Tíminn - 12.01.1924, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
09 afgrei&slur*a6ur íimans er
Sigurgeir 5ri&rifsfon/
Sambanbsfjúsnnu, Keyfjapíf.
YIII. ár.
Utan úr heimi.
Baráttan um steinolíuna.
prjú olíufélög' ráða mestu á
steinolíumarkaðinum. Standard Oil
er kunnast hér á Islandi, hinn ame-
ríski auðhringur, sem íslendingar
hafa unnað svo lítið. Annað heitir
Shell. J>að er aðallega enskur hring-
ur, einkafyrirtæki, sem að því er
virðist er í nokkurri samvinnu við
Standard Oil, um að halda verð-
inu uppi. Hið þriðja heitir Anglo-
Persian. Árið 1913 keypti einn
hinn nafnkendasti af hinum frjáls-
lyndu ensku ráðherrum, rúmlega
helminginn af hlutabréfum þess,
til að tryggja breska flotanum
næga olíu með sannvirði. Við stríð-
ið og friðarsamningana færði þetta
félag mikið út kvíarnar. Hefir það
geysimiklar olíulindir, bæði í Persa-
landi og víða um heim. Enska
stjórnin hefir tvo gæslustjóra í
stjórn fyrirtækisins, en blandar
sér ekki að öðru leyti í stjóm þess.
Gæslustjórar þessir geta bannað
þær aðgerðir og framkvæmdir fé-
lagsstjórnarinnar, sem þeim þykja
koma í bága við þjóðarhagsmuni.
]?að er þetta félag, sem byrgir nú
Landsverslun Islands með stein-
olíu.
I haust var það hljóðbært í Eng-
landi, að kaupsýslumenn í aftur-
haldsflokknum lögðu fast að
Baldwinsstjórninni að selja hluta-
bréf ríkisins í Anglo-Persian. Og
ef afturhaldsmenn hefðu sigrað við
kosningarnar, er lítill vafi á, að
þeir hefðu knúð fram þessa sölu.
Um sama leyti komi út bók í Eng-
landi eftir einn af aðalmönnunum
í Anglo-Persian. Leggur hann ein-
dregið til, að stjórnin selji. Að vísu
játar hann, að fyrirtækinu hafi
verið vel stjómað og sparað rík-
inu mikið fé í olíukaupum. En höf.
fylgir auðmannastefnunni. Hann
segir, að ef félagið yrði eign ein-
stakra gróðamanna, myndi það
græða meira. J?á gengi það inn í
fult samstarf við hina tvo hringa,
Shell og Standard Oil. Gæslustjór-
ar stjórnarinnar yrðu þá ekki til
fyrirstöðu um að hækka verðið.
Kosningamar skáru úr, að ekk-
ert verður úr sölu á hlutunum.
Frjálslyndi flokkurinn og verka-
menn eru báðir móti sölunni. Hef-
ir Baldwin verið gert aðvart um
vilja andófsmanna og hann játað
að hafa fengið þessa aðvörun.
Hann hefði haft formlegan rétt til
að gera að vilja flokksbræðra sinna
í þessu efni. En í Englandi hefði
það þótt hin mesta ósvinna, að
flokkur, sem var að fara frá völd-
um, hefði ráðið til lykta stórmáli í
andstöðu við meiri hluta þingsins.
þegar hljóðbært varð um ráða-
brugg afturhaldsmanna, til að
hækka olíuverðið,' komu þegar í
stað kröftug mótmæli frá olíuneyt-
endum um alt England. Margir
þeirra (bifreiðaeigendur) eru í
flokki efnamanna, sem þess vegna
hefðu átt að geta þolað hækkunina.
En þeir vita hvað „hringar"
ganga langt í álagningu og vilja
ekki missa þetta alþjóðarfyrirtæki
undan yfirráðum borgaranna.
Eins og nú er komið, sýnist full-
víst, að enska ríkið muni, bæði
vegna sinna eigin þarfa og þegn-
anna, halda fast við að láta Anglo-
Persian halda steinolíuverðinu
niðri. **
-----0-----
('• •
Stofnun Eimskipafélags íslands
var gleðilegur vottur um það, að
íslendingar gátu þó einu sinni
verið samtaka um að hrinda þjóð-
þrifamáli í framkvæmd. Og þrátt
fyrir alt sem síðar hefir komið á
daginn, er það svo enn, að flestum
íslendingum er alveg sérstaklega
ant um Eimskipafélag íslands og
mættu ekki til þess hugsa að því
hlektist nokkuð verulega á.
En Eimskipafélag Islands lifir
ekki og dafnar ekki af góðum ósk-
um eingöngu. það þarf meira til.
Og það þarf til fyrst og fremst, að
þeir sem ráða yfir flutningunum til
og frá landinu, láti skip félagsins
sitja fyrir flutningum.
Á stríðsárunum og allra fyrstu
árin eftir stríð var enginn vandi að
reka skipaútgerð. Eftirspurnin eft-
ir skipsrúmi var svo mikil og flutn-
ingsgjöldin svo há. En síðustu ár-
in hefir annað orðið uppi á ten-
ingnum. Nú veldur fjárkreppan
því, að flutningaþörfin minkar. Nú
er samkepnin um flutningana afar-
hörð.
Stæðu allir þeir Islendingar, sem
flutninga þarfnast í einhverri
mynd, einhuga saman um það að
láta Eimskipafélagið sitja fyrir
flutningunum, væri alt gott og
blessað. En annarsvegar vill verða
misbrestur á því og hinsvegar er
þess að minnast, að útlendir kaup-
sýslumenn ráða yfir óeðlilega
miklu af flutningum til og frá
landinu, og svo mun það vera um
marga þá menn, að þeir forðast
beinlínis viðskifti við Eimskipafé-
lagið, sitja um það beinlínis að láta
keppinauta þess flytja fyrir sig.
Sameinaða félagið danska hefir
lengi verið aðalkeppinautur Eim-
skipafélagsins, en nú síðast bætist
við mjög hörð samkepni frá Björg-
ynjarfélaginu.
Eftir mjög góðri heimild má
flytja þá fregn, að það kemur fyrir
hvað eftir annað um þau skip Eim-
skipafélagsins, sem sigla til Norð-
ur og Austurlands frá útlöndum,
að þau flytja varla til annara en
kaupfélaganna á þessu svæði.
Ástæðan er sú, að á þessu svæði
eru kaupfélögin nálega einu inn-
lendu verslanirnar og aðalkeppi-
nautarnir eru útlendir kaupmenn
eða verslunarfélög og þessir út-
lendingar virðast beinlínis forðast
viðskifti við Eimskipafélag Is-
lands.
pessi barátta útlendu kaupsýslu-
mannanna gegn innlenda skipafé-
laginu er þannig mest áberandi á
Norður- og Austurlandi, en það
mun óhætt að fullyrða, að hennar
gætir alstaðar á landinu.
þetta á að verða öllum almenn-
ingi kunnugt á Islandi. Vafalaust
er öllum hugsandi mönnum það
ljóst, hver hætta landinu stæði af
því, bæri Eimskipafélag Islands
að einhverju leyti skarðan hlut frá
borði í samkepninni.
Ætti þetta með öðru að opna
augu almennings fyrir því, hver
hætta landinu stendur af hinum út-
lendu kaupsýslumönnum hér á
landi.
Um að verjast þessu ættu inn-
lendu kaupsýslumennirnir að
standa fast með kaupfélögunurn
um að styðja Eimskipafélag ís-
lands, því að um þau er það kunn-
ugt, að þau eru langtryggustu og
öruggustu viðskiftamenn þess.
Morgunblaðið sagði nýlega frá
því, hversu illa fór fyrir Færeying-
um, er þeir stofnuðu sitt innlenda
eimskipafélag. Vegna svika í
fyrstu og síðar vegna framkomu
dönsku kaupmannanna á Færeyj-
um varð sá félagsskapur að engu.
Morgunblaðið má vita, að marg-
ir furðuðu sig á því, að það flutti
þá fregn. því að á því liggur hinn
þyngsti grunur um að það sé langt
um of vinveitt útlendu kaupmönn-
unum, sem hér reka viðskifti.
-o-
I.
Fyrir þúsund árum gerði eitt
sinn vetur mikinn og hallæri norð-
ur í þingeyjarsýslu. Komu bændur
á fund að þverá í Laxárdal að Ljóts
hofgoða og' það sýndist mönnum
ráð á samkomunni að heita til
veðrabata. En um það urðu menn
varla ásáttir, hverju heita skyldi.
Vill Ljótur því láta heita að gefa
til hofs, en bera út börn og drepa
gamalmenni.
Hefir saga þessi verið tekin til
marks um hörkuna í hinum forna
átrúnaði forfeðra okkar. Enda
urðu margir til að styðja þessa til-
lögu Ljóts hofgoða. þó náði hún
ekki fram að ganga. Áskell goði,
einhver göfgasti maður sem frá er
sagt í íslendingasögum, sagði að
ráðlegra væri, að gera skaparanum
tign í því, að duga gömlum mönn-
um og leggja þar fé til, og fæða upp
'börnin. Og svo lauk nú þessu máli,
að Áskell réð, þó að margir menn
mæltu í móti í fyrstu; og öllum
þeim, er réttsýnir voru, þótti þetta
vel mælt.
II.
Mikill vetur og hallæri, í miklu
víðtækari merkingu en forðum
norður í þingeyjarsýslu, gengur
nú yfir þetta land.
Eftir rúman mánuð koma full-
trúar þjóðarinnar saman á fund og
mun öllum mönnum sýnast það ráð
að heita til veðrabata, þ. e. að leita
ráða til þess að bjarga landinu úr
fjárkreppunni.
Og þá er að minnast ráðs Ljóts
hofgoða. Harðlyndur hefir hann
verið karl sá. En hann fór beint af
augum, var það sem nú er kallað
hagsýnn. Til þess að létta á átti að
farga þeim af fóðrum, sem ekki
gátu unnið að framleiðslunni, sem
voru ómagar.
Mikið hefir þjóðin breyst á 1000
árum. Hverjum einasta manni
hryllir nú við ráði Ljóts hofgoða.
En þá mæltu margir menn í móti
í fyrstu er Áskell goði vildi fara
aðra leið.
Og þó verður það enn ljósara af
öðru, hversu mikið þjóðin hefir
breyst. Nú vilja margir hverfa að
því ráði, í fjármálaharðindunum,
að fækka starfsmönnum ríkisins,
leggja niður óþörf embætti og
hætta við þær stofnanir og störf,
sem komust á meðan veltiárin voru
sem mest.
Er það alviðurkent að hver ein-
asti atvinnurekandi fer þannig að
og á að fara þannig að, þegar hann
ekki hefir efni á að halda verka-
manninn, eða þörf fyrir hann
lengur, þá segir hann honum upp.
Og vitanlega á ríkið að fara eins
að og það hefir enn ríkari skyldu
til að gera það, því að það á að sjá
um, að sem allra flestir hlutfalls-
lega af borgurunum starfi að
framleiðslunni, en sem fæstir þurfi
að lifa á framleiðendunum sem op-
inberir starfsmenn.
En hvernig er þessum tillögum
tekið? Varla ein einasta hefir náð
fram að ganga. því er kastað fram-
an í þá menn, sem að þessu ráði
vilja hníga, að þeir vilji ganga af
embættismönnunum dauðum, þeir
vilji kasta embættismönnunum út
á kaldan klaka 0. s. frv. 0. s. frv.
þrátt fyrir hina alviðurkendu
nauðsyn að spara mannahald rík-
isins, þrátt fyrir háværar kröfur,
aðallega frá bændastéttinni, um að
gera það, þá hefir það ekki fengist
framkvæmt hingað til.
Er það ekki dæmalaust hvað
þjóðin hefir breyst á 1000 árum.
Nú eru þeir menn til, fjöl-
margir, sem þykir það jafnhróp-
legt að ríkið fækki starfsmönnum,
segi upp fullvinnandi fílefldum
mönnum, sem vel gætu aflað sér
viðurværis við annað, — þeim
hryllir jafnmikið við því og ráðinu
Ljóts hofgoða að bera út börn og
drepa gamalmenni.
Hvor öfganna er betri: grimdin
Ljóts hofgoða, eða þessi maka-
lausa vatnsgrautarmiskunnsemi
nútímamannanna ?
Væri betra minna og jafnara.
III.
Hagtíðindin segja frá því, að á
síðustu 10 árum hefir tala þeirra
manna aukist um hér um bil 50%,
sem fást við verslun hér á landi.
Hinn stóri verslunarskóli kaup-
manna á vitanlega sinn mikla þátt
í því, og nú vilja kaupmenn —
Morgunblaðið a. m. k. — koma
þessum skóla yfir á ríkið, láta reka
hann með ærnum kostnaði, til þess
að hann anni því að fjölga stéttinni
enn um 50% á næstu 10 árum.
það er ekki að efa, að starfs-
mannafjöldinn hjá því opinbera
hefir vaxið eitthvað svipað á sama
tímabili. Og embættismannaskól-
inn almenni lofar góðu um fram-
haldið. þar munu nú vera ekki
langt frá þrefalt fleiri nemendur
en voru fyrir 15 árum. það stendur
ekki á framleiðslunni á því sviði.
Báðar þessar stéttir, embættis-
menn og kaupmenn, eru ekkert
annað en þjónar framleiðendanna.
Ofvöxtur í þessum stéttum er
blátt áfram plága. Of margir em-
bættismenn og kaupmenn eru
óþarfir þjónar, eru þungur baggi
á þjóðfélaginu.
pjóðfélagið er á hraðri leið til
glötunar, stefni æ í þá áttina að
embættismönnum og kaupmönnum
fjölgi hlutfallslega við fólksfjölda
og þarfir alþjóðar.
Svo hefir nú stefnt undanfarin
ár, og svo stefnir enn.
Engum dettur í hug að hverfa
að ráði Ljóts hofgoða. En hins-
vegar dugar hér engin vatnsgraut-
armiskunnsemi.
það verður að taka fyrir þetta
mein frá báðum endum.
það verður að fækka embættis-
mönnum með lögum og finna ein-
hver ráð til að fækka kaupmönn-
unum, enda er þessi kaupmanna-
fjöldi að drepa alla stéttina sjálfa.
Og þjóðfélagið verður að setja ein-
hverjar skorður við því að alt of
mikill fjöldi ungra manna leiðist til
að sækja hinar dýi’u mentastofn-
anir sem búa menn undir þessi
störf. J>að er bláköld vitleysa af
ríkinu að styrkja skóla þessa til að
draga að sér margfalt fleiri menn
en hagkvæmt er að þangað sæki.
Og nái þetta fram að ganga, þó
íimans et 1 Samban&sfyúsinu,
®pin öaglcga 9—(2 f.
Simt ^9«.
2. blaö
að margir menn mæli í móti í
fyrstu, mun öllum þeim, sem rétt-
sýnir eru, þykja þetta vel ráðið.
----0----
Laumuspil
útienda verslunarvaldsins.
Fyrir íáum dögum sendi góðkunn-
ingi í einu sjávarþorpi á Austurlandi
mér slcjal, sem gekk þar um til und-
irskrifta. Mjög var farið laumulega
með skjalið. Tilgangurinn sá að fleka
grunnhyggið og talhlýðið. fólk í sjó-
þorpunum til að skrifa undir, og láta
þannig líta út eins og væri þetta vilji
kjósenda. Sennilegt er, að þannig sé
reynt að smala víðar á landinu. Við
að athuga plaggið sjálft, má sjá, hvaða
hagsmunir standa á bak við. Og þeg-
ar það er komið í ljós, verður skjalið
einn hinn kyndugasti samsetningur
sem sést liefir á prenti. Birtist það hér
orðrétt, eins og hinir útlendu gróða-
menn búa það i hendur islensku sjó-
mönnunum:
„Til Alþingis.
Óhug miklum sló á flesta hugsandi
menn þessa lands, þegar Alþingi ís-
lendinga, eftir heimsstyrjöldina, lagði
leið sína inn á braut einokunar og
ófrelsis með vín- og tóbaksverslun
landsins, þvi reynslan hefir sýnt hér
og annarsstaðar, að sú leið nær ekki
tilætluðum árangri. — En þá þótti
mönnum fyrst skörin færast upp í bekk
inn og tólfunum kastað, þegar lands-
stjórnin, illu lieilli, i skjóli gamalla
heimildarlaga frá stríðsárunum, inn-
leiddi landseinokun á steinolíu, vöru-
tegund, sem stendur í svo nánu sam-
bandi við framkvæmdir á sjávarfram-
leiðslu landsins.
Vér álítum í stuttu máli, að þessi
siðasta ráðstöfun sé mjög óheillarík og
ósamboðin hinu nýfengna fullveldi,
sem lagt hefir verið svo mikið í söl-
urnar fyrir.
Vér mættum allir of vel muna hörm-
ungar þær og holsár, sem einokunin
á sinum tíma leiddi yfir þetta land og
þessa þjóð, til þess að vér ekki
mótmæltum öllu einokunarhelsi
i hverskonar mynd eða búningi, sem
það væri i fært, — og það jafnt þó
þessi verslun sé í höndum landsstjóm-
arinnar, því nauðsyn er það engin
vegna tekna ríkisins, þær þyrftu ekki
að vera neinu minni þó verslunin væri
frjáls, en mun vissari yrðu þær. Og
miljónir þær, sem nú binda ríkissjóð,
losnuðu. Og vér trúum því vart, að
þetta sé ekki skoðun og álit mikils
meiri liluta hinnar íslensku þjóðar.
Vér undirritaðir kjósendur til Al-
þingis leyfum oss hér með að snúa
oss til hins háa Alþingis, sem koma á
saman i næstkomandi febrúar, og
skora á það að fella nefnd heimildar-
lög, nr. 77, frá 24. nóvember 1917, úr
gildi þegar á þessu þingi, og leggi jafn-
framt drög til þess, að samningum
þeim, sem Landsverslunin hefir gert
til 31. desember 1925 við British Petro-
leum Co., verði sagt upp í tæka tið
(síðasta lagi innan 31. des. 1924). Einn-
ig að hlutast til um, að ákvæðum sér-
stakl. 3. og 5. gr. nefndra laga nr. 77
verði fullnægt meðan landsverslunin
hefir þetta einkaleyfi með höndum.
Jafnframt leyfum vér oss að skora á
Alþingi að fella úr gildi nú þegar lög
nr. 40, frá 27. júní 1921, um einkasölu
á tóbalci".
Skal nú athuga nánar efnið.
1. Fyrst er talið, að miklum óhug
hafi slegið á þjóðina þegar byrjað var
á einkasölu á áfengi og tóbaki. En
Frh. á 4. síðu.