Tíminn - 15.12.1923, Page 2

166
T 1 M I N N
Eftir Guðmund Davíðsson
umsj ónarmann á pingvöllum.
t>egar Alþingi var stofnað á
pingvöllum árið 930, var það eitt
af fyrstu störfum þess að dæma
sér þar land til eignar og umráða
og gera það að almenningi. Ari
fróði segir svo frá í íslendingabók,
þar sem hann talar um stoínun Al-
þingis: „Maður hafði sekur orðið
um þrælsmorð eða leysingja, sá er
land átti í Bláskógum. liann er
nefndur þórir kroppinskeggi — en
sá hét Kolur er myrtur var; við
hann er kend gjá sú, er þar er köll-
uð síðan Kolsgjá, sem hræin fund-
ust. Land það varð síðan allsherj-
arfé, en það lögðu landsmenn til
Alþingis neyslu. Af því er þar al-
menningur að viða til Alþingis í
skógum, og á heiðum hagi til
hrossahafnar“.
þau munnmæli lifðu á 18. öld, að
Kolsgjá væri gjá sú, sem liggur
austanverðu við Leirana í beinu
áframhaldi af Háugjá, í stefnu að
Ármannsfelli.
Ef þrælsmorð þetta hefði ekki vilj
að til, er sennilegt að Alþingi hefði
orðið að kaupa land af póri, eða að
taka það á leigu. En hefði þingið
neyðst til þess að taka leiguland til
afnota, er óvíst að pingvellir hefðu
átt svo langa og merka sögu, sem
raun varð á.
Enginn veit nú, hve land það
var víðáttumikið, eða hver tak-
mörk þess voru, sem dæmt var af
Póri og gert að ríkiseign. En eftir
því að dæma, hvað menn á þeim
dögum námu stór lönd, má gera
ráð fyrir, að það hafi ekki verið
neinn smáræðis blettur, sem þórir
kastaði eign sinni á. Eru því allar
líkur til, að landnám hans hafði náð
alt til fjallanna, sem eru umhverf-
is þingvelli.
Landið hafði öll þau hlunnindi,
sem þingheyjendur gátu ekki án
verið, meðan þeir dvöldu á þing-
völlum. þar var nægur skógur til
eldsneytis, nógir hestahagar og
gott veiðivatn. Eftir því sem gerð-
ist hér á landi, var skógurinn stór-
vaxinn og gróðursæll. Fornmenn
Að greiða veginn.
Prédikun á 1. sunnudag í adventu.
Eftir próf. Harald Níelsson.
Greiðið veg drottins, gjörið bein-
arbmutir hans. Sérhver lægð skal
fyllast upp, og sérhver hæð og hóll
skal lækka; krókarnir skulu verða
beinir og ójöínurnar skulu verða að
sléttum götum; og alt hold mun sjá
hjálpræði Guðs (Lúk. 3, 3—6).
Naumast mun unt að benda á
nokkur ummæli í heilagri ritning,
sem lýsi betur því hlutverki, er
kirkjunni er falið, en þessi fáu orð
í Lúkasarguðspjalli. þetta er það,
sem kirkjan á að gera á öllum tím-
um: að greiða veg Drottins, svo að
mennimir fái komið auga á hjálp-
ræði Guðs.
þegar löngu fyrir Krists daga
var sá boðskapur borinn fram, því
að orðin í Lúkasar-guðspjalli eru
tekin úr síðari kafla hins merka
Jesaja-rits, en notuð til þess að
lýsa undirbúningnum undir komu
Krists á Gyðingalandi forðum. Alt
af hefir þetta verið þrá þeirra, sem
báru velferð mannanna og hjálp-
ræði Guðs fyrir brjósti — að greiða
veginn. Og ef svo var um spámenn
hins gamla sáttmála, hví skyldi það
þá ekki líka vera þrá þeirra, sem
bera málefni Krists innilegast fyrir
brjósti á öllum tímum? Greiðið veg
drottins! ætti því að vera einskonar
kjörorð kirkjunnar í öllum Iöndum,
og vissulega ekki síður nú á tímum
en ella.
Ekki síst virðist eiga við að
minnast þessa í dag, fyrsta sunnu-
dag í adventu. það er upphafsdag-
haia erxaust Oxoí.ö ao rkcg-
inum í burtu, þar sem þeir settu
þingið niður. Útlit þingvalla, eins
og það er nú, ber þess ljósan vott,
að skógur hefir vaxið þar, sem nú
er blásiö og bert. Hestahagar hafa
aðallega verið upp á heiði, fyrir of-
an Almannagjá og norður með Ár-
mannsfelli. Oft kom fyrir, að mörg
þúsund hestar voru geymdir á
þingvöllum, þá dagana, sem þing
stóð yfir, hlutu því hestahagarnir
að vera víðáttumiklir og grösugir.
Landnám Ingólfs Arnarsonar
náði að Öxará, og er mjög líklegt,
að eitthvað af því, einkum það,
sem lá næst þingvöllum, hafi verið
fengið til Alþingisneyslu, og til
viðbótar allsherjar landeigninni.
Raunar hefir ekki landnám hans
náð neðan til að Öxará, þar sem
hún fellur nú um þingvöll, ef það
er rétt, sem ritað er, að fornmenn
hafi veitt ánni ofan í Almannagjá,
úr farveginum fyrir neðan Brúsa-
staði og Kárastaði, eftir að Alþingi
var stofnað.
það vildi svo vel til, að þingstað-
urinn var valinn í strjálbygðu hér-
aði, þar sem landrými var mikið,
svo að nágrannabændurnir skyldu
ekki verða fyrir átroðningi af
þingheyjendum eða hestum þeirra..
En eigi mun hafa liðið á löngu áð-
ur en einstakir menn fóru að hola
sér niður með búhokur á allsherj-
arlandi þjóðarinnar. Smábýli
munu hafa risið þar upp og tekið
sér afmarkað svæði til afnota.
Sennilega hafa menn þessir reynt
að hafa sem mestar tekjur af
þinghaldinu. Ölkofra seldi t. d.
þingmönnum öl og gerði sér það að
atvinnu á Alþingi. Aðrir höfðu
hrossageymslu á hendi fyrir þá
sem sátu á þingi. Fengu þeir
drjúgan skilding fyrir það. Sam-
kvæmt lögum áttu þeir að fá 1 alin
fyrir hvert hross, sem þeir gættu
um þingtímann. Geymslukaupið
átti að greiðast „miðvikudag í mitt
þing í búanda kirkjugarði“. Óbein-
línis er gert ráð fyrir því í hinum
fornu lögum, að þingheyjendur
þurfi ekki að borga hagatoll. Og að
ætlast er til að hestunum sé haldið
á landareign ríkisins. Bendir það
á að þar hafi verið nóg landrými
fyrir mörg þúsund hesta, sem oft
varð að geyma þar um þingtím-
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreina Stangasápa
Hreini Handsápur
Hreini K e rt i
Hreini Skósverta
HreinS. Gólfáburður
REINN
Styðjið íslenskan
iðnað!
kaupfélaga!
H.f. Smjörlíkisgerðin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlíkisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði bvað gæði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um ,Smára‘-smjörlíldð.
ann. Menn sem bjuggu nálægt
þingstaðnum og höfðu hesta-
geymsluna á hendi, fengu því
miklar tekjur. þingheyjendur
höfðu gagn af nábýli þessara
manna, og því ekki viljað amast við
bústað þeirra á allsherjarlandinu.
það var ekki siður í fornöld, að
menn settu þar saman bú, sem alls
engar slægjur voru fáanlegar, þó
að landkostir væru að öðru leyti
góðir, því að stórhætta var að
treysta eingöngu á útibeitina að
vetrinum, þó að hún væri góð.
Höfðu menn dæmi Hrafnaflóka
fyrir sér í því efni. í þingvalla-
hrauni var ekkert slægjuland, en
skógar miklir; var því ekki að
slægjast eftir heyskap að reisa þar
bú, heldur hafa hlunnindin ráðið
mestu, sem menn höfðu af þing-
haldinu. pau hafa að miklu leyti
bætt upp engjaskortinn.
Eftir að kirkja var reist á þing-
völlum, og staðurinn gerður að
prestssetri, náði hún undir sig
hrauninu og kotunum, með öllum
gögnum og gæðum, nema einhverju
af þinghelginni og hestahögum.
þegar frá leið fóru prestarnir að
bruðia skóginum út og braska með
hann til utansveitarmanna. Enda
var skógur í flestum nálægum
sveitum farinn að ganga til þurðar,
eða jafnvel sumstaðar horfinn
með öllu, þegar fram í sótti. Mönn-
um var því nauöugur einn kostur
að sækja raftvið og viðarkol í
pingvailaskóg. Um annað eldsneyti
var ekki að ræða, sem notað varð
til járnsmíða. Um miðja 15. öld
fékk Skálholtskirkja leyfi fyrir
skógarhöggi á pingvöllum og lét
fyrir reka, er hún átti í Herdísar-
vík. Á 17. og 18. öld, þegar konungs
valdið var í algleymingi á Bessa-
stöðum, var nálega hver bóndi í
Mosfellssveit kvaddur til að sækja
raftvið til pingvalla og flytja suð-
ur að Bessastöðum. Áttu þeir að
fara 1—3 ferðir á ári, með 2 hesta
, • I • vidinn. pá fcngu ög aðrir ut-
Io;,fi ul nö rcvija
raftvið í pingvaliaskóg og gera þar
til kola. Var kolahesturinn seldur á
5 álnir og raftviðarhesturinn jafn-
mikið. petta voru töluverðar
tekjur fyrir kirkjuna, eða þó öllu
heldur fyrir prestinn. Hafi Alþingi
einhverntíma fengið kirkjunni af-
notarétt á pingvallalandi með lög-
um, þá má gera ráð fyrir, að hvorki
presti né nokkrum öðrum þar
eystra hafi verið gefin heimild til
að versla með skóginn, heldur að-
eins fengið hann til eigin afnota.
Með réttu lagi hefði því prestur
átt að standa skil á verði fyrir seld
viðarkol og raftvið, til þingsins.
pannig misti Alþingi smám sam-
an tangarhaldið á landeign sinni,
sem það í fyrstu hafði dæmt sér
til handa, og hafði full umráð yfir.
Og vegna afskiftaleysis þingsins,
hvernig með landið var farið.komst
svo langt, að einn pingvallaprest-
urinn, Jón Halldórsson (1703—
39) gerðist svo djarfur að fara
fram á að fá gjald fyrir átroðning,
er hann þóttist verða fyrir af Al-
þingi, þá dagana að sumrinu, sem
það starfaði á pingvöllum. Hefir
hann líklega helst viljað bola þing-
inu alveg í burtu. Hann kærði fyr-
ir konungi, Kristjáni VI., átroðn-
ing af hestum þingmanna og usla,
sem stafaði af búðagerð á staðn-
um, og beiddist bóta fyrir. Vegna
þráheiðni prests lét Skálholtsbisk-
up honum í té meðmæli. En alt varð
þetta samt árangurslaust. Og var
það aðallega að þakka J. H. Laf-
renta amtmanni, sem hér var þá.
Hefði prestur komið sínu máli
fram, við konung, er 1 íklegt að
hann hefði getað sett Alþingi stól-
inn fyrir dyrnar, svo að það hefði
orðið að hröklast burt frá ping-
völlum — frá sinni eigin landar-
eign.
pegar Alþingi hætti að koma
saman á þingvöllum, afsalaði það
sér á engan hátt tilkalli til þing-
staðarins framvegis. Staðurinn
hélt áfram að vera allherjareign
eftir sem áður, og er það enn í dag.
Sama gildir um alt umhverfi hans,
sem upphaflega var lagt til Alþing-
is neyslu, þegar þingið var stofnað.
ur kirkjuársins, samkvæmt gamalli
venju. pá hefir átt að minna með
sérstökum hætti á komu Krists til
safnaðarins; fyrir því hefir þá ver-
ið farið með söguna um innreið
hans í Jerúsalem — hún tónuð frá
altarinu við hámessuna, enda þótt
það sama guðspjall sé og notað á
pálmasunnuaag. Svo mikil áhersla
hefir verið á það lögð, að gera
mönnum ljósa hugmyndina um
komu Krists til safnaðarins með
hverju nýju kirkjuári.
Sálmar þess sunnudagsins lýsa
þessu sama. Vér eigum að slá
„hjartans hörpustrengi“, því að
„konungurinn konunganna
kemur nú til sinna manna“.
Hann kemur til þess að gefa oss
nýtt náðar- eða líknarár. pá tvo
sálmana í sálmabók vorri, þar sem
þessi hugsun kemur innilegast
fram, syngjum vér við guðsþjón-
ustu vora í dag. Sumt í orðalaginu
er lánað frá sálmum Gyðinga,
þeim er þeir sungu, er þeir fögn-
uðu komu guðs síns til Zíonar.
Eins og ísi-aelsþjóðin var nefnd
konu-heiti gagnvart þjóðarguðin-
um Jahve, svo var og síðar söfnuð-
ur kristinna manna nefndur brúður
Krists. pegar lýsa átti innileika-
sambandinu milli Israelsþjóðarinn-
ar og guðs hennai', eða síðar kær-
leikssambandinu milli Krists og
safnaðarins, þá var því líkt við
kærleikssamband milli manns og
konu, eða brúðguma og brúðar.
Hver nýr afmælisdagur kirkju-
ársins átti að minna á þetta, að
brúðguminn kæmi enn af nýju að
vitja brúðarinnar. Vér heyrðum
rétt áðan, hvernig ávarpið er
orðað:
„Pú, brúður, Kristi kær,
ó kom, þín heill er nær!
pig nálgast góður gestur“.
pað er þeim gesti, sem á að ryðja
braut til safnaðarins, að hjörtum
mannanna, ekki aðeins þennan
sunnudag, heldur alla sunnudaga
ársins. Er það ekki meginstarf
kirkjunnar í mannfélaginu, að fá
bæði gamla og unga til að veita
þeim lávarði lotning? Er það ekki
sannfæring kristinna þjóða, að
heill hvers þjóðfélags sé því betur
komið, því fleiri sem þeir einstakl-
ingar þess eru, er láta leiðast af
anda hans og lifa eftir fyrirmælum
hans? Til hvers nýtur þjóðkirkjan
verndar og styrks ríkisins, nema til
þess að vinna að þessu?
Vel má vera, að sumum finnist
aðeins þörf á að boða komuna, fá
söfnuðinn til að ganga til móts við
brúðgumann; annað þurfi ekki að
gera. peir hinir sömu verða að lík-
indum ekki varir við, að neinir
tálmar eða ójöfnur séu á veginum,
peim finst leiðin, sem drotni eða
lávarði safnaðarins er ætlað að
fara að hjörtum fólksins, sé bæði
bein og slétt. En það finst fyrir-
rennurunum, eða þeim, sem falið
er sérstaklega að undirbúa kom-
una, aldrei. Spámanninum fanst
það ekki forðum. Jóhannesi skír-
ara fanst það ekki heldur. Lúter og
siðbótamönnum 16. aldarinnar
fanst það ekki. Og svo hefir verið
um umbótamenn kirkjunnar á öll-
um tímum. Áreiðanlegt er, að
fjölda nútímamanna finst engan
veginn brautin svo bein sem hún
ætti að vera og miklu hólóttari og
grýttari en hún þyrfti að vera. Ef
þeir elska Krist, ef þeir telja það
hamingju þjóðar sinnar og allra
þjóða, að mennirnir sannfærist um
ágæti kenningar hans og lífernis
hans og taki af alvöru að hegða sér
eftir því hvorutveggja, þá hlýtur
þeim að vera það áhugamál, að veg
ur drottins sé gerður greiður —
brautin látin vera sem beinust og
jöfnust, sem brúðguminn á að
ganga að hjörtum mannanna.
Nú er það talið víst, að dæma
megi menning hvers lands nokkurn
veginn eftir því, hversu góðir þjóð-
vegirnir eru, sem liggja um landið,
og samgöngutækin yfirleitt. Enn
eru vegir hér á landi mjög lélegir,
bornir saman við vegi flestra ann-
ara landa. pó voru þeir enn verri
áður. peir hafa stórbatnað við
framfarir og vaxna menning síðari
ára eða síðasta mannsaldurs. En
hvenær sem vér höfum átt von á
konungsheimsókn, hefir eitt vort
fyi’sta verk verið að senda út menn
til að ryðja vegina eða jafna þá og
bæta. Allir landsmenn hafa viljað
greiða veg konungs og gera brautir
hans sem beinastar. Öllum tálmum
var rutt úr vegi, þeim er menn réðu
við.
1 byrjun hvex-s kirkjuárs fögnum
vér komu hans, sem hverjum jarð-
neskum konungi er meiri. pess
vegna er vissulega ástæða til þess
fyrir alla þá, sem falið er að ein-
iiverju leyti að annast kirkjumál-
ni cg andlegan hag þjóðarinnar, að
spyrja sjálfa sig, hvort þessari
mildu skyldu hafi verið fullnægt:
„Greiðið veg drottins, gerið beinar
brautir hans!“
pegar spámaðurinn var að hugsa
um komu drottins síns og útmála
hana fyrir sér, þá fanst honum ríða
svo afarmikið á því, að vegurinn
yrði gerður greiður, alt grjót tínt
burt, brautin gerð slétt og bein. Og’
með sínum eldheita áhuga og í inni-
leik trúar sinnar og sannfæringar
setti hann sér þessa hugsjón: „Sér-
hver lægð skal fyllast upp, og sér-
hver hæð og hóll skal lækka; krók-
arnir skulu verða beinir og ójöfn
urnar skulu verða að sléttum göt-
um“. petta var honum eitt skilyrði
fyrir því, að mennirnir gætu séð
hjálpræði Guðs. Vegur drottinc
varð að vera beinn og sléttur.
Ætti ekki þessi sami áhugi að
vera ríkjandi hjá kirkjunni enn í
dag? Hún er ein elsta og stærsta
stofnun vors litla þjóðfélags og hún
hefir þetta hlutverk, er hún hefir
sjálf löngum talið veglegt: ao
ryðja drotni veg að hjörtum mann-
anna og þá ekki síst að hjörtun:
hverrar nýrrar kynslóðar, að hjört
um hinna ungu og óreyndu.
Getur nokkrum af oss dulis aö
vanræksla á sér stað í þessum efn
um? pað er ekki verið að hugsa u i
að gera veg drottins greiðan, held
ur hitt: að halda öllu í gömlu horí".
víkja eigi svo á beri frá erfiken:
ingum umliðinna kynslóða og í :
venjum liðinna tíma. Pað ex ]■
miður ekki Krists eigin lærdómi;
sem situr í öndvegi kirkjuniv
heldur trúarlærdómar liinn
kirkjulegu erfikenningar, eins r
þeir hafa verið að myndast í ma;
ar aldir. Og til þess að ekkerí v:
við þeim raskað, er æfagömi’;
venjum og siðum haldið við í kix
unni, þó að hugsanir nútíðarmar.
séu fyrir löngu frá þeim vaxnru
mikill fjöldi manns orðinn þre;> L
og leiður á þeim. Með þessum h: . ■
er nýjum tálmum rutt á brauí
í stað þess að ryðja gömlum t
um af henni.
Fyrir skömmu átti eg tal