissum mönnum hér, að
þess sé ekki jafnframt getið, að
það sé fullvalda ríki. petta virðist
benda á, að íslendingar séu hrædd-
ir um, að fullveldi þeirra sé ekki
fullkomlega viðurkent og aðrar
þjóðir viti ekki um það, og því sé
sjálfsagt að halda því á lofti. En
þetta sífelda fullveldisskraf verð-
ur fáránlegt til lengdar, vegna
þess, að þetta gera engar „full-
valda“ þjóðir, og gæti bent á það,
að fullveldi vort sé í raun og veru
ekki mikið. En á bak við þetta ligg-
ur þó sú hugsun, að við eigum að
reyna að vera menn og byggja land
ið. En þá er þess að gæta, að það
verður ekki gert með orðum tóm-
um, gífuryrðum og glamri um land
og þjóð og forna sögufrægð, held-
ur verðum við að sýna dáð í verk-
inu. Og þetta frumvarp, sem eg
flyt nú hér, er einmitt lítill þáttur
í þjóðlegu viðreisnarstarfi. Hér í
Reykjavík er V5 hluti allra Islend-
;nga, og fyrir utan þá menn, sem
hér eru búsettir, er stöðugur
straumur hingað hvaðanæfa af
honum 7 menn, sem eru þessir:
Jakob Möller, Magnús Jónsson, Jó-
hann Jósefsson, Benedikt Sveins-
son, Bjarni Jónsson, allir kjör-
dæmakosnir, Sigurður Eggerz og
Hjörtur Snorrason landkjörnir.
Magnús Jónsson var í kosning-
um með þessum flokk á síðasta
þingi, en óvíst mun að svo verði nú.
Jóhann Jósefsson er eini nýi þing-
maðurinn í þessum hóp og er full-
yrt að hann hafi boðið sig fram
sem sjálfstæðismaður.
Vegna þess, hve aðalflokkamir
eru jafnsterkir, getur þessi flokk-
ur ef til-vill ráðið nokkru á þingi,
þótt fámennur sé og ósamstæður
um málefni.
Uían flokka. Loks verða hér tald-
ir fimm þingmenn, sem verður að
telja utan flokka í bili a. m. k. Eru
það þessir: Jón Baldvinsson, Magn-
ús Torfason, Ámi Jónsson, Hákon
Kristófersson, allir kjördæmakjörn
ir, og Ingibjörg H. Bjarnason land-
kjörin.
Jón Baldvinsson er eini jafnað-
armaðurinn á þingi eins og áður.
Magnús Torfason mun standa
Framsóknarflokknum næst um
málefni. Hann var í Sjálfstæðis-
flokknum er hann var síðast á
þingi, en mun telja sig utan flokka.
Um Árna Jónsson verður ekkert
sagt, enda hafa mjög óljósar
fregnir borist af kosningabarátt-
unni eystra. Hákon Kristófersson
hefir engum flokksböndum verið
háður undanfarið, en verið í kosn-
ingabandalagi við ýmsa. — Og loks
er kvenfulltrúinn, sem samkvæmt
kosningu sinni ætti að vera utan
flokka, en hallaðist aðallega að
landinu. Reykjavík er því ekki að-
eins andlegur höfuðstaður, heldur
og allsherjar uppeldisstöð lands-
manna, fyrir áhrif þau, sem hún
hefir á hina ungu gesti. Dvölin hér
verður þeim altaf til náms, þótt
fólkið komi ekki beint í þeim til-
gangi. Fyrir ungu stúlkurnar, sem
koma hingað í vist, og þær eru
margar, verður Reykjavík skóli til
ills eða góðs. pví er það æskilegt
frá sjónarmiði allra landsmanna,
að Reykjavík sé heilbrigður bær og
hollur, ódýr og áhrifagóður. pví er
hver stofnun, sem eykur menningu
í Reykjavík, landsmál.
Ef við virðum fyrir okkur það
tímabil, sem við lítum upp og aft-
ur til, söguöldina, þá sjáum vér, að
eitt af því, sem einkendi hana, var
óvenjulega fullkomin líkamsmenn-
ing. Hún hefir óvíða átt sinn líka,
nema suður í Miðjarðarhafslönd-
um fyrir ca. 2000 árum. En með
andlegri og fjárhagslegri hnignun
landsins hnignaði og líkamsmenn-
ingunni. En síðan hafa verið gerð-
ar tilraunir af æskulýð þessa lands
að reisa hana við. pað er samband
milli líkamsmenningar og annarar
menningar 1 hverju landi, og þarf
ekki að líta lengra en til Englend-
inga, sem hafa sett markið dýpst
á andlega menningu, og eru ein af
hinum mestu íþróttaþjóðum heims
Morgunblaðsflokknum á síðasta
þingi.
III.
Fullvíst er, að samstæð meiri-
hlutastjórn verður ekki mynduð á
þinginu. pað er hin mikla ógæfa,
því að öllum hyggnum mönnum
mun koma saman um, að þess hafi
þjóðin þarfnast mest. Samstæð,
sterk stjórn var óhugsandi nema
með meirihlutasigri Framsóknar-
flokksins.
Aðalmálgagn andstæðinga Fram-
sóknarflokksins, Morgunblaðið,
hefir látið mikið yfir „sigri“ sín-
um við kosningamar. pað telur full
víst, að „Borgaraflokkurinn“
myndi stjórn. Vitanlega verða þau
orð hermd upp á blaðið og þá menn
sem að því standa. peim ber skylda
til að standa við þau. Framsóknar-
flokkurinn mun sitja hjá þeim at-
burðum.
En fleiri hljóð hafa komið úr
þeim herbúðum. 1 kosningablaði
Morgunblaðsins, sem Magnús Guð-
mundsson veitir forstöðu, kveður
við alt annan tón, þveröfugan við
sigursöng Morgunblaðsins. pað er
og ekki að furða. pví að enginn
flokksparturinn hefir farið eins
illa út úr kosningunum og sá, sem
skyldastur er Magnúsi Guðmunds-
syni. Er það góðs viti hve eindreg-
ið þjóðin hefir fordæmt allan þann
blekkingavef sem málgagn hans
hefir spunnið, og fyrirlitið óbóta-
skammirnar sem birtar hafa ver-
ið á hans ábyrgð.
ísfiskssala togaranna á Englandi
hefir gengið ágætlega undanfarið.
ins. Eg vona, að menn þurfi nú
ekki að deila um það, að æskilegt
•er að geta gert sem mest fyrir
líkamsmenninguna.
I þessu frumvarpi er farið fram
á það, að stofnaður verði sjóður af
skatti á opinberar íþróttasýningar,
og þessum sjóði sé svo síðar meir
varið til að byggja sundhöll og
íþróttaskála. pað er tvent, sem hef-
ir gert það auðveldara að fram-
kvæma þetta nú en það var fyrir
nokkrum árum. Annað er það, að
Sigurjón Pétursson, sem er áhuga-
maður hinn mesti og einn af
fremstu íþróttamönnum þessa
lands, hefir fundið upp auðvelda
aðferð til að leiða heitt vatn lang-
ar leiðir án þess að það kólni að
nokkrum mun. En hitt er, að nú er
komið hér rafmagn. pað er sjálf-
sagt að geta þess, sem vel er gert,
og skal eg því fara nokkrum orðum
um, hvernig Sigurjón uppgötvaði
þessa aðferð. Hann rekur, sem
kunnugt er, ullarverksmiðju á Ála-
fossi. Inn í verksmiðjuna leiðir
hann heitt vatn og hitar með því
verksmiðjuna og íbúðina og léttir
alla starfrækslu. En hann fékk eigi
nóg af heitu vatni hjá Álafossi og
var því að hugsa um að kaupa hver
ofar í dalnum. Hann fór til þekts
verkfræðings til að spyrja hann
um þetta, en verkfræðingurinn réð
Kjðttollurinn enn.
Skeyti frá íslandsvini í Noregi.
Greinin í síðasta tölublaði Tím-
ans, um kjöttollinn, mun hafa ver-
ið símuð ýmsum Norðurlanda-
blöðunum samdægurs. pess vegna
mun það vera, að síðastliðinn
þriðjudag barst Tímanum sím-
skeyti frá Björgvin, er svo hljóð-
ar í þýðingu:
„Verslunar- og utanríkismála-
stjórnardeildirnar eru velviljað-
ar. Landbúnaðarmáladeildin
setur málið í samband við tolla-
endurskoðunina á næsta vori.
Hektoen skrifstofustjóri álítur
að vonirnar séu góðar.
Gulatidende“.
„Gulatidende“ er aðalblað
„landsmáls“ mannanna norsku og
jafnframt eitt af helstu blöðum
vinstrimannaflokksins norska. pað
er gefið út í Björgvin. og hefir
mikil áhrif einkum á vesturströnd
Noregs. Ritstjóri þess er mjög
áhrifaríkur maður og hinn mesti
Islandsvinur. Er það vafalaust að
hann hefir mjög stuðlað að því
með blaði sínu að samningar tækj-
ust milli Islendinga og Norðmanna
um kjöttollsmálið.
Hektoen, sá er nefndur er í skeyt
inu, er skrifstofustjóri í stjórnai’-
deild tollmálanna í Noi’egi og þar-
afleiðandi maður sem kunnugri er
málinu en flestir aðrir.
Er það ljóst af skeytinu að ekki
er enn útilokað að samningar tak-
ist um að færa niður eða nema al-
veg burt kjöttollinn. En hinsvegar
er það ljóst að sum stjórnarvöld
vilja enn draga málið til vors. —
Vitanlegt er það öllum að við
íslendingar eigum mörgum og
ágætum vinum að fagna í Noregi.
Að þeir geri sitt til að greiða fyrir
máli þessu er jafnáreiðanlegt. Og
aldrei mun að því reka að vinslit
verði þeirra manna í milli og Is-
lendinga, eins og þeir munu vera
margir Islendingar, sem ekki mega
hugsa til flaumslita við frændþjóð-
ina handan hafs.
En Islandsvinimir norsku, hafa
ekki getað haft áhrif á framkomu
valdhafanna norsku í okkar garð.
peir hafa ekki einu sinni getað
ráðið því að þessir norsku maktar-
menn virtu okkur svars, öðruvísi
en út í hött, svo langan tíma. Svo
þung er aldan okkur í gegn á „hin-
um hærri stöðum“ í Noregi.
En hitt þykir okkur þó vænt um
að heyra að vegna þolinmæði okk-
ar séu „vonirnar góðar“ um ein-
hverja samninga á einhverjum
grundvelli, og einhverntíma.
honum frá því, vegna þess, að vatn
ið mundi kólna á leiðinni. En Sigur-
jón er orku- og framkvæmdamað-
ur og réðst í þetta eigi að síður og
gerði þá þessa uppgötvun. Hann
hlóð torfgarð undir leiðsluna í stað
þess að grafa hana í jörðu, og losn-
aði með því við að vatn kæmist
eins að leiðslunni. Á þennan hátt
tókst honum að leiða vatnið IV2
kílómetra án þess að það kólnaði
meir en um 2 stig. pessi uppgötv-
un hefir varanlega þýðingu og
kemur þessu máli mikið við, og
gerir kleift að hagnýta heita vatn-
ið meir en gert hefir verið að und-
anförnu.
En fyrst eg mintist á Álafoss,
þá ætla eg að geta þess, að nú
starfar, eftir ósk þingsins, nefnd,
til að rannsaka ullariðnað hér á
landi. Að hennar tilstilli kom verk-
fræðingur að Álafossi. par vinna
milli 40—50 manns, og vinnan
er ekki góð eða heilsusamleg. En
þessi verkfræðingur veitti því
eftirtekt, hversu fólkið var hraust-
legt og vel útlítandi og spurði,
hverju slíkt sætti. Hann fékk þá
skýringu á því, að rétt hjá verk-
smiðjunni var sundlaug og verka-
fólkið synti í henni á degi hverj-
um, og sundið gerði verkafólkið
svona hraustlegt útlits. petta þótti
verkfræðingnum frábærlega merki